974446673

BIBLIOTHEGA INDICA:

A

(OLLECTION OF PRIENTAL Works

.

PUBLISAED BY THE A AN #\- <€ |<

ASIATIC SOCIETY OF BENG पैः ; LIBRAR New Serizs, No. 9004

Be BN " न अ

1,

| |

: —_, . — क्क -— oo — | ककरन

तत्चचिन्तामखिः। TATTVA-CINTAMANI.

EDITED BY PANDIT KAMAKHYA-NATH TARKA-VAGISA PART IV. VOLUME Il. FASCICULUS I.

~ TA: TED AT THE BAPTIST MISSION PRESS,

AND PUBLISHED BY THE ` 4514716 SOCIETY, 57, PARK STREET,

1897.

ऋ

fe

er ah (One A 7 Digitized by * ९ ,) Og | Ee

fssiatic POCIETY OF PENGAL,

THE SOCIETY’S AGENTS, MESSRS. LUZAC & CO.,

46, Great Russert Street, Lonpon, W.C., anp Mr. 07170 Harrassowitz, Booxsetter, Lerpzic, Germany.

Complete copies of those works marked with an asterisk + cannot be supplied—some copies of those works marked with an asterisk * cannot be supplied—some

~

LIST OF BOOKS FOR SALE

AT THE LIBRARY OF THE

No. 57, PARK STREET, CALCUTTA, AND OBTAINABLE FROM

PLEO OTTO OOS

of the Fasciculi being out of stock.

BIBLIOTHECA INDICA. Sanskrit Series

é he 4 xz ¢

Advaita Brahma Siddhi, (Text) Fase. 1-4 @ /6/ each a Rs. 1 8 *Agni Purana, (Text) Fasc. 4-14 @ /6/ each =... a 4 Se _Aitaréya Aranyaka of the Rg Veda, (Text) Fasc. 1-5 @ /6/ each ae क Aitaréya Brahmana, Vol. I, Fase. 1-5 and Vol. II, Fasc. 1-5 Vol. III | Fasc. 1-5 Vol. IV, Fasc. 1-2 @ /6/ : . 6. ` शते Anu Bhisyam, (Text) Fasc. 1-4 @ /6/ each 1 83 Aphorisms of Sandilya, (English) Fasc, 1 = 0. ओ Astasahasrika Prajfiaparamita, (Text) Fasc. 1-6 @ /6/ each 2 4 Acvavaidyaka, (Text) Fase. 1-5 @ /6/ each =... 1 क Avadana Kalpalata, (Sans. and Tibetan) Vol. I, Fasc. 1-5; Vol. II. Fasc. vd 1-5 @1/ each ` 10 © *Bhamati, (Text) Fasc. 3-8 @ /6/ each . 9 ~ Brahma Sitra, (English) Fasc.1 =... „१० i { Brhaddévata (Text) Fasc. 1-4 @ /6/ each प Brhaddharma Purana, (Text) Fase. 1-5 @ /6/ each 1 14. *Caturvarga Chintamani (Text) Vols. II, 1-26; III. Part I, Fasc. 1-18 3 Part II, Fasc. 1-10 @ /6/each = . 19 "4 ~ uta Siitra of Apastamba, (Text) Fasc. 1-13 @ /6/ each Rs. 4 ॥ | Ditto Latyayana, (Text) Fasc. 2-9 @ /6/ each ... 3. 25 Ditto Gankhayana, (Text) Vol. I, Fasc. 1-7; Vol. II, Fasc. = 3 3 1-4, Vol. 111, Fasc. 1-4 @ /6/ each... 5 10. Cri Bhéshyam, (Text) Fasc. 1-3 @ /6/ each ४ can 2 Kila Madhava, (Text) Fasc. 1-4 @ /6/each = ,., pe, ज ~

Kala Viveka, Fasc. 1 ६; : Katantra, (Text) Fasc. 1-6 @ /12/ each

Katha Sarit Sagara, (English) Fasc. 1-14 @ /12/ each Kirma Purana, (Text) Fasc. 1-9 @ /6/ eac ह *Lalita-Vistara, (Text) Fasc. 4-6 @ /6/ each

Ditto

Madana Parijata, (Text) Fasc. 1-11 @ /6/ each... Manu Sangrah त Purana, (Text) Fasc. 4-7 @ ‘ each Markandéya Purana, (English) Fase. 1-5 ie each *Mimarnsa D

Narada Smrti, (Text) Fase. 1-3 @ /6/ Nyayavartika, (Text) Fasc. 1-3 @ /6/

*Nirnkta, (Text); Vol. JIJ, Fase. 1-6; Vol. IV, Fasc. 1-8 @ /6/ each

क्यं

4.

(English) Fasc. 1-3 @ /12/ each

(Text) Fasc. 1-3 @ /6/ each

(Text) Fasc. 3-19 @

~~ er eer eer

# » AD "११ ॥\। con J Vv कै fa» ane v, aes “J , Zw

“Digitized Google. 5 Ar =

a a as 3" _™ eae 4

BIBLIOTHECA INDICA:

COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED BY

THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. Naw Surzes.—Nos. 900, 908, 915, 918, 921, 927, 985, 948, 955, 960, 975, & 977.

THE TATTVA-CINTAMANI ८ SY ०५१५०04 UPADHYAYA

Nv

PART IV.—VOLUME II. CABDA-KHANDA | WROM VIDHIVADA TO PRAMANA-CATUSTAYA-PRAMANYAVABA WITH THE COMMENTARIES OF MATHURANATHA TARKAVAGIQA AND JAYADEVA MIQBA; AND WITH THE AKHYATAVADA AND THE NANVADA 02 MAHAMAHOPADHYAYA RAGHUNATHA 6018094 पा,

४291787 BY

MAHAMAHOPADHYAYA KAMAKHYANATHA TARKAVAGIQA, Professor, Sanskrit College, Oaleutia.

CALOUTTA: PRINTED AT TRE BAPTIST MISSION PRESS, 1901.

तच्चचिन्तामणो

Wee GUE |

विधिवादादिप्रमाखचतुटयप्रामाण्यवादान्त 1

महामहोपाध्याय-श्रौमङ्ङ्गेशविर चितं । महामहोपाध्याय-ओ्ौमथुराना्-तकवागौशविरचित- रदस्यनामकटौकया महामहोपाध्याय-ओ्रौजय- देवमिशरविरबितालोकाख्यटौकया महामदोपाध्याय-श्रौरघुनाथ- शिरोमखिरतेन आल्यात- वादेन नभवादेन ख सहित |

थियारौकसोसादटौसमाजानुमत्या संस्कुतविध्ाख्याध्यापक- मद्यमडहोपाध्याय-योकामाख्यानाय-तकंवागेयेन

परिश्ोधितं । कलिक्ाताराखधान्यां Ae Pd वातिस्समिश्चनयन्ने afad 1 | i? “\ ^. waren: ९८२६ I vy नः +: > ><

< 8428283 1

ha

अनुक्रमखिका।

man (ि+~

दुःखपङ्कनिमस्मागां Kat भोड़द्रपदाथे-तच्वश्चानदारा दुःखालन्त- faut परमकादथिको महर्धिर्गीवमः बोडश्रपदाचैनिरूपखात्मकं तकं- wasters । स च मषिं, पवच्लानुमागोपमान-शब्दामकप्रमाखचतु- TM, waaay waits: वश्वचिन्तामयि- वमकग्रस्चेव वादृ्यप्रमाकचतुदबस्य wate ey stufwary कवञ्ञापिववान्‌ । स च ताकिंकविदग्धायग्यमिंधिशाननमपदमलख्चकार इञ्जिन्‌ समये कतममम्बयं मख्छयामास तदिश्येषेख seared, किन्तु षद सगटौकाञ्दाचस्यतिमिश्ात्‌ तस्याप्राचौगतेतयेवं frag’ weed, यतस्ते Wy “पर्च्चपरिकलितमप्यधमनुमानेन gaan तकं रसिकाः भ हि afcfa दृ चौत्कारेक aagfaad अनुमातारः” इति वाचस्यतिवचनयो- एदिरोध दति वद्वा स्मात्‌ खस्याप्राच्ौमता सूचिता | स रुव न्यन्धायस्य ्रमप्डेवा, तस्येव पाद्डि्वलेन areca सब्ब समादरमाससाद | Tae चिन्तामजिसं्षकत्वेम मडाहइमोपाध्याय-श्रौजयदेवमिशभ्विर- च्वितद्र्यव्याख्याया खाणोकनमामकत्वं, महामणोपाध्याय-भौदचिदन्त- विरचिवतद्ग्रन्धब्धाख्वायाः vances, ताकिकाय्रगणमशामशो- पा्ाब-भोरघनाथध्िरोमखिविरचिततद्गन्यव्याख्याया दौधितिनामकत्वश्च गमेव | तादृशब्धास्ाचयस्य sear ऽपि अतिसंशित्तत्वात्‌ महामहो प्ाय-मौमथुरानाथ-तक वागोग्येन रइस्यनामकातिविश्दव्याख्यया तड्‌- प्र्वात्पयेमुपव्िंतं | अस्मिन्‌ तत्वचिन्तामणिनामकयग्ये चत्वारः परि- Su: सन्ति, प्रथमः प्रचसुपरि च्छेदः, feria: अनु भाग परिच्छेदः, zata- उषमाग परिण्छेदः, चतुथः शब्दपरिच्छेदः, पचयमपरिच्छेदे प्र्न्तप्रमितेः Tae कारव प्रामाख्यच्च विेषेणोपवर्ितं, दितौयपरिच्छेदे अनुमितेल्णं कारढ प्रामाख्श्च विश्येषेणोपवयितं, देख रामु मागप्रशालौ विद्धेषेगोपवप्यिता

ॐ

च । एतगेयपरिच्छेदे उपमितेलं्तयं कारनं प्रामाख्यश्च विर्रेषेडो पवितं, चतु परिच्छेदे शाग्दप्रमिते सौचं कारं प्रालार्छाश्च विरभेष्योपवखितं | दितौयाजुमानपरिच्छेदस्य केविदंष्ः Guat पठन-पाठगयोः प्रच- रन्ति, तसां परठम-पाठनामाकत्‌ उक्तषयन्योसु प्रकर रवं नातः | तमि- FURS सम्ब शुक्रकारवमालो Barge रसिंयाटोक-सोयाहट-समानविहधःः Sea SERS UN ॒प्रका्छयेमरना्च पतः, मधवध्यस्थ ` खंच्छारविचये wary परि क्मः समुचितः avery कारि vente: सगभ प्रमादवश्छद्‌ः स्खलितं सन्त, VEE ay । अतिप्रमाणिकालोकप्र्तिन्खास्वाः- ष्काम समत्वेऽपि वति किद्छदत्वात्‌ च्रभस्वात्‌' सर्र न्तेवासिजिः किमे गऋपदृतत्वा्च महामद्धो प्राष्याय-खोमथरानाथ-तककमो alae Ee गामकव्यास्यया SE सुलषएरतमिरे- मु कापितं। प्र््तपर्विहेदस्यः समवायः वदे. खलुपलब्भयप्रामास्वादे GATS प्रयश्तकार्यावादे - मणोऽयात्वकदे अरुख्वसामवादेः निष्निकल्यकयादे भुमागपरिच्छेदस्य. रेज सनु नवोदहे wanfcepem wifes Sarees. अल्यातवादेः धयतुकादेः weeny प्रमाखचगुद्धयत्रमाश्छकदे च ` मह्ामहयेपाष्याय-श्नोमथरानाथ-सकोकामे- प्तरङ्स्यमामकब्धास्छाएस्तकस्याप्राघ्ततवात्‌ वक्र तज मूलविभागं. मशा- FUEL ATAU Hy LTS EEL aT ATR TH HT TTT ET BTR ET | उप्रमागपरिच्छेदे रहस्यगामकन्छास्यरपुस्तकस्यासते TT aT aT SOHN तच विभामे महामशो पाध्याय-नौहष्यलानलविद्यावामोशविर चितदोपन्धास्थश्यास्यापस्तकं afafad । प्रन्दष रिचहेदस्यः उन्न प्रष्कन्न वादे विधिवादे श्पूव्वेवादे uaa? समासयादे- ्कास्यातवादे want उथसगेवादे - प्रमाखचतुङ्म्ग्रमाखवादे च ` महामरोपाध्याय-खौरचिदन्तः छतप्रकाष्यामकव्यस्थायां अभिन वपदार्थादिष्कारदणध्रेगाल्‌ तज क्व विभागे कुच+कुव्रचिल्‌ रुदस्यनामकश्थास्याया खधर्तात्‌ कुच -कुत्रचि्व व्याशोकनामः RAI GUT सचिदतशृतप्रकाश्नामकश्यास्ानसहप alata | धरनि आदण्ं पुखक्षन्धवशस्न्य मभेतत्‌ परिश्यो धनं we Arta: Taete

ॐ

विवासि-पष्वषाद-मष्ड एस्छोेपाध्याय-यौ सुवनमोहगविद्यारतम शोदयसत्नि- धाबादषरं गवदोपनिवाख्छि-मौहरिनायतकं सिदधान्तमङोदयसभनिधानादिव- रत्‌ aT RTA ea eSATA RTT यन्धायपञ्चाननमदशो- दवसब्रिधानादपरं श्छंएटपफरनिवासि-पुल्यपाद-योष्ामापदन्धायभूषणमद्ो- सवलब्रिधानानपरमप्ठि सूएणकोयसंखत विद्यामन्दिराव्‌ प्राहं, रवत्‌ Tee सकं सम्य परिः्छञ्यश्च | अन्यच्च यत्‌ सो सादरटो समागात्‌ शम्यं तदस्य । वदेवं बङ़ादश्यंपर्लव्छानि रततृपकपरिणोधने away शब्धानि । व्वचिन्तामस्छन्तर्मेवाख्याववादापेश्छमा समुख्वलत्वात्‌ सर्र न्तेवासिभि- fits समादूलत्वाच्च महामदोपाध्याय-ताङिकायगस्छ-्ौरघमाथ- factafeasrandftactea wena: वश्वचिन्तामरन्तगंतश्ब्द- freee भभपदएथतिचारामावाव्‌ safatafargrreimerrace mteratane परिशिदमावेन gaifra cee cafe |

BATA VAT TTT: |

Digitized by Google

तच्वचिन्तामख्छिकार-तस्वचिन्तामखिरौकाकारष्त-

Saat अकारादिक्रमेख nate । प्रत्यश्चखण्डस्य | Tate: | sl

Geils वेदाखत्वारः ९१५ । ५॥ अन्वस्य WUT भानं ods ।९॥

ST | wiedet घनुवेदः Quon

= | इदे पसवने Gq ve । १७ ।

J | जोङ्कार खाथश्यम्दख १०२।१५॥

8 नि-मेमित्तिके.खेव € । १५ ॥ fraenfa च कम्भायि € । १२९ ॥

TI

परतिमन्बन्तर खषा Roe te ।

परसङ्कप्रतिषेधात्सा ४९५।२॥ 1

तत्वचिन्तामणखिप्रबन्धकारोल्लिखित-तद्रौकाकारोल्िखि- तानां TIAA अकारादिकमेण खौ |

प्रत्यक्षखण्डस्य | यन्थकत्तेनामानि उ | ATH: VO । १५ । ग।

ME ३।२॥ २.९० । ९४ ॥ १२९ । ६० HR UA ।१४५।२१४॥ ९६४8 । 2 ॥१६९२।९१९६९६॥ द्‌ | धतिञ्त्‌ १९५ । RET १३१ IASI प। १॥ ४७८ । 9 । ५५९ icy ।२०॥

Digitized by Google < १३१

R

q | मङ्लाचारयक्वनां ६०१. । ५॥

य। यद्िन्‌ SR य आचारः LUI ४॥

q |

_ fafaat quatre ee । Ast

wut चेषां न gata & | १७॥

a |

SAGTTRALT RO ६७ ।

सदोपवौतिना ate २२ । १९ ॥ सत्िहितरनतसकले sey! ८ ॥ साकारपातादसतो न भाषात्‌ soe । ९ ॥

तत्वचिन्तामखिप्रबन्धकारोलिखित-तदौकाकारोह्िखि- तानां गन्धकारनामां अकारादिकरमेख खौ |

———S™243<——— प्रत्यदखण्डस्य | सन्धक्तेगएमानि । | उवाध्यायः LO । २४ । ग |

HE द।९॥ ९२९०७ ।१९४॥ १२९।२०।१९०। १२६ । १७५ ।१४॥ ` ९६४ । 2 ॥१२९२।९६। | <i टौधितिह्लत्‌ २६५ । १४ । १६१. ।१८॥ प। प्ामाकरः RUC (RE ४8८। 8 ॥ ५५६ ।२॥ प्रामाकरमस्ः 8९७ ।२०॥ प्रामाकरेकदेद्यो ४१९२ iL | q | the १०९ । ९ ॥ म | भद्रः १९० । १५ ॥ ६२९ । ९९ ॥ मटाचायथैः Ud । २२। agrereayyatat ७८९।१९ ॥

q | AR ११० । १ ॥ | मिः १२१२७ । २५ ॥ १२६ । १९ । REC | 9 ॥ ७२० | 9 | Cowl re ६२७ । ६९ i

मिश्चाशुयायो soe | 8 ॥ ७८३ | मौमांसकः WILLE ९४ ।९९॥ ९२९।६॥ ९२० ।९७॥ 8०।९१९॥

४८।९० ॥ १६९ । १८ | मौमांसकेकदेग्रौ ६० । ९९ ॥ १९८६ । 9 । १६९ । १४ । ३९९ ।१४॥ मौमांसकगश्यः Re । १५ ।

स |

सम्प्रदायवित्‌ ७३९ ।९॥ साम्रदाधिकः ९९४ Ue A

तच्वचिन्तामखिकार तद्रौकाकारोशिखितग्रन्धनानां ऋअकारादिकमेख खौ |

न्व TUTTI | यनाम | a | AEA UV IW q |

मोमांसा ३५७ । ६ ॥ २५५ । 9। | a

वेदः १९ । 8 §९६।७॥१२७।१९६।॥५९१।०५।१५७।९।॥५५।२। ud | १६९ ॥ ४€।२॥ ७६।२॥८२।०॥ ९९।२॥८६।४।९१००। २॥९०९।२॥ LEILA ६8४ ।५॥ २२१५।८॥ BUR I BY २४४ । र ॥ २५५ ।९।

ज |

चरतिः DWI RELI ROE Caer arse i ay a |

खतिः weirs

त्वचिन्तामणिकारोक्िखितानां तद्रौकाकारोक्िखिता- नाञ्च वैदिकशब्दानां अ्रकारादिक्रमेख खचो |

a

WTAGICT | वेदिकश्रब्दः। च |

HUSH WILT RIAA ३०।०।१६।५॥ ३९६।१।५०।२ ५९।७॥ ५९।१९।५४। EE WILLE RON ६द।

१९ ॥ ६६ 1 URN GAA ५९ । ९१८ ॥ ¶७। १८ ॥ ६८ । ५ ॥ ७६, ISI ST | च्याप्रेयाङाकपालं २७।२४॥ च्धाचारः रद।९१॥ च्धारः २७।२॥ २ LAVA = |

EMT CRI LH VC LUBE IRV । ERAT! ASIL PRE । ९९ ॥ afe: ee Ra ९२।२९। & | HL ASI UVP ६० । RU ६8 ।8॥अ२।७॥ wae esi ¢i

ग्‌ | एशरथः २७ । २ ॥ २९ |

चं | चडः २७ । १४ ॥ ६२ ।४॥

द्‌ |

दिका REL UE PRO SHUR IRI WW € ।२॥ २८८।१२॥ २९२।१९।२९।२॥ २७।९१९।०३।२। COL ९२४ ॥ ७० । ८८8 । २॥९४।२०॥ द्णेषौ बं मासः २७।१५॥ ९६१ । ५। Seq ३९ । SARI RA ४० ।९१।५६९।२॥ ५०।९१६।१५९।९॥। । ५०।ॐ॥ १५।२।०५।२॥

7 I परमापुब्वे २९ । 9 ॥ २२।५॥ ५५। १६२ ॥ पायसं ८ cs Wale: २८ । ६२ । ३९ ।१७॥ ९६ । Radars Wester ७ | ९८ ॥ WAH १२९ । ६॥ २९ ।९६॥ २९।२९२॥ ३९२ ।8। प्राजच्ित्तं २९ । ९८ ॥ २२।९१॥ ३६ SARI Lon 8२ ।९१॥€8।

Wpes ay TI भामः ४२ २ ॥ ६८।१२॥७०।१९॥ ७९२।९१९॥ऽ२।६। q |

age: CQ । १९ । ¶८।५॥ विधिः २९ । ९२९ ॥ ५६।२९। ७९ ।२।०२।९१।

ष्ट विश्रनित्‌ eee RT RRS) Wife: 8४।९८। भ |

श्येनः UIUC NER ILS | ऋद्धं १८ । ९२ ॥ se WHS ।१८॥।

स |

VUE 98 ।९१॥ ४६ I AVR 8७।३।8८।६। खगः १९ ।१२॥ १७।२०॥ ९९ ।६॥ २२।९॥ २८।९३। २९ LAA ६७ । १९९ ।॥ ७० ।८॥ <€ ।३॥ ३२५४ as

अकारादिक्रमेख विषयौ |

० >®र०---

तत्वचिन्तामशौ प्रत्यक्षखर्डस्य | विषयः |

च| RAAT मामाणातितव्यवस्थापनं ORY. | ७ ॥ इतदूतलामावकृटस्य महत्वस्य च प्र छते प्रयो गकलव-

निरूपणं ७२५ । ११ ॥

धनुपलयिप्रामाख्े बाधिका fe: {८५ । we खतुपबयिप्रामाख्र साधिका यक्तिः foe । ९॥ धन्यधास्यातिविचारावतरखं 8३० । ९ ॥ अन्धधाख्याति विचारे प्रामाकरमतं ७४८ | 8 ॥ अन्दधास्यातौ GAMA ke | ३ ॥ THUR प्रमाामावग्ङ्खा ४ द९ । १॥ न्धाख्यातौ प्रामाकरादौनां ATS ५१८ | © ॥ WAU प्रामाकरिकदेश्िनां मतं WA es सन्यधाल्यातौ सिडान्तयवस्यापनं ४७७ । ९ ॥ अमावप्रचच्ते विद्रेषशतायाः प्र्यासत्तित्वव्यवस्थापगं ६१९ । ९ ॥ wae भावरूपत्वे वाचिका af: ७०७ ।५। अमावस्य भावरूपत्वे साधिका यक्तिः ६९ द।१।

ग्‌। VORA AST कप्रमात्वख रूप जिच्षासा BOR ।.९ 1

गद्मतखख्डनं ९७० । ९ ॥ 2

र ©

मोतमस्य साश्विच्िकी प्रणयने वौोजकथनं ११९४ । € ॥ aya चिन्तामखिनामकरमे वौजकथनं —e— र

ज |

च्चागस्य मानसन्ञान विषयत्वे बाधिका युक्तिः ese | ९ ॥ WIT मानसान विषयत्वे साधिका ah ७८ द ।९२॥

न्‌ |

निव्विकल्यक प्रत्य चतस्य Taye ८०९ । २ ॥ निव्विकल्पकं प्र्यच्चखोकारे बाधिका यक्तिः see | ह ॥ निव्विकल्यकप्र्स्वौ कारे साधिका afm ८६७ 8 ॥

Tq

COUNT ५६० । tk

प्र्यभिन्नागविश्वारः See । ५ ॥

प्र्यच्तविग्रेषे सच्निकषं विशेषस्य हेकुत्वश्यवस्धापनं yor | ९ ॥ प्रत्यस्य विभागः Soe । ९ ॥

YRS ालोकसंयोगस्य कारणत्वग्यवस््रापनं ७२० । ९ ॥ प्रमात्व विवेकप्रतिश्ला eve ira

प्रमाणत श्वविषये ALTAR VATA १९६ । RO प्रमाणतश्च विषये विप्रतिपर्तयः १२९ । २॥ प्रमाणवकश्वविषये सिद्धान्तः {ce । ९, ॥

प्रमात्वस्य नातित्वाद्यमावव्यवख्यापनं BOR । १९ ॥ प्रमाप्रमाणविभागः ५०८ ltt

प्रमायाः प्ररत Surana २५८७ । ९ ॥

प्रमायाः परत उत्मत्तिकतवव्यवस््ापनविषये मोर्मासकपुव्वेपरनिरासः

| 4 ot | र |

६९

प्रमायाः परत SUPRA ALATA GATE २८० । 9 ॥ प्रमालक्तश्च सिडधान्तः aot । ९। q |

मङ्लाचरकश्मोकः --९--र मह्लाचर खस्य य्यसमातिफलकतलवमत खण्डन VO | ९ APMIS मस्थसमात्ति फलक चव्यवख्यापनं ५ ।९॥ मद्लाचर खस्य विन्नध्वं सफलकत्व व्यवस्थापनं ८८ । ९ ॥ मनसो विसुत्ववादः ७६२।२॥ मनसो विसुत्ववादनिरासपुव्वकमयत्ववादश्यवस्धापनं ७०९ । ९ | मिश्च भट्रादिमतसखद्छनं Yo | द

q | श्रोचपद्‌ा विवे चनं ६१७ । ९ ॥

a |

समवायसाधमाद्ःविप्रतिपत्तिः ¢so ।९॥ सम्त्रायसाधने अनुमानप्रणालो Ces । ५॥ सविकल्यकप्र्स्तलच्त य SRE । ९ ॥ सवस्य तेजश्वानु मानं Os | ७ ॥ सोयग्रथस्य उत्कधं कथयगं BILE

तच्वचिन्तामखि-तदरौकाकारश्तानां श्लोकानां wat ATS प्रतौकस्य ्रकारादिक्रमेण BAT ।

खमानबलौ fe सल्मतिपत्तौ soe । € ॥ स्वर्ग कामो यनेत ove । १५ ।

तच्चचिन्तामखि-तद्रीकाकारश्तग्रन्यकारनानां

‘fafa alten

१७

न्‌ | malar: EX | LE ॥ नव्याः १४।९॥२द।१०॥२९२।८॥ २९१५।९१॥ २४४ ।<॥ २५९ A ९९ ॥ ५र्दे। व ॥ SSRI 8 ॥ OTOL OW <०३।€ | SST] १८ ॥ € ६<€ । १७ ॥ TI FUSATAT: LER ILRI Tig ६५ । ॥ CLR I UWA RAS USA १९६८ । ९०॥५२०।८॥ ५९२ । ९९ HOST । URE OTR] 8॥ ७८४ । ९७ ॥ <दद।९८॥ प्राभाकरः १९७९ | 8 I a | भटराचार्य्यौः २९५४ । ५॥ ९४९ ids q | मध्यमः ५२० ।€॥ fast: €1 fa ०८५ | १२॥ SSO!) 8॥ ऽ८। ८॥ २९५ Bes 8९५ । १२ ॥ ५९< । AURA मौमांसक्रः २०४ । ५॥२०६।९१२॥ ६४५ । ऽ ॥ ७२० | ६॥ ख |

सौलावतौक्षारः SL ।९१९० ॥ २८९ । १५॥ a | सम्प्रदायविद. २६८ । १९४ i साम्प्रदायिकः ९९३।१५॥ ost ९५ ॥ SER । Qu सोन्द्डः ५९ । © ॥ ५७५ । ९० ॥ SAME LAL । १२ ॥

तच्वचिन्तामणि-तद्रीकाकारश्लग्रन्थनाननं

leah SE iyo ॥ २८४ । ey |

तत्वचिन्तामणि-तद्रौकाकारोलिखितवेदिकशब्दानां

खगः ७२० । १५ ॥

अकारादिक्रमेख frre |

अनुमाकद्द्डस्व | विषयः | ZI अतरखव चतुय १६५ ।९॥ अनुपपत्तिकरुककाथां पत्तिप्रामाख्छवादिमौमांसकमतं ९७९ । १ ॥ अनुपपस्तिकरकका्थां पर्तिप्रामाखवादिमोमांसश्नमत खण्डनं ¶८० । १३। VTA हारि दोषस्य परोक्षलच्छणद्‌ षणं ८३९ । १ । अनुपख छारिदोषस्य सिडधान्लश्तणं ८६८ | ty खनुमागनिरूपखप्रतिच्चा ९।९॥ अनुमानविभागः ५५२ । ९॥ अनुमानखरू्पकथनमं २।२॥ WYATT TMA AAA २९ ।१। अनुमान प्रामाख्छवादिचार्व्वाकमतखस्छनं २२ । २ ॥ खन्वय-थतिरे किष्ेतुत्वलच्तरं ७2५ । ९ ॥ अन्वय. दयतिरेक्धदा रखश्तृगां ७8९ । ९. | wafatqaeaa ony! द ॥ असाधार्यदोषस्य परोक्कलच्छणद्‌ षणं ८२५ । ९ ॥ खसाघारखदोषस्य सिडान्तलच्तसं ८२६ | १ 1 असिदिदोषस्य परोक्कशच्तणवुषगं seo | १ ॥ afafactaw सिद्ान्तलच्छबं ere । १॥ ड | उदाहरडसा मान्धलच्छशं ७४० | ३ | TUTTI OBE | ९ ॥ 3

vr छ

उपाधिदूषकतावौजपुव्नं पचः ३८२ ie | उपाधिदूषकतावोजसिडान्तः ३९३ ।९॥ उपाधिवादपूत्वपच्चः २९४ । १ ॥ उप्राधिवादसिद्ान्तः aed ।१॥ उपाधिविभागः- ३७८ । २ ॥ उपाध्याभासनिरूपया RES । ९ ॥

क| केवलब्यतिरेकानुमानलच्तणपून्वे पत्तः ५८२ । ९ ॥ - केवलब्यतिरेक्यनुमानसिडान्तलच्तय ५०४।९१॥ केवलाग्बग्यनुमानलच्तणपूव्वे प्तः WR । २ ॥ के वलाग्वय्युमानस्य सिद्धान्तलच्त व्यवस्धापनं ५७२ । ९ ॥ केषाश्धिदुव्या्िलच्तणदू षया de । ९ ॥

त | तकंजिरूपयां २९ । ९ ।

न्‌ | निगमबलच्तयां ७४२ | ३ ॥ न्धाय-तदबमवनिरूपणप्तिन्ला १८६ | १ |

TI पद्छतानिरूपयप्रतिक्ञा ४०७ 1 १ ॥ प्रछतासिडान्तव्यवस्धापनं ४९२ ।९ ॥ पश्चलक्तणौविचारपूव्वैकं व्यापेरव्यभिचरितत्व पद प्रति पाद्यत्वा-

WAPI २७ । १॥

परामश पूव्वेपच्तः ४४२। ९ । UTA agra: ४९३ ।९॥ परोक्तसव्यमिच्वारलच्यणदू षयं ७८९ | २॥

१९

षरोक्ठोदाहर्कसामान्यलच्तखनिराकरणं ost | ३ | Ue cat te ere । ९॥ प। Wham अनुमितेः तत्कर यस्य च लक्षणां २।२ ॥ q I बाधदोबस्य परोक्छलच्तणद्‌ षयं ९३८ । ९ ॥ metre सिद्धान्तलच्तयं foie । ब््‌। विदडदोबस्य परोल्छलच्तखदु षणं ८४२ । १ ॥ विददरोषस्य सिड्धान्तसलच्तणं ८५५। ९ ॥ विद्धेवयाभिलस्तणं २८२० itt बतिरेकिहेतुतवस्ववं ०२५ । ५ । अधिकरखघम्भा वच्छिव्राभाववादिसोन्दड़मतं ५३ | tt अधिकरणधम्भावच्छित्राभाववादि सोन्दड़मत खण्डनं ५४ | २ ॥ याप्कतापरामश्रंस्य हेतुतावादिमतं ५२९ | इ ॥ MATT प्राभाकरमतं tos । १ ॥ बातनिग्रहोपाये qaqa २९० । २॥ चाचनुममप्रखालो FSR ।२॥ a | walargatwe परोक्तलच्णदू षणं ८६५ । १ ॥ उ्वतिपद्चदोषस्य सिडान्तलच्चणं =७२ | २ | वंद्रबकरकश्षार्यापत्तिप्रामवादिमौमांसकमतं ९४५ । ९ ॥ सश्रवकरबका्थां पतिप्रामख्रवादिमौमांसकमतखश्डनं due |e i

शद्रपपदछतावादिमत खण्डनं 8 ०७ | २ | बद्रवषोग्यत्वरूप प्च तावादिमव खण्डनं ४२० | १ ॥

4 °

सव्यभिचारविभागः ose | १ ॥

सचभिचारस्य सिद्ान्तलदछलं ८१६ । २ ॥ साधारणदो षस्य परोक्षलच्छणदरषगं ८२८ । ९ ॥ साधारण्दोषम्य सिडधान्तलच्तयां ८२३ । ९ ॥ सामान्यलच्णापुव्वं प्तः २५६।९॥ सामान्यलस्गासिडान्तः RSF |r I सामान्धाभावविश्चारः १२४ 1 2% 4

सिद -थानत्र्यात्िलच्तणशविष्वारः sé । २ ॥ सिड'न्तव्था्निलच्छमं १०० ।९१॥ सिषाधयिषापकच्चतावादि मतस््रखनं ४२३ i २ ॥ खचका रोयप्रतिच्चालच्चणनिराकरगं ecg ।२। खमते न्धायलच्तणय्यवदस््यापरनं ९<१।२॥ मते प्रतिन्लालच्तणब्वदख्यापनं ०३।२॥

छ | हेत्व वयवलक्तशं 9२५ | २ | हेत्वामासनिरूपखप्रतिन्ला ७€२ । १ ॥ हेत्वाभासविमागः ७७८।१॥ हेत्वामाससामान्यलच्तगं ७4३ |v हेत्वाभासानां खसाधकतासाधकतवव्वेस्ापनं coy | १ |

तच्वचिन्तामखि-तद्रौकाकारोबलक्चोक श्रतौनां प्रतौकस्य अकारादिकमेख छौ |

~——eehe{oo——

इ खरानुमानखण्डस्य । Tate: |

Z| WR वावसन्तं १७८ । ९९१ ॥ अहं स्वस्य Tas: ८२ । UR I

RT | साना चातव्यः Los । 8 | WUT वा खरे TAT १५९ । ८ ॥ १७८ । ८ ॥ १८९ ।११॥ WS TEST SF १८१ । द ।

ड | उत्तमः पडषच्छन्धः ८७ । ¶ | उमाभ्बामेव WPT १८९ । ५ |

क| ARG कम्मं न्धासं १८८ । { ॥

अ | अदे जातिद्रो दिजः १८७ । 8 ॥

Wi चान प्रधानं न तु HWA Usd | Ue wort: सव्वेकम्भाशि ver | <4

RR

a | ARIA ATW Ta र८्द्‌ 1 RA atey देवाः प्रपश्यन्ति ९२४७ । ४॥ तावदेवास्य चिर १९४ । 9 ॥

el दुः्खेगाग्यन्तं faqm १६७ । १७ ॥ KET Saw do | ९९ ॥

न्‌ | न पपाठ शुखपोक्षां ९८७ । २ ॥ fact विच्चानमानन्द्‌ १८१ । २॥ न्धायामवधनः २२५ । ८ ॥

TI परिज्लानाद्भवेग्भक्तिः १८६ । < ॥ पुसोडारे्नेत ९९५ । WLI पुब्करपला्रेनापः LEY ।२॥ प्रतिष्ठितं पूजयेत्‌ ९8९ । द ॥ प्रधाने रागाद्‌ ces | ९ ।

Tifa Aiwa: LAC ।२॥

a I fara इदययन्िः १९२ । ४।

म्म | Age सौवते कम्भ १९२ । € ॥ मोक्ताश्नमश्ुरथो वै ९८३ ।९०॥

RR

q | foqawuyea =© । 8 ॥ ब्रौहिमि्ंनेव २९५ । 8 ॥ ग्रोहौगवहन्ति २२५४ । २॥१७९।२। ग्रौशन्‌ प्रच्छति ९४२ । ५।

a i aq सव्वं काम्मासि २८५ | १३ स्न्‌ staf ९.७९ its समेव WIGHT शर्ट | © 4 ख बहास खोऽग्दवल्वमेति १य८्द | ८॥ खे खे कन्भद्छभिरलः २०८५ ।६८॥

तस्वचिन्तामणि-तदरौकाकारश्तग्रन्कारनानां

वाचस्पतिनिग्ाः st id 9

तत्वचिन्तामणि-तदरौकाकारश्तग्रन्थनानां

शतिः ९६३५ । द । ६५९ । < MMOL UST ROS 1 QOH १८७। ११ | AEP ७ ॥९६५।९॥ a | Wit १०८४ । २० ॥९२९६३।५॥

तत््वचिन्तामणि-तद्रौकाकारोक्षिखितवेदिकशब्दानां अकारादिक्रमेण Bat |

देश्ररानुमानखण्डस्य | वैदिकशब्दाः |

च| SS ९३९ । ३ ॥ १५५।९।॥ WIAA: LAL ३।

< | दानं URE । ६ ॥

प। Westy: ९६५ । WA प्रयाजः १८४ । Oy प्रायख्ित्त १५६ ।१४ ॥ १६८ । € | पोच्तं १९५ । 9 ॥ १६९ । ५। ९९० ।७। १९९ LRT ।९०

य| यागः १२५ । ७ ॥ २३८ । ६।९५५।९॥

र्‌ । राजिसक १७८ । ay

a | GH १९६९ । ३ १५७ । २० ॥

इ |

होमः Vee । ई ॥

अकारादिकमेण विषयसचो |

राहाद्यनुकूलातिरि क्क श्क्चिवादिमतं wr¢ | ऽ ॥ दाषाद्यनुकूलातिरिक्कश्यक्किवादिमतखयगडनं १२२ | 8 ॥ दुःशाभावस्य एडषाथत्वव्यवस्यापनं Lou । ९ |

TI प्रामाकरमते मुक्छिपदाथंः १७६ । 8 ॥

q | Ufaverdfrare: wud । ऽ ॥ Wat परमाबोपन्यासः ree | 8 ॥

च | विञ्विदामावविचारः e¢ 1 २॥

स। संसर्मामावान्धोन्धामावयो मंदोपायब्यवस्थापमं १०७! ८ ॥

णगि

तत्वचिन्तामणि-तलौकाकारश्तसोकानां प्रतौकस्य

सामान्धान्येव भूयांसि १९९।२॥

तच्वचिन्तामखिकार-तदट्रौकाकारोलिखितग्रन्धकार-

साखदामिक्राः WI RICV IVA

अकारादिकरमेण विषयखचौ ।

DP KOE

उपमानखण्डस्य | विषयः |

उं । उपमाननिरूपगप्रतिक्ला १५।९१९॥ उपमान प्रामाखमनक्ौकूल्वेतां मतं €५। ३ ॥ उपमानप।माणमगक HAA मतखण्डनं € ९ । ९ | उपमितिखरूपनिरूपणे जयन्तभद्भप्रभ्टतिमतं ६९ ।१९॥ उपमितिखरूपनिरूपये नयन्तमट्भुप्रभ्टतिमतखख्डमं ६९ | दे ॥ उपरमितिखरूपभिरूपणे मोमांसकमत ४५ ।२॥ उपमितिखरूपरनिरूपयो मीमांसक मतखगदगं 8० । १ ॥ उपमितिखरूपमिरूपये खमतय्यवस्यापनं ६२ ई ।

स। सादृश्यस्यातिरिक्कपदार्तावादिन ख्कदेशरिगोमतं ४९।३॥ सादृश्यस्यातिरिक्षपदाथेतावादिन रकदेश्िनोमतखणग्डनं ७२ । ३ ॥ सादृश्यस्यातिरिक् पदाथंतावादिनव्यमौमांसकमतं द५।९ ॥ सादृ्यस्यातिरिक्षपदायंतावादिनद्यमोमांसकमत खय्डनं दद । ४ ॥ सादृष्यस्यातिरिक्तपदार्थंतावादिमौमांसकमतं १।९॥। सादृ्स्यातिरिक्कपदाथतावादिमौमांसकमतखयडनं २४ । 8 ॥

तच्वचिन्तामणिकार-तद्रौकाकारश्तस्लोक-शरुतौनां अकारादिकमेण TAHA |

yew

श्रब्दपरिष्छदौयप्रथमभागस्य | प्रतौकः |

FT | गच्छ गच्छसि चेत्‌ कान्त १२५ । १२ ।

a | तरि RS 8८२ । १८ ॥ seQi sy TRY वपस्तेपानात्‌ २०२ । १॥ तावतृकालं fairey ३७९ । २।

TI परतिमग्बन्तर्धेषा १७२ । ५ ॥ ५०९ । द ।

य| बः afaq कस्यचित्‌ धम्भः ५०९ । < ॥ यो ब्राह्मणानवगुरेत्‌ ४८२। १९ । गदयदाकाङ्कितं TW Red ।१॥ बब्र दुःखेन सम्भिन्न wee 1 te 4

q | TI घम्भश्ास््राणां । ५०८ । १८ ॥

स | वचर स्तं स्रों ook wa arte भगवान्‌ ROR | Oy

तत्वचिन्तामणिकार तद्रौकाकारोलिखितग्रन्धकार- नानां ्रकारादिक्रमेण रचो |

षरब्दपरिष्छेदौयप्रथमभागस्य । परन्यकन्तेनामानि ZF | च्पङ्किसाः woe 1 2 A | ्भिनवतर ्ेषिकेकदे्रौ १९२ । ९ ॥ | उं | उच्छद्धलः १९९ । ८॥ REAL URI उपाध्यायः १९४ । VB ।

R | कणादः ३७१ । RI कपिलः २७९ । २॥

ग्‌। गौतमः १७१ । २ ॥

Tl प्रामाक रः १६५ । २० ॥ १५० । १५ ॥

म)

मनुः 8८८ । 8 ॥ ५०८।९८॥ महागोवकारः १९६ | LR मिः edd 1h

AtaigH: १४० ।९॥

RR

q | वमः Cy । १ । q I fm ५०९ । ९ । वपेषिकः १४२ । २१ ॥ १५० | १४। १५१९ ।२॥ ae Red । २॥ 8६8 ।२। a |

WRT: १६२ । et TE RoR | a"

तच्वचिन्तामणिकार-तदौकाकारोलिखितम्रन्धनानां ्रकारादिकमेण सौ |

क ee 3 प्रब्दपरिश्छेदोयप्रथमभागस्य | म्रजयनामानि | ब | भारतं ३७२ । ८ HRS । १५ । REC OF ९४७ । ५ ॥ ९६५ ।१॥ q |

वेदः €< ।१॥२०२। ९॥ ९५०९ । ९॥ CAV LRH CRS ४॥ CRE । ₹॥९४३२।२॥ ९१४६ I UVP ९४० । ३।॥९१२५०।५॥३8०। ८॥ ३४९।९॥ BWI VU १४६ NRA MLIR HRV RA Bde 1X ॥ ४७०।८॥ 8७९ । १ ॥ ७४ । 8 ॥ &८५।९॥ ese! Cases ।९॥ ४६८।९॥ orl es ५०२।२॥।५१०।९१॥ ५९९ । ९१. ॥

a |

wafa: ३९९ | २॥ देदृ० | ८॥ ede | २॥ ४७०। Re BOR RA ४58 । 8 ॥ ७८१ । २ ॥ 8८५ । gh ४८८ 1 YN 8८ ।२॥ BEE! ९॥५०० | ९५०२ ।२॥ ५९० .९॥ ५१९१. ।९१२॥

क्वचिन्तामखिकार-तद्रौकाकारोलिखितवेदोक्तशब्दानां

अकारादिक्रमेख सौ | eee आब्दपरिष्छेदौयप्रथमभागस्य | वैदिकश्ब्दाः । च्च । GEST ure 1 WV I व। विश्वनित्‌ २२९ । ९॥ स। BE ५१० । २५ ॥ Tl

होलाका yoR | UE

अकारादिकमेश frat |

~~@@erce

शब्दपरिष्चछेदोयप्रथमभागस्य | विषयः। च| श्विनाभावस्याकाङ्कात्वखगडनं १८५ । 4 ZT |

शाकाङ्कानिरूपणोपयोगिनोौ जिन्नासा yous tt अाकाङ्कालत्तगसिद्धान्तः २०८ । ९ ॥ श्चासत्तिवादपूव्वपत्तः २८९ ।९। श्ासत्िवादसिद्धान्तः arr । २॥

क| HHS घटवश्वामुमानप्रणलौ ११८ ।९॥

a | तात्पग्येपदस्य निष्कृ दङायेकल्कथगं Be | २ ॥ वात्पय्येपदस्य TUBA HAART ALE । ९ ॥ वात्यग्येवादे मौमांसकमतं Ree । १ I तात्पय्येवादे मौमांसकमतखग्डनं ३६८ | € |

न्‌ | मव्यमते खाकाङ्कालच्तणं २७९१ ie ॥

TI प्रकारान्तरेय श्चा काङ्कालन्तयं २३७ । १ ।

RS

प्रकारान्तरे ख वाकयपच्तककम्भत्वादिविशिष्शानाङ्ुमानप्रणालो CVC 1 Vy प्रामाकर्पुतव्वं पच्तसिद्धान्तः २३५ ॥ इ ॥

य। बोग्यतानिरूपणोपयोगिनौ जिज्ञासा २४५।१॥ योग्यतालच्त णसिद्धान्तः २६२ । ९ |

ल | जोकिकश्न्दापामारछवादिजर ग्म मांसकमतं a । ९ । लोकिकश्न्दाप्रामारवादिरन्मीमांसकमतखग्डनं Sy । ९ ॥ लोकिकश्रन्दाप्रामाख्यवादिप्राभाकरमतं €२ । 8 ॥ ोकिक्ब्दाप्रामार्णवादिप्राभाकरमतखग्डनं ९०३ ।१ ॥

q | eI COLIC CIC ११५। ३ ॥ wafaatatfzad ३७८ | ३ । वद्चनित्तावादिमतखण्डनं see १ | वर्बाजि्त्वानुमानप्रणालौ २७६ | ३ | वेदस्य नित्वत्वविषये गुमतखण्डनं ४८९ । ५। वेदस्य नित्यत्वविषये गुरूणां मलं edo | र ॥ वेदस्य पौशषेयत्वव्यवस्थापनं RVC । € ॥ वेदस्य प्र वााविच्छेदरूप नित्यत्वमतं 8९५ । १ ॥ वेदस्य प्रवाहविच्छेद रूपनित्यत्वमत खण्डनं ¢ ९९ ।२॥ वेदस्य MIG Vee । 9 ॥

q | ्ब्दानि्यत्वविचारावतरयं ROY । १ | प्रब्दाप्रामाखलच्छण ९ । २॥ प्र्दाप्रामाखवा दिनौडमतं १8 । ९ |

gc TTT TRACT ATT १० ¦ ९ ॥

शब्दाप्रामारवादिव ्रेषिकमतं VIL | श्ब्दाप्रामाण दादि वैरे षिकमतखगदगं ३२ । ९ ॥ परब्दाप्रामाख्छवादिवैशगरेगिकपूव्व्तः ४५। ९ ॥ शब्दाप्रामाण्वादिवेरेषिकपूव्वेपश्चनिरासः ५० । २ ॥ श्ब्दाप्रामाण्यस्य ATA धौगत्वक्थनं ३९९ । ९ ॥

a | संसगेवा घकाभावस्य योग्यतात्वखण्डगं २५४ । ₹॥ सजतोयसं सगेभिख यस्य योग्यतत्वखण्डनं २४५ । ९ ॥ समभिव्याद्तपदायेजिन्षासाया खाकाङ्कात्वखयण्दमं २८६ । हे । समभिश्याद्कदपदा्थ॑सं सगद्याप्यधभ्भस्य योगत त्वखद्ड नं २४७ | २ । सोग्दड्मतखद्धनं २०९ । 8 I सोन्दङ़मते GATTI २०२ । १॥

त्वबिन्ताग्रखिकार-लद्ैकाकारोलिखितग्नन्धनामां अकारादिकमेख सलौ ।

जब्दपरिच्छेदौयदितौयभागस्व ।

्रञचबामानि। TI प्रबद्यप्रकाद्चः €४।२७॥ q वेदः१।९॥२।२॥ ५द१।२। भ

fe ९२७ । 8 ॥ २२९ । ९। ९९९ । १८। ९२० LE । ५९४ । १।

तस्वचिन्तामणिकार-तद्रीकाकारोक्षिखितवेदिक- ष्ब्दानां श्रकारादिकमेण Eat |

~ -- RENOIR -- -

शब्दपरिच्छेदौयदितौयभागस्य |

वैदिकश्ब्दाः। F | afagte २५७।८॥ ्म्नौसो मौय काद शकपालयागः BVV । १९ । पूव €Ci Qn २९७। ९॥ BS] Sp ३२२। VN ३२४।९॥ 2२९ । ९ ॥ द६8२। RI ३४४ IRN Sri ३५६ । ९२॥ चरा) च्धामेयादाकपालः Ud ।९१५॥ च्धामेयाणटाकपालयागः ३२२ । ९२७ ॥

उ | उपवापः ३५९ । ९० | खर्पाश्यागः ६२२ । २८ ।

रे रेश्दधियागः ९२२ । ९७ ॥ रेश्रपयोयागः ३२२ । Xo |

ज जातेः ४५९१९ । २॥ 8४द।५॥ ९५५ ।५॥

द््‌।

दः १२२ । ९८ HARE । ८ ॥ द७। UN ३२८।१॥

४९

दानं COV । २ ॥ दुरितं ९२ । २॥ न] मरकः १९७ | २ § २९९ । २2 ॥ २९७।८॥२४८।९॥ 8४२ । ४॥ प

WATT BRR । ९॥ २२७ । 9 ॥ ३२६ UL NARELLAN ९२९ ।२॥ पिरबश्चः oye | WE SULIT LE UTI RE Tiere ९५८ । ¶ ॥ there: BRR । १९ PERE । ८ ॥ ९२७ । १२४ ॥ ३९८ LI पादखित्तं २९४ । 3 ॥ २६६।९॥ q | THOS pe CIROML OLE Peg I WULOS ।५॥ २२५ IU | २६९६ । २॥ २६७ ।५॥ २९९ | २० ॥ ६०० | Ay RIV ३९५ । ९ ॥ ३१९ । ९ ॥ १२२ । ३ ॥ RIL | q वाजपेषं १8७ । ६ ॥ १७८ । sa

वि्रभित्‌ eur q

WE LGC । २॥ २९९ ।९।॥ २६९।९। ६१९ । ९। MG eRe । 9 ॥ ४४५ ।९॥ 8४७ । ९ ॥ ७५९ । २॥ eyes Ry a | WT RRS | SPRAWL URRR 1S ERGO 1 RA STS १२ ॥ ७५।९॥ ८८।७॥८५।१५। ९९६।१५॥९२९४।२९। २५७ । ९॥ RU LH २०७।९॥ ३९० ।८॥ ३१९।२। ३९९ । 2 ॥ ६९१९ | २॥ ३२९ । ९॥

6

तच्वचिन्तामणि-तटरौकाकारोडतखोक श्रुतौनां प्रतौकस्य श्रकारादिकमेण BAT |

लि न

श्ब्दपरिष्छेदौयदितौयभागस्य | Tat | | च । ema fafed कम्भ २६९९ । ५॥ afurmra ये यच dee । ९१ ॥ अम्भाम्बेति यदा नालः {४२ । श ॥

ST | Sal MITT: ४५€ 1 ७ ॥

= | इन्द्रः SCS ५९९ । ९॥ दमु पासोत ५९६।९॥

at क्रियमायोप्रकषारेतु रर ।१९॥

wt भातावस्तित्व-मा स्तित्वि ५८७ । हे }

a । aa तष्वमभियोगात्‌ स्यात्‌ ६8€ । १० ¢ तदडितिन चतुर्थ्या वा ued 1 US tt वरति wa ROR | २॥ 8४८ । < ॥

श्‌

AAAS Bd ।९॥ ते नराः TSCA yor ।१२८॥

<1 TURELE: STS २२५ । ५। दुःखेनाबन्तं ४७३ | us इदणरेऽइनि पिला duce i <a ql wr चरति 8९७ । ९ ॥ न्‌ | गोपास्ते यख पश्चिमां eas । ¶॥ | TI प्राचम्धादभिधादटरत्वात्‌ ५६४ ।९॥। य| यश्चायाचरतः HH 8५४ । ¶ यन्न दुःखेन सम्भिन्न ४०९ it यो ब्राद्मणशायावशुरेव्‌ ३४९१ । ९ ॥ q |

Tale रथकारः ६०२।५॥ वारा चौपानत्‌ ५९१ । € ॥ विष्यं ध्यायेत्‌ ३१९ । १८ ॥ faut: प्रौतिकामस्तं ३२० । ८ ॥ विद्गब्दो fe faatata: ३७६ । २। ज्र | RUE बाकर णोपमान- ४८९. । ८ ॥ ६४९ । १८ ॥

wieefad फलं ५८ । १ ॥

शिवाय गां दद्यात्‌ ५९४ । RI

marat BUY वैश्यात्‌ ६०२ ।१९ ॥ a I

ख विष्ायां aferiat 298 | 2

wagrgurad & J २२५ । २।

साधुभिर्माणितयं geo ।९९ ॥

खगेकामोऽभिद्धोमेन ५०8 । ११२ ॥

waste प्रातमौतस्य ५०९ । २९ ॥

तच्वचिन्तामखि तद्रीकाकारोखिखितग्रन्थकारनानां चकारादिकमेख Bat |

Sere ब्दपरिष्छदौयदितौयभागस्य | यञञ्यकारनामानि | |

ufaratar २४९१ । ४ । उ |

SSSA: Bee | < | eda । ९० | उत्ताकाः BRE । BI उदवनाचागथैः २८६ । ९२ ॥

" T | TS ।९१२२। CHOMI US ८३ ।६॥ १२२५ ।१७। Roos ey ARNT ६२ । ९५ ॥ ४८ । ९६ ॥ ६७ । १२९ ॥ २०४ ।१२।

ज | भेभिनिः १०१ । ttt

न। WHT: १९६३९ । ३ ॥ नेबायिकनव्याः २६५ । UE |

7q |

प्ाचोगनेयायिकाः ७५ । २९ ॥ प्रामाकरनव्ाः १९५ । १७ | प्रामाकब्रणः add । २।

९९

ब | भद्रः ९१४ । २२ । मद्राः VIA ॥ ५७८।८॥ ag RIUM ११४ ।५

q |

ABT yoo ( १ ॥ मद्ानेवकारः 99 | १८ ॥

fH ४३ । ९॥ ९२९ । ४ ॥ २१७।८।

मिश्ानुयायौ २०३ । १५ ॥ २२८। € ॥ ९२९ । LRA

मौमांसकः २२९ ।२५.॥ ३८५ ।९२॥ ५९१९९ । १० ॥ ५२७ । ८॥ ४<२।४॥ मौर्मासकेकदेश्रौ ई०।११।

q | वैयाकरणः ROB । ९९ ॥

ज्र | HE ५६९ । ७ ॥

a |

सोन्दड़ः २४ । <€ ॥ ३९ ।१० ॥ २९७ । RW २७६ । LR ॥

अकारादिकमेण frat |

~> भूक शब्दपरिष्छेदौयदितौयभागस्य | fawa: | zi | way न वाचकत्वमिति चखवश्यापनं des | 9 ॥ अरथेवादाप्रामाख्छवादिमतं efo1t t अर्ंवादाप्रामाखवादिमतनिसाकरबपूव्वंकं खमतब्यवस्धापनं ४९८४ । ९ ॥

SIT | ाखातपदाचं विचारः ८१९ । ९॥

उ | उपसमंविचारः Sys । ९ ॥

a |

mea च्यपूव्येमेव विधिप्रत्ययवाच्यमिति प्राभाकरमतं Ree ।१॥ wets पुर्वमेव विधिप्र्ययवाश्यमिति प्रामाकरमतखग्डनं ३७८ । ९ ॥ च | पिकोर्षाबन्य्ं २७ ।९॥ ज्‌ | nisfatacafaufmafead ५७२। ३॥ बातिग्रह्धिवादिप्रामाकरमत ५५९ ।९॥ भातिश्रक्धिवादिमदटमतं ५८७ । १ ॥ भाविद्नक्िवादिमग्डनाचाय्येमतं ५८७ | १ ॥ भातिश्रक्धिवादिश्चौकरमतं ५९९ | ७ । Tea: TAIT दति खमतब्यवद्ापनं ५८६ । ५॥

ध। धात्व विचारः ८७७ | ९ ॥

TI MCE CI CCE ICC OL C1 Li. Cs ॥ प्रवभ्ैकद्चाननिरूप्रणप्रतिश्चा १५।९॥ प्रवक्षैकच्चागदिषर्ये yaaa ९।९॥ प्रवक्मैकश्चान विषये शरमवखब्छनं THAT (98 । ६ ॥ प्रवकैकश्चान विषये भट्रप्रम्टतिमवखद्डनं with प्रवेकच्चान विषये मद्रप्रम्दतिमोौमांसक्षानां मतं २।९॥ प्रवन्तैकच्चानविषये AURA ७७ | ९ ॥ प्रवकीकच्चानविषये महाणेवकारमतखश्डनं OF । ९ ॥ प्रवर्भकच्नानविषये मौमांसकेकदेशिमतं १० ।१९ ॥ प्रवस्षेकश्चागविषये विधिप्र्या्थंविषये च उदमनाचाय्येमतं २८७ । ९ ॥

य| योगरूएपङ्कनादिपदाथेविचारः ४९९ । ४ ॥

ल | र्सु विचारः ९९० । ९. i

q |

qrarittae शक्तिग्रह कत्वव्यवस्यापनं ५२९ । १॥ विध्यथविचारः eee । ८ ॥

a | समासविचारः ७2७ । ९. ॥ साधश्रन्दविचारः ६४४ | ९९. ॥

ड | हिंसापदाधं विचारः ९१९ ।९॥

Nev | (< ५“

ॐ नमो TIAA |

तत््वचिन्तामणो

ब्दाख्यतुरौयखण्डे विधिवादः |

a कि क्सन

आचारमूलत्वं* © “~ आचारमुलत्वं* बेदस्य प्रवस्तकन्नानजमकत्वेन भव-

श्रब्दाश्तुरोयदण्डे विधिवाद रश्च |

swage वेदस्साचारमूखत्व मिरूपणानन्नर प्रवन्तंक- wa निरूपयितुं, sara श्राचारमूखलस्योपयादकलरूपा- बुपोहातसङ्गति दग्रेयम्‌ भिव्यावधानाय प्रतिजानोते, श्राचारेति, श्राचार प्रटृन्तिः, Tye AMT TAS, श्रवन्तंकश्ञागननकत्वेमः WATT प्रवक्नेक श्चा मवत्वेन, तेन प्रवन्तंकज्चाने सङ्गतिलाभः(९)

(९ ear प्रवन्तकच्चानजबकतायामेव सङ्तिलामः स्यादिति भावः |:

* उपोह्धातसकूतिमाङ, ‘aratfa, vay ware सङ्तिरिचिन्ये | वचापौति, तज्ाभिधा fears: सेव प्रत्तिहेतुरिति भद्राः । ante 1

R तत्वचिन्तामणौ तौति प्रवत्तेकच्चानं निरूप्यते । तजाभिधा-सद्धल्या-

भवतिः निब्वेहति, ‘feat बेदस्याचारमूखत्वनिरूपणानन्तर निरूप्यते । एतेन प्रवन्तकज्ञानजनकलस्य aera एवाचारमूखत्व- निग्बोहकल्वात्तजनिव्वांहाथे तज्निरूपणमतुपयुकं । न च परवन्तकश्चान- THAN विना मालारमूणलनश्ानं श्रतस्तज्चानायं प्रवन्तकश्चान्‌- जिरूपणमिति वाच्यं । stare” विनाष्पाचार- मूखवश्चाने विरोधाभावात्‌ aware age प्रव- TAMIA भवतोत्येव व्ुमुचितत्वाच्च इति पू्वेपा- भासो face: सङ्गतिप्रद शेनपरोऽद्मयं गन्धो भ निरूपणप्रयोजन- प्रदशेनपर इति ध्थेयं |

अज भटाः प्रहन्िजनने विधिग्धापारोग्तो विधिषमवेतोभाव- नापरनाम्म श्रतिरिक्रपदाथेविशेषोऽमिधा तस्या एव wrt प्रवच्छैकं ava च भावनालवरूपेण वि धिश्क्रिः, सा च जन्यत्सम्बन्धेम एक-

(९) श्याचारमू लत्वं खरूपसम्बन्धविष्रेष इत्याशयेन समाधत्ते प्रवत्तक्चानेति।

लिक्ारेस्तावदभिधानामकः शनिखो श्यापारोऽवण्ाभ्येयः वापारमिन्रस् परविषव्यापारजनकत्वं elas यथा दस्य खनिषस्यन्दाजब- दारा wafer, खव amie अभिचारवारखाय चापारभिन्न- स्येति, व्यापारिणः खमिखव्यापारजनने ग व्थापारापेश्ता अमवस्थाप सेरिखत- sm परनि्ेति, wees लिङादि प्रत्तं जगयत्विति णब्दाश्िवा सा भायास्यतोयत we खनिष्टेति, ला च शब्दाभितत्वाच्छब्दमावनेलुशखते,

शब्दाश्यतुरौ खण्डे विधिवादः | दे

RIMS! वा श्राख्ातवामान्यद्रक्िवलजण्ये कतिरूप- wnt विधेरथांग्तरे विग्रेषणटतयान्वेऽति, प्रञनत्यर्योऽपि विषयितया ant faqs, तथाच यागविषयकभावनगाजन्वग्यापारवाम्‌ पुडष- me) ग॒ चेतादूग्नुद्धावपि प्रयोजनान्ञाने कुलः प्रदृन्तिः प्रवोजमन्नागस्या हेतुत ““विश्वजितेत्यादौ फलकल्पना नुपपत्तेः इति वाच । थामविषयकब्यापारेऽभिधाजन्यलस्यान्वये व्यापारगिहेष्टवाध - कदसनग्वयप्रयोजकङ्ूपतया योग्यतालेन योग्यताबल्ादेव Bat Rl) खडा विधित एव खर्गादिसाधनलग्रहः तच्च प्रठन्िरूप- WI श्राख्यातार्चेःन्वेति प्रडन्ता विष्टसाधनताद्चानमेव प्रवं | व चेवं न्यायमता विग्रेषः cae विष्ययेलादिति ane: करियामतेष्टसाधनलवं म fret: श्रपि तु प्रृस्सिमतमिति fanaa ्रमिधाग्बुपगमानभ्युपनमाभ्वामपि विगेषसम्मबाद्च । न चेवं ताद्‌- परानिधा्यां मानाभाव इति वाच्यं! विधिः प्रटन्तिजगकधम्मषम- वाचिकारकं तव्ननकद्रव्यला दात्मवत्‌ इत्यनुमानादेव afeg: पर- मते wee द्रव्यवाजासिद्धिः। न च प्रटृत्तिननकश्ररौरे यमि- शरः, तख WOT A BRITT HAT] । म च विधिने प्रटज्नौ

(१ खप्रतिपरदकवावधप्रतिपद्यस्वरूपप्र्ासण्येन्यर्थः |

धपराधपिबयत्वेगार्थ मावनेष्यच्यते, सा च सर्व्वा ख्यातवाच्या see, “afi धामाल्वामाहरन्धामेव fase! wala त्वन्या सर्व्वाख्यातेषु भवे" ॥ quia’ अर्थं विषयत्वं, ada च कम्म करयमिति- इश्चवादपेच्चव इंध्रजमवतो मवति, carat पकं ख्ादि खा न भाव-

| ` लक्वचिन्भामशौ

कारण प्रठन्िसामान्ये तस्य व्यभिचारादिति are) awitera- nent तद्धेदुवात्‌ ज्ञानवत्‌ प्रटसावपि वै खचच्यषम्भवाश । we लातिरूपमखण्डोपाधिङूप वा दृत्यन्यदेतत्‌ । नन्वस्तु अभिधा तथापि agra प्रन्तिडेत्‌ः प्रन्तिसामान्ये तस्या व्यभिचारात्‌ प्रत्शादि- नेष्टसाधनतग्रेऽपि yan: मापि यागादि विषयिकायां, यागहतिः स्तगेसाधनमिन्या प्रवाक्यादितोऽपि प्रडसेः। नापि विधिजन्यायां, तच्छन्यतावच्छेदकदेव दुष्यरिचथात्‌। नापि जातिविगरेषविशिष्टार्था, ` इणगतजात्यनन्यपगमा दिति, चेत्‌, म, विधिजन्यतावच्छेदकाखष्डो- पाध्यवच्छेदेनेव तद्धेतुलात्‌। मन च भावनादिपदादपि तादृग्रप्र- श्यापतन्तिरिति are । विधिजन्यभावनाश्ञामस्येव विखकणग्र क्रिमल्तेन तादृश्रप्रन्तिविगेषे saarfears: |

परे तु सङ्न्पन्नानं Has, VE इच्छा, ततेव विधिग्रक्किः, थाग इच्छाविषय इत्येवाग्वयबोध इत्धाङ्ः |

aa तु वैदिकविधिजन्यपट्लौ sama nada, नित्ये सण्ध्यावन्दनादौ फलाभावेन तथा कण्पनात्‌ Pane wee तजापि atari” fafanfecta ata, यागणन्यमपूष्बेमित्ये- वान्वयबोध CUTS: |

(९) म च faa सन््यावन्दमादौ फलामावेन शथभिचार इति are | नित्वापरव्बेस्य तथापि खोकारादिति we |

येत्‌ स्येतश्िलयाधौगत्वात्‌, रवश्च श्रब्दमावगापि भावगाल्वात्‌ fa केन कयमि्यं्रचयवतौ भवति, afecare, ““लिङोऽभिधा सैव च wearer भाष्या च तस्याः एरषप्रटसिः | सम्बन्धबोधः कर्णं तदौयं प्ररोचना are

प्ग्दास्यतुरो यखन्छे विधिवादः | प पव्य-भावनाज्चानं न wana, तस्मिन्‌ सत्यपि अ-

fen भावनान्ञानं वेदिके प्रवन्तकं, भावमा च प्रयन्नो ग विष्टवाध्नताश्चामं नित्ये तदभावात्‌, विधिग्क्िरपि aaa ्राख्या- WAH तर्यतात्‌ अन्वयखाख्य पचतोत्यादिवदित्याङ्ः(\।

तदेतसमतचतुष्टयं एकेनेव गन्धेन दूषयति, तजाभिधेति, “aw निरूपक, विषयत्वं wre, अ्रन्वयखास्य श्रवभ्वंकमित्यनेन, तथा तजिरूपष्विषयोग्तं प्रवगनकमिदं नेत्यन्वयः, श्रमिधालश्च विधि- खमवेतपदटा्येत्वं अ्रभिधापदवाच्यल्ं वा तेनास्मक्मते भाप्रधिद्धिः अखाते शब्द शक्रेरेव श्रभिधापदवाश्यलात्‌ |

Sfen "त्र" newt, “न waa’ गोत्पादकं म जनकमिति Bracers: |

afay सतोति विनेष्टसाधनताश्चानं तेषां ज्नेऽयग्रन्तेरि- we, Uy सद्स्पापूष्वे-भावमाश्चानं न प्रवन्तंकमित्यशेव हतुः अरभिधायां मानाभावेन ASTER TATA । “श्रसत्य-

(९ तथाच यागानुकूलदछतिमानिग्यन्वयवोध इति मावः |

वबोपयब्यते”? ॥ दति, किमित्याकाङ्कायां प्रव्तनौयपरषप्ररत्तिर्माव्ा लेव कम्भ, केनेत्याकाङ्गायां सम्बन्धबोध इति, were लिखपदादप्य- weet: सम्बन्धबोघेन तच्छक्तिग्रहरूपे सषकारिणा सा प्रवर्तयतौत्यर्थः, कथमिन्धाकाङ्कायां श्रसोचनेति, प्ररोचना स्तुत्यथंवादः, स च ada: पदलत्वश्चानमन्तरेखावसोदन्तीं प्रङत्तिमप्रापयन्तौः विधिग्क्तिं प्राशस्य- च्ाबदारा uta करोति, तरव यत्र प्ररोचना म श्रुयते

< तज्च॑चिन्धामगनै

Tet असत्यपि vets | काय्येत्वन्नानं प्रवसकमिति

पौति, wy waa हेतुः वैदिकविधिन्यश्लाने विधिसखमवेत- पटायेसङ्श्पा पूर्वं-भावना दि विषयकत्वेऽसत्धपि कियेष्टसाघगलन्ञानेन SALAS: | इदमु पलच्णं वश्ठतस्ठ एतादृशा भिघायामेव माना- भावः। म चोक्ानुमानमेव मानं, ग्ब्दस्य प्रटत्तिसामान्ये शाब्दप्रटृत्तौ वा व्यभिचारात्‌ अन्ययासिद्धलाच्च अ्रकारणएलात्‌ शब्दस्य द्रव्यला- fag: श्रप्रथोजकलाच(९ 1 एवं खङ्च्यश्नानमपि न प्रवन्तेकं माना- भावात्‌ इच्छात्मकस्य तस्य खजरूपसतो हेतुवेन तदभावे तज्न्रागाद- ्रटन्ते, एवमपू््वैन्नानमपि वेदिकविधिलन्यप्रटष्लौ म कारणं अपू- sifeqerefa प्रटश्यापन्सेः। अतएव भावनाश्चानमपि म प्रवन्लेकं भावनापदादपि तदापन्तेरिव्यपि बोध्यमिति aga "काब्येता- arafafa हतिसाध्यताश्चाममित्यथेः। ग च ज्तिखाध्यताश्चानं विनापि घट-याग-पाकादिकन्तेखदुपाथकपाख-हविखष्छला दि fag

(९) aq ्ब्दात्मान्यतर्त्वमेव हेतुर्वाख्ः अतो नासिडिरव are, au- योजकत्वाशेति |

लथापि कल्यत द्रति तस्या विष्यविनामाव इति । इदमव वश्व, aft चापि न away Wa खरूपसती वा हेतुरतिप्सङ्ादिति प्रवस्चेनात्वेन WANT च शाता तथा, तथाच यच्चादिपदसमभिव्याषारेण यामादि- जनकप्रत्तिजनग कत्वे समानसं वित्‌संवेद्यतया य गादावपि कंतिसाध्व- mat, माच्यानुपश्धितौ च भावनात्वेन ऋ्रानमसम्भवौति समभिच्याङ्तफलं प्रति मावगाव्वेन श्रायते, ऋतर्वाश्रतपले विश्रनिदादौ पलं कण्यते,

्ब्दाख्यसुरोयखष्छे विधिवादः | ; 9 बुरवः। तजा हि sara छतो जन्धायां बिकौ-

विपरेककग्रहन्तिदश्नाद्मिचार इति वाच्यं । प्रत्ते विषयताचयौ हका शाष्यलाखश्धविषयता, खा च यननिष्टशतिसाध्यतान्नान-चिकौ- बादिमा प्रटत्तिस्तज्िष्ठा, तख चट-याग-पाकाद्येव न तु तव्ननकौ- भतकपालादि सिद्धनजिष्ठा, श्रतएव घटं करोति यागं करोतौ- देवानुग्वसाय-व्वहासै न तु कपाशल-हविरादेः सिद्धताद शायां ane करोति दविः करोतोव्यतुव्यवखायो व्यवहारो वा afaar- चिधातुयोगे fatten: साध्यलाख्यविषयतायेकलनियमात्‌ । म च घाध्यलाख्छ विषयताया एव हतिवाचिधातुयोगे दितोयायेलनमियमे कया तनादेः सिद्धताद प्रायां कपालं करोति तन्तु करोतौत्था- दिष्यवहारवत्‌ कथां घटवन्तं करोति तन्तु पटवन्तं करोतौत्या- दिबवहारोऽपि न स्यादिति are) साध्यवेग्रश्यवोधकपदासममि- sweater fst एव तथा नियमान्तज कपाच्ादिपटोत्रदितौवाया श्राधेयत्मयेः, घटादिपदश्च घटलता- fe, aaa: sq, धालाख्यातयोवयापार-प्रयन्नौ यथा

तचाचाभिघागलमिशटसाघनत्वमपि aad aq क्ियागतभिष्टसाधगल्वं विगा ने्ासिप्ततदिदटसाधबताबोधोऽपि, तथाच प्रवत्तनात्व-मावनात्व- wera प्रक्तिलिंकादिपदण्व, TATE प्रदश्यनुकूला अपरा wayget इति श्क्षिचतुर्यमिति । खन्धे तु व्यवहारे श्युत्पित्सर्वालः शपरटत्तिणनकत्वेनाव्ारिते शङ्कि कर्पयति, वावृ्रौच्छेवेति, सेव शिढर्थ- tare) eat तु अपव्वेमेव विध्यर्थो वैदिके anaes पवर्तकत्वा-

w

< । त्मचिन्तामणौ

योगमय, तथाच ATM न्ति्टल्राञअ्जथामुकूलव्यापारणनकथन्नैवा- निच्यन्वथः, कपाले घटं करोमोव्यादिवत्‌ कपालं ae करोमौ- व्यादि प्रयोगोऽपोग्थतएवेव्धपि वदन्ति । श्रपरा च उपादानतापर- नाश्नो fegarefaren सा च सिद्धकपा ल-इविस्तण्डलादयुपाय- fast कपालेन घटं करोमि इविषा थागं करोमोत्धसुब्यवसाथात्‌ ay च उपादानलाख्यदिषयताया एव दतौयायेलात्‌ तस्य च धात्व हतावन्वयात्‌ । म च तज जन्यलं विषयत्वं वा ठतोया्थः, we च चट-यागादावेवान्वय इति ae) सर्व्व दतोयाथख्य wad एवान्यस्य ्यत्यन्नलात्‌। अन्यथा तण्डुलावयवेन तण्डुलं पचतौत्धपि WATT: | न्या च उदे श्यतलाख्यविषयता, सा च यत्‌साधन- ताज्चामाघना चिकीर्षां तिष्ठा, तच्च जखाहरण-सखगदमादिरूपं फलमेव जलाहरणा्चितया घटं करोमि खर्गाथितया ai करो- मोत्यनुग्यवसायात्‌ जलाशरणमुदिश्व as करोमि aighea यागं करोमोत्याद्यतव्यवसायाच्च | इत्यञ्च तन्तत्ाध्यतावच्छंदकक-तष्तत्सा- ध्यक ग्रटेभ्िलावच्छिनं प्रति तन्तत्छाध्यतावच्छेद कविशेव्यतावच्छदकक-

(९) श्चाधेयत्वमित्ध्थैः, कषचित्तथेव पाटः |

fees: | इतरे तु प्रसि रूपभावनाच्चानं प्रवन्तंकमिति सेव विध्यर्थं इति वदन्ति। वदेतत्‌ war दूषयति, (तस्सिभिति, इदख हेतुदयं यथायोग्यं बोध्यं समिधायां मानाभावेन त्र तस्मिन्‌ सतोव्यादिषेतोरमग्धयात्‌ | इदमधाकूतं पदा्थ॑सम्बन्धभिन्नायाममिधायां मानाभावः श्यवदाराधौन- ्युत्पत्तिबल्ेन श्रब्दस्य श्षानमाथनगकल्वावधारणेन पङत्तिननकत्वामावात्‌ भावे वा आवश्यके ङसाघनतान्नानमाजच्यापारकतवेगोपपन्तावभिधालसड-

werequaea विधिवादः | €

तन्त्धाष्यविशेग्यकङ्तिषाध्यतान्नानं हेतुरिति न व्यभिचारः एवं चिकौर्वाया अपि हेतुत्मवसेयं, तेन तस्या sft कपाख-इवि- Wawa” न व्यभिचारः, अन्यया नेयायिकनयेऽपि afrave दुष्यांरत्वात्‌ तैरपि रतिसाध्यतान्नाग-चिकौषंबोरतु- व्रोपगमादिति ara: |

ay xanfavarsfaa मानाभावः, किन्तु aare-efa- weurqraya प्हृत्तिविषयः प्रन्ति विगरे्यलमेव चोपादानं । भं चेवं घटं करोति यागं करोति पाकं करोनोत्यादिव्यवहारानुप- fe: छतिवाविधातुवोगे दितोयाया विगेष्ता्थैकलनियमादन्यथां eee करोतौत्धादिवयवहारापस्षिरिति वाच्य । wy चट-याग- पाकादिपदख कपाल-इविश््डलादौ लाचणिकलात्‌ हतिवाचि- घातुखोमे दितौयाया विगेखतानुकूललान्यतराथेकलत्नियमेनानु- gua वा तजर दितौया्ंदति प्राचौनमेयायिका वदन्ति । तदसत्‌ । खचख्या श्रब्दप्रयोगरूपव्यवद्ारसमथेनेऽपि चटादि विशरेग्यकलाव- माहिवेनानुग्धयमानायाः घटं करोतोव्यादि प्रात्य किकप्रतो तेररुप- पादनात्‌ wera ania fry जलाहरण-खर्गादि- इूपफलस्य उरेश्यताख्यविषयतायाः घट-याग-पाकादेख साध्य ताखविषयताया श्रमभ्युपगमे इ्टषाधमताशन्नान-रतिसाष्यताज्चान-

(९) कपाल विस्त ख्डुलाद्युपादानविषयकप्रशत्ताविति we |

ame मानामावात्‌ । न चोक्तनियमात्‌ तत्कल्पनं, afrerey

Nansen कर्म विग्रेषयत्वात्‌ अनुमित्यादिकरयय्यानिरूयादौ 2

१० वक्वचिन्तामण्ै

पातिरिक्तं म anaafa aqee छशतिविलम्बो-

चिकौर्षाणां काय्यै कारणरभावोऽपि दुर्ग्वार इत्युक्तप्राय एव वच्छा- मस्रोपरिष्टात्‌९ इति दिक्‌। we 4 तत्रकारक-तदिरेव्यक- AQUA तत्छाध्यतावच्छेदटककतत्छाध्यक-तदयिप्ररन्तिका- रशतावच्छेदकं न वा तदयिप्रल्तिलं तत्घाधनताश्चानजन्यटलि ज वेत्यादिविप्रतिपन्लयः, तेन नेयायिकैरपि रतिषाश्वताश्चानस्ड पवन्तकलभ्युपगमेऽपि न चतिः। aching agteena, म ॒विष्ट- साधनतान्नानं NAM A वा तत्छाधनमतान्चानं तदथिप्रडतन्तिकारष्कं ग वेत्यादिविप्रतिपन्षिः परैरपि इविराशुपादाननिष्ठयागादिरूप- चिकर्वाविषयसाधनताश्नानस्व यागादिगोशरप्रटन्तौ हेतुतो पगमान्‌ दष्टलाधनल-हतिषाष्यत्ोभयविषयकषमूहालम्बनस् प्रटल्िडेतुला- भ्युपगमाख इति ध्येयं । “चिकोर्षातिरिष्ं न कन्तव्यमस्तोति, “ate ait, चिक षावश्छ इारमिति बसु दिताः, तथेव प्रृतोपयोमात्‌ | म्‌ चेवं प्रवत्तेकश्चानलग्धापकचिकोर्षाव्यापारकलवं इति फथितं तञ्चा- युक्तं उपादागप्रत्यचे व्यभिचारात्‌ तद्य aera प्रज्तिेतुलाद्‌- पादानेच्छाथास्तस्य इारष्वमतेऽपि चिकौर्षाथा अदारलाञ्च इति गा्थं | श्चानष्येत्यस्छ प्रन्तिं प्रति साखादखाधनोग्तन्चानस्तेत्यर्थात्‌

(९ वच्यमायखोपरिष्टादिति ae |

afaurce | इच्छापि न लियः तस्याः aera खव yaa प्ञानप्रलकप्रत्तरकख्पनात्‌ खगेकामादिपदलभ्यत्वा् । पुनं ्चानमपि ग

श्यब्दास्थतुरो मखद्डे विधिवादः | ११

CUTE न शाखाद साधे डषपादागप्रत्यद्विममेऽपि Tave- AAT पादा नेच्छायासद्भारलमतेऽपि AS Wega wma च तथापि wera व्यभिचारः फल-चिकोर्षेयोः ्तावहेतुवादिति ATT | WANTS फलेच्छादारा उपाषेच्छा- - माचन्यादकलेन- श्रन्यथा सिद्धतया प्रडन्तिजनकलस्येव तजासिद्धेः | वदि च फलन्नागमपि प्रटृन्तिजनकं तदा उपायचिकौषषाया एव 7न्चापारबेनेव चिकोर्वाग्यापार कलवरूपसाश्यष्यापि तज सुतरां त्वाञ्च | न हि खसमान विग्ेव्यक्र चिकोर्षाव्यापारकलपग्धेन्तं साध्यं, श्रनुप- बोनादिति शेयं । ननु विकोषांरूपग्थापार सष्षेऽपि gat न कचित्‌ RES Taare, "त्त्व इति, “हेलन्तरेति, Want दण्ड- कपालाययुपादागखौ किकम्रत्यच प्रतिबन्धकाभावद्धेति भावः । ननु तन्त- दुपादामतावच्डेदकप्रकारक-तन्तदुपादानकम्रठत्तिलेन THT TATA तावच्छेदकप्रकारक-तन्नद्‌ पादानविगेव्यकलौ f HAT MTA TT TMA S-T AEA AAAS CT VAAK IAS ATM YMA MMs तद्‌ पादानकपहन्निर्मास्ध चटा दि साध्यकप्रन्तिष्ठ कथं भ जायते तज चिकौर्षास्वात्‌ घटादिखाध्यकप्रटृत्नि विनापि ए्वोमादिखाध्यक -दष्डायुपादागकप्रृन्तौ दणष्डाययुपादानकप्रटत्तिल- स्तेन तन्तदुपादानकमरृन्तिसामग्या घटादिषाध्यकप्ररृत्निषामग्य ~

ata अपर्व्वपदादिना तद्धानेऽपरत्ते तदश्नानेऽपौटटसाधगलन्चाने प्रर- तेश्च, मावनाद्चानमति सर्व्वास्यातसाधारर्ान्न प्रवत्तकमिति “arate, साक्षादसाधनस्येति tte: । तेन प्रत्तिविषयप्र्यच्ते ग ॒श्चभिचारः, फल- Wry न प्रवत्तकमि्यक्तं TNT KATA: |

{x तत्वचिन्तामखौ

tear विशेषषामयौत्व विरहात्‌ दण्डोपादानकप्रदन्तिं विनापि कपालोपादागकघटसाध्यकप्रहृत्तौ घरसाध्यकप्रदृभ्तिवसत्वेन तद्पा- दामकप्ररृन्तिषामग्या चटादिशाध्यकप्रठत्तिसामग्यपेखया वामान्ब- सामसौल् विर हाञ्चेति(? चेत्‌, न, सामग्याः षामान्य-विग्रेषभावाना- पन्ञलेऽपि दण्ड-शक्र-कपालाद्यन्यतमोपाटरानकप्रृस्यतिरिक्ाया ज- टादिसाध्यकप्रटृन्तेरलौ कतया ताद्श्रान्यतमोपादानकप्रटत्तिषामयौ- विरषहादेव तादूशान्यतमोपादामप्रद्यच्चाभावदश्रा्यां «aca: तद्धग्मावच्छिश्नयत्किश्चिद्यकरिसामयोसदहिताया एव तद्ध्मावच्छिन- सामग्याः कार्ग्योपधायकलादिदमेव च कारणसमाजासौना कार्म्यो- त्पत्तिरिति गौोयते। एतेन घटादिचिकौर्वाविरष्ेऽपि दण्डगो- चरप्रव्यक्तादण्डोपादानकप्रटत्यापिस्लदवख्िश्रसामयो सत्वा दिव्यपि fara) घटसंयो ग-अम्याद्यन्यतमसाध्यकप्रट्चतिरिक्राया दण्डोपा- दानकप्रटत्तरलौकतया तादृ ग्रान्यतमषाध्यकप्रटन्िषामयो विरहादेवं तदसुत्पन्तेः कार्योत्पत्तेः कारएसमाजापौमत्ात्‌ |

शरुचरण्णस्ठ (र उपादानप्र्यचस्य हि खातम्त्येए म हेतुत्वं किन्तु चटादिनिष्टचिकौर्षाया दण्डाथ्ुपादानकलौ किकसाकलात्‌कारख्य च waste दण्डादौ चटासाधनलन्नानद श्राया घटसाध्यकदण्डोपा-

(९) ama दग्डोपादागकप्रस्िसामयौ न घटादिसाध्यकप्रतेर्वि- पेषसामयोति ara: |

Q) तथाच दण्डोपादानकप्ररत्तिसामयो न घटसाध्यकपडत्तेः ATA: araaifa ata |

(९) qanfeafa Te |

५) दण्डादौ घटसाधनत्वच्लानाभावद श्रायामिति ग° |

श्रब्दाखतुरौयख्छे विधिवादः | १९

दानकपट्िवारकशाय टष्डोपादागनिष्ठचिकौर्वा विषथघटादिसाधन- ताश्रानस्लापि घटादिखाध्यक-दष्डाद्युपादामकप्रटस्तिलावच्छिनं प्रति waa aaa च ॒विग्रेवकारणत्वावश्यकल्वात्‌ तदेव featat- विषयसाघमताश्चानसुपादार्नांगे खौ किकप्रत्यात्मकं हेतुरूपेयते कार्-कारषभावदयकल्यनमपेच्य लाघवात्‌ न च चटादिसाध्य- ककपालोपादागक-घटध्यंससाध्यकदष्डो TNT RT SAAT Ht दष्डनिष्टधषरटसाधनतान्ञानस्यादेतुल्वात्‌ aw व्यभिचारवारणाय चट- लावख्छिलसाष्यतानिरूपितदण्डलवावच्छिन्लोपादानताज्रालिप्रटृजि- मेव काय्येतावच्छेद कमुपेयं तथाच दण्डलावच्छिश्नोपादानता- निरूपितचरलत्वावच्िन्नसाध्यताग्रालिप्रटन्तितवमादटाय विनिगमना- विरहात्‌ तवापि शुरूतरका्य-कारणभावदयमावण्यकमिति are । दष्डाद्चपादएनजिष्ठ चिकीर्षा विषयधघटादि खाधनताश्चानख्च षटादि- शाध्कदष्डाद्यपादामकम्रटृत्ति प्रति विगेषकारणलावश्यकतया वि- निगमनमाविरहात्‌ तादुश्का््यै-कारणभावदयस्च | SAAT kay विग्रेषसामयोविरहारेवोपादानप्रव्यक्षाभावदश्ायां न चटा- दिषध्यकप्रदत्यतिप्रषक्घः(\) 1 एतेन घटादिनिष्टचिकोर्षा विरद्ेऽपि Teena दण्डनिष्ठषाधमतान्नानात्मक विग्रेषसामयौषद- हतादृष्डोपादानकमप्रटश्याप्तिस्तद वच्छिशञसामयो सत्वादिति दिती- वातिप्रसक्गोऽपि face: | केवलदण्डोपादानकप्रडत्तिवस्य काययेता- गवच्छेदकलात्‌ चटा दिखाध्यक- दण्डाच्युपादानकम्रटत्तेखच चघटादि-

(९) प्रर्छत्प्तिप्रखङ्क इति qe |

१४ तश्वचिन्तामणौ

हेत्वन्तराभावात्‌, featat ख छतिसाध्यत्वप्रकारिका

निष्टचिकौषांखकचणघटादिसाभ्यकप्रटृन्तिषामान्यसा मयौ विर दादेवा- | amarfafa प्राहः |

` . अरय प्त्यचविषयकपाखब्यक्तौ ददं ग कपालमित्यसंसगेग्रडस - त्वेऽपि कपाशललप्रकारेण कपालं चटसाधनं इति areata निर्धम्मितावच्छेदकक-तत्कपाख विषयकलौ किकप्रत्यच्ात्‌ कपाखत्व- प्रकारेण तत्कपालोपादानकप्रहत्यापतन्तिः। न च Rae तद्धाक्नौ प्रटत्ताविष्टापन्तिरिति वाच्यं । अ्रलुभवविरोधादिति चेत्‌, न्‌, तन्तदुपादानतावच्छ्ेद कां दद न्वध मिंतावच्छेदकक-तत्तदुपा- दानविगेव्यकप्रत्यज्चस्य इदं कपालमित्याद्याकारस्य कपाशमिदं q- साधनमिल्याकार कश्य वा तन्तदु पादामतावच्छदकक-तन्तदुपादानक- त्ति प्रति तुतेन निधेभ्मितावच्छेद ककश्चानस्याहेतुलात्‌ । न चेवमिदं घटसाधनमभिति खौ किकप्रत्यात्‌ शदग्वप्रकारेणेतद्य्ष- पाटदानकप्रटेत्तिने स्यात्‌ । तस्ेदर्त्वां शे नि्म्मितावच्छेदककलादिति वाच्यं | उपादानतावच्छद्कभेदेन काय्य-कारणभावभेदात्‌ द्दम्व- ea निधम्मितावच्छेदककन्ञानस्यापि हेतुत्वात्‌ इदमिदं नेत्यसंसमे- गरहासम्भवेन तजातिप्रसक्गविरहारित्यास्तां विस्तरः |

* श्यापारौगरूतां चिकौषीं weafa, ‘fatal चेति, अतर किया- विषयत्वं फलान्यविषयत्वं fated फलगोचरतादृशेच्छाया अप्रवत्तैकतवात्‌ तरव छत्यसाध्यक्रियायां तादृदधेच्छछासम्भवेऽपि म कतौ श्यापार इति fan करतिसाथ्यत्वेम वास्तवेन विशेषितेव्याडः, afer गुरतरभारो- त्षोलनादौ छत्धसाध्येऽपि वादृष्ेष्छायःः adt MILA, तरव

श्ब्दाख्यतुखेय खे विधिवादः | १६

छतिसाष्क्रियाविषयेचष्छा पाकं कतया साधयामेति

‘featat चेति, arachrat चिकीर्षां चेत्यर्थः, ware किकिोर्वाषामान्यस्य waa wee फलखविकोर्षायामतिव्यात्निवार कं इतिशाथक्रिया विषयत विगरषणं व्यथं स्तादित्यनुपदमेव स्फुटौभवि- जति, “हतिसाष्यतप्रकारिकेति, aa फलचिकौर्षाया व्ापारत्ना- मावेनाञख्च्यत्वात्‌ तचातिव्याश्भिवारण्णाय “हतिसाध्यक्रिथाविषयेति, ‘few धम्थिमाजपरः, हतिसाध्यतन्च साध्यवाख्यफलोग्डतहति- विषवता्ाखित्वं, aay साध्यताख्यफलोगतरतिविषयताग्रालि- धर्विविषयकेव्ययथैः, wee न तयाविधविषयताग्राशौति भावः । `

few ^क्रियापदमेव शाध्यलाख्यफलोग्धलङृतिदिषयताग्रालि- Ri म चेवं एक्‌ तिसाध्तवं क्रिया विेषणं व्ययंमिति वाच्यं । हतिसाष्यतवप्रकारकश्चानश्य व्यापारौश्टता था चिकीर्षा चेव प्रते श्च्ासा च संवादिनौ चिकौर्वेव विसंवादिविकीर्षायां तत्‌- Maya Ba श्रन्ययाख्यात्यापन्तेः, तथाच श्ष्या दिविष- चकविसंवा दि चिक्रौर्षायामतिव्याक्चिवारणाय तदिग्ेषणस्यावश्यकला- दिव्याः |: ` ।

पाकमिति, पाक त्या खाधयामौत्याकारिकायां तस्यां तदसु- भवात्‌ इतिखाध्यलप्रकारकलस्यासुभवसिद्धला दित्यथेः, afer पाकभिष्छामोति तदलसुब्यवसायसत्यादिति भावः) दच्छाया-

तच हृतिजन्ध wa wa इति वच्यते, वसात्‌ काचित्‌काभिप्रायेण खरूपनि्वव॑दमभेतत्‌ इति मन्तव्यं | ततः किमित्यत आह, “सखेति, खपदमज्र

vd तश्च॑चिन्तामयौ

तदनुभवात्‌, सा चं खङतिसाध्यतान्नानसाध्या इच्छा- याः खप्रकारकधौसाध्यत्वनियमात्‌ | Hawa wala

इत्यादि, च्छायाः खप्रकारकसवादौच्छायाः, तप्मकारकसंवा- दोच्छायास्तत्मकारकधोजन्यल्नियमादिति फथितायथेः । गरङमये रजलतादिप्रकारकविसंवादोश्छायां रजतादिप्रकारकन्नानाजन्यार्या व्यमिचारवारणय संवादिल्लोपादाभं, कूट खिङ्गस्थलेऽप्यनायत्या (९) लदिश्छाया विषयान्तर विषयकलत्वकण्यनेन विसंवादः aed) न देवं खम्बा दि चिकौर्घायां asset च रतिषाध्यलपरकार कञ्चानस्छ हेतुत्वेऽपि चिकोर्षासामान्ये प्रटृन्तिसा मान्ये च रतिषाध्यतान्चानयख्छ हेतुलासिद्धिरिति are खंवादि चिकौ्षादौ छतिसाष्यलप्रकारक- mae tan सिद्धे थदिशेषयोरिति न्यायात्‌^ चिकौर्षादिमां nen ङतिषाध्यता विषयकञ्नानस्य डहेतुतधिद्धिरिति भावः, एवम- asta |

केचित्तु था amarftaeagr खा तद्दिषयकश्चानसाध्येति नियमः न तु प्रकारतापय्येन्तप्रवेशः, मूलेऽपि खप्रकार केत्यस्य ख विषये त्यथः, एवश्च रजतादिप्रकारकविषंवादौच्छायां न व्यभिचारः |

(९) gefag दुङलिङ्‌ यथा ae साध्यतायां scare | (९) यद्िग्रषयोः काय्य-कारगभावस्तत्सामान्ययोर प्रीति न्यायादित्यर्थः |

प्रवन्तकल्लानं तादृशमिति कत्वा प्रकृते तु तदनन्तरमावेऽप्यदोषादि ति ध्येयं | (इच्छाया इति, WISI खप्रकारप्रकारकन्लान साध्यत्वनियमादि्य्थं इ तिप्रकाग्रः।

शब्दाख्धतु रौ यखद्छे विधिवादः | १०

तन्न तन्नये इ च्छा विगरेश्विगरेयक-रजतप्रकारकश्चानस्व हेतुत्वेऽपि खत्वेष रणतो पश्ितेरवम्तं हेतुलात्‌ । न च awe विरुवादौ- चछायाञुपख्ितेष्टतावच्छेद कासंसर्गागरस्तेव हेतुतया waa) तच कारष्तावच्छेदकमेव न तु कारणमिति ्मिशारो दुर्ग्वार- एवेति वाच्यं । कारण-कारणतावच्छेद कषा घारण्प्रयोष्धत्वरूपसाश्च- लख नियमचघटकलात्‌ । न चेवं प्रृतेऽपि हतिषाध्यताश्नानस्तेक- STATA AAAS AAA A TATA AT SAT TR TS दकत्वमेवायातु कुतः कारणलवमिति वाच्यं । वश्यमाएक्रमेण wae दष्टवाधनताशज्चानख्छ इच्छा विरोधितथा canara चिको- वह्ितुलासम्भवात्‌ परि गेषेण जन्यतारूपस्तेव ङतिशब्यतान्ञानप्रयो- wae चिकौर्षायां सिद्धेः म चेष्टसाधनतान्नानस्याजमकलेऽपि बखवद्‌ निष्टाममुबस्पितन्नाननिष्टजनगकतावच्छेद कत्वमेव शआआयालिति वाच्यं । बखवदधेषस्येव इच्छा विरोधितया तज्च्रान्यापि चिकौर्ा- हेतुता सिद्धेः । वस्छतस्छ॒विगरव्य-विगेषरभाषे विजिगमकभावात्‌ छपस्धितेष्टतावच्छे द कासंसर्गाग्रडवदग्टहोतासंसगेकेष्टतावच्छेदकोपखि- तेरपि aaa विसंवादोच्छालनकतया जन्यलष्ूपसाष्यलमेव नियम चटकमिति न कोऽपि दोष Cars: |

शरतएवेति, चिकोर्षायाः खहतिषाध्यतान्ञानसाध्यतादेवेत्यथेः, ‘aafrarey खहृतिसाध्यतेन wird, इदश्चापाततः, वस्ठतोला चवात्‌ पाको मे रतिमान्‌ भवलित्थाकारिका खाध्यतासंस्गेण कतिप्रका-

® wifes उपरस्ितिविषयौभरतः न्नानविषयौगरूत इति यावत्‌ , अव-

रव WA कारणतावच्छेदककोटि प्रविद्धत्व | 8

शख तश्चचिन्भामणौ

साध्ये पाके wana, न त्विषशटसाधनतान्रानसाध्या स्वकत्यसाध्ये* बिकोषापनः, स्वरत्यसाध्यत्वज्ानं प्रति- बन्धकमिति चेत्‌, न, तदभावकारणत्वे गौरवात्‌ |

Rasa व्यापारो नतु कतिसाध्यलप्रकारिका गौरवात्‌, wava ज्ञानमपि साध्यतासंसर्गेण छतिप्रकारकमेव हेतुरिति aa यद्- पक्रनियमबलेन छृतिसाध्यताश्ञानस्य डहेतुत्वं खाधितमेव तथापि थक्षन्तरदानाय पुमरलुवदति, “न fafa, दरष्टसाघनतान्नानसाष्या' रतिखाध्यताशानं विनापोष्टसाधनताज्नानसाध्या, यथाश्रतेऽयिमद्ेल- सङ्गतेः, ‘quae’ खन्नत्य साध्यत्वेन fafaa, ‘quaearwary- ममिति quasranfigqace:, रृतिसाध्यतासं श्रये प्रन्तेरजु- भवात्‌ चथाञ्चुताशङ्गतेः। न च छतिसाध्यतासंग्रयेऽपि प्रडत्तिखलौकारे बडङविग्सव्ययायाश्खाध्येऽपि प्रटत्यापल्िरिति वाच्य | बलवद निष्टानु- वन्वितल्वश्चानस्य प्रतिबन्धकलत्वादेव तजेच्छा-प्रटत्योरभावादिति ध्येयं | 'तदभावकारण्त्व इति रतिसाध्यतान्नानतवेन हेतुवमपेच्छ waar- च्थता निञ्चयाभावलेन waa गोरवादित्ययेः। म चाप्रामाष्छनिख- थानाखकन्दितिकतिसाध्यताश्चानत्ापेचया श्रप्रामाण्छन्नानानास्कन्दित- छत्यसाध्यत् निखयाभावत्मेव wtf वाच्यं । रतिसाध्यताश्चानस्या- प्रामाश्यनिखये बशवद निष्टालुबस्धित्वन्नानोदयारेव प्रटल्यभावसम्भ-

* “खङ्लत्य साध्ये ख्य साध्यत्वेन we, तरवा, ‘efa, “लाघवाव- तारादिति | यद्यप्येवंविधलाघवावतारे त्वन्मते भेदाग्रशो न प्रत्तिहेतु-

शब्दाखधतुरो यख्डे विधिवादः | १९

वात्‌ तत्र च agents सहत्यसाष्यतानिखयवत्‌ तदभावच्धाप्यादिमिखणस्यापि प्रतिबन्धकलत्वावश्छकतथा TWIT काररमावकल्पमामौ TATA भावः ।

केचित्तु ननूकनियमबलादस्ठ हतिसाध्यतान्चानं डतु: तथापि हतिषाध्यताश्ञानत्वेन aa न हेतुवमपि तु इष्टषाधमताविषयक- Way स्येजेष्टसाधनल-हतिखाष्यलोभय विषयक समू Mss fraldarre, ‘a लिष्टसाधनतान्ञानसाध्येति न विष्टलाधनता- च्ानत्वावख्डिजदछतिसाध्यताश्चाननिष्टकारणतानेत्यथेः, “खहत्यसाष्येः खरुत्यसाष्यतयेन fafya, “चिकोर्वापन्सेःः केवलेषटसाधनताश्चाना- festive: कारणतावच्डेदकावच्छिलसत्वादिष्टापन्तौ staf wraynayifeta ara: | तदभावकारणले नौरवादिति, इद- qrewd eaerenfrqae प्रतिबन्धकलेऽपि aw कारणान्तरा- भावादिष्टसाधनताश्चाने ग हतिसाध्यताभानं ay ®aseeraqar- जानात्‌ चिकौर्वापनतेदुर्ग्वारलाचचेत्यपि बोध्यं । छक नियममभरुलेव(९) वरदः WEA, “्रचेत्यादौत्याहः |

(९ शभिचारेख शतिसाध्यता्चावस्याहेतुत्वे चिकौर्षागां + हतिसाष्व- वा्लानजन्धत्वमिति मावः |

©) उक्षनियममस््रलिवेति ग० । या यतृप्रकारिका इच्छा सा तव्‌- प्रकारकश्लानसाध्येति नियममित्थंः।

wae शुडत्वात्‌, तथापि cantata न्धायादतिरिक्तविप्िक- आनकरयनागौरवाश्च, युगपदुपस्िदवभावेन तच तथा खच यगपदुपश्धितौ

Re त्वचिन्तामण्ये

अथाभाव उभयसिङः रंतिसाध्यताधौरसिदेत्यतो न लाघवावसर इति चेत्‌, न, IW श्ब्दादनुमानादा Jaq सा तब लाघवावतारादिष्छायाः स्वप्रकारक- भ्ानसाध्धत्वनियमेन कतिसाध्यत्वन्नानस्यावश्यकत्वाञ्च

"अभावः" हत्यसाध्यतानिख्चयाभावः, 'डभयसिद्धः' चिकोर्षापूम्वेसु- भयसिद्धः, ‘afagr चिकोर्षापू्वमुभया सिद्धा,“ “म शाघवावखर- दति शतिसाध्यताश्चागलस्च दपि erad ग कारण्तावन्छेदकतायां विनिगमकमित्य्थः, रघु -एरुध््ाव च्छिन्नं थदि फशपूषयेसुभय सिद्धं तदेव wraae कारशतावचश्छेदकताथां विभिगमकल्बमिति भावः | "देवात्‌" प्रतिबन्धकसामयौ विरहात्‌, ‘ar विकोषापृथ्वे छतिषाष्व- तासौः, “जञाचवावतारादिति ङतिषाच्यतान्चानलरूपलयृधर्मावच्छि- wu चिकोर्षापूम्बेसुभयमते सत्वादित्ययंः। मरु तथापि शतिषाष्यता- wire नियतपूम्बेव्तिल्वं कर्यं मम त्वमन्यथा चिङ्धल माज अतो लाघव- मत are, “इच्छाया इति तम्मक्लारकसवादोश्छायाः, ‘qunita- भानसाध्यलनियमेन' तत्मकारकश्चानजन्यत्वनियमेनेत्ययेः, “ावष्यक- are? चिकौर्षा्ेतुलावश्छकलाश्च । अपि च छत्यवाध्यतान्चानप्रतिबन्ध-

0 ज्ञसाध्यतानिख्यामावस्य हेतुत्वं खोकुव्य॑तोमते चिकौर्बापन्वे कृति- साध्यताधोरसिद्धेद्य्थैः। (९) मण्वित्यादिः area: पाठः ग-एखतके नाखि |

लाघवावतार्‌ इति भावः। “साध्यत्वनियमेनः प्रयोश्यत्वनियमेनेत्थं इति प्रका |

श्ब्दास्यतुरौ यखद्डे विधिवादः | २९

waauta विघटयत wa mae प्रतिबन्धकत्वाञ्। वात्तिन्चानविषटनडारा असुमितिप्रतिवन्धकानैका- न्तिङ्गन्नानयत्‌ ।

कलान्बथानुपयपन्येव इतिखाष्यताश्चानरू चिकीर्षारहेतलसिद्धिरित्या, 'बनकश्चानमिति, तष्लनक्तोगतश्नानविषटकस्येव ware तज प्रति- बन्धकलाचेत्धर्थः | अच व्याप्तौ Tera, व्यातिन्नानविषरनदारेति च्रनुमितिवनकव्यात्भिजानविषरजेत्यथेः, तथाच यत्‌ unfree मवति तन्‌ तष्लगकश्चानविच्रक भवति यथा व्यभिषारज्नानमतु- मितिप्रतिबन्धकश्चानं भवति अनुमितिजनकन्यास्षिश्चागधटकमपि भवतोति खामान्यतोग्याघ्या इत्यसाध्यताभिखयस्व चिकौर्षाप्रतिबन्धक- waaay हेतुना चिकोेर्वाजनकश्ागविजटकत्वसाधने पशधमेताब- शात्‌^) हतिाष्यताश्चानस्येव चिकौर्वाजगकलसिद्धिरिति भावः। न च जनकश्चामविघटकव्वेनान्यथासिद्धतया तदभावस्याडहेतुलात्‌ खङ्ू- wfafgeeranfates इति aren प्रतिबन्धकं हिन कारणटौ- अताभावप्रतियो गिल, किन्तु प्रयोजकयैश्ताभावप्रतिथो गिल, प्रथो- Tay कारणकारणग्धाटन्तान्ययासिद्धिशतुष्टयरदडितवे घति नि- Sa कारण-तत्कारणसाधारणं, हेतौ श्ानपदोपादानादेव च विषयाग्तरसश्चारादौ a व्यभिचारः, साध्ये च qr खङूप- कथन, विषरकलश्च प्रतिबन्धकत्वमेव न लेककाणावच्छदेन तदभि- करकाटृज्तिलरूप facies, गु रुनयेऽभावस््ाधिकरणश्चामरूपतया

® जत्साध्यतानिखयः चिकौर्षाजनकलछतिसाध्यताश्चानेतरविघटकलत्वा- माववानित्ाकारकवाध निखयबलादित्य्चः |

RR avafardteait

BUMCATM AL शत्यसाध्यतान्ञानाभावस्य wrraana® विरोधितया सिद्धसाधनापत्तेः । न चासाधुलन्नामे साधुवश्चाना- लन्यशाब्दधो प्रतिबन्धके व्यभिचार इति are । अनाकाञ्जुललरूपा- साधुलश्ाने श्राकाङ्खगन्चागमादाय साध्यस्यापि सत्वात्‌ wargar- साधृलश्नानस्य च प्रतिबन्धकले मानाभावात्‌ । न च तथापि fagt व्यभिचार इति ary wend सिद्धे रप्रतिबन्धकलात्‌ agren- प्रतिबन्धकताया एव वा हेतौ निवेशात्‌ । अतशएवासिद्ूलश्चाना- जन्येच्छा प्रतिबन्धके fagamasta न यभिचारः। agreanfa- बन्धकताया एव डेतौ मिवेश्राद सिद्धतल्निखययस्यापि carsqen- भ्वपगमादा । श्रय तथापि बाध-त्मतिपकादौ व्यभिचारः । ग ख agrentta प्रतिबन्धकता हेतौ निवेश्रनोयेति aw हत्यसाभ्य- ताक्ञानाभाव-व्यभिलारश्चानाभावयोरपि बाधाभावतयेव बिकोर्वानु- fam: प्रयोजकतया खरूपाषिद्धि-द्ष्टान्ता सिद्योरापन्तेः । म ख खाच्चाट्‌ विरो धिते alata हेतु विगेषणणोथ इति ards षाशा- द विरो धिल्वं fe न प्राद्याभाव-तद्याष्याद्यनवगाहित्वं प्रतेऽपि तद्‌- fag: शुत्धसाध्यतान्नानस्य चिकोर्षाप्रकारोग्रतरुतिसाध्यतलाभावाव- गाहित्वात्‌, अतएव भ कारणोग्धताभावाप्रतियो गितमपि saasfa तद सिद्धेः पू्वपकिणा छत्यषाध्यताधियः ererta प्रतिबन्धकला- भ्युपगमात्‌ । ग च हेतौ प्रतिबन्भकश्चानलपदेन भ्रानलावच्छि- प्रतिबन्धकताश्ाखित्वे faafed बाध-सत्मतिपचारेख निखयत्वेन

(९) चऋधिकरगच्नानात्मकम्येति we |

श्रब्दाख्यतुरषैयखष्डे विधिवादः | RR

चन्यथा सखहत्यसाध्यत्वानिशसाधनत्वोपेशयोयत्व-

प्रतिबन्धकत्वमिति ae । प्रृतेऽपि तदसिद्धेः ona) रत्य साथतानिखयस्छेव yaafwaat प्रतिबन्धकत्वात्‌ इति चेत्‌, न, हेतौ सखयाद्यविरोध्यवगा हिन्नानमिन्नवेन यत्पदा्े विशेषणात्‌ ख- पदं प्रतिबन्धकश्चानपर, चिकौषायाञख्च शज्ाममिन्नलादेव सङ्खहः, खग्राञ्जविरोष्यवगाडहिवन्तु खं ay यदभाव-तद्याय-तदवन्छेदका- इन्वतममवगाइते तजर तदवगा हितं शंवादिलेना पि हेतौ चत्पदा्थी- क्विषष्लोयः तेनेष्टमेदग्रहे प्रटश्यादिप्रतिबन्धके awa न ग्यमि- wc warfenent विशिष्टज्चानमेव हेतुरिति शाध्यखत्वारेव न तमादाचेव व्यभिचारः, a च तथापि gefeywa feyr- इंवर्मा रेक शेङ्धिका संसगाग्रहाधोनसंवादोच्छा-प्रन्तिप्रतिबन्धकेष्ट- मेरग्रहे जनकोश्रतविशिष्टञ्चानविषरटकलाभावाद्मभिषार इति are fafrenrre संवादोष्छा-प्रटसिरहेतुलेन sara तजापोष्छा- ्रश्ो विषयान्तर विषयकल्वकसश्पनेन fadafeere a: सखोकारा- दिति दिक्‌) “अन्वा एतादृ शब्या्यनङ्गो कारे, 'शृत्यसाध्यलमिति TMG यथा लया BWA प्रतिबन्धकलयं कण्यनोयं तचेतेषामपि स्यादित्थयैः, “श्रगिष्टसाधनलं * बरवद निष्टासुबन्थिलं,

(९) हृतिसाध्यतासं यदश्चायां विकर्म त्सतः र थसाध्यतानिग्ख यत्वेनेव प्रतिबन्धकत्वमिति भावः |

(९) खमते वच्च बाधनिखयामावकालौनस्य धम्भ-धम्भिणोर्खवा ग इययस्येव कारखत्वान्न वच जनकद्नानविघटकत्वमिति मावः |

8 वश्चचिन्तामशौ

निष्फलत्वन्ञानं प्रतिबन्धकं कियान्नानमेव waa कसर्पेपत |

नसु सनोधात्व्थ॑गोषरेश्छावाचित्वात्‌ लाघवाच छताविष्छा चिकोरषा सा ख उष्टाविबेषटसाधनता- न्ानादिति चेत्‌, न, वह्िना साधयामौतिवत्‌ कृत्या

उपेखणोयतवेः दृष्टसाधगतावश्छेदकरूपशून्यलं, “निष्फलत्वे <e- weve, “प्रतिबन्धकः चिकःोर्षाप्रतिबन्धकं, “कियान्नाम - मेवेव्येवकारेक इष्टसाधनतादिश्नानव्यवच्छट्‌ः |

सोन्दडः wed) ‘afafa, ‘an इति, वाचिल्वात्‌" बोधक- त्वात्‌, एतश्च चिकौर्षापदस्य थौ गिकत्वपथे, चिकौर्षापदण्याखण्डरूढ- त्वपखे त्वार, "लाघवादिति कतिषाध्यलप्रकारकेच्छालापेचया wat- marae प्रभिनिमि्स्य लचुतवा दित्ययेः, “चिकौ्षाः विकौर्षापद्‌- arent, हृष्टाविवेति इष्टिभंव वितोच्छवेत्यथेः, “दष्टसाधनतान्ञानात्‌ः दष्टसाधनताश्चानमाजात्‌ शतिसाध्यतान्नानं विनापौषएटसाधनतान्नाना- दिति यावत्‌, तच छतिसाध्यलस्याप्रकारतथा छत्धथसाध्यतानिखय- स्याप्रतिबन्धकतया च हतिषाध्यताज्ञानस्य हेतुल मानाभावादिति भावः। we ठष्टिभिववितोच्छेवेति प्रसाध्याङ्गक इष्टान्तः(९ गु रमये रिखाध्यं सुखं भववितौ च्छव विगरेषएतया सुखत्वमिव टृष्टित्वमपि विषयौकरोति म तु इष्टिभेवलिति खातग्व्येणेच्छछा कतिसाध्यत्वा-

(र) सोब्दड़मतमाश्रद्ख॒ निराकरोतीति we | (९) उभयवाद्यसिड द्यैः |

श्रग्दास्यतुरोय खण्डे विधिवादः | Ra

ताषयामौतौच्छायाः A पूर्व्वमनुमूयमानायाः सन- न्ावाच्त्वेन WAN च प्रत्या्यातुम शक्यत्वात्‌ | किच्च पाकं शिकौषतौत्यब प्राधान्येन पाकस्येच्छा- विषयत्वमनुभ्रयते न तु aa, धातोश्च सनप्रत्ययाभि-

्रकारकेच्छां प्रति खुखल-दुःखाभावलगप्रकारकश्चानयो तुतेन रति- ग्ाथनाप्रकारकोपायेश्छाया श्र्लोकलात्‌ दष्टिसाध्यं सुखं भव- नितौच्छायान्तु सुखे ठश्टिसाध्यवन्ञानमेव हेतुरिति मन्तव्यं । cfen साधयामौोतिवदिति साध्यलप्रकारिकाया इति. रेष, wear: नियमतोऽसुख्धयमानायाः, सनन्तावाश्यलेन' उनन्ताप्रतिपाद्यतवेन, “गौरवे प्रत्तिनिमिन्तगौ रवेण, "प्रत्याख्या तुमश्रक्धलादि ति कारणतायाः प्रत्याख्यातुमग्रक्यलादि त्ययः, तथाच विकोर्षापदाप्रतिपाद्ापि at vafataftfa भावः। aq afa- गथतप्रकारकेष्वछायाचिकौर्षापदाप्रतिपाद्यलमिति ai ata दूषयति, “किञ्चेति, भ्राधान्येनेति विगेव्यतयेत्ययेः, श्रप्राधान्येन विषवन तज दितोयायेते पाकल्वे चिकौषेतौत्यपि प्रयोगाप- तिरिति भावः। “मतु शतेरिति, wat न रतौच्छा चिकीर्षा प्रतिपाद्येति भावः । मनु पाकं चिकोषंलोत्यच पाकस्य विगेव्यतया दच्छाविषयलमनुग्धयतदत्ययुक्र सन्‌प्रत्ययसममिव्याइतधातोरिच्छा- fitearfeaa weiea विगेव्यलादित्यत आद, "धातोद्धेति, | ¶च्छाप्रकारवाचिलमिति, ग तु विगरेव्यवाचिल्मिति गेषः, प्रकारख Ciera शाश्यतालंसरगेख afaat ad तु खचणादिकानुसरणष्-

4

ed लक्वचिन्तामणौ

थेयेच्छाप्रकारवाचित्वं, seat बभु छत इत्यच भोजम- विग्रेष्यतयोद्‌ नस्येच्छाविषयत्वानुभवात्‌ । शटसाधम- त्वेन दष्टाविव हताविष्छासम्भवेऽपि mate न प्रव- तिका किन्तु खकूतिसाध्येच्छेव, घटं जानाति बिक्तै- tf करोतौतिन्नान-दिकोषा-छतो नामेकविषयत्वा-

भित्यन्यरेतत्‌(९ | “भोजन विगशेष्यतसेति भोजनप्रकारकेच्छछाविगशेव्यत- aan, शओ्रोदनविगरेव्यकभोजनप्रकारकेच्छाश्रय इत्यन्वयबोधादिति भावः । मरु शृतिसाध्यलप्रकारकेच्छाया नियमतः शतिपृव्वेमलु- भवसिद्धतवेऽपि न खा nefata: श्रवच्छेदकगौरवात्‌ किन्तु हतो च्छेव इषटसाधनतान्ञानेन तस्या श्रपि प्रटत्तिपूव्वे सम्भवात्‌ | भ चेवं क्रियाया दृ्टसाधनतादिश्चानेन विनापि शतेरिष्टापायला- दिज्चानत्‌ प्र्त्यापत्तिरिति वाश्ं । इष्टलात्‌, were तवापि छृतेरिष्टाजनकलादिश्ञानदशायामपि faa इष्टसाधमलादि- च्ामात्‌ प्रत्यापन्तेस्तख्यला दित्यत श्रा, शृष्टसाघधनतेनेति दष्टसा- धमतन्ञानेनेत्ययेः, “दष्टा विवेति, प्र न्तिपूववमिति we: । करोतोति ताद्श्रानु्यवसायनेत्यथेः, “ज्ञान-बिकौर्षा-शृतोनामिति, wR खड प्रहन्तिकारण्श्चान-चिकौर्षयोः शखमान विेव्यकल् विषयो करणादि- त्यर्थः । ददसुपलक्णं श्रतिप्रसङ्गभङ्गाथ तदिगरेयकरतो aca- कूखशतौच्छाया एव हेतुताया वक्रयत्ात्‌ पाकानुकूलखषटतो च्छा-

(९) eyanfan शरगमित्न्धरैतदिति we, re |

शब्दाख्यतु रौ बखय्दे बिधिवादः। Re

नुभवात्‌ । अथ यदि छत्या arufagqfaw a तवा चिकौर्षितस्य पाकस्यान्यतः fast सा नापगच्छेत्‌, न दयपायविगेषसाध्यत्वनेच्छोपायान्तराधौ नफलला- भेन निवाय्थेते, प्रत्या घनलामेऽपि प्रतियदेख afa- साया अनिटृत्तेरिति चेत्‌, न, खविषयसिङ्कत्वस्य*

स-खङूतिसाध्यलगप्रकारकेच्छाययोः समश्रोरलेन लाघव-गौरव- मपि नास्तौति प्येयं । ‘wen खाघधयितुमिति ब॑तिषाष्यलप्रकारिके- वथः, ar’ चिकीर्षा, “चिकौ षिंतस्य पाकस्येति fentatfaraara- च्छेट्कपाकलावच्छिल्रस्येत्यथंः, “श्रन्यतः सिद्धौ” saa: सिद्धलयदे, ‘ar पाकलवप्रकारिका, .भापगच्डेत्‌ः a जायेत न तदापि जाये- तैति यावत्‌, 'उपायविगेषषाध्यल्ेमेति एको षायषाध्यतलप्रका रिक्े- am, 'डपायान्तराधौनेति, उपायान्तराधोनसिद्धतश्चानेनेत्ययैः, Tan घनलाभेऽपोति were Mar fagawastiark:, nfmyefa vfaaersaracauaeniasrar टत्ययेः, 'अ्रनि- amy उत्पत्य निटत्तेः उत्पन्सेरिति यावत्‌, तथाच तदुपायसाध्य- वप्रकारकेच्छछां प्रति तदुपायतः सिद्धलज्जानस्येव प्रतिबन्धकतया उपायान्तराधौनसिद्धलन्ञानेऽपि छतिसाध्यतप्रकारकेच्छोत्यत्तौ न बाधकमिति aia: “खविषयसिद्धलस्येति, खविषयतावच्छेदका- apts शविगयसिदलच्नानसथैः, wetter ae wre कयाव्वादिग्याड्कः | aya सिद्धत्वक्षानं नेच्छाविरोधि fang

fofaqerncta, परन्तु तदा सिद्च्चानाभावेन हेत्वभावादयिमेच्छा ब भाषते, way धनादावुत्यत्रेऽपि तदसि डतवभ्नम सम्भवाज्नेष्छाविष्छेद इति

ac avaferdteat

फशेष्छाविच्छेदस्य चोपायेच्छा विरोधित्वात्‌ । अस्ति

वच्छिल्विशरव्यताकसिद्धलज्नानस्येत्यथंः, धयाश्ुते पाकं शत्या TH यामोतौच्छाया श्रन्यतः सिद्धपाका विषयतया afagt तन्िरन्ते- रंतुपपादमात्‌५ । न ख ae: saa: सिद्धपाकोऽपि विषयः व्यधिकरणप्रकारकेच्छाया अभ्युपगमादिति वाश्यं। तथापि पाक- त्वरूपेणणान्यतः शसिद्धपाके सिद्धलश्चाने तैम रूपेणणसिद्धपाकमाओे तरापन्तेस्तादवस्छयात्‌ भिन्लप्रकारकस्यापि सिद्धलन्नानस्य प्रति- बन्धकलापाताश्च(९। fagay कचिदूत्पन्नतं कचित्‌ खत्वभा गित्वं ५) afeq खेमसाध्यताविरोधिव्वरूपं श्नानादौ wat दुःख- प्रागभावादौ धथाक्रमेए बोध्यं । प्रतिबन्धकाभावकूटस्च are माननुगमों दोषाय । न चेवं सिद्धमामादौ कथमिच्छति are | तच ग्रामा दिखाभस्या सिद्धस्ेवेच्छ विषयत्वान्न तु यामादेरिति भावः। 'उपायेच्छाविरो धित्वात्‌" उपायेश्छाजुत्पाद्‌ प्रयोजकलात्‌, फलेच्छा ` (९ उपायान्तराधौनसिडत्श्नाने पाक छत्धा साधयासोतौष्डाया निद- तेरपपादयितुमशक्धत्वादिति ata: | (९) ^ तस्याः” पाकं छता साधयामौतौष्छाया इत्यर्थः | (९) frat fagt दइत्याकारकसिद्धत्वच्नानस्य पाकं छता साघयामौलौ-

ष्छाप्रतिबन्धकतापाताच्ेद्य्थः | (४) कचित्‌ विद्यमानत्वमिति Go, qe |

fares सत्येव free: ग तथा at खनुमितिन्ञाने तु जाते तदभावात्‌ aq खरूपसदेव तच्रिरत्तिप्रयोजकं, अतणव सिडत्वश्नानमपि qeqe2- वेति ara | Safe चेति, पाके सिद्धतया ख विषयसिड्धत्व, श्चोदन सिद्धता फलेच्छा विच्छेद इति भाव इति प्रकाशः |

श्रब्दाख्यतुरोयसखणे विधिवादः | Re

च तव पाकौदनयोः सिद्धत्वं, अन्योदनेच्छायां पाक-

विष्छेदख प्रतिबन्धकलाभावेन यथाञ्रुतासङ्गतेः, ‘aw featfare Tae: faganirad, ‘faga’ fagauy:, पाकस्य fag- away खविषयसिद्धलश्ञानं siterea सिद्धलश्चामात्‌ फलेष्छा- विच्छेद शति भावः। aq सखञविषयतावच्छेदकावच्छिविशेव्य- ताकबिद्धलश्चामत्वेन प्रतिबन्धकत्वे खला म्त्भावादमनुगमः। म ख तङ्श्भप्रकारकतद्धग्भाश्रय विशेव्केच्छां प्रति तादृ ग्रसिद्धलश्नानं विरो- धौति aver) विसंवादौच्छाया wage) श्रय तद्भेप्रकार- wat प्रति तद्धर््मावख्डिखविशेव्यताकथिद्धवन्नानं विरोधि। न र्वं शद्धादिपाके सिद्धवन्नाने ब्राह्मण्ण्य पाके चिकीर्षा न स्यादिति ` Te) तदानौं खौयपाकलयादिरूपेणेव ब्राह्मणस्य पाके चिकगै- tine पाकलरूपेट तदनुत्पादादिति चेत्‌, न, Wa खलं मे भवविन्यादि सिद्धपामादिगोचरेच्छायां यामलरूपेण fuga- waste जायमानायां व्यभिचारात्‌ कपाशत्-इविष्टादिशूपेण बिद्धवन्नानेऽपि जायमानायां कपाल-इविराथुपादानेच्छायां यभि- वारा, सिद्धलन्नानद शायां तदनभ्यपगमे तदान प्रटन्तरप्यप- Way उपादानेच्छायाः प्रटृत्तौ हेतुत्वात्‌ । श्रतएव तद्धन प्रकारकलावचख्िलसुख्य विशेव्यताेच्छां प्रति तद्धर्म्मावच्िल विगरे्य- ताकसिद्धलन्नानं विरोधि नातो aa aa मे भवविति fag- ्ामादि गोचरे च्छायां व्यभिचार दति कस्यचित्‌ प्रशपितमण्यपास्त, कपालं इविराद्युपादानेच्छायां व्यभिचारात्‌ पाकलादिरूपेण धिद्ध-

Re व्वचिग्भामणौ

त्श्चानदश्रायां मम हतिखाध्यः पाको भववितिचिकौर्षायाश्रशुत्या- दवद्घटलादिरूपेण सिद्धलन्नानद ग्रायामपि नौलो घटो भवलि- area अनुत्पल्तिप्रसङ्गाचेति। मेवं । agaigueaae- दककेच्छां प्रति तद्धशमप्रकारकसिद्धलन्ञानस्छ प्रतिबन्धकलात्‌ उदे- way भवलित्यादि पदाभिलप्यमानो विषयताविशेषः, यामे aa भवव्ित्यादौ तु यामादिनेदिश्षः किन्तु तच waka, एवं कपाख- इविराद्युपादानगोचरेच्छायामपि कपालादिर्नादश्वः किन्तु घट- यामादिः, उदेग्मतावच्छेद कलवश्च तत्पय्याघ्यधिकरणतवं तेन aal- दिरूपेषट बिद्धलन्नानद्‌ भ्रायां न नोलो घटो भववितोच्छानुपपन्तिः, अतएव च यस्यां पाकादि विषयकचिकोर्षायां warfare . eta खा पाकलादिरूपेण सिद्धवश्चानादेवापेति wena खष्टतिशाध्यपाकलत्वादिरूपेण^) सा तु सखहृतिसाध्यपाकलत्वा दिरूपेक सिद्धलश्नानादेवापेतौ ति विभागः। तादृ्रविलच्वणटविषयतानङ्गौ कारे त॒ angfeaaa प्रतिबध्यता प्रतिबन्धकता तु तन्तद्चक्रिनेन शमा- न्यतस्तन्तद्धर्मावच््छिनविशरेव्यताक सिद्धलश्ना नत्वेन बेत्यन्यदेतत्‌ | केचिन्त॒ यडा वच्छदेनेष्टसाधनताज्नानाघोना दच्छा Age प्रकारकसिद्धतवमिख्चयो विरोधो इष्टसाघनतव॑ञ्च यच पाकत्वरूपेष weld तच पाकल्प्रकारकसिद्धवधियेव खपमच्छति aw afa- साभ्यपाकलादिना तद्वगतं ay azafeufazafuaata ` far) तेन प्रतियहसाध्यधनलाभत्वस्य इष्टसाधनता वच्छ दकलात्‌ प्रकारान्तरेण तल्लाभेऽपि न तदपगमः। न च सिद्धलक्ञानदश्रायां

(९) उदेश्यतेति ववे णा्वयः |

शब्दाख्यतु रो यखदे विधिवादः | Rv

यमानायां चट-यामादिसाध्यकप्रडृन्तिजनककपाखलं-रविराथुपा- दामेच्छायां व्यभिचार दति aes गु रुने डपादाननिष्टचिकोर्वा- विषवणधनताज्जानस्य साचादेव प्रत्तिहेत्‌लेन तादृशेच्छया मामामावात्‌ aad स्कटोभविग्यति, एवं न्यायमयेऽपि । न च तवापि यया पाकवर्पेशेष्टसाधनतान्नानात्‌ रतिषाध्यलप्रकारक- ज्ञानषदशतात्‌ पाकः afaaret भववितोच्छा तया यामलादि- ete शिद्धयामादाविष्टलाघमताश्चानात्‌ खोयखलप्रकारकञ्चानस- शतात्‌ यामो मे खत्ववान्‌ भववित्याकारकसिद्धगामादि विय waht बाधकाभावात्‌ ay व्यभिचारः ग्ामलादिरूपेण विद्धलग्य्ेऽपि तदुत्पत्तेरिति वाश्च । खशतिसाग्यलातिरिक्खले तदयकारककषलाथौ SATS तत्मकारकषफलमाधभताग्रहख्य TTA देतूतलेधा यामतवरूपे्ठ इषटसाधमताश्चाने तादृशेष्छछाया varfa- Sftars: । तदश्त्‌ । ग रुगये नित्यविषयकेच्छाया wager” धटारिषाध्यकम्रष्ौ धटा दिचिकौर्षावत्‌ कपालादुपादागकप्रशत्तौ केप दोच्छाथा अपि Yaa कपालाधुपादानकेच्छायां व्यभिवा- रख दुर्ग्वारलाश्च । अन्यथा चिकौर्षाविषथसाधनताश्नानस्य लौकि कम्र्यशख चा विशिष्टतवेऽपि खभेच्छा तजेधोपादानतया प्रदट्तिेच नेच्छा तच नेति नियमानुपपत्तेः न्याव-मौर्मांसासिद्धाम्तश्य ख येक्रिविरङवेनानुपादेयलादिति aya: |

® छतिसाध्यत्वातिरिक्षख्यसे तस्मकारकफलसाधनताश्लानस्य qr तादृद्श्चानामावेब नित्यविषयक्ेश्छाया असंग्रह दति ara: |

RR | त्वचिन्तामगणै

चिकौर्षा भवत्येव, प्रत्युलासिडइत्वात्‌ ante न विच्छिद्येत यदि छतिविषयसिद्वत्व-फलेष्छा विच्छेटौ a विरोधिनौ । प्रीत्या धनलाभे च तदभिकधनेच्छा न

ननु तयापि ay पाकालौदनलाग्बां सामान्यतः बिद्धपाक- aera: सिद्धलन्नानात्‌ पाकलौदमत्ाभ्वां पाकौ दमयोरिष्छछा मास्त ओदनाग्नरलप्रकारकौदनेच्छायां पाकागरलप्रकारकपाका- मारचिकौर्षा तु श्यादित्थत आह, “अन्यौ दनेच्छायाभिति ओद गाग्तरलप्रकार कौ दनेच्छायामित्यथैः, "पाकचिकोर्वाः पाकान्रत्व- प्रकारिका पाकान्तरचिकोर्वा, श्र्युतेति, पाकलावच्छिलस्तान्यतः बिद्धल्न्ञानदश्रायामिति ग्ेषः, “्रषिद्धलादिति wae सिद्ध लन्नानेऽपि पाकानुकूखशृतौ सिद्धतलान्चानादित्थथैः, "रति विषयि- इलेति शतिविषयस्छ पाकादेः बिद्धल्धो रिव्यः, न विरोधिनौ a कतिविषयकेच्छा विरोधिमौ | ed धनगखाभलङूपेख धनलाभे tea fagaw’ सुखषामान्यरूपणलेच्छाजन्धा धमलाभव्वरूपेण धनलाभे प्रतिग्रइसाध्यवप्रकारिकेष्छापि मा जायतां खविषयताव- च्छेद कावच्छिशधम्िताकसिद्धलन्नानसत्वात्‌ परौत्यधौनधनलाभजन्य- सुखे सुखत्व प्रकारक सिद्धत्वश्चामसत्वेन सुखसामान्यरूपफलेचछा विच्छे- दाच्च इत्धकेष्टापन्तिमाह, श्रौत्या धनलाभे चेति धनखाभलवरूपेख धनलाभे teat fagamt चेत्ययेः, (तद थिकधनेच्छेति तदधि- कसुखत्वप्रकारकफलेच्छाजन्या तदधिकधनलाभववेन तदधिकथधनखा- Rea, “न fafeue’ उत्पद्यते, ‘ae’ agaiafeqe,

आअब्दाखतुरौयखष्छे विधिवादः | RR

वि्छिद्यते तस्यासिडत्वात्‌ ततफलेष्छाया्च सश्वात्‌ धनमाबार्थिनख प्रत्या भधनलाभेऽपि प्रतिग्रडेख त- fam neta धनमावस्य सिद्त्वात्‌। fafsafesre-

Sige बिद्तवाञ्चानात्‌, ‘aqadwraefa तदधिक- पृषलप्रकारकतत्‌ फलेच्छायासेत्यथेः, "^ धनमाजायथिंनश्चेति, धनमा- wiry प्रतिगयद्ेण afwer मत्या aera areata योजना, Vaenfiq? धनलाभजन्यसुखसामान्यायिमः धनलाभजन्यसुख- गमानण्लेच्छावत इति यावत्‌, श्रतिगड्ेए तिष्या धनलखाभ- बरावच्छिन्नविगेव्यता क-प्रतिग्रहसाध्यतप्रकारमेष्का, श्रौत्या awa? धनल्रामलावख्डिन्लविशेव्यताकम्रो तिषिद्वग्द्े, ‘area’ न॒ भव- Tek, wave सिद्धलादिति, wenn ena सिद्ध- MMT: । मनु घमलाभवङूपेण प्रो तिसिद्धधनलाभ एव परोतििद्िवयद्ोऽस्ति a तु प्रतिग्रहसाध्यधनशाभेऽपि तवान्यथा- अ्यापन्तः तथाच aga धमलाभतवरूपेण प्रतिग्रहसाध्यधने रिग्रहसाष्यलप्रकारकेच्छायां fa बाधकमिव्यत are, ‘fafe- feat सामान्यधन्प्रकारकयत्कि्िदिगेवनिष्ठसिद्धवभ्ना- नमेव, “चामान्येच्छा विच्छद इति व्यत्षन्तरेष्वपि सामान्य धोदे्तावच्डेट ककेच्छानुत्पाद इत्यर्थः । गतु सामान्येच्छां प्रति Trae यावतौषु व्यक्रिषु तन्तद्भक्रिलेन सिद्रत्- my विरोधि म तु सामान्यधमप्रकारेण यत्किख्िद्धकरिमाने

0 धनलामजन्धसरखसामान्येष्छाजन्येति यावदिति ae | 5

Re तत्व चिन्लामणो

fag fe सामाग्येच्छा विच्छेदः | अन्धा सक्स्व- बिषयसिदेरप्तम्भवेन तदिष्डेदो न area) बसतुतस्तु ग

सिदङ्लन्ञान मित्यत wry, “अन्यथेति प्रातिखिकशूपेण(९ सर्व्वासु व्यक्तिषु सिद्धत्वश्चानस्येव विरो धिले cat: “खकणसरविषयचिद्धे- रिति खोदेष्यतावच्छेदकपाकलत्वादिसामान्यधर्नांवच्छिलाखु याव- ay व्यक्रिषु प्रातिख्िकङ्पेण सिदधलन्नानस्येत्ययैः, “अशम्भवेण' युणसहखेणाप्यसम्भवेन, Afaat न स्तादेवेति लिद्धवन्नानत्रय- क्रपाकत्वा दि सामान्यधर्मोदिष्यतावच्छदककेच्छाविष्छेदटः क्षापि भ स्यादित्ययैः । `

शरुचरणास्त्‌९ मनु सामान्येष्छां प्रति सामान्यध्शप्रकारेष् सामान्यधर्मावच्छिन्ासु यावतोषु afwq सिङडषन्नागमेष विशो- Waa wy, ्न्ययेति aay क्रिषु सामाम्यध्यप्रकारक- सिद्धवयदस्येव विरोधिले caed:, “सक सखवपिषथसधिद्धेरषम्भवे- afa खपिषथतावच्छेद कपा कलादिषामान्यधर्मावच्छिन्नासु यावतौषु व्यक्तिषु लिद्धलस्य बाधितलेनेव्यथैः, ‘afeez इति, अन्यजनाख्या- aren way सिद्धव्वश्चानस्लासम्भवादिति भाव cers: |

(९) qererfenertfcatares: | (९) केचित्विति ae | # aq छतिसाध्यतवप्रकारकेष्छां विनापि ndterga प्रङत्तेरलुभूय-

मानत्वेन व्यभिचारादगन्धगत्या भिन्रविषयकेष्छाया aft हेतुत्वं कश्य मित्त are, 'वस्तुतख्छिति, भनु कथं भासत इन्वत Ore, ‘fare aia,

श्ब्दास्य तुरोषख्डे विधिवादः | ४५

feataqet wfafterna शति ma क्ियायाः

मनु काै-कारणभावापन्नानां ज्नेच्छा-रतोनां एकषिगरेय- कत्वा तुभवोऽसिद्धस्तथा च लाघवात्‌ WBA कारणलवं । न्‌ शातिग्रबङ्गभङ्गाय afianan तद नुक्रुलशतो च्छावाएव हेतु- ताया AMMA | WT RASA च्छात्व-खषशतिषाध्यवप्रकार- कपाकेच्छालयोः ware लाघव-गौरवमिति वाच्यं । तावतापि विनिगमनाविरदेण ada हेतुताया दुर्ग्बारत्बात्‌ | म च पाकानुकूलशतो च्छाया Vat न्यायनये CMT प्रतिं भ्रति पाकानुक्रूलकृतौष्टणाधनतान्नानस हेतुलप्रस्रौ प्रतिं ्रतौ- एसाधनताश्चानखछ काय्यै-कार भावे कार णताव च्छेद कगौ रवं पाक - षाधमताश्चानल्वापेचया THIRST BE लादिति ae प्रटत्तिं प्रतौष्टसाधमतान्चागखाद्ेतुलेऽपि खति- विरहात्‌ टच्छयेव(२) उपदौएलात्‌(र?) रतोच्छां प्रति च) शतौसा-

(१) रकसाध्यकरृतौ खन्दसाध्यकङ्ृतौच्छाया हेतुत्ववारणाये र्थः |

(र) aq afd प्रतीष्टसाघनता न्नागस्पराहेतुत्वे कताविद्टसाधनत्वन्नागकाले तव प्रक्धापन्तिरित्यत Gre, इष्डयेवेति, छताविदसाधनताश्चान-

कजे कारवामावादिष्छेव ग गायते छतौङ्साधनमताच्चानस्य ननको-

भूतस्य सन्ने छताविष्टसाधनताच्चानस्यासम्भवादिति मादः |

९) इच्छा डाशोपे्तणोयत्वादिति Be |

५) मग्विच्छां प्रति इषटसाघनत्श्चानस्य हेतुत्वे खतिरि क्का र्णत्वकल्पमं वव मते स्यादित्यत खाइ, छतोच्छां प्रति चेति।

शात्घाघनताबाधे परम्पसासाघनलामादायेव साधनत्वप्रतौ तिरिति लि- Berg क्रियाद्वारत्वभाने तदुभयं माति, Tera सति तण्णन्धजनकात्वससेच

---,

ad avaferrterat कतिसाध्यत्वमिष्टोपा यत्वश्च भातं कियादारेव wate

धनताश्चानस्य हेत्‌तायास्तवापि सन्मतत्वात्‌ तव पाकेष्टसाधनता- श्ागलस्यावच्छेदकस्य खचुत्वेऽपि प्रत्तं प्रति खशृतिषाष्यलप्रकार- arate एथ क्कारणत्वकच्यने गौरवाश्च । ग॒ च तवापि ae तिविगेग्यकपाकानुकूललप्रकारकन्नामस् Beary तच तुखखलमितिं AY! AN एयक्‌डेतुव विरहात्‌ पाकानुरृतिलप्रकारेण ताद्श्र- ति विशेव्यकेष्टषाधनताश्नानत्ेन हेतुत्वादिष्टसाधनताज्ञामस्य हेतु- तायामेव तस्य प्रवेशात्‌, यदि च तवापि खहङूतिसाध्यपाकवप्रका- Team tad न तु खङृतिसाध्यताग्रस्य एयकडे- तुतं तदा तु मावच्छदटकलाघवसम्भावमापि खर तिखाध्यपाकेष्टषा- धनतान्नानतव-पाकागुकूलस्हृतोष्टसाधनताज्नानत्योः खमश्ररोरत्ा- दित्यख्लरषादाङ, ‘agafafa, शइष्टोपायत्वञ्च भातमिति । न ख खमते इष्टो पायत्वभानाभिधानमनुपयुक्रमिष्टसाधमत्वन्नागस्य खल्ल- तिखाध्यलप्रकारकेच्छायाम्ेतुला दिति वाच्यं । न्यायनये तुख्यषा-

इारत्वादि्येके, “कियानुकूला कछतिरि त्य समानसं वित्संवेद्यवया शतिसा- भ्यत्वभानमित्यपरे | तथापौति, खकेदारङष्ित्वश्चागवत्‌ कतिसाध्यतवच्चान- मिदधसाधमताक्नानोपक्छौ यमिति भावः। "तदति, खनगन्यथासिद्धान्बया- दछनुविधायिष्वादिति मावः । “नोवनयेानौति, ननु तद्धेतोरेवेति न्यायाव प्राण्पश्चकसद्वारेा गोवनादृट्जन्ध रव ग तच्नन्य इति चेत्‌, खच वदन्ति, वायुदार गत्वेन मस्त्नावाथुदास्णवत्तस्यापि यल्जन्यत्वानुमानात्‌ | न च वाद्य-

। वाबुदादरणे व्यभिचारः, तस्यापौ्रर यन्नजन्यत्वादिति, an, रवं Pace

नेव प्रषटतेऽप्यर्था न्तर स्यात्‌ यदि नन्तं साध्यं तदोक्घव्धभि धारानुडधार ख्व

श्ब्दाख्यतुरोयखद्छे विधिवादः | ge

एटसाधनत्वादिति तदोधात्‌ छताविव छसतिसाध्यत्वेन क्रियायामपि Safa featetat रतिसाध्यत्वप्रका- रनैयत्यमतः कछतिसमानविषयविकोर्षात्वेन featat- याः छतिकारखत्वं न तु कतौच्ात्वेन भिन्नविषयतया

मयौकत्वखन्पादनाथ तद भिधानात्‌ खमतेऽपि दष्टसाधनताश्नानस्या- देतुत्वेऽपि वच्छमाण्युत्षा दृष्टसाधनताश्चानविगिष्टशतिसाष्यतान्चान- नेन VATS दृष्टसाधमतान्ञानस्य हेतुतावच्छेद कलेनापेकितला- श्चेति Sai gata aa, “क्रियादारेषेति, ce प्रति wa: waguass बाधान्तव्जन्यक्रिथायामिष्टोपायलवमगदोला aT दुरोहतवादिति भावः। तर्बोधात्‌" इृष्टसाधमताबोधात्‌, “चिकौ- वायां” प्रलिपूष्यैव्तिं कियानुक्लश तो च्छायां, 'शतिखमानविषयेति पाकादि विगरेष्यकेत्ययैः, “चिकोषत्विनः खहृ तिसाध्यलप्रकारकेच्छा- लेन, ‘Bala’ पाकानुकूरशरूतोच्छातवेन, “भिन्नविषयतया मौरवादिति भिन्न वि्रेव्यकलल्णगौरवादित्ययैः । न च षमान-

ईरस्य परेणानकरौ कारा | न्ये तु धावतः प्रयन्नोत्व्षंब श्वासक्रियात्ा- वच्डेदेन waar genta च प्रयल्नान्तराभावात्तव्न्धत्वं । किख समाधिद्धानां qed शासकियाप्रतिबन्ध इत्यविवादं नौवनादृद्न्तु वदापि शन्धङत्ति तथाच भोवनयोगिरृतिव्यतिरेकादेव तच श्रासक्रिया- विरुद्ध इति तश्र तष्लन्यत्वमिति वदन्ति। यद्यपि सश्चारोदगेन प्राणे प्रसि. रापाद्या सा च प्राखातीद्धियतया न सम्भवति, प्ररक्तिषिषयपत्धच्स्य तद्धेतुल्वात्तथापि wat प्राणस्य प्रच्तत्वादिदमुक्तमस्मग्मते तु प्राग-

ac तश्चचिन्भामशौ

विेव्यकलमिशविगेग्यकलत्वखचणणाघव-गौरवं न कारणतायां विभि- ममकं किग्बवच्छेद कला घव-गौरवं कर्पनालाचव-गौ रवश्च तयेति aa) एकजरावच्छेदकलखा चवादे रखत्थेऽपि रर पि विग्र षोऽध्यवशा- अकर इति aaa समान विगेव्यकल्-मिन्नविग्रेव्यकत्वलच्याचव- गौरवस््ापि कारणतायां विनिगमकतात्‌ शाघव-गौ रवस्य कार ण- ताथां विनिममकले ताग्लिकाणां ग्धवद्दारस्येव निचामकलात्‌, अन्यथा) अशुमितिं प्रति afer ya: wat इत्यादि पच- विग्रेषश्कपरामगरेेतुलाषा दुर्वग्वारलप्रषङ्गात्‌(र२ जटा दि वि्रिष्टज्चानं ९ खखरपि किचिदपि विशेषो वैजच्ं अभ्यवसायकर क!रणतायां प्रतिबन्धकतायाख्च विनिगमक xara: |

(९) भित्रविरेष्यकत्व-समानविररेष्यकत्वरूपलाघव-गौरवस्य कारणताया- मविनिगमकव्वे |

(९) wana पक्लविरधेव्यकपरामगश्रं रखवानुमितिदहेतुरिति भावः |

बहनाथामतिप्रसङ्ो बोध्यः। म च मनोवदादिनाडोवन्तचेापत्तिः, फलबलेन तजैव तथाभावात्‌ अस्यास्तु फलाभावेन पलवद्मढन्तिविषयत्वायोग्यत्वादि- ams: | ननु पिवमश्तखादिव्यावन्तेकं खविग्येबणवन्ता प्रतिसन्धानजन्धत्वं miata विरेषणमावश्यकं aura तत र्वोक्तातिप्रसङ्निरासे चिकोर्षां धौगल्वं विशेषं थथंमिति चेत्‌, न, खयं शतिसाध्यपाखपखक- wart नौवित्वादिव्याद्यनुमानसम्मवादरत wa ॒ भ्मेऽप्यतिप्रसङ्गवारया्ें विष्ेबणोपादानमिति भावः। न च यत्‌ कतिसाध्यतान्ञानं ततः सा afe- रिति जौवगयोगि्लतिसाध्यतान्ञानात्‌ सेव छतिरिति नोक्तातिप्रसङ्ग इति वाच्यं । तादृशच्ञानं विनापि जौवनयोनिक्त्यत्पादेन व्यभिचाराचस्या- सद्धा नाभम्यत्वात्‌ तस्माततत्प्रडततिरूपछ्तिविगनेषं प्रेव तजन्नागस्छ हेतुत्वात्‌ तत रख्वातिप्रसक्कवारुणाय धिकोर्बाधोनत्वं विगेषयमावश्यकं । अच aha

श्रम्दोस्वतुरोयखके विधिवादः | Re

wh गले चटाभाब इत्यभावविगरे्कश्चानस्यापि प्रतिषगधकता- एतेच चगण्डेद कष्वाचब-गौरवविरहाटिति भावः ।

केकि "भिशविषधतथा गौरवादिति भिजञविन्रे्तवा काण्वे तावच्छदक-कार णता वच्छेदकगोरवा दित्यथेः, कतिख्मध्यलप्रकारके- चावादहेतुते waaay स्रशतिपरकारकेचालेम qn wefa- लेन च का््दैतवं anguiafeuaaafasea च nara: | व च पुदबान्तरोगेष्छामादायातिपङ्ग दति वाच्यं । तत्पुष्षो-

इनेनापो च्छा विजेषच्ात्‌ खलवान्तभातेन प्रतिपुडं काश्ये कारणभा- Weems waar yaa तु मिन्नविग्ेव्यकतथा

wefan serefmereaaa” wfirsyayra fe fra तनात्‌ किवा विग्रेषस्तापि araradies-arcedaeen- कोटौ निेरनो जलाद्‌ मौरवनिति भाव cas: aay, ममापि waded खेलुले शतिलेनेव काय्येलं, किन्तु arafefs agetafeufaaaaar: प्र्यासभ्िलं कारणदिगि चागुकूल- wate wea तन्तद्ध्वावच्छिश्नप्रकारताथाः प्रलथाचन्तिवमिति वच्लादिति दिष्‌ । | (५ तथाच समवा wa प्ासत्तिः wag ग्रागानुकूलदछ्लतोष्डा सत्वे पावसाध्यकप्रच्यापत्तिवारणाय वत्घाध्यकहव वदलुकूलङ्तो-

चछायारव हेतुत्वोपगमात्‌ कारणतावच्छेदक-काय्यैतावच्छेदकयो- ओरवमिति समुदिला्थैः |

तिसाध्यताधौरेव Bet तु शतावुक्षविश्येवणपेच्ला तथा fe चिकोर्षा-

धोवहतिसाध्व बा्छागस्य हेतुत्वेऽपि sae वचिकोर्वाघौगा शतिर योग्येव विक्वखमावादिष्पेव aia, तथाच शतिसाभ्चताधीरेव विक बाधन्ते

ge तस्वचिन्तामणयै

गौरवात्‌ | तथापि येन रूपेख यस्येष्टसाधनत्वं तेन प्रकारेण तचेच्छा यथा खकेदारदष्त्वेन इषटसाधन- त्वात्‌ तथेवेच्छा तथा रतिसाध्यत्वेन पाकस्येष्टसाध- नत्वमतः कतिसाध्यत्वेन ater भवतौति, war afafaaa वा featatat न vive, faerea-

मनु भवतु afrarsanaaeer featal तथापि aw efaerenant न हेतुः किन्तु इष्टवाधनताश्नागमेव । न चेवं कत्यसाष्यताश्ञानेऽपि चिकोषापल्तिरिति ae. तप्मकारकेष्ां प्रति तद्धग्योवन्डेरेनेष्टसाधनताश्नानख्य Waa शत्यसाध्वतान्चा- गद ग्रायां शतिसाध्यलावच्छेदेन पाकस्येष्टसाघनताश्चानाभावारैव तज चिकीर्षातुत्पन्तेरित्थाशङ्धते, तथापौति, श्येन रूपेणेति ug- व्मावच्छेदेनेत्ययेः, ‘cease’ दष्टसाधनत्य्रहः, ^तेन प्रकारेण AMAL, “केदार ठ शिवेन खकेदारढटितावच्छेदेन, “दष्टसाध- मलात्‌" AMAT, ‘CAAT’ दृष्टसाधनत्वग्रहः, “WA: श्रमात्‌, ^दूतिग्रन्दानन्तरं ग शत्यसाध्यताज्ञाने चिक ति गरेषः। "हति विषये वेति, वाशब्द इवायं रतावित्यनन्तरं योख्यः, तथाच warfaa कृतिविषय इत्यथः, “ठष्टो च्छेति चिकोर्षाविषयजलसंयो गाचुर ष्यक

कारणं तथाच तथा क्नानेऽप्युक्तस्जे चिकौर्षाधोगछतेरयोग्यत्वादेव नोत्प- qa) न चान्वयव्यभिचारुः, तादृ एविषयविलम्बादेव विलम्बादन्धया wae चिक ्बाधौोनमढ्तिसाध्यताच्नानेऽपि चिकौर्षायामपि प्राणपच्चकसश्चारे प्रड- तापत्तेवेष्पजेपायमागतवाव्‌ | ननु चिकीर्षा धोगल्वं ग च्चातं ae येग चिकौ-

श्ब्दाख्यतुरौय खद्डे विधिवादः | ४९

सामग्यन्तरकश्यनमिति चेत्‌, भवेदेव यदि afea- साध्यत्वेन पाकस्य ्रोदनसाधनता स्यात्‌, न चेवं, मोरावात्‌, किन्तु पाकत्वेन, स तु कतिं विना नेत्य ग्धदेतत्‌ | afar साभधयामौतिवत्‌ aan साभया- मौतौष्छा इषटसाधनतान्नानादेवेति चेत्‌, तदहि aw वह्िसाध्यतान्नानवदबापि छरतिसाध्यत्वन्नानं कारण- मावश्यकं Bat चानुभवसिदविकोर्षाधौनत्वं fase:

सिद्धटठिगोषरेच्छत्धयेः, तजर जखसयो गादिसाधनताग्रदच्य परेणापि हेतुल्ोपगमादिति भावः। गौरवात्‌" श तिसाध्यपाकल्स्य कारण- तावच्छेद कलने गौरवात्‌, ‘a’ पाकः, (हति fanaa परण्परया- तिं विनानेत्यथैः । ‘afear साधयामो तिवदिति, उपाय विगेष- साध्यल्वप्रकारिकेति शेषः, ष्टसाधनतान्ञानादेवेति न तु तदव- चरेनेष्टसाधनतान्नानादित्यथंः, “कारणमावश्यकमिति, weer छत्यधाच्यतान्चानेऽपि विकोर्षापत्तिरिल्युक्रलादिति भावः । ननु प्राणपञ्चकसश्चारादौ जौवनयोनिङृतिशाध्यतान्नानेऽपि विकौर्षा- प्रटत्यापन्तिरित्यत आह, ‘wat चेति, ‘fase: विशेषणं, तथाच

णाधौनद्लत्साध्यमपि वादृश्ङ्कतिसाध्यत्वेग बुध्येतेति कथं व्नमनिबन्धमो- ऽविप्रस्क दति चेत्‌, म, चिकौर्षा घोनत्वेनोपलद्िवक्लतिवि्रेवासाध्यस्य प्रा- बपश्चकस्ारादेस्तत्साध्यत्वम्नमसम्भवात्‌ अन्यथा छखेऽतिप्रसङमङ्गायो पाय- विषयल्ववि्ेवणप्रवेश्ापसेः, म वान्वयव्यभिश्वारः, fas ceptata इव fawa-

बोग्यताविम्बादेव farang | ग च तच्रासिड्धत्वन्ञानविलम्बादिलम्बः, ax- 6

se तक्वचिन्तामसै तेन॑ प्राणपन्बकसश्चारे अवनयो निह्तिसाष्ये न

चिकोर्षाधोमहशृतिषाध्यतान्नानं हेतुः नोवनयोनिशृतिख न तथेति भावः । जौवनयोनौति नौवनयो भियन्नतवेन afaaa वा ta मयोनिङृतिसाध्यताश्चाने इत्यथः, ददमुपलचरं निटत्तिलेन र ति- त्वेन वा मिटत्तिषाष्यताभ्नमे चेत्यपि ata ग च प्राणसश्ारे था प्रटृ्तिरापद्यते तस्याः प्रारू एवो पादानं भविग्तोल्युषादान- भर्यकभावादेव म प्रटृ्िरिति are) प्राणवहनाद्या शपि तदू- पादामत्वसम्भवान्तस्या RAMA प्राणएसञ्चारजनकलात्‌ Aas प्राणस्यापि प्रत्थखलाभ्वुपगमाश्च | न च नित्थातिरिक्सखले इष्ट- साधमतालिङ्गकङ तिसाध्यताज्नानस्य विग्रेषषामगोलेनाये वाश्यतया तदभावादेव न तच चिकौर्षा-प्रटष्तो इति वाच्यं | तस्यापौष्ट-

दिषापि तादृश््ृतिविषययोग्यताश्चागदतुत्वौचिन्धात्‌ wag भमेऽतिप्रसङ्- वारणाय खपदप्रवेश्रोऽप्यनावश्कः तस्य AMATI AAT, खच ब्रुमः, लेष्छाधोगङतिसाध्यताच्चानं प्रवत्तकमित्यये we, खेच्छाधौनत्वश्च न wre ae किन्तु खरूपसत्‌ Tay वस्छुगत्धा Sania या रतिस्तत्साध्यता- गस्य प्रवत्तेकत्वे प्राणपश्चक स्वार ्परले तादृश्रज्नतेरप्रसिद्धतया तद्भ्नमा- सम्भवेन तञ्निबन्धनातिप्रसक्कामावात्‌ way यथाश्चतेनगेवोपपत्तौ इतिसाध्य- ATMA खवच्छेदकत्वकख्पनेवातिप्रसङनिरसायोपयुव्यते न तु ताकृशङ्छति- विषययोग्यश्चानरूपरेत्वन्तरकश्यनं गौरवात्‌ इति मन्तव्यं । ग च सुखेऽति-~ प्रसक्वारणाय तस्यावग्यकत्व मिति वाच्यं | उपायेष्डछाधोगल्लतित wa ge सम्भवे तच्रापि खेग्छाधोनल्वतेरुप्रसिद्धतया वादृश्यश्चागासम्भवेनातिप्रसचूय-

ATA यथा च फलश्चानं TANT वा न vata तथोक्तं Teg दवि cara: |

शश्चाखतुरौ खसे विधिवादः | 9३

ATW तद्श्मेख वा तलिङ्गककाग्येता ज्ञानच्वापि सम्धवात्‌ । न चेषटायन्तिः, जौवनयो निहृत्य दिषाध्यताश्चागदभ्रार्थां चिकोर्षा-छधोः शर्ग्बालुभवविर्ङ्कतादिति भावः |

अज मिश्राः प्राण्पञ्चकसश्चारस्य विको्वाधोनप्रन्तिविषयल- खरूपायोग्यलात्‌ प्राणपञ्चकषश्चारवत्वरूप विगेव्यतावच्छैदकेा भविन चिक्तीर्षा-प्रटन्ति-लतिषाध्यतान्नानानां का्ये-कारणभावस्छ कचि- दप्यकल्यमात्‌ farsa विषयनिष्ठतया हेतुत्वेऽपि सखखूपायोग्य विगरेष्यव्याटृन्तविगरेव्यताया एव कारणतावच्छेदकप्रत्या- खत्निलाष्लौ वनयो निङत्यादिशष्यताश्नानेऽपि न प्राणपञ्चकषश्चारे प्रहन्िरिति चिकीीर्बाध्ीनत्वविगरेषणं गोपादे यमेव, अन्यया feat- ्वाध्तोनत्व विगरेषष्योपादानेऽपि तदपौगरूतिसाध्यलस्येव अमात्‌ प्रठ- श्यापन्तदुरग्वारला दित्याः | तदसत्‌, wat चिकौर्षापौनला विगेषणे WASNT प्राणपश्चकश्यारे प्र्टच्यभावोपपादनेऽपि घटादौ इतितेन Mates: साध्यतारमात्‌ प्रदत्यापन्तदुरग्वारलात्‌ घटाद्न्त- भविन काय्यै-कार्भावस्यावश्ं कपतलाकजिषविशेव्यतायाः खरूपा- योग्यव्याटृन्तत्वाश्च । न चेष्टापत्तिः, श्रनुभवविरोधात्‌, अन्यया प्राण- पञ्चकसश्चारेऽपौ STA: सम्भवात्‌, न डि तस्य खरूपायोग्यतये wW- भवातिरिक्र प्रमाणमस्ति, श्राहाय्येप्रबलश्चासप्रश्वासदश्ायां प्राण- खद्यारेऽपि चिकोर्षा-प्रहृत्यारनुग्धयमागतथा प्राणपश्चकषश्चार स्च स्लरूपायोग्यलविरहाश्च । न चेवं चिकोर्षाधौनतविगरेषखेऽपि तदधौ- गङृतिषाध्यलस्येव मात्‌ प्राशसञ्चारे प्रटश्थापर्िदुव्बारेति are । तभानायत्या द्टापत्तेरेव शरणलाष्यौवमयो निृतिषाध्यतान्नाग-

न

` ४४ ave Fare taal}

ye, ware रतिसाध्ये्टसाभनतापक्चेपि aw yaa | aq® धिकौषीधौनत्वस्योपललस्षणत्वे उपलश्य-

दश्रायामिष्टापन्तेः सर््बालुभवविर्द्खत्ेना शक्यत्वात्‌, न्यया एता- दशरालुभवविवादे काय्यै-कारणभावव्यवद्छेव न स्यात्‌ । न च रति- लेन तिसा मान्यसाध्यताश्नानलेनेव हेतुत्वं नोवनयो निहत्यादि- साष्यताग्याटृत्तप्रकारतानिरूपित विशरेव्यतायाः कारणतावच्छेदक-

` ्रत्यासन्तिलाच्च मोक्ता तिप्रसङ्ग(९ इति वाच्यं । तथा सति लावान्‌ maaaa हेतुतौ चिव्येन शतिसाध्यव विषयकलान्तर्भावस्यापि यथैला-

पत्तेः जौवनयो निरृत्या दिषाध्यताग्याटकलललतिसाध्यताजिष्ठप्रकारता- निरूपित विगरेव्यतायाः प्रत्थासत्तिलाग्वुपगमेनेवा तिप्रसङ्गभङ्गसम्भवात्‌ प्रडन्तिसाध्यताथमात्‌ TUITE प्रट्ेरुत्पादस्य तवापि दुर्गवारलात्‌, छतिसाध्यताजिष्ठप्रकारता निकूपित विशे यतायाः प्रत्यासन्तिललाभा- येव कृतिसाध्यता विषयकलतवान्तर्भाव इति चेत्‌, तदि प्रे त्िलावद्डिल- प्रडन्तिषाध्यतानिष्ठप्रकारता निरूपित विगरेव्यतायाः प्रत्यासस्तिलला- भाय चिकौर्षाधौोनत्योपादानस्यापि सायेकलवादिति शतं पश्चवितेम। ‘afrarafa शतिसाध्यते सतौष्टमाधनताश्ञानस्य हेतुलपचे- set: । ननु वस्हुगत्या या विकोर्षाधोना रुतिस्तत्‌सा- ware हेतुः चिकौर्षाधोनशृतिलेन तत्छाध्यताश्नानं बेति विकर दूषयति, "न्विति, "उपलक्एल्वे' परिचायकमातचतवे ज्ञान- ख नप्रायस्वारे gaffer:

* aq वा खचिकेर्षाधोनत्वं विशेषं सुखचिक्तैर्षाजन्या न wfafcarendt स्फ़टत्वादिति ace wed, गग्विति, गनु खप्रमाणकत्वात्राग्यमित्यत चखाद,

्ब्दाख्यतुरौोयसखण्डे विधिवादः। ay

माचगतानतिप्रसक्तधर्म्माभावात्‌ ataarma «wea- प्रसङ्गात्‌ तन्तत्‌छतिविग्रेषा उपलश्याः, तथाच तद्न- नुगमात्‌ प्रदत्त्यननुगमः, fared चिकौर्षायां vem च चिकौर्षान्चानकारणत्वे गौरवं प्रमाणाभावश्च।

विषवतया कारणतावच्छेद कको खप्र विष्टल इति यावत्‌, ‘eqweg- - माचमतेति चिकोर्षाधोनपदप्रतिपाद्यमाबर निषेव्यः, ‘arvnest- यावदर्थकः, अतः प्रमे यलादिवारणाय श्रगतोति, ‘afsarve’ छृतिल्वस्य, “अतिप्रसङ्गात्‌” लोवनयोनियन्नसाधारणलात्‌, तन्तत्‌- efafasar:’ तक्तत्‌शृतिवेग शति विशेषाः, ‘eqwegr: कारणता- वच्छेटकप्रविष्टतथा चिकर्बाधौगपदप्र तिपाद्याः, wearer प्रमेय- लादिप्रकारकश्चानमादायातिप्रषङ्गा दिति) भावः) तदननुगमात्‌” तन्ततृरृतिलानां नानात्वात्‌, शर टत्यनतुगमः' प्र ठन्तिखामान्ये यभि- चारः,₹ ‘faiqea’ न्ानविषयतया कारशतावष्छेदककोरिप्रवि- षवे, प्रामाणिकं गौरवं म दोषायेद्यत wy, ्रमाणाभावसेति | भनु यथोक्रातिप्र सक्घवारणान्यथानुपपत्तिरेव“ arafaaeeatar-

(९) वत्षवृहटतित्वेन कारणतावच्छेदककोष्प्रविद्त्व Kare: |

(१ अतिप्रसकाव्‌ पाकः प्रमेयसाध्यद्र्ादिच्चागाव्‌ चिकोर्षा-पडत्तौ

स्यातामिव्ययेः । (९) ववृङ्कतिसाध्यताच्चानं विनापि प्रश्यत्पतेरिति भावः |

(४) प्राखपश्चकसष्चारे प्रङ्श्यापत्तिरूपातिप्रसङ्वारगणान्यथानुपपत्तिरेवे- वेः |

‘carats, "विशोधेनेति, तल्घाध्यत्वमाने समागसं वित्‌संवेद्यतया साधन-

9९ तस्वचिन्तामणौ

faz विकौर्षासाध्यावस्थायाः wa: सिद्धावस्यसाधम- त्वविरोधेन शतिसाध्यता पाकादो न न्रायेतेति चेत्‌, न, अस्ति हि छतिविश्ेषोमानसप्रत्यक्षसिदोजोवनयो- निप्रयनव्यारत्तशिकोर्षेपलश्यः ay चिक्ौर्षाकारखत्व-

मारमा, "किञ्चेति, "साध्यावस्थायाः' साध्यवविशिष्टायाः, ‘fagr- वश्चसाधनवयेति सिद्धतादशामाजटत्तिपाकादिमिष्ठषाभ्यताजिरूपक- wat: away साध्यतानिरूपकत्येना पि साध्यता्रयलख्छ विरो- धादिति ara: | “हतिसाध्यताः चिकोर्षासाथ्यह्टतिषाध्यता, उपस च्छमाजचगतानतिप्रसक्रधर्ना नास्तोति यदुक्तं तद्रषयति, “असि होति, “छ ति विग्रेषः' र तिनिष्ठो विग्रेषः, “चिकौर्वोपलच्छः' चिकौर्षाधौग- पदप्रतिपाद्यमा चनिष्ठ, “यजेति यदवच्डिने इत्यथः, जातिरूप इति रन्तिलाख्यजातिरूप इत्यथः । म Safer समूहा शम्बगयनेऽनि- wd निटन्तिरूपे cert प्रन्तिरूपे निटटज्िलमादाय wed दर्ग्वारमिति वाच्थं । राग-देषयोर्योगपद्चाभावदेकख्व प्रटन्ति-निट- जिरूपलाखन्भवात्‌" । नम च यज्रापेकाबुद्यात्मकमिष्टानिष्टशधम- लादि विषयकसमूदाखम्बममेकश्चान ततः कमेण फलेष्छा-फखदेषौ त्तः कमेणोपायेच्छोपायदेषौ तजेष्टा निष्टोभयविषयकप्र टन्ति-निद- श्या्मकमू aT इति ay । eyes: Waweara-

% तथाच द रसाधगत्वाजिटसाधबलत्वोमयविषयकसमूषहालम्बमं aa:

फलेच्छा ततः फलद्धेषः तत्समये च ऋागामावाव्‌ म समूहालम्बन- प्रयन्नसम्भव इति मावः |

शब्दाख्यतुरोयखष्डे विधिवादः | 83

ग्रहः स च तव जातिषशूपो मम त्वसुगतकारणोपाधि- रूपः, waw विकौर्षाभौननत्वेनासुगतेन कतिविशेषा-

खाकितया उपायेच्छाकाखे तन्नाश्ात्‌ उपायेच्छाकाले\ छपाय- देषोत्पत्यखम्भबेन तजाणुभयात्मकयन्नासम्भवात्‌ उपादागमत्थकख(९) safe प्रति बाचास्षाधनस्य विखम्बेनापि तजोभयातमकयनासम्भवाश्च च्चानेच्छा-देषाण्णं यौ गपद्याभावेन तजाग्यवदहितपूम्बेुपादानप्रत्यशषा- शवात्‌ । म च तथापि MARS: राग-देवयोवां यौ गपद्याभ्बपममे आद्य दुर्वारमिति वाच्यं । तथा सति तज arcana way सखाङ्ूध्यैविर हात्‌ प्रयन्नयौ गपद््यापि एकटोत्पशपरसखरवि- ` खचचवि त्य ङ्ुशिचेष्टाखले RNa प्रयन्नभेदं विना तदलुपपन्ते- रिति भावः । “च्रनुगतकारणेति प्रहन्लोऽसि प्रहलोऽखौत्थनु- मतप्रत्ययकार त्यथः, “डपाधिरूप इति श्रखण्डोपाधिर्ूप इत्यधेः, बृकगतजात्धनन्युपगमादिति भावः | “चिकौर्षाधोगलेनेति, चिकौ-

५९) ननु चतु्ध॑च्तणपय्थन्तस््रायित्वोपगमेनेव तच प्रबलोत्पनतिसम्मव इत्यत- श्या, Suara |

®) पद्चमरयपरयन्तस्धायित्वोपगमेऽपि न तादृश्शद्यत्पादसम्भव द्याह, उपादागपत््तस्येति |

मानमिति Ate: | नगु को घम्भस्तच WATT TH इवत खाद, “a चेति, "ममेति गुकगतनायनक्लौकन्तुरिय्थंः, “खनुगतेति, अनुगते कारये च्िकौ- बागे, उषाधिरूपः' वन्तद्य कषित्वरूप इति यावत्‌, काय्थेतावच्छेदकागनुग- TETANY न त्वमुगतक्ार बचघटित उपाधिख्िकौर्बाजन्धलवलच् इत्यः,

gc तस्वचिन्तामसौ

शामुपलश्याशां अजुगतत्वमपि। यथा गोत्वेख तरण्ये- नोपलध्िता मदिष्यादिव्यारत्तधानकम्मेव्यक्तिविशेषाः भेनुपदेनोच्यन्ते न तु गोत्वमपि, तथा बिकौर्षापि,

घाजन्यतावच्छेदकेनेव्ययः, “श्रनुगतेन' सब्वेषाधारणेन, ‘sua?’ चिकौर्षाधौनपदप्रतिपाथानां, “श्रसुगतत्व' सम्साधारणानतिप्रसक्र- ugiafeua, “ययेति खमते दृष्टातः, (९ ‘ace शकष विषयेषा, (उप शिताः" प्रमिताः, धेनुपदेनोच्यन्तेः धेमुपदजन्यबोधविषया- इत्यथः, न तु गोत्वमपो ति, तष्छन्यबोध विषय इति te: | शक्यता- वच्छेदकन्तु धानकम्मेलमेव गोत्वस्य प्रयोगोपाधिलात्‌(र९) aa afe- व्यादिसाधारण्छेऽपि म afearfeata दति भावः। 'तया feat-

(१) गोत्वविशिटधानकम्भत्वस्य wearers श्रक्िविषयत्वात्‌ ग न्यायमतसाधारण्छं |

(९) तत्यदशक्चयविषयत्वे सति खाश्नयभिन्नस्य तत्यदजन्धणाब्दबोधव्थाव- संकत्वादित्थः |

cays UE तच्जन्धत्वस्यानवच्छेद कत्वादिति | TH अनुगतकारयप्रयो- श्यानुगतोपाधिरूप cad इति तन्न, तस्येवानुगवत्वे चिकौर्माधौनतेनानुगत -

त्वभित्यिमय्रश्थविसोधात्‌ | रवश्च पव्वीक्तागनुगममुखरति, “ख्वश्ेति, यथा धुमत्वाद्वच्डेदेन

वबद्िणन्यत्वग्रहेऽपि धमालोकादौनां वद्धिजन्यत्वमनुगतं तथा तत्ततृष्छ- तित्वाद्यवच्छेदेन चिकोौर्माजन्यत्वयदहेऽपि चिकौर्षाजन्धत्वं सत्नानुगतमि- aa: । aaa fentaifa लिकादिपदण्यक्धा स्यादित ene, “ययेति,

प्यब्दास्यतुरौयखण्डे विधिवादः | 8९

श्वं लौवनये नियननव्याइललतिविशेषाखां wie wa कारखमिति maqua: | aq afrarnd न कतिष्विज्चेषखमतसस्वात्‌ BM वा रत सत्यां ज्ञानं ae च॒ aaa, नोपलकस्षखमतिप्रसङ्गादिति चेत्‌, न, शति हिं wa विषयतया विथेषणमेव साध्ये

वपति एवं चिकोषांजन्यलमपौत्ययः, म कारणौगतश्चानविषव- दति ओेवः, किन्तु चिकौर्षाधौनत्बेन प्रमिता efafasear एव का- रखौभ्तश्चानविषया इति भावः । कचित्‌ “एवं चिकौ्वपोति पाडः, ‘afaar हति विगरेषतेन, "नागनुगम इति म व्यभिलार wat:, तथाच प्रटन्तिवरूपेण प्रटन्तिसाध्यता जानं went हेतुरिति भावः | ‘afaara इति छतिषाध्यताशज्चानं परवन्तंकमित्यब रतिषाश्यताजन्नाने cere, “न ॒विग्रेषश्मिति a तदग्बयिना प्रटजषिडेतुलेनान्िते- we, ‘sawfefa wa: प्रट्तिपूृष्वेमसत्वा दित्यथेः, ‘ae वा refage wana वा, ‘eat seat’ इतावुत्यश्नायां, ‘a’ afafafrenri, yaralfa ie, “ma शतिविगिष्टश्चाने, मोपखखखणमिति a arrefan प्रटत्तिदेतुलेनागनितेद्ययैः, ‘afaneyifefa, array रत्यषाष्यलेन निखितेऽपि safe परषङ्का दिव्यैः । edt यथयोक्रोपलचचष्षत्वसस्वेऽपि ङ ति विशेषतेन हति विग्रेषविषयकसाध्यताश्चानस्येव हेतवात्‌ ज्रानमाजव्याटभिरिति समाधत्ते, “शतिर ति, “ma कारणौग्तन्ञाने, “विषयतया विषयतासम्बन्धेन, ‘fanawaa तद विषयकश्चानाद्भावन्संकमेव, ‘are

7

ge बस्वचिम्तामणौ

च परिचायकतयोपलश्णं अन्यथा इटसाधनेऽपौष्टं ग विश्रेषशमसश्वात्‌ नोपलष्णमतिप्रसङ्गात्‌, खिङ्गन्ना- नादौ वा का गतिः। नन्वेवं Basia बिक्षा स्यात्त स्यापि बिकोर्षाधोौनरतिसाध्यत्वात्‌ we वदन्ति।

चेति किन्तु referer दथः, 'परिलायकतया' ज्ञामविषयतथा कारणतावष्छेदकतया, कारणत्वाभावेनेति शेषः, 'डपलखखणमिवि च्लानान्वयिमा प्रन्िकारणलेना नन्वितेत्यथेः, विग्रेषणत्वो पलखश्च- त्वो विरोधेऽपि व्यावन्त॑कवोपलचणत्यो विरोधाभावादिति भावः । (दष्ट माधने' इष्टसाधनताज्ञाने, “लिङ्गन्ञानादाविति, anf fag म॒विग्रेषणं श्रतौतानागतलिङ्गस्छसेऽनुमितिपू््यै तदसत्नात्‌ नोप- wed न्ञानमाजादनुमितिप्रसक्घगमरिति भावः। “नन्वेवमिति, ‘ua’ एवमपि प्रडन्तिवेन प्रठन्तिसाध्यताश्ञानस्य डेतुलेऽपौति यावन्‌, ‘masatfa, अमः मान्तरोयकदुःखविग्रेषः,५९) ^चिकौषो श्यादिति श्रमलरूपेए चिकौर्षां स्यादित्यर्थः, न्यया सुखलादिरूपेण ay चिकौषांया मिष्टापत्तेः, तेन रूपेण nafs: स्यादित्यपि बोध्यं, .चिक्ते- घाधोगरृतिसाध्यलादिति सखननकक्रियाहेतुप्रटन्तिसाध्यलादित्यचैः। aq अमे चेत्यवन्दनादिवदिष्टसाधनतान्नानाभावादेव ग चिकौर्षा- mem तैरपि नित्यातिरिक्षसले दष्टवाधनतालिङ्गकक्चतिषाष्यता-

(९) दुखःवि्रेष इवि wo | “जिद छागादाविति अतोतलिद्क्वानादावित्धयेः । नन्वेवं मेऽपि चिक्ये.

ब्दास्यतु रौवखन्े विधिवादः | W

अमस्तु भोजनादिक्रियासाध्यो म ततहतिसाध्यः अधचिकोषितत्वात्‌ रतेः . खध्व॑ससाघ्ात्कारातिरिक्ते

weg चिकोर्वा-प्रडन्तिविगेषसाममौतलवेन वच्छमाणएल्यात्‌ । म च aaa शार्कश्मे रोगना शादिरूपेष्टसाघधनताश्चानमपि वन्तेत- इति ae ant अमद्ेतुक्रियाया एव रोगनाश्रादिसाधनत्वेन अमचखेष्टसाधनत्वाभावादिति चेत्‌, भ, इष्टसाधनलभ्वमेण afeyra- हतिसाष्यताश्चानसम्भवात्‌ WAY Wasa वा अन्यदेतत्‌, यज अमात्मकद्‌ :खध्यंसे उत्कटेच्छा तजेष्टसाधनताप्रमाया अपि सम्प काञ्च। न च aca तज चिकौर्षा-प्रत्यारिष्टापन्तिरिति are | दुःखलादिरूपेण दुःखच्येष्छा-प्रट सि विषयत्वे मानाभावेन अङ्कुर- मने frarsaefaa दुःखलादिरूपेण दुःखमपोच्छा-परन्ि- विषयलख्खरूपायोग्यमिति शिद्धान्तात्‌ । न चेवं मल्ादोनां ग्या चामादिश्नमे विकोर्षा-प्रड्चनुपपन्तिरिति are rufa तद्धेतु क्िवायामेव चिकोर्षा-प्रटश्युत्यत्तेने तु श्रम इति भावः । “खष्वं केति खध्यंषसाकात्कारातिरिक्र यत्‌ खजनमकविकोर्षाया afaqa- इटजगकलवनियमा दित्यथंः, अच ‘ade खजन्योष्यसः मतु

घौबद्चतिसाध्यताश्चागात्‌ प्रवत्तं तेच कस्यचित्‌ समाधानमाह, “धम- स्विति, मन्वधिकौर्षिंवमपि तथास्तु दत्त are, “हतेरिति, तित्वेन eee नियमोऽयं cr खध्वं से देस््ात्पय्ये तेन खपुव्वव्तिरान्तर- we विरो धिग शत्वेन हतेजंगकत्वेऽपि ग दोषः, यद्यप्येवमप्यदृ टादिकं प्रवि वस्नेव छते गकत्वाद्यमिच्चार रव, तथापि वद्धि्रत्वेमापि विद्ेबणेयमिति जाकः । “चिकयिर्भति अजनकचिकोर्षा विषयमा xed, autre

५्‌ तश्चचिन्तामण्ै :

चिक्ौर्षा विषयमाचे जनकत्वात्‌, a fe weafe- कोर्षापौनरत्या गमनं साध्यते इति केचित्‌, we, गुरुतरभारोत्तोलने छत्यसाध्ये समात्‌ news निगङ्- निश्चले हस्य वा शतो सत्धामु्ोलन-खलनक्रिया- सुत्यादेऽपि श्रमानुभवात्‌ Bata कारणत्वात्‌ । न तु तश्नन्यक्रियायाः मुखे व्यभिचाराच्च । नहि सुखं

खप्रतियोगिकः, तैम विरोधिद्एतया शणशान्तरनाश्रकलेऽपि a अतिः, ष्वंखसाचात्कारातिरिक्र इति तु are, ष्वंबग्यवच्छेदस्तु न्याथनयमाभित्य तक्मतेऽतिरिक्ख्य mene चिकौषित- जनकब्यापारन्टेत्यपि fairway चेष्टायां यभिचारः, wo- कर्णापाटवनन्यश्ष्टयोखा AA शव्यजन्यतलात्‌ ५ याग-रोषयोरेव तव्लनकलादिति भावः ¦ “जिगडनिखसशरे इस्येति, चने aaa’) प्रह्तस्येति we: । भनु तजापि माङौक्रियात एव अरम TT राह, “सुख इति निमित्तवक्तमौ सुखमादायेत्यथंः, व्यभिचारात्‌" सध्वंसेत्यादिनियमख्छ व्यभिचारात्‌, व्यभिचलारमेव विदणणेति, ‘a Tifa) केषाञ्चित्‌ समाधानमाश्रद्ध निराकरोति, “चिकौर्षाजन्य-

(९) म त afaae इति te) (९) छतिसाध्यताभ्नमादित्ध्थः |

निरासायाष, ‘a eifa, aq तचाप्यङ्च्ालमक्रिमाजन्यः wa raee-

ate, fanefa’ शअामवातजङौलतकलेदरस्योत्यातुकामस्येष्यपि बोध्यं, उक्न- व्याप्तौ व्यभिचार मा, “सुख द्रति" तस्य खनगकचिको षैाविषयत्वाभावादिति

श्ब्दास्छतु रो बखद्डे विधिवादः | ur

afaarcefesicifaqa:, worafwatatsra fe af: न तु सुखचिकौर्षाजन्धा । featatoranfa- साध्यत्वं म श्रमे देषयोनिगप्रयब्रादपि तदृत्पत्तरि- aati तच । शचुवधस्येटसाधतनत्वेन fratat-

छ तिसाश्थत्मिति, चिकोषांजन्यषटतितेन विकोर्वाजन्यहतिषाष्य- नमित्व्थेः, प्रहृते तयेव विवकितत्वादिति ara । (डेषयोनि- प्रयलादिति, tee योनिः कारणं यो यन इत्यथः, अरजुगो चरदेव- अन्वश्रचुबघगोचरप्रट सितोऽपौत्य्ैः, शदष्टवाधनतेनेति, चिकीर्षा विषयतयेति शेषः, “यन्नाजनमकलादिति प्रदृश्यजनकलादिल्ययेः,

८९) तथाच vefaerater प्रति प्चिकपीर्षाधौनद्धतित्वावच्छिन्निननकता- निरूपितजन्यत्वच्नावं हेतुरिति aia: |

भावः | तदेवाह, "न होति, Trade खमाधागमाह, "चिकीषति, अरच्वध- सेति, प्रिमोगिविषयकदेबस्य भिन्नविषयतया गौ सवेशापवत्तंकल्वात्‌ किन्तु wat समानविषयकेष्छाया रव, wae तभिडन्तौ देब wa हेतुरक्तयक्ते- रिति चेत्‌, ग, द्टलवात्‌ TER कुमाञ्नलौ “राग-देषाविनामावोऽपौादि। ग च निरत्तिपरयन्रतोऽपि अमे पुव्वेपच्छतादवख्मिति वाच्यं | freer ae क्रियां प्र्जनकत्वेन तच्छमजनकत्वस्य शशङ्गगास्पदतया प्रत्तिदेतु- wala दमे ्रह्धितत्वादित्धाडः | वस्तुतस्तु vefafacw खव निरत्तिर्तयाच प्राचौनमतेऽनुशय प्रकाश वायं ued इति विपञ्वितमस्नाभिरगुमान- प्रकाशने | उमयमपि दूषयति, तब्रेति, ‘arma’ नोवगयोनिप्रयन्नाव्‌,

ys तत्वचिन्तामणौ अन्यललंतिसाध्यत्वात्‌ CA यनाजनकत्वात्‌, देच सिदिस्त॒ wt देष्मोत्यनुभववलात्‌ |

यत्त॒ wa: कतित्वेन कतिसाध्यो न चिकौर्वीधौग-

भि्रविषयलात्‌१) waft प्रति चिक्षाय वमिचारपरसङ्घाचे fa भावः । ad शजुवधप्रडत्तिपूष्वं wat Se किं मानमित्यत wre, ददेषसिद्धिस्लिति, तदानौमिति रषः । न च देष प्रटृत्यजमकल्ने निदत्तिजनकलवमस्येवेति तव्लन्यश्रमे व्यभिचारात्‌ अम्य न तेन equ शतिसाध्यलमिति वाच्यं । निटत्तेभिज्ञविषयतया क्रियां प्र्यजनकल्वेम अमाजनकलात्‌, पशायनादिक्रियायाख तद ws ूपेष्टसाघमताज्चानाधौनप्रत्तिजन्यलादिति भावः(९) | |

यदिति, ane विकर्षाविषयत्वमेव argue तिजन्यताव- च्छदकमिति मावः । wea भोजनादावपि feat भ

(९ अजगकत्व हेतुमाह, भिन्न विषयत्वादिति, तथाच शवुविग्धेव्यकदे षान्च प्रवुध्वं सगो चरप्रत्तिरिति भावः, यदि चिकोषों विगा प्रष्च्छत्याद- स्तदा प्रडत्तौ वचिकीर्वाया व्भिचारप्रसङ्ाशिकोषां विना तत्र प्रयुत्पाद दति समुदिततात्पय्थे |

(९) aera चिक ्बाविषयतद्धरम्मा वच्छिन्न प्रति श्विकौर्षाधौनल्तित्वेव हेतुत्वं अमत्वस्य चिकोर्षा विषयतावच्छेद कलत्वाभावाव्‌ तदवच्् प्रति छृतिल्वेनेव हेतुत्वमिति ara |

उभयचर हेतुमाह, “नोवनयोनोति, यद्यपि विकोर्षाधोगरृतिमाचादपि | म श्म इति छतिविशरेषतादृ शोवाच्यस््तयाच नौवनयोनिङृतिविद्रेषव ख | autfefa नायं परि्ारस्तयापि fastatiivent क्रियाविशेषरूथ-

शब्दाख्यतु रौ यखख्डे विधिवादः | ५१.

छतित्वेन, यद्यचिकौषिऽतेपि अमे feataiita afa- त्वेन कारखता स्वात्‌ तदा बिकीषितमेव भोजनं war साध्यते माबिकौषितं गमनादौति न स्यात्‌, अमवङ्गमनेऽपि तनज्नन्यत्वप्रसङ्गात्‌, भोजनादि बि- कौर्षाभोनकछनिविथेषात्‌, स हि ठतिमानं व्यभिष- रति जौवनयो निरुतेस्तदनत्थाद्‌ात्‌ | यदा श्रमो म भोजनङतिसाध्यः किन्तु तन्िरन्तरोत्पन्राज्ौवनयो- निप्रयनलादेवेति । aaa fe छतित्वेन तश्छमजन- ard, नापि छत्यन्तरादेव श्रमोत्यत्तिः, जोवनयोनिप्र- यने सत्यपि भारोदहनादिकमकुव्वै तस्तादशमानसु-

श्यात्‌ तस्यापि अमवत्‌ शतिमाचजन्यला दित्यत ay, ‘ater दिशेति, नौवनयो नियन्नसाधारणषट तिलेन अमं प्रति जमकलतमुक्ता ज्ञो वनयोनियन्नलेन तदाह, "यदेति, aqua दूषयति, नतनञेति, DAA तस्याः खरमजनमकल्वं, ‘BIA’ जौवमयो नियन्नात्‌,

frases: शमः, न च नोबनयोनियने तथेति वैषम्यमित्याशयः, 'तादृ्रेति सम्पातायातं, अ्रमागनुभवेनेवयेव विवच्ितं, “तस्येति नोवनयोनि- अन्रस्येन्यर्चः, अमदेतुत्वे fa बाघकमत are, “खन्ययेति, ‘acqery @agent, “अमानुटततिप्रसङ्कात्‌' खकारल्ञोभूत्नमानुढत्तिप्रसङ्गादित्वरथः, नौदयो निप्रमनागुरक्तौ तच्नन्यश्नमानुत्तिप्रमङ्गादि र्थः, ca) रखक-

देश्रिनां समाधानं निरस्य ad समाधत्ते (नेदमिति | saat इष्टसाधने ष्ति care: |

~

yd तत््वचिन्तामणौ

भवेन तस्य अ्रमाजनकत्वात्‌ तस्मात्‌ भोजनादिवत्‌ श्रमविशेषणमपि भोजनादिङ्तिसाध्यत्वमनन्यगति- कत्वात्‌ | सुप्तस्य स्वेदा्यनुमितः wa: asta इति चेत्‌, न, स्वेदादेः आअमान्यहेतुकत्वात्‌ अन्यथा जाग- रेऽपि तदनुत्तौ अमानुडत्तिप्रसङ्गात्‌ इति मेवं, सखेच्छाधौनत्वस्य कति विशेषणत्वात्‌, अमश्च नियमतो-

qe जौवनयो नियन्नस्य, श्रम विशेषाणां भोजनादिनान्तरौयक- शरमाणा, *भोजनादिङृतिसाध्यतमिति, न तु जोवनयोनिरतिषा- wafafa i) ^तव्जन्य दति जौवनयो नियन्नजन्य इत्यथः, तथाच श्रमघामान्यएव तस्य जनकलमेकच ज्ञ घला दित्यभिमानः, शमान्येति, mace पाञ्चभौ तिकलानिद्रायामवयाइतगतिना वायुना अनौत- वद्दिश्चरतेजोभागेन शरोर स्थो वद्धिः प्रञ्वास्यते तेन च फेनायितं जलं रोमादिसस्धिना निगेच्छतोति सिद्धान्तादिति भावः। ‘ag- नुटत्ताविति जोवनयो नियन्नानुन्ता वित्यथैः, uae समाधिसौक- स्यादुकत, । वस्ठतस्ठ रमस्य चिकोर्षाघोनङृतिलेन तादृग्रकुतिसा्यला- भावेऽपि तद्भ्रमाचिकौर्षा-प्रटत्यापत्तेदव्वोरलात्‌ । न चेष्टापत्तिः, खरूपायोग्यतभङ्गपरसङ्गा दित्यपि बोध्यं । “खेच्छाघोनतस्येति खप्रका- रजेच्छा सौ नलस्येत्य्थः, ‘are विकर्षा-प्रटत्निप्रकारो श्तधग्मेपरं, "कृति विशेषणलादिति, विकौर्षाधोनपटो पलिते प्रटत्तित्वावच्छिने

इ्टसाधनौ भूतमल्लादेः यमः खेच्छाधौनक्ति साध्यप्रडत्तिविषय शेति भावः। न च पलेच्छाया हेतुत्वात्‌ तां विना कथं BA प्रडत्तिरापाद्यत इति वाचयं ।

्ग्दाखतुरो बखब्डे विधिवादः | ye weraarana We दुः खत्वेनेच्छाविरहादत-

विज्रेषषलादित्यथंः, तथाच प्रटभिलप्रकारकखप्रकारकेष्छासौन- ब्डज्तिखाष्यताश्चानत्वेन डहेतुलमिति भावः । “wie अन्यप्रका- रका, एवमयेऽपि, ‘TaN दुःखत्वप्रकारेण, “अधौोनल' प्रथो- wa, A तु Was, तेन सुखतलप्रकारकेच्छायाः फलेच्छालेन टन्तावद्ेतुत्ेऽपि म सुखे सुखलवप्रकारे चिकोर्षाशुपपन्तिः। 4.4 खप्रकारकेच्छाधौ मत्श्य हृति विग्रेषणत्वेऽपि तादृ ्रङतिसाभ्यलस्ेव मात्‌ अमलङूपेण अमे चिकौषा-परटृस्यापभ्िदुग्बांरा इष्टापन्लौ च॒ खङूपायोग्यताव्या्रातात्‌ विगरेवण्वेयथ्यंप्रसङ्गाच adinea- siren: सम्भवादिति are) खप्रकारकेष्छाधोनलं fe a wa प्रयोजकं किन्तु वस्तुगत्या था खप्रकारकेच्छाधोना wafer: Whi तस्षाध्यताज्चानं Yat अमलप्रकारकेष्छाधोनगरतेर- प्रसिद्धतया - तादृ श्भमासम्भवात्‌ । च्रतएव खविषयकत्वमपरशाय खप्रकारकतपरन्तानुधावनं Haste अखखत्वाद्यारोपे लेष्छाधौन- wen: सोखभ्वेनारोपसम्भवात्‌ । म च खप्रकारवेच्छासोगलस्य खङ्ूयखतो विषते प्रठत्तिपय्येन्नानुधावनमफलं तावतेव नोवन- यो निहत्यादिगयादन्तेः किन्तु रतिलेन खप्रकारकेच्छाभधोगषति- waaay हेत्तमस्छ लाघवाभावेऽपि विभिगमनगाविरडेख

इसा ्मतालिद्ोपश्चौदत्वेनेतुत्वाव्‌ अन्यथा तन्मते नित्ये vafat aq षजेच्छायाखलजामावादिति मावः। afeateta, यद्यपि . vate म aera चिकौर्बाधौनत्वं sana किन्तु वदुपलच्यषतिविगरेषः

8

ae avaCaanterat

रवान्येष्छाजग्यलतिसाध्यत्येन अमो नान्तरोयक. दत्यु- ते | सखबिको्षाध्ैनत्वन्तु न रतो fared गौरवात्‌।

arenfwet हेतुलस्य gare इति वाच्यं । तेन रूपे Was अह म्तिलेन vafranaareafatafrqacurarate कछृतिनेन कति- काष्यतान्चानस्य सम्भवात्‌ तसात्‌ warren: + म च तक्षपि afar afrerenafatatrae प्रदल्तित्येन प्रडन्तिवा्ता- ज्ञानात्‌ प्रदस्वापक्निरिति ara) सामान्वाभावज्ञाने विग्रेवा- wawee जओन्छनिकतवा तदान प्रडन्तितवेन प्रहस्तिवाष्यता- ज्ञागेवा सुत्न्सेः, We तु कदा चिन्त्वस्मेऽपि asa aw प्रह कता जिष्टापन्तेः प्ररम्िखाभ्यताश्ञानसत्ते प्रत्यत्पादस्छ walqwa- fagerfefa भावः । “ऋतएवेति अमलप्रकारकेच्छाविरहारेवे- ल्यः, नियमत इति रषः । “waar अन्बप्रकारकेषा, ‘ate- को्वासोगलग्निति खमकारकचिकोषापोनलमग्बित्ययेः, "मौर वा- दिति चिकोर्षालस्स रतिखाष्छलप्रकार गेष्छालवरूपछ कारक्ताव- चहेदकको टिपरबेशे गौ रबा दित्थयेः ।

अच BRK: | खप्रकारकेच्छाभोनलस् प्रडन्तिबिगेवकत्येऽफि खश्रल-दःखाभावलरूपेक GST ATH ANT TT ATT NTN ea araw: साध्यतया प्रदत्यापन्तिदुष्बारा aufe भोभारिरूषेशट-

ब्त रुव तदुभयमस््ौवि किं लाघवेन तथापि कारखताप्माहकेग वच्छेद~ कता AW Wal aca ग्रशोवखमिति वक बाघवाबलार इति माक । "बोर वाटिवि, सतिखध्यलपरखारकल्वामाकप्रवेद्रादिति are | अरमा ग्हरः

श्यब्दाख्यतुरो यखद्छे विधिवादः | va

खाघनताश्चानसक्वात्‌। न चेष्टापन्तिः, तथौ चिका विषयविऽपि अमेन अमवत्‌ wear” प्रद स्तिविषथवखरूपायोग्यलमिति fe- द्धाग्तात्‌ तल्िद्धान्ानादरे अमस्य खरूपायोग्यलमिति सिद्धान्तखखा- जार्रण्लोबतापातात्‌ | जथ विग्रेव्यतावच्छेदकभेदेन हतिसाध्यता- प्रानविकोषंयोः Taf प्रति का्ये-कारणभावभेदात्‌ खुखलारिरूप- विश्रेग्यतावच्डेदकामभविणख काय्बे-कारणभावश्य शचिदणकण्पमादेव तन म प्रत्यतिप्रषङ्कः शतिखाथ्यताश्चान-चिकौषेयो विंवनिष्ठतया हेतुत्पच्ेऽपि धुखलावख्डिल विगेग्यतायादन्तविगश्ेयताचरितप्रत्या- erda रतिषा्यताश्चान-चिकौषयोः प्रटृन्तिडेत्लान्न तज प्रदन्ति- yey: चिका च॒ aw भवत्येवेति चेत्‌, तरिं सखप्रकारकेच्छा- भौनत्वमपि खरूपसद्धिगरेषणं व्यथे waver दिशा अमलरूपेख चिकोर्षा-प्रठत्यतिप्रसङ्गवारणसम्भवात्‌ । म च ख्लप्रकारकेष्छाधोन- इतिबाध्यताग्यतिरेक निखये म प्रृन्तिरिति तदिगशरेषणमावन्सकमि- ति aa । सखप्रकारकेच्छाधोनलस्य खरूपसत एव विशेषणतया तादृज्रञ्चानखल्मेऽपि agra या ae हतिः शतिलेन तत्छाध्यता- Wega) तवापि तदान प्रटभेदुग्वारलात्‌ । अयेश्छो देश्य दधा फशलेभोरेश्यलं उपायलेगो टे श्यतश्च wager नेष्छयोः sauna दुव्वेचलादित्यगे स्फटोभविग्यति तथाख खप्रकारकेच्छासोनेत्यच खप्रकार कपदमुपायत्ेभ यद्‌ टे श्वल

(१) श्यमेदे gata तथाच सलाध्यत्वाभिन्रप्रशतिविषयत्वेत्यधेः | (र) विद्येषामावनिखमस्य सामान्धवत्ताशन्नानविरयोधिल्लादिति भावः|

qe तक्वचिन्ताममौ

अन्ये तु छतिगतं धम्मान्तरमेव उद्देश्यत्वं तदिशिष्ट- छतिसाध्यञ्च न श्रमः अविकौषितत्वात्‌ किन्तु रुति-

तदवच्छेदकतारूपप्रकारतापरं तेन॒ अमल-सुखलव-दुःखाभावत्वा्णं याणामेव निरासः सुख-दुःखाभावयोः साध्यतया प्रटन्िविषयत्व- खरूपायोग्यत्ववत्‌ सुखल-दुःखाभावलाभ्यां उपायतयोरेग्छलेनाप्यै- खा विषयलखरूपायोग्यतलादिति षेत्‌, तथापि खलस्यानुगतस्या- भावात्‌ प्रातिखिकयागत्व-पाकल्वाद्न्तभविणेव काब्ये-कारण्भावो निवेक्रब्यः तथाच अ्मादिस्थले प्रटत्तेरलोकतया याग-पाकादिख्धल्ये कप्तथावदिगेषसामद्नौबाधादेव अमादौ प्रटृत्यतिप्रसङ्गवारणएसम्भवा - दिति प्राहः ।

मौमांसकेकटेशरिमतमाह, “wa fafa, ‘wreacaafa, afefusafrarsarmaaa प्रवन्तंकतया शरोरभिमतमिति aa: | ‘afefuefa stuafafusafaaa vtuafafusafarese- ae, चयाश्रुते भोजनादिङृतेरेव अमजनकतया भोजनादिवत्‌ अमस्याण्यदेग्वलाञ्रयहृतिजन्यलादसङ्गतिः, “भचिकौषितलादिति, चिकौर्षितं प्रत्येव तेन रूपेण at: कारणलेन का््ैतावच्छदका- माक्रान्लादिति भावः | (शतिमाचसाध्य दति प्रन्तिलेन प्रट़न्ति-

मनि, “अधिकोधिंतत्वादिति fetta तादृ्रछृतिसाध्यत्वाभ्यपगमा- दिति ara) खतर्वेति यत खव हशतिमाचसाध्यः अमो$वरव, कम्भ काष्नातं कट अमसम्बणितमिति साव्व॑लौकिकानुमव दति मावः | घम्मा-

श्ब्दाख्यतुरोयखन्े विधिवादः | qv माचसाध्यः। अतरव कष्टं कर्म्मत्यनुभवोलोकानां | रवं

Watetat ata कतिसाध्यन्व प्रयोजकं तव तु छति- साध्यत्वे सतौष्टसाभ नत्वं सु खत्वं दुःखाभावत्वश्वेति च-

ANTS इत्यथः, ययाञ्ुते जोवनयो नियन्नादपि तदुत्पत्तिप्रब- Wy) मतु यदि मख नोदेश्वलविशिष्टहृतितेम शतिषाध्यता तदा वादृश्रप्रयन्नात्‌ अमासुत्पश्या प्रन्तिमाचस् अमजनकलानु- wat न स्यादित्यत श्राह, श्रतएवेति यत एव प्रठत्तिवेन ya- ्तिमाचसाध्यता अतएव, ‘aw प्रटत्तिमाज, "कष्ट अरमजनकं दत्यतुभवोलोकानामिल्ययेः, कारणतावच्छेदकस्य प्रहन्ति जद- श्सलविशिष्टप्रयन्रसाधारणतया ततोऽपि अ्रमोत्पत्तेरिति भावः, शअ्रजेदमख्र खवोजं तथा सति भोजनाद्‌ावपि चिकीर्षां प्रठन्तिद्च न खात्‌ तत्रापि तथा जअनकल मामाभावात्‌ इक्तकञरेव उपपन्न WI मामाभावाज्ञाचतेन कार एतावष्डदकतया तत्कले शचादुपपाद्‌कतथा श्वान एव लत्कण्पनौ चित्यात्‌ एककारणपरि- अषापन्तेः । किञ्च अमे anatase ल्वाभावेऽपि तद्भ्रमात्‌ चिकोरषा-टत्यापत्तिदुर्ग्वारा emt खरूपायोग्याल व्ाघाता- दिल्यचुशन्धेयं । xen! मौमांसकः खमते जनेथायिकनय। पच्या ` erage ` द गेयति, “एवमिति, श्रयोजकं' wats ववतया कारणतावच्छेदकं, तव तु" नेयायिकस्य तु, ‘athe wa खतोषटसाधनत्वमिति हतिसाध्यलमिष्टसाधनलशचेत्य्ः, तेन न EET

RAMA गौरवमिति विपसैतं तदाह, (एवमिति, “चतुदटयमिति, सन्तं

१२ तस्चजिन्तामणौ

qed, remarry मम सुखत्वं द्‌ःखाभावषत्वग्येति इयं, इष्टिसाध्ये सुखे होष्छाहटिमपि विषयौकरोति, a त्विषटसाधनत्वेन ater साधनत्वस्येच्छाबिरोभि-

चतुष्टथलामुपपन्तिः, सति सुखे winery तस्य RRA fafa a भोगवलमादायाथिक्धं, यदि च ोऽपोच्छाविषयसदा तदाराय पञ्चत्वं बोध्य, बखवर निष्टानगुब ज्थिलश्चानस्च हेतुत विवा- STUN, 'दच्छाप्रयोजकश्चेति रतिसाष्यलाप्रकारवेच्छाप्रयोजक- San, (इयमिति, भो गस्ेच्छा विषये भोगत्बमादाय we बोध्य । wad ठष्िभेवलिति शतिषाध्यलाप्रकारिका टष्टाविच्छा न च्यादत- आह, ‘getfa afeers सुखं भववित्याकारिका टृष्टिसाध्यवप्र- कारिका सुखेच्छेत्य्थंः, “ठष्टिमपौति, विग्रेषणएतयेति रेष, ‘ceer- uray इषटषाधनताश्चानेन, 'तजेष्छेति टृष्टिभंवलिति arias तजेच्छेत्ययेः, सा चनलस्येति साधनत्वस्य सिद्धमाचधग्येतया तज्तान- स्ेच्छा विरो धित्वादिल्यथेः, तथाच इदिभैववित्याकारिकेष्छायाः सव्वेयेवापलापः। न च तथापि कपाख-इविराधपादानेच्छा कथं eer «ft हतिसाश्यतवाप्रकारकल्वादिति ara: aera खपादानेच्छायाः प्रवक्तैकल्ागभ्यपगमेन तादृगेच्छाया श्रप्यसिद्धेः, AWA

स््वंजाग्वितं, छतिसाध्यत्वमादायेव wy बोध्यं, मोगेऽपि चिकोर्बा- सम्भवात्तमादाम Weed, इयमिति, मोगेष्छाभ्यपगमे भो गत्वमपि बोध्यं । नन्वेवं cafe म स्यादित्वत aw, 'रद्ोति, सुखिच्छायां सख- त्वमि वावच्डेदकलया ङृष्टिरपि fara इति मावः |

श्ब्दाखतुरौबस्छे विधिवादः | €R

वात्‌ । तब तु बयं, fanrae तु लसतिसाध्यत्येऽपि बलवद्निष्टसाधनन्वेन चिकौषा नास्तीति रतौ जि- thie विशेषणमिति कथित्‌, ana, रवं हि

चिकोषांविषयसाधनत्वेगोपादानप्रत्यशख खाखादैव प्रवन्तैकलादिति we) wy गेयायिकख्य, “अंयमिति, इष्टसाधनलमादाय भोग wea भोगत्माराय wed ate, तदयं frend: मौमांसक- नषे चिकोर्षात्वावच्छिशनं प्रति ऊतिसाष्यताश्चानं हेतुः afrere- ROTA, प्रति च सुखाल-वुःखाभाक्तवन्नानं सुखतव-वुःखाभाव- लानिरिकरूपेष छतिशाष्यताप्रकारिकेष्छायाः लगाते अलोकना- रिति कायये-कारकूभावक्यं, नेया यिकनरे waren er सावख्िचं इति तन्छाथननश्चागलेन सुखलप्रकारकेष्छां परति qea- प्कारकञ्चामत्वेन दुःखाभावलप्रकारतेच्छां प्रति दुःखाभावलपरका- wwe चिकोर्वाणावच्छिणनं प्रति रतिसाध्यनान्चानलेव हेतु- निति काञ्ये-कारणभावचतुषटषमिति are: । रिको्षालन्वरृति- Were saa तभ चिको्ाभोगलविगरवणप्रथोचनं यत्‌ agin तदुषन्यस दवयति, ‘fate, ‘citi, तन चिदोर्वा- प्कुयारखायेति we, “विजेवखमिति, fawreey स featel-

प्रवत्तकच्चाने चिकोर्वा धौनत्वविेषयप्रयोजनं यत्‌ कीखिदुक् तदुपन्धस्य निराकशेति, “विषेति । ‘ad Fifa, रेषण्या frawe मास्येव ay Wn ततोऽपि तदमुत्पततेश्तस्य निडङत्तिरूपत्वादिति भावः। तथापि

ferqaeeay aafeitea aregremaatea भाव इति TATE |

<8 arvaferntaat

विषभश्चशं छतिसाष्यमेव न स्यात्‌ जोवनयोनिरूतरे- स्तस्यानुत्पत्तेरिति व्यर्थ विशेषणं |

स्यादेतत्‌ इ्टसाधनताथमाद्श्विषभघ्खे चेत्यव- न्दने च चिकौर्षाजन्यक्ृतिसाध्यत्वमस्ति च्रानप्रयुक्त- त्वात्‌ कार्यत्वस्य, तथाच सच््ातबाधोऽपि तज काय्ये- त्वच्रानात्‌ WANA तथा TASES भोजने ।

सोगरतिसाध्यमित्यभिमानः। अभिमानं भिराकरोति, “एवं होति, चिकोषाजन्यकत्यषाध्यले Gare, 'जौोवनयोनिशतेरिति, निटे- सेति ओषः, व्यथे विशेषणमिति, कतिसाध्यलाभावेभेव तजाति- ्शङ्कवारणसम्भवात्‌ भ्रममादायातिप्र सङ्गच्छ विग्रेषणदानेऽणविभरेषा- दिति ara: |

नेयायिकः wea, ‘weafefa, इष्टसाधनताशमादिति बलवद्‌ निष्टामलुबन्धौटखाधनताभ्रमा दित्ययेः, छन्लरमिति we, तेनोभयमतसाधारण्ं, मख न्यायनये विशिष्टज्ञानं wat चाग्ट- हो तासंसर्गकज्चानदयमित्यन्यदेतत्‌। ‘fare इति, fanree बखवद निष्टानपुबन्भिवश्नमात्‌ कतिसाध्यलं, Sarat च इष्ट साधनताभ्रमादिति बोध्यं । (हतिसाध्यलवमस्ति qauftranga-

| “अ्नमादिति, नेयायिकस्य मते भोजन इति । ग च फलेच्छा विच्छेदप्ति- बन्धक दति वाच्यं । तस्याः प्रवत्तकश्चागोपच्तीणत्वादन्धयया तन्मते नित- प्रत्तं स्यादित्याश्यादिति प्रकाश्यः |

ध्ग्दास्छतु रोगखग्छे विधिवादः | , 3 8

ननु खहतिसाष्यतानुभवस्तथा, अन्दयेरटसाथनता- रखे fanreadsfa nada, a चेरसाधनताज्नानं

aie, “चानप्रयुक्त्वात्‌" दष्टसाधनताश्चागप्रय॒क्रवात्‌, "काग्यैलस्य' हतेः, प्रवक्रलश्चं awe कारणतावच्छेदकविधयथा^९ warna ख कारण्टविधयेत्यन्यदेतत्‌ | (“काेस्ेति पाठे रतिरूपकाय्यसयेत्थैः, 'सद्चातबाधोऽपयैति दृष्टासाधनत्व-बल्वद निष्टजनकव्श्चानवानपौ- त्यथः, ‘aw विषभक्षण- चेत्यवन्दनयोः, “काय्येलश्ञानादिति qe- तिषाभ्यत्वस्मरश्ादित्यथेः, इदमुपल्लचणं पाकादावपि श्च्चातबा- धदश्रायां तचा प्रसङ्गो बोध्यः, शलप्तोऽपौति। न च फलेच्छावि- Trea न तज प्रन्तिरिति वाच्यं । फलेष्छाया नित्यस्वले व्यमि- ay भिखरविषयकत्वेम(र) चाजनकत्वादिति भावः | we कस्टचित्‌ खमाधानं wet, “खषृतोति, तचा" zeae प्रडन्तिरेतुः, “waar सखूतिसाघारणश्चाममाचस्येव eae प्र वन्तेकले, इृष्टसाघधनताख्मरण इति निधेभ्ितावण्डेदकप्रसुष्टतन्ताकेष्टसाधनता- खरक Cah, सद्चातवाध इति we: “प्रवर्नंतेति aad चेत्य बन्दनादयौ प्रवर्तत, WAIT Waa चव पतावच्छेदकप्रकारेशेष्ट- साधगलरूपसखिङ्गन्नानाभावे शतिषाश्यतागुभवाभावादेव a विष- wwerdt प्ररन्िरिति भावः। ‘a चेति, प्ररत इति शेषः, (९) इरसाघनतालशिककेरसाधनगवाछ्लानविणिशृकतिसष्यताच्चानस्य का~ ` रतायामिदटसाधगताश्ानस्य कारयतावच्छेदकल्वमिति aera |

(९ नमु काग्बमोचर अटसित्वभेव काग्येतावष्डेदकःं वाच्यमतो ग अभिचार.

इन्वत व्याह, भिद्गविषयस्ल्वेग चेति | 9

de त्वचिन्तामणौ

वेदोवाऽसुभावकमस्तौति चेत्‌, न, वस्तुतस्तज* afer- साध्यत्वे शिङ्गान्तरेणात्तवाक्षेन वा तदनुभवसम्भवात्‌ खिङ्गभासाष्डनब्दाभासादा अप्रटलिप्रसङ्गाश्च, भेदा- ग्रहवादिनस्तज तव तदसुभवाभावात्‌, मेवं, खविशे-

'इषटसाधनतान्नानमिति पचतावच्छेद कचेत्यवन्दगलादिप्रकारे षष्ट साधनतारूपसिङ्गन्नानमित्ययंः, “श्रसुभावकं' कछतिसाध्यतासुभावक, अआ्यसतनपानख्य went व्यभिचारसस्वेऽपि dtr दूषणाम्तरमाद, “वस्तुत इति agra: ‘aw विषभच्णादौ, “वदसुभवसम्भवा- रिति सश्चातबाधतादशायामपि शतिषाष्यतानुभवसम्भवादित्धर्थः, अतुभवस्छ Baa वयभिचारमय्याह, ‘feyrirafefa, “्रप्रडन्ि- प्रषङ्गादिति श्त्यसाष्ये गरतरमारेललोलनादौ प्रट्त्यवन्मवादित्धर्थंः, भेदाग्रडवादिन इति स्ल्तिसाध्यताभेटाग्रहमाजवादिन इत्यथैः, अन्ययाख्यातेरनङ्गोकारादिति भावः । तदसुभवाभावादिति, लयाच सखहृतिसाध्यताश्चानषा मान्यमेव vefatay तु तदशुभ- वमाजमिति तन्न खहतिसाष्यतास्मरणात्‌ प्रटश्यापल्तिदुर्वारेति

* yaa स्येव FAMILY, “वस्तुत इति, भेदाग्रहेति, तथाच wane कञतिसाध्यताश्चागमेव हेतुः तच्चा श्राख्येवेति पक्धापस्तिरिति मावः। न च मावियौैवनराज्छातिप्रसङ्वार णायेदानौन्तगछृतिसाध्यताच्चानं प्रवत्तैकं स्मरणे चानुभवागोचरकालवि्रेषस्यामावात्‌ कथं ततः wee पक्तिरिति are सत्यापि खकालस्यानुमवागोचरस्येव चगसामान्धसा- ममोमङिन्ना विषयोकरणात्‌ अतीतत्वाद्यगोचर च्रानस्य वर्तमानसमयविष- `

wereqciuee विधिवादः। ६७

भावः । यद्यपि खश्चातबाधस्य खरतिसाध्यता स्मरणात्‌ कथं प्रठ- waei भावियोवराच्ये प्ररत्यतिप्रसङ्गवारणाय टददानोन्न- खहतिबाष्यताशन्चानस्येव प्रवन्तंकत्वेन तद भावात्‌ इदानोमन्तभविण हतेः प्राममनुग्डतत्वेन खरणायोगात्‌। न च AMA श्रतौतलाद्चगो- RUT विषय निष्टव्तमानत्वविषयतानिवमादनुभवागो चरस्या- Vater eat भानमिति ary. प्रसुष्टतन्ताकश्चाने qutaafeanaaamed तेः सखौ कारादिदानोग्तमरृतेः Repeat पूर्वानुग्डतङृतावेव ददानोन्तनलभानाग्पगमे WA षाखाल्यापन्लेख | fag ददानो म्तनरूत्धनुत्पारेन ददागोग्तन- Sree’) बाधात्‌ तंज तादृ ग्रङृतिखाध्यलसमर एाभ्बुपगमे FTAA AAI खश तिखाध्यतास्मरण्णारेव श्राद्यस्तमपान- इत्वनुरोधात्‌ aw feaisinata न भोनमादौ कुतद्धित्रति- Tay प्रन्निस्तच इदानगोकनरतेरप्रसिद्या वल्छाध्यताज्ञाना- भावात्‌ चिकौर्वाया sear शताबुपश्धितेटानोन्तमलासंसर्गाग्रइ- बरतखषृतिशाध्यताश्ञानमेव तन्मते wa तथाच प्रशतेऽपि wae सखोत्यन्तिकविषयकत्नियमेन afar. इपस्थितस्छ ददानौननलस्य(९ हतावसंसर्गाग्रहात्घामान्यतः खकतिषाध्यतावि- frewcerq प्रश्यापन्निरित्यभिप्रायः |

WITT दष्टसाधमताश्चानस्या हेतुत्वे सश्ञातबाधटरश्रायामपि

(९ eat इतौमागमितौति क, ग ° | (१, इदानौग््न वस्वन्तर साध्य कल्ञतिसाध्यत्वस्य | (१, उत्पस्िद्खत्वमेव इ दानौन्तमन्वं |

(< त्वचिन्तामये

घखवतलाप्रतिसन्धानजन्यं fe naan veil तथा fe ara पुरुषविशेषं कामना ततः आाम्य- साधमतान्नानेन याग-पाकादौ काय्येतान्नानं, नित्ये

श्ब्टाभास-खिक्गाभाषादिना द्दानौग्तनखहङूनिखाथताभमात्‌ चेत्य- वन्दनादौ प्रठश्यापन्तिः वस्लन्तर विषयकलादृगरप्रहश्वन्तरमादाख अमुग्यमानारोपसम्भवात्‌ | न च AHA ताद्ग्रशतिसाष्यताविज्चि- श्चागमेव प्रवन्तकमिति न भ्रमात्‌ प्रडश्यापन्तिरिति are | तथा खति farsfaqeeye waa गरुतरभारोष्ोखनादौ प्र्यशुपपन्सैः अन्यथास्थात्धनभ्यपगमेन विशिष्टश्चानाभावात्‌ | किञ्च TTA Ie areas vata जिवेशादषच्चातवाधकाखे BACTaM तत्काखवस्समागखहश तिषाष्यताप्रमापि सश्नातबाधदश्रायां खिङ्गाकरादिना सम्भवतौत्येव दूषणं द्रष्टव्यमिति ors: | “खविशरेवष्छेति खं प्रवक्नेमानः पुरुषः we यदि रेषणं afestat- ध्ोखदन्ान्ञागजन्यमित्थ्यैः, “पुरुष विग्चेषण' पुरवडल्िधक्मः, "ततः" तदननतरं, Mea काय्येतामुमाने, ख विगरेवष्छवन्लारतिषन्धा-

यतानियमादिन्धाश यादित्याङः | “खविग्रेषणेति शस्य प्रवत्षेमाबपएुरषस्य अयदि षणं कामनादि तस्य या तदन्ता वन्तं मागता तत्मतिसन्धानजन्धमित्धर्थः। ATU कम्मैताख्मर णस्य हेतुत्वात्‌ तस्य च तव्मतिसन्धागभन्यल्वामा- वादुच्यभिच्वारः, रवं मेदाग्रहवादिगो विसंवादिपड्सावपि ठवथा।ब च परम्परया पर्न्वाजुमवद्वारा ततप्रविसन्धागजन्येत्वाब्र तथेति वाच्यं or fe सन्नातबाधस्यापि कागेतास्जरणात्‌ farawa प्रश्वापत्तिरिति चत्‌, न ।

जन्दासषतुरोगखन्छे दिर्धिबाद्‌ः | ९९ USER स्वविग्रेषशं, तथाचैतत्सन्वायामरं

मजन्वमिति ओषः, अनुमानप्रकारख्च अये वाच्यः । aa) काम्यषा- धनताश्चानात्‌ याग-पाकादौ RAAT कथं कामनावन्लान्ना- wat खकाम्यखाधनताश्चानेनेव तवष्वननादिति चेत्‌, न,(९) तदन्ा- wa fe पचे तन्सम्नन्धश्चानं भवति च काम्यसाधनताज्चानमपि कामनायाः WaT, AWAY ASAT TMA ANY वा न TSM: तथाच काम्यसा- धघमताश्चानमपि कामनायाः THAT च ज्ञानं भवत्येव कामना- याः खविषयताताकतस्सम्बन्धस्य च विषयोकरणादिति भावः। एवं खति चथा नातिप्रसङ्गस्तदनु पदमेव विबेचयिव्यामः। "कालेति तन्त- त्कब्यविदडितकालेत्यथैः, “नौ चादौत्यादिना दिजातिलादिपरिगहः, तेन uziat a afer) “खविशेषणं' yatamaqafaeud:, तकतस्काशब्दा पि लौ विललसम्बन्धेन पुरूषनिष्टत्वादिति भावः । 'तथा- चेति तेन चेत्यर्थः, श्रन्वयखास्य काय्येताञ्चानमित्यनेन, "एतत्सन्ध्याया- (९) म चेति गर | (९) इति वाच्यमिति ae | वदतिरि क्सने तस्व हेतुत्वादित्येके। न्ये तु खनाद्यपरडत्तौ तद्धेतुः विलंवादि- प्रडसतिखजेऽपि खतग्रकाग्धेत्वस्तिश्टपग्न मस्येषटसा घमत्वभ्नमरूयतत्मतिस- wae, | Get त्वाद्यप्रडत्तावपि समरयरूपेषटसाघनत्व- प्रविसन्धागाघौबं अव्‌ afefatwanafafe we vada तश्च ब सदति- ai yar वादृद्यालुमवामावाव्‌ किन्तु व्थाप्यादिखरतौ सत्धामिरसाघनता- निङ्गकमेव ay कायथैताच्चानं | ब चेवमयिमयग्यविरोघः, वद्य मतान्तरे - कामिघानादित्बाः | wee हइतिसाध्यविबमच्तणः पएडबल्वादिग्यादिना

७* तच्वचिन्तामणौ

छतिसाध्यसन्धयावन्दनः सन्यासमये शोचादिमश्वात्‌ पूवेसन्धयायामहमिवेति काय्यतान्नानं शौषादिखवि-

fafa इद श्च साध्यस्थष ति विगरेषणं न तु पविगेषणं, प्रयोजनाभावात्‌ प्रबन्तकन्चानाप्राप्ेशखच( “सन्ध्यासमय इति एतत्‌षन्ध्यासमय दत्धथः, 'श्नौचादौत्यादिना दिलातिलपरिग्रहः, तेन शूद्रादौ न frac, | यो यल्घन्ध्याकालौनद्रौ चादि मान्‌दिजातिः स तत्कालोनश्ति- साध्यखन्ध्यावन्दनक इति सामान्यतो व्याश्तिरिति भावः । न चाक क्ञतिसाध्यतवं शतिषफलशोपडितलमेव साध्यधटकं सखरूपयोग्यत्वङ्पत्वे हेतु विशेषण्वे यश्यापत्तेः तथाथ रत्यसाध्यव-राजभयरूपबलवद गिष्ट- साधनलश्चानादिना श्रालब्धादिना वा अरृतसन्ध्यावन्दनके दिजातौ व्यभिचार दति वाच्यं । तच्छरन्यलेनापि हेतो विशेवणटोचत्वात्‌ । न च हतसन्ध्यावन्दनकस्यापि तच प्रत्निः ख्यादिति are) खविषय- foun चिकौर्षा विरहेण तजाम्रहृन्तेरिति | यद्यप्येतजृन्नानं न प्रवत्तेकं

(९) इदानोन्तमलछ्लतिसाध्यताश्लानाप्रातते शेयः |

TCIM BAe ऋअतिप्रसङ्क इति चेत्‌, a4 वदन्ति मदोयेदानोन्तनेष्छाविषयसाधगत्व-सुचित्वसमानाधिकरयविहित- कालजौवित्वप्रतिसन्धानात्षक विष्ेषदयसाम्रौसदहितस्य तस्य जनगकत्वं | म वचेदमुभयं विषमसणादावस्तौति, श्वं खविश्ेषणवत्ताप्रतिसन्धानअन्यत्वात्‌ सर्वस्यैव WAT सामान्यसामसरौल्वमित्यज् किं भागमिति fas | केचिच यस्मिन्‌ fated सत्यगनुषानेऽनिदाव्यापत्निरिङृहानिर्वां afer विवच्तितं कामनायां हि सत्यां खननुद्ाने cewlemeeifaes WS

शब्दास्यतुरोय खब्धे विधिवादः। १

गेवशच्रानजन्धं, तदुक्त, स च काय्येवि्ेषः ye विदेषशलावगतः प्रहस्तिषेतुरिति। संजातबाधस्य च fpr Gat च अ्रमदशायामिव Avary-

हतौ मद्राप्रकारकलवात्‌ तथापि सन्ध्यावन्दनमिदानौं मल्छकतिसाध्यं नताटृनिप्रतिबन्धकशन्यले सति श्ौलादिमतो ममेदानों wfa- wean वेदबोधितल्वा दित्यसुमाने wear”) । श्र मोमांष- FRAY,” ^तदुक्षमिति, “ख च काय्येविगेष इति ष च कायै निोविश्रेव इदानोन्तमस्नशटतिसाध्यत्ष््य इत्यथैः, पुरुष विेषणा- कमत दूति पुरूष विशेषणेन कामना दि शिङ्गेनावगत इत्यथः, '“पुरूष- विेषेशावमत इति पाठे वि्चिष्यतेऽनेनेति विग्रेषो विग्रेषणं काम- नारि तेनावगत इत्यथः, ्रटन्तिेतुः' प्रह न्तिप्रयोजकः। एवश्चोक्रा- तिप्रश्युद्धरति, “खच्चातबाधस्छेति, श्वमदश्रायामिबेति बखवद- र इत्नुमागोच्रानुमागान्तरं sawn xeafafa ग्रन्यवात्पय्यैमि- वि ख०। इदानीं ए्ोचादिमतो मम इदानीं प्रत्तिप्रतिबन्धक- अन्यत्वे खति मम कतिसाध्यतवादिल्यत्तरभाव्यं प्रमाणान्तरं Tate

xeatata we | (९) qx मोमांसकसम्मतिमादहेति me |

सति watt पापाय्यातिः एरषत्वादिकन्ु तथेति गोक्तातिपरसष्ु- इाङल्तदपि fa, द टहान्धादेरनयुगमेन विग्रेषगस्यामनुगमात्‌ यदि Weert ATA कामनाद्यन्यतर्प्रतिसन्धागजन्यत्वमेवास्तु बाघवात्‌, यदि वान्धतरल्वं न कारणतावन्डेदकप्विष्टं TAT टणादन्य- वमल्वेनापि हेतुत्वं स्यादिति मन्यसे तदा तुल्यमिति । वस्तुतः खविशेषण-

ez arafwarteat

ATMA येन तन्जम्यकार्य्यताच्चामात्‌ water BAA खच कामनाविरदेख इटसाधनकाज्चानानावात्‌ न तथा ATT: |

जिष्टानसुबन्धोष्टसाधनताभ्रमद ्ायामिवेत्ययेः, दटसाधमलन्नान- भिति बजवद निष्टामनुबन्धौषटसाधनताञ्चानमिन्धर्थः | द्यपि विष- wee बखवद निष्टाननुबन्धिलन्चानाभावेऽपि तश्नन्यसुखे दइन्का- सत्वात्‌) इसा धनतवङूपसविगेवण्वन्ताप्रतिसन्धागजन्वं ara grt सम्भवत्येव, तथापि स विशेषष्वन्ताप्रतिखन्धाने बखवदणनिष्टागनुब- ज्थित्मविषथकत्मपि faied रेयमिव्यमिप्रायः । शदटसाधनतान्चा- नाभावादिति CITT AAT विवयसाधनताश्नानाभावादिन्यवेः, न तथा बोधः न aerate: । न चेवमतौ तश्यै चादिलिक्घाभाषजन्य- कार्येताश्चानादपि प्रहश्यापन्तिरिति ae. द्दानोन्तनत्येनापि

(९) दण्डा सस्वादिव्धनेन इ दाग न्तमेष्छाविषयसाधगत्वरूपेद्साधननत्वस्य ar व्यन्निवम्‌ |

व्साप्रतिसन्धानभन्धत्वेन हेतुत्वमिति न प्रतयन्थाथंः किन्तु तष्णन्धमिग्येव तथाच प्रडत्िसामान्धे काम्येताश्चानत्वेन हेतुता काम्य-नित्विरेषयोख वि- देषलांममरोदयमिति Urq Genie अमे समाघ।गमस्यपगमः- बादेनेति wee) fre चेष्यपलच्तखं नेमितिक्रेऽपि भौ चादिमत्वे सति निमित्तवस्वं तथेति ww, "रतत्छ्यायामिति | इदन्तु प्राथमिकमयुमानं न त्वेतदेव uate पटत्तिविवपिषेष्यकच्चाषरेव wane । चिन्त्‌ ह्ञानुमाने aff रतक्कन््ोपासबमिदानो मतृद्छतिलाथ्यं aqafatirs-

ष्रब्दाख्यतुरोयखय्े विधिवादः | ७ह

efiteefatqery | न चेवं कारलंमेदेन पुरुषभेदेन च काय्यै कारशभावभेडादनम्तकाय्यैकारणभावप्रसङ्ग इति are नेयायि- watt प्रटन्सिविषयविगरे्यकेदामेो म्तमस््ेच्छा विषयसाधनलेदा~ गोकनलहटनिखाध्यत्वा दिश्चानख्य चिकौर्षायां went च eae Sete पुरूवभेेन च काय्ये-कारणभावस्या विशिष्टलात्‌ । श्रत- व verona मित्य-काम्यभेदेन कास्ये-कारणभेरेऽपि न वतिरिति मन्तव्य । न च सटन्तिधश्भप्रतिसन्धागजन्यकाय्यैताज्ञान- परषिशे प्रटज्तिदेतुले दष्टसाधमलाद्यश्चानेऽपि इदं सखेच्छाधौमेदा- fra तिसा ध्ये लेच्छाधोनेदानोन्तनमाह्धतिव्यतिरेकप्रयक्रयति- taftatiren wea सति तादुग्रकत्यघटितघामग्यजन्यला- wien काब्यैताजुमानात्‌ ग्रटृत्यापत्तिः तस्यापि ares चरितषामग्यजन्यत्वा दिरूपखटसि धश्मप्रतिसन्धागजन्यलात्‌. दृतिं वाच्च । @fanweqata विभ्व्य तदानौन्तनखेच्छा विषयसाघधन- सेतदागौगभिश्नौ यारि मल्वरूप^) सटत्तिधश्मस्य विवचितलात्‌ |

५ तस्यापि तादृश्रजछषतिजन्यत्वे सति तादृश्सामय्रगजन्यत्वादिरूपखटत्ति- धम्भप्रतिसन्धानजन्यत्वादिति Ge |

(९) attiepryfaasnifaretfa ग ° । ददानौन्तमखेच्छाविषयसा- WITH TTT चादिमश्वरू्पेति ख० |

हेतुताप्रतियोिककाग्यनाधिकरयत्वादिव्यनु मानं । न चासिद्धिः, रकवित्तिवे- तवा प्रथमानुमानेग TASTY, तरव प्राक्‌ ATTY, उक्तानुमानानन्धरं afeters मानसमेव वा चानं प्रव्तकमित्याः, afer, तस्य खविेषण-

केप्रतिसन्धनाअन्धत्वे नाप्रवन्तकत्वात्‌ प्ररुम्मरया तव्जन्धत्वस्यातिपरसक्तत्वात्‌ 10

os avafarnraat

मतैवमनतुगमः इ्टसाधनलान्ञामेऽपि शौ चादिमत्प्रतिषन्धानयन्य- aaa” काम्ये प्रट्त्यापन्तिखेति वाच्यं । काम्बगोचरम्र~ aut ददानो ग्तगसखेश्छा विषय घाधमत्व-बशवद निष्टानतुबन्थिवश्चाग- SRAM हेतुः निच्यगोचरम्रटन्तौ च ददानोननग्ौयाटदि- मस्वातिषन्धानजन्यं काब्येतान्चानमिति fara हेतु-हेतुमङ्भा- बात्‌ प्रृन्तिम।जे चं काय्येताश्नानषामान्यं हेतुः नित्ध-काभ्बमेदेम का््यै-कारणभावभेदेऽपि चथा न दोषखयोक्कं प्राक्‌ । नित्यपद ख ददानो तत्‌ पुरुषेण नित्यलेन wrest, तेन नित्यस काम्ब- लधमेख शौ चादि शिङ्गककाय्येतान्चानमाजात्‌ sett: काम्बत्वद्छ तदानो' तत्‌पुरषेण गित्धत्वेनाश्चायमानल्वं तेन काम्यस्य नित्त्व- wa शओौचादिमन्लान्चानजन्यकाग्येतान्चानादेव प्रदनतिः, नित्यश्च अव्धवायननकोग्ताभावप्रतिचो गिं ।

चिक तादृशोभयविगेषणाधौ गका्यैताश्ञानानामेकश्चक्रिमत्येन प्रल्तिखामान्बं प्रति tae” इति वदन्ति, तदसत्‌, तथापि vite

(९ श्नौचादिमन्ताप्रतिसन्धागजन्धकाय्यैतान्ञानेटसाधनत्वप्रतिसन्धागजन्ध-

MATT ।

®) शतः प्रोतिख्मिकषरूपेय तस दिष्रोषयस्य कारणतावनष्छेदककयोटिप्रवि wast न परस्परं चभिचार इति Ta |

aaa ्ानमाजसयेवात्मविशेष्यकतया भिन्न विरेष्यकस्यापि प्रवत्तकत्व- मित्येव तश्वमिति, “सन्ध्येति, यथा तुमे श्यभिचारौ तथा काय्यैः। न च faa जेदाधनश्ञामस्येव प्रव्त॑कतया मेतदमुमानापेच्तेति वक्तं, तस्य खविद्रोषय- क्लाप्रतिसन्धानाजन्यत्वेनाप्रवन्तंकल्वात्‌ इदागोन्तगत्वादेखतजामागाच | Tay fan वेदाघौनकाय्येताच्चानं प्रवन्तेकमिति मतान्तरे बोध्यं | ‘Teeter एशब-

षाणि ` कः (ण

्ब्दाख्यतुरौयखण्डे विधिवादः | oy

नारौ whafefaynanrdargtrare” aefaarcera विभ

वंसामग्या WAH AMIGA प्रयासमाचलात्‌ | केचित्‌ फलायिचिकोषा-प्रठन्नो प्रति फलसाधनतान्ञागविशि्ट- इतिखाष्यताश्चानं हेतुः, फलं सर्गादि, तद चितं agg । न चेवं खर्माद्‌ा विच्छा विरहेऽपि खर्मादिसाधनतान्नानविशिष्टशतिषा- ष्वताज्चानात्‌ चिकोर्षादिप्रषङ्र इति ares aire afar’) watcleqrar श्रपि एयकं हेतुलात्‌ ओौचादिमत्ताप्रतिखन्धानविभिष्ट- छ तिषाध्यताशन्चानश्च नित्यस्वलोयवचिकोर्वा-प्रडन्तौ प्रति हेतुः, fara खलो यत्नश्च चिकोर्वा विषयता वच्छेद कावच्छिन्विगेव्यकनित्यलश्चान- विशिष्ट, वै भिष्छश्च चणदयस्ाधारण्टाग्यवडितो सरष्टा वच्केदेनेका- mead । न चेवं काम्यतादग्रायामपि शओौचलादिमन्ाप्रतिष- न्धानविशिष्टकाययेतान्नानाजित्यस्वल्ोयचिकोर्षाद्यापन्िरिति are | निच्धस्चलोयचिकीोर्वादिकं प्रति समानविशेग्धकनित्थलन्षानख्यापि हेतुना दित्याः । तदसत्‌, प्राचोननेयायिकानां Feurg शौचादौ तत्कालौ नलव-तत्‌ पुडषौो यत्व विगेषणस्मावश्चकतया कालभेदेन पुरुव- HAY कार्ये कारणठभावभेदस्यावश्यकलनात्‌ तत एवातिप्रसक्घवारण- wa मित्यखलौ यलस्य कास्येता वच्छेद कको रिप्रवेशे नित्यलश्नानस्य (९ सन््यावन्दनादौ च नित्ताद ए्रायामि्टसाधनताप्रतिसन्धानजन्यकाय्यै-

ताच्चानमाच्ादित्ध्थः |

(९) qatafeet प्रतौति ae |

विषदं कामनादि, कचित्‌ “पुदवविशेषेति qrawet afataaamufa- सन्धानव्वं एरषे fae: इति प्रकारः |

og तत््वचिन्तामणो

VIR च गोरवाश्च, ws aed त दि भि टमेव वै गिष्यश्च एककालावच्छ्ेदे नेका्मटन्तिले, WMI गौ रवात्‌ बारकष्याद्च- स्तनपरानप्रटेन्लौ खङतिसाष्यतास्मरणख्य तेरपि saa aware- बया आअमिचाराच्च समर णस्येष्टसाधनता दिन्चानाजन्यलात्‌ । न क जन्यलपरदेन saree विवचितं तथाच ay ततस्मरणमपि जन्मा मारोणताद्‌ चकास्येतवानुभवदारा तत्मयोश्धं भवल्देवेति न wf चार इति वाच्यं । तथा खति सश्ञातवाधस् art कायम्येतास्मरणादिषभण्ठे प्रटक्यापन्तेः ठप्तख्छापि कालाकरानुग्त- हछतिषाध्यतास्मरण्ारभोजनादो प्रटन्तेरापन्तेख टदृषटसाधनतान्नान- विशिष्टकाय्येतान्नागश्च ae Tee स्तगपामणन्यसुखविशेष- साभमतास्मरण्णत्‌ तत्‌ खख विशेषे तदानो मिष्छासल्ना्च खरूपस- सदागोन्तनेच्छा विषयसाधमताज्नानस्यापि तदान Bay सरण wife तदिशिष्टलात्‌ । अत एवेष्टसाक्षनतादि ्ञानसत्वे खिङ्गागरात्‌ कास्येताज्ञानेऽपि प्रटन्तिनानुपपशना, न वा feydreearafae- aac दृष्टसाधनतासन्देडात्‌ प्रषम्तिरनुपपनला । न चेवं फल- कामनाविशिष्टकाय्येताश्चानमेव काम्ये प्रवन्तेकमस्ठ इति वाच्यं । फलकामनायां सत्यां तदिषयाधनमलान्चानेऽपि प्रदश्यापत्तेः। कख चेषटसाघनताश्ञान विश्िष्टकाय्येतान्नानं काय्येलाश्नानविशिष्टेष्टसाधन- ताज्ञानं वा हेतुरित्यज्न विनिगमना विरषहादिष्टसाघचनतान्नानस्यापि waa दुर्वारमिति ave) दष्टसाधनताश्चानना शेऽपि चिकौर्षासष्व अदृत्यतुभवेन व्यभिचारात्‌ न च विकौरषेव ae व्यापारः featet प्रत्यपि विनिगमनाविरहेण उभयोदंतुलादिति are । इच्छायाः

werequase fafuare: | ee

Sq त्वात्मनो ओोवित्वप्रतिसन्धानजन्यं अमे afa- साष्यताज्ानं सम्भवतोति जोवनव्यतिरिक्रत्वं ख-

Slee ee ee eee

शमानप्रकारकन्नामजन्यतलनियमेन शतिसाध्यतान्नानश्च हेतुताया- आवश्चकत्वास्षच विनिगमनाविरहानवकाश्नात्‌। न च तयापौष्टषा- धनतान्नामविशिष्टल-स्हतिषाध्यता विषयकल-न्ञामत्ानां विग्य विश्रेषष्ठभावे विनिगमनाविरहो दुर्वार इति are | दृष्टसाधनताश्चा- मविशिष्टत-कशतिसाध्यता विषयकत्व-न्नानलानामेकच इयमिति Dar QUST S TAS कलवाभ्युपगमान्तादु र विनिगमना विरहागवकाशात्‌, इष्टसाधनताश्चानध्च खपस्थितप्ररन्तिविषवागररीतासंसगकेष्टषाघधन- तादिश्चाम बोध्य, 44 म्टन्तिविषयविेखकं, त्या afa मस्व विशिष्टञ्चानत्वानभ्बुपगमेन दष्टसाधनतादिभमादयेत्यवन्दमादौ कदा- चित्‌ sefaa श्यात्‌, एवं काययेताश्ञानमपि उपस्धितप्रटजिविष- याग्टहोतारुसगेक काय्येताज्ानं बोध्यं, मतु प्रट़स्िविषयविगेव्यकं, तथा सति sara दुङतरभारोत्तोलनादौ प्रटत्यनुपपन्तेः, weaned तच विशिष्टश्चामा सम्भवात्‌ । म चेवमसंस- याग्रहपरवेगे गौरवमिति वाच्यं । तावता श्रन्यथाख्यातिषिद्धादपि इहसाधनतान्नानख्य प्रडज्तिद्ेतुलासिद्धरिव्यास्तां विस्तरः | मरारेवकारोयमतमाह, “aa fafa, “जो विलवप्रतिसन्धानेति ञो वित्वादिप्रतिसन्धानेत्यथेः, श्रादिना शरोरित्व-श्नागवत्ादिपरि- प्रदः, “अमे जो वितलमाचसाध्यमान्तरोयकश्रमे, सम्भवतो ति, wy, मिदानों उतिषाध्यतत्ककेजन्यञ्जमकः नो वित्ादित्यादिना Saat

ex तस्वचिन्तामणौ

farce विशेषणमिति, तन्न, अमे खेच्छाधौनरूति- साध्यत्वाभावात्‌। इषटसाधनतालिक्रकं azarae प्रवत्तेकं इत्यपरे, तन्न, नित्ये* तद्भावात्‌ |

भावः। (तौति, नि्यतेम arent aaa जौवित्वप्रति- सन्धानजन्यङ्ृतिसाध्यताश्नानमादाय प्रटस्तिप्रसक्गवारणशायेति We: | 'जोवमव्यतिरि क्षमिति ख विगरेषणवन्ताप्रतिखन्धा मजन्येत्यच q- विशेषणपदं जोवनमिन्नखविगरेषणपर मत्ययः । खेच्छाधौोनेति, स विगेषणएपदसख्य जो विलरूप विशेषणमिन्ञपरत्वेऽपि दष्टषाधनत्व- शएचित्वादिथमे तलिङ्गककाय्येताश्चानेऽपि तचाप्रष्यपपादनाय सखेष्छाभौनत्वस्यावश्छं निवेशनो यलादिति ara । ्रवन्तकमिति प्रत्तिखामान्यकारणमित्यथेः, “नित्य दति, नित्ये werner ware च(९ खतः पुरुषाथेल्वाभावादिति भावः । ‘faa- भचखणएव्याटत्तमिति विषभकणा दि व्याटन्तमिव्यथेः, श्रादिपदात्‌ चे-

(९) denizen fetta तसावतेवातिप्रसङ्कवार सम्भवे र्तादृ्विव्षार्थयां मानामावादिति भाव इति गर |

(९) भजु पण्डापृव्वेमेव TIS तत्‌ साधनत्वं सन्ध्यावन्दनादावस््ेव दखत- शाहः द्धापुन्वेस्य चेति, तथाच पग्डापु्नस्यान्येच्छानधोनेष्छाविषय- त्वरूपेदटत्वाभावादभ्नान्तस्य क्षचिदपि ar प्रत्तिनं स्यादिति ara: |

+ ‘fra दति, wae नष्टमिति भावः । शलघुत्वादिति, नित्मपि सफलमिति मावः । "किषेति, vat हेतौ च wae बोध्यं । sara भोगचिकौर्षायां अयभिचारवार्णाय | तुल्यमिति द र्साघनतवधीरपि afa-

श्ब्दाख्यतु रौयलष्डे विधिवादः। ।

aq विषभस्खव्यादस्मिष्टसाभनत्वमेव रतिसा- amma विषयतया विश्ेषखमस्तु स्वविश्रेषणव- साच्रानजन्धत्वापेश्चया Say | किष्चोपायविषया

व्यवन्दनादिपरिग्रहः, इष्टसाधनल्मेवेति बशवद्‌ निष्टा मनुबन्थिले खतोष्टसाधनलवमित्ययेः, “विेषणमस्ठ' विगरेषकाय्यं-कारणभावे वि- जवचमस्तु, तथाच प्रटरन्तिविषयविशरेव्यकबखवद निष्टा ननुब न्विलेष्ट- साधनता-शतिसाच्यताप्रकारताश्राशिन्नानलेन अन्ययाश्याल्यनक्ो- कारे च उपस्वितप्रतन्तिविषयागटङोतसंसगंकताद्ग्र चितयावगादडि- wma काम्यस्छले प्रद भिरेतुलमिति भावः । इदसुपलरएं नित्य- wasfa शनौ चादिमत्वं विषयतथा शतिसाध्यताश्ञाने faraway इत्यपि ate । खविगरेषषवग्तान्चा नजन्यलापेखयेति इष्टसाधनता- ानविगिष्टलापेशयेत्य्थंः, एककालावच्छेदेनेकात्मटज्िवसूपवेभरि- we saa’ प्रडन्तिविषय विशेव्यकलावद्छिश्नलव-श्चानत्वयोख्‌९) WANN AG YAN! न चेष्टवाधनता विषयकल-शतिषाष्यताविष- यकल-श्चानलानां विगग्य- विशेषणभावे विजिगमकाभावात्‌ तवापि बङ्जतरकास्पै-कारष्षभावकश्यमागौरवमिति वाच्यं । एकज इथमिति Vat तेषां meena” अन्यथा तवापि

(९) इङ्साघनताश्नामे छतिसाध्यताच्चाने Bare: |

(९? gaasy पदल्तिविषयविरेष्यकत्वावच्छिन्नित्वस्य उमयश्र न्लागत्वयो- षेति we, ग० |

®) इकसाघनत्वविषयकत्व-लतिसाध्यत्वविषयकत्व-ल्ानत्वानां परस्परा- संङामामेव ासज्यङक्यवच्छेदकत्वाभ्युएयमादिति Be |

ce तत्वचिन्तामस

चिकोौषा दष्टसाधनतान्नानसाध्या उपायेष्कात्वात्‌ set

इटशाधनताश्चानवि जि्टल-ङ तिसाध्यता विषयकल-ज्ञागलानां fasi- घण-विगेव्यभावे विनिगमनाविरहेण तथात्वप्रसक्गात्‌^) । न चेवं एय गिष्टसाधनता दिश्ञानसत्वे तद विषयककाय्यैताज्ञानानन्तरं w- faa स्यादिति वाच्यं । लाघवादेवंरूपेण हेतुत्वकश्पने तच तदु - तर समूहाशम्नमन्ञानकण्पनात्‌ । भ च तथापि fafyarefe- चारकं रूपं afte सन्दिग्धव्यभिचारकेणए रूपेण हेतुत्कख्पन- मयुक्रमिति वाच्यं ) नि्ितागयभिचारकखचुरूपसत्व एव तथाला- दिति wa? 'उपायविषयेति सख-दुःखाभावेतर विषयेव्ध्थः, ‘CEMA MAA la दृष्टसाधनताज्नानलावख्छिलकारणएताप्रति- यो गिकका्येता्रय wae: "उपाये च्छालादिति qe-qenrira- AWARE, पच्च-ड्ेत्वो जन्यत्वं विगरेषणं देयं तेन श्- रेच्छायां atwat बाध-व्यभिवारौ, “टष्टौच्छावदिति टष्टिमंवलि- तौष्छावदित्यथेः। इद सुपशचणं शतिसाध्यलाप्रकार कपा कादौश्छछापि दृष्टान्तो बोध्यः। Way प्रसाध्याक्गको दृष्टान्तः, परेण तु श्ति- साध्यलाप्रकारकोपाथो द ष्यकेच्छागभ्यपगमेन ठषिभिवलितौच्छायास्त- गृतेऽसिद्धेः दष्टिसाध्यं qe भवतु इतो च्छार्यां सुखे afseraa-

(९) शुरतस्काग्ये-कारणमावबाडव्यस्य दुर्वारत्वादिति Be ग ° |

(र) तथाच निच्िताद्यमिचारकलघुरूपावच्छेदेनेव कारणत्वं न तु स- न्दग्ध्चजिचारकरधुरूपावष्छेदेनेति नियमो यज तख सत्त्वं asta सम्भवति अव TATRA भावः |

अब्दाख्यतुरोयखय्डे विधिवादः | ey

च्छावत्‌। भोगविकयीर्षायां तदभावादप्रयोजकमिष्ा- धनत्वमिति चेत्‌, न, तवापि खविशेषखधीजग्धत्धा- भावेन AY तस्याप्रयोजकत्वात्‌ | सतिहेतुचिकौर्षा- यां तत्‌ प्रयोजकं, न च मोगधिकोर्षा तथा, उपाय- चिकोर्षात wa छतिसम्भवात्‌ इति चेत्‌, तुव्यमिति, मेवं, साध्यत्व-साधनत्वयो व्विरोषेनेकच न्रातुम शक-

च्रानख्ेव ेतुलात्‌ न विष्टसाधबताज्नानस्येति स्थेयम्‌ । wea, 'मोगचिकोर्बायाभिति खुख-दुःखाभावचिकौर्षाामित्यथेः, "तद्‌- भावात्‌? दष्टसाधनताविषयकष्टतिसाश्यताश्चानस्य डेतुलाभावात्‌, प्रयोजकमिति उपायचिकोर्षायामपि विषयतया कारश्तानव- च्छेटकमित्ययः, .तवापौति, भोगविकर्षाकारण्लौग्तकाग्यतान्नान- tfa शेषः, aw तजापि, उपायवचिकौर्षायामपोति यावत्‌, ‘ae’ खविशेषरश्चामलन्यत्वख्य, “अप्रयोजकत्वात्‌” कारणताभवच्छेद कलप्रख- करत्‌ । wea, “कतोति चिकोर्षात्विन शतिदेतुचिक्तोर्षाधामित्यथैः, ay खविग्रेषणटधौजन्यतवं, ‘aa चिकोषांवेन रुतिरदेतुः, तेन मोमरिकीर्घायाः wawaraa शतिहेतुष्वपशेऽपि नातिप्रसङ्गः, "तुष - fafa® ममापि उपायविकर्षाधां इष्टखाघमलं प्रयोजकमित्यर्थैः | प्रामाणिकं गौरवं न दोषायेव्याश्येन समाधन्ते, “मे वमिति, ‘ang-

(९) तव मते atatateatatat खविर्रैषणधोजन्यत्वं ममापि उपाय- चिकौर्षायां इदसाधनतवं प्रयोजकमिति qeifaae: |

हेतुचिकौर्वा यामेव हेतुरि | “मेवमिति, तथाच प्रामणिकं गौरवं न 11

चश arafarataat

त्वात्‌ | afasrraea fe साध्यत्वं सिद्तादशा्यां तदभावात्‌, सिङ्खताद्‌ शयाश्च साधनत्वं sfaaqra- स्थावतः कार्य्यनुत्पत्तः तथाच पाकादेरसिद्गत्व-सि -

त्व-साघनत्वयोरिति ङंतिसाध्यल-कालान्तरभाव्योद्‌नादिसाधनत्बयो- रित्यर्थः, कालाम्तरभा विलं खध्वंसा धिकरणच्चणभावितव,(९ “विरो घेन" एकावच्डेदेनेकजावन्तं मानलेनेत्ययेः,(९ "एकच पाकादौ, “ज्ञातुः एकेग निखयेन विषयो कन्तु । विरो धमुपपादयति, “श्रसिङ्धावखसेति आ- शचएवि श्िष्टपाकादेरित्यथेः, “सा ध्यत" शति साध्यत, रति साध्यत्वस्य तद धोनसखमयसम्नन्धवत्वरूपत्वा दिति भावः । “सिद्धताद्श्रयामिति श्राद्यसषमयमम्बन्ध विना ग्रदग्रायामित्य्थः, "तदभावात्‌ पाकादौ wfa- साध्यत्वाभावात्‌, श्राद्यदणसम्बन्धस्येव कारणापोनत्ादिति भावः | “बिद्धताद शायाञ्च साधनत्वमिति श्राद्यचणसम्बन्धविना शद्‌ ्ायामेव काल्ान्तरभाव्यो दना दिसाधमत्वमित्यथेः, “अबिद्धावस्थावत इति च्ा- शचणावस्ायिनो यागादेरित्ययेः,(९) "का््याङुत्पत्तेःः कालान्तरभा- विकार्थ्यानुत्त्तेः, यद्यपि उत्पन्तिकालोनात्‌ कालान्तरभा विकार्स्घा- नुत्पारेऽपि कारणतावच्छेद कधम्मेवश्वूप कारणएवलभ्रुत्यन्तिलणेऽप्यस्तो- ९ खं छाति साध्यत्वाधिकरणकालः ल area इति ।

(९) ख्कस्मिन्‌ wnat faceafa we | ®) उत्प्र्तिकालोनात्‌ कारणादित्यथं इति me । `

दोषायेति भावः | विरोधमेव wate, “सिद्धेति, vad किमायातमल- श्वा, (तया चेति, ननु साध्यत्वं साधनलतवश्च पाकादेः खरूपमेवातो न विरोष-

श्यब्दास्यतुरोयखय्डे विधिवादः | eR

CAMA साध्यत्व-साधनत्वग्रहः। न चेंकमेकेनेकद्‌ा

ति कचं विरोधः तथापि खरूपयोग्यमिदं न फलं जनयिव्यतौति ने प्रहत्नत्पादात्‌ फलो पधानातकेष्टसाधनलस्धेव सं्रयसाधा- रक चामं डहेदुर्वाच्यः तच्च यागादावाद्च्णे न सम्भवति aw का- जकर एव फष्योपधायकत्यादिति भावः |

केचिन yeaa फलसमयवत्तिन va”) कारणतया फणसमय- व्निलस्तापि कारणताघरकलाञ्चाद्यच्णे भ तत्सम्भव इत्यभिप्रायः | इत्यश्च साधमत्वपदं सामान्यत श्रोदनादिषाधनतापरमेव, नतु काल्चाग्मरभा वित्वेन श्रोदनादिकं विेषणोय, ‘fagazuragas wwarwafiafafusemagae:, श्रसिद्धावश्चावतः कार्या कु्यननेरित्थस्छ छत्प्तिकाखे काय्येखवभ्तिवंघटितस्व कारणलस्या- भावारित्धयं CaaS: |

विरोध gare uatiqafaraareaa yarzata, 'तचा- चेति, ‘ufugu-fagaum इति sfagafegatraraarfesra teh, “वाश्यल-खाधमलतग्रडःः श तिसाध्यलौ दनादिसाघनलप्रका- रकः, विभिन्ञावच्छेद कदय विषयकन्ञानस्येव एकञ्िन्‌ धश्िणि विदद्धोभयप्रकारकल्नियमादिति भावः। “न चेकमिति भावा-

(९ तादृशश्च कालान्तरमाब्योदनसाधनत्वसुत्पतिच्तणे न॒ सम्भवतौति माव इति ग ° | (९) काय्येकालवरतिग रुवेत्यर्यः।

एवाह, “न af, नन्वेकनिरूपितयो सयो विरोधेऽपि छतिनिरूपितं सा-

cg avatar teat

सिङमसिदण्च शति maa i a च खरूपगतता साध्यत्व-साधनत्वयोरतो न विरोष इति वाश्चं । यदि fe खरूपनिवन्धनं तद्भयं तदा तत्खरूपं सदेव सिदमसिद्धश्च स्यात्‌, भिन्रनिरूपितत्वेऽपि तयोः सिद्ध-

भाववश्वन्नानदयवत्‌ जिद्धलाषिद्धवन्नानयोरपि wat विरोधि- त्वादिव्यभिमानः, ‘afugaqgufaaretre सखनिषसमयसम्बन्ध- च्वंसाभावाधिकरण्कणटन्तिवमिति यावत्‌, ‘fuga खनिहस्मयं- खम्नन्धष्यसाधिकदणचणटरजिलं यागारेर््या पारसम्बन्धेन waite दितपूम्येखणेऽपि ठक्तेः, "न विरोध दति नेकावच्डेदेनेकवावन्तमाग- afar: | सखरूपगतलवं तादाम्यसम्नन्धेना धिकरणखरूपावदल्छिखवनय - विभिननावष्डेद कावष्छेरेनेकस्िन्नधिकरण्वन्तेमानलं वा are x व्याह, "यदि tifa, 'खरूपनिवन्धनं' तादान्बेनाथिकरण्खसखूया- वच्छ, तत्‌ खरूपंः पाकादिखरूपं, “जसिद्धमबिद्घेति, वयोः कशल -साधनवव्यापकलादिति भावः । wea श्राह, ‘frrfre- पितलेऽपोति विभिनावच्छेदेनेकजाधिकरके wana Yare:,

we दृदनिरूपितश्च साधनत्वं ग विसङ्धमि्त श्या, “मित्रेति । केचित्त खगतत्वं यदि खरूपावष्छिन्नत्वं तदा, "यदीति, खय खरूपेऽन्धावन्छदेव सत्वं तदा तदवच्छेदकमुक्तमेवेव्यक्कदो षानित्तिरि याह, ^भित्रेतीबाड्ः | ‘faxafa, तदवगमे च विरोध रख्वेति भावः । aaenfefa, aura सम- मदेगोमयश्चानं सम्भवति ग त्वेकदेति मावः। (ददागोमिति were- WEAN WH संयोग-तदत्ग्तामावग्रङवत्‌ समबमेदाबन्डेदेन तबुमय-

शब्दाख्यतुरोवखद्डे विधिवादः | =

त्वासिडत्वे अनवगम्ान्नानात्‌, तस्मात्‌ समयमेदोपा-

faxgaafa ढः, ‘fagarfaga इति, “श्रमवगम्ब" अविषयो शत्य, ‘aurnfefa, पाकादौ कतिषाध्यलौ दनादिसाभगलयोः समृहा- कम्बनश्चाम एव तथा नियमादिति भावः । उपहरति, ‘aen- दिति,९) “खमयभेरोपाधिकः" विभिश्नसमयनिरूपितः, "तदुभव- wa दति ह तिखा्वत्ौदनसाधनतवाक्मकसम्बन्धः पाकदुन्िरि- व्यथः, a विषयतया हइतिकारणतावन्छेदक इति शेषः । केचित्तु “ समयमेदोपाधिकः' सिद्धलासिद्धलद शारूपसमवमभेदा- वच्छ, "तदु भखयम्बन्धः' छ तिखाष्यलौ दभसाधनलथोः waar दूति वाचकः । तन्त “भिश्मिरूपितल इति पूम्वमेवाभिधानात्‌ बन्दभे- विङ्द्धमिति ea । wfafe विभिन्ावन्छेद्‌ कदयवन्तावगादहित्वमेकथर््िि विदद्धोभयप्रकारताथां न aerate तु प्रकारोगतविङ्ङधोभयधकं विभिश्ावच्छेद कावख्डिशलत्नावगाडिलमेव तन्त्रं se मूखायवत्नम- मवमम्यापि cast कपिसंयोगो भ मूख इति विङद्धोभयप्रकारक- भ्व्ययोदवात्‌ तथाच प्रहटतेऽपि पाकादौ शिद्धलासिद्धलमनवगम्येव बिद्रलाङिङ्तर चरा वच्छेदेन रतिसाध्यतेषटसाधनलयहः खादित्यभि-

(१) विभिनब्रावष्डेदकाग्धयविषयकसमूदाशम्बन रव wafer धभ्भिथि विश्डोमयप्रकारकत्वनियमादित्यर्थ॑ः |

(९ भगु विडयोस्तमोरेकज समावेश रुव कथमित्यत ary, 'तस्मा- दितोति खर, ae |

य वत्वचिन्तामणौ

पिकरव तदुभयसन्न्धः पके । ret साध्यत्वं सप्रे साधनत्वं Waa इति चेत्‌, न, इदानौमभिमप- दाथयोर्नौनात्वादननुगमेन व्याश्यग्रहात्‌ शब्देन AAT प्रतिपादयितुमशक्यत्वात्‌ arama) न च छतितः सिडमिष्टसाधनमितिन्नानात्‌ बिकौषा, न fe fad

भ्रायेणाश्रडते, “ईदागो मिति, श्रनुमाभान्ताद्शं wr विधिता वा नाद्य इत्याह, शइदानोमयिमेति श्एङ्ग्या हिकतयोत्यन्तिखणव्यक्ेरे- वेदान पदाथेत्वात्‌ तर्ष्वंसाधिकरएकणस्य चायिमपदाथेलादिति भावः। “्रनलुगमेनेति इदान तदामोसाधारणख्य तदयिम- सणसाधारणस्य चातुगतानतिप्रसक्रव्यापकतावच्छेदकस्याभावेनेत्यः, '्याघ्यग्रहादिति swat इदानोन्तनरृ तिसाध्यलाद्निद्ययदभ्रायां व्या्िगरहासम्भवादित्यथैः, नान्य इत्याह, “शब्देनेति, अ्रमनुगततया च तेन रूपेख श्रह्वभावादिति भावः। मनु अनतुगतरूपेश्तेव विधिशक्रिरित्यत आड, "गौरवाच्चेति । शशतितः सिद्धमिति श्त्य- धोनसमयसम्नन्धष्वंस विशिष्टमित्ययः, सिद्धवेष्टसाधमत्वयो विरोधा- भावादिति भावः। “सिद्धः सिद्धतेन sd, दूषणान्तरमाइ,

ग्रहाऽपौति मावः। ननु व्याप्यग्रेऽनुमानाभावेऽपि शब्दादयः स्यादव- ष्मा, “गरा्देनेति, प्यक्धतावच्छेद के करूपाभावादिति भावः। खस्तु वा कथ- चित्तदय्ररस्तयापि साधमत्वादि विषयत्येन काग्यताश्चानस्य हेतुत्वे गोरव- fare, "गो रवाश्ेति, waar साधनत्वमपरज् खविष्नोषयवन्ताप्रति- सन्धानभन्धत्वमिदानीमन्तर्भा TATA TUTTI पदार्यान्तर्मा वादे रवं

शब्दाख्यतुरीयखद्े विधिवादः | cg

कथित्‌ चिकौषति, aa: ge छतितः सिदमिति Wanita | न च रतिसाध्यत्वेन पाकादेरिषटसा- धनत्वात्‌ साधनत्वमपि साध्यं । न fe ऊतिसाध्यत्वेनं पाकस्योदनसाधनता, इत्युक्तं तस्मात्‌ छत-क्रियमाख- विलघ् णं छत्यनन्तरभवषिष्यत्तारूपं छतिसाध्यत्वं चि-

'इतेरिति, शश्चानाभावादिति, wie लादृश्रलिङ्काभावादिति भावः । ननु कारणता वच्छेदक विभिष्टताद शायामेव कारणलमिति इृतिषाध्यतवेनौ दना दिखाधमव्वादोदनादिसाधमलदश्रायामपि wfa- बाध्यतमित्या शद्धते, "न चेति, "खाधनल्मपि साध्यमिति area दथ्ायामपि कतिसाध्यवमिव्यरथः । “उक्रमिति, लाघवात्‌ पाकः ata हेतुलादिति भावः | दृद मुपलचणं टेत्यधोनसमयसम्बन्धे- were छृतिसाष्यतवस्य पाकादावो दनाद्युपधायकलत्वद ्रायामेखम- वाद्चेत्यपि बोध्यं । (कते -क्रियमाणविलचणएमिति श्रतौतल्ानाथं- चणएवत्तितद्‌ ्राव्याटृष्तमिल्ययंः, “शत्यनन्तरेति wasted मरन्धवत्वमित्यथः, “साधमल्विरोध्येवेति श्रोदभा दिसाधमलद शायां पाकादावदश्येवेत्यथेः | नतु यथोक्तसिद्धलासिद्धलश्नानयोः परस्पर AOA मानाभावात्‌ पाकादौ युगपत्‌ सिद्धलासिद्धलश्चाने

=-=

बोध्यं । गनु कार्यातावच्छेदकावच्छन्ने कारणत्वमिति छतिसाध्यत्व- विज्जिरेसाघनत्वमतः साध्यधम्मे wa साधनत्वमिति न विरोध ceri निराकरोति, "न चैति, (साध्यमिति साध्यधम्भ care: | वैलच्रणमेवाद; “कृखनन्तरेति, नन्वे कावच्छेदेगोमययङमावेऽप्येकच्र धम्मिणि aqua न

_ avafrntrat

कतर्षाप्रयोजकं AEA साधनत्वविरोष्येव | few साधनत्वस्य faa साधनत्वत्नानमिष्छा- विरोधि, न fe कथित्‌ सिडमिच्छतौत्यक्तं। रतेन

बाधकाभावः, fagrg तयोः परस्पर विरोधित्व तथाणवच्छेदकम- वगाद्धेव विश्द्धयोरेकच्र प्रतोतिरिति नियमे मानाभावः wa- च्छेद कवि निग्मेकिनापि ae. संयोगवान्‌ तदभाववांखेति waa मा दिव्यस्लरवादाईइ, “किञ्चेति, “खाधनवस्य' सखर्गादि षाधनलस्य, ‘fagarwusery सिद्धलब्याणलात्‌, सिद्धलं खनिष्टसमयसम्बन्ध- wears शणिकपदायं खर्गादिषाधमलविर हात्‌ छतिसाध्यत्वञ्च(\) न तादृ ग्रसिद्धल््यापयं उत्पश्यात्मकच्चणिकपदार्थंऽपि तत्‌ सत्वादिति भावः

केचित्तु “साधनलस्व' तज्जिष्टसाधनलस्य, ‘fagarredary afusfagaemansfaay कालिकसम्बन्धेन तजन्िष्टसिद्धत्- ग्या्लादिति यावत्‌, afasfagay तदोयसमयसम्बन्धध्वं सवच साधनलस्य फथचमयवन्तिलघटितवलेन उत्पत्तिकाले साधनलविर- wifafa भाव दद्याः |

इच्छा विरोधौोति उरेश्यतया रच्छोत्पत्तौ faba) मतु सिद्धलन्नानस्येच्छां पर्य विरोधिलान्नद्चा्यव्वन्नानखेच्छा विरो-

(९) गन्वेवं छृतिसाश्यत्वमपि सा धनत्वव्याप्यं तजच्चागस्च द्डाविसोध्येव कथमिष्डाकारगमित्याग्रङ्ा निराचिकोषेरा, 'रृतिसाध्यलस्ेति |

facta: शः संयोगौ तदमाववांखेतिवदित्बखरसादादह, ‘feels, “रतेनेति साधनत्वस्य इजा विशो धित्वेनेत्यथः, णव Taga दृद्ान्तासिङिरिवि

शग्दाख्यतुरोयखन्छे विधिवादः। ce

faa wanna fagaerfa fagaeruerfeur आह, "न होति, ‘fag’ fagaa wd । न चेवं wend कथमिष्टसाधन- ताज्चानवि शिष्टरतिसाध्यताज्ञानात्‌ चिकोर्षा साधनवनक्नानस्ेच्छा- विरोधिनः werfefa वाच्यं) saad waaay इष्टषाधनता- wera खति विनश्यदवस्धा दिष्टषाधमताज्चानविश्िष्टात्कतिषाथथ- ages चिकौषां कारणतावच्छद्‌ कपू म्वैस्वस्दामपे तत्वात्‌ एककाखा वच्छेदेन कात्मटन्तिलस्य वेभिष्तथा चिरकालौनेष्टसाध- गताञ्चानमादाय नातिप्रसङ्गः यदि चे फशसमयवत्तिभ एव awa तदा खाव्यवदितोग्लतर कालावच्छेदेनेकात्मटन्तिलस्छ afar QA टष्टवाघनताश्नाननाश्कालोत्पज्ञात्‌ शतिषाध्यताज्चानारेव way featal, खाव्यवहितो नलरवश्च खध्वसाधिकरणएचणष्वंसान- fuacea सति ख्यंसा धिकरणलवं । ग चेवमे ककाखा वच्छेदेन कात्मटन्मिलख्छ तै गिष्छलपखे चज प्रथममिष्टसाधनतान्ञानं ततो- Stearns शतिसाध्यताश्ञानं तत इृष्टसाधनतान्चाननाश्रसखत- इष्टासाधनतयश्चानं तजापि तदनन्तरमपि विकोर्वापन्तिः कार- कतावच्छेद कपूष्वेसत्वख्यामपे कितत्वात्‌, फलखसमयवन्तिन एव कार- CARA यजेष्टसाघनताश्चानमा शका लेऽपेलाबुद्यात्मकं रतिषाध्यता- ज्ञानं तत दष्टासाधनतान्नानं तज तदनन्तरमपि चिकौर्षापन्तिः श्र्यवडितोन्तर काशावच्छेदेन एकात्मटम्तितस्य वे शिष्यस्य सत्वात्‌ फखषमये इृतिसाष्यताश्चानसत्वाच्ेति ae) मम मते दिला- देरपेचानुद्धिनाश्रनाश्चलानन्धपगमेनापेचानुद्धेः चणब्रयावस्यायिला- शद्धेरिति wa remade खाभ्यल-खाधनल्यो विरोधात्‌

12

ge avafuaqrerant

हश्चादा ACTA AAT HATTA ATHY =| BA fafa निरस्तं । कथं तरि स्वनोऽसुन्दरे द्वादा विष्टा, तत्साध्येश््ामादिति Tere |

अन्ये तु सुख-दुःखाभाव-तत्साधनेषिच्छाप्रयोज- `

काम्बखा घनता खिङ्गकं ATA” काम्ये ace नित्ये मेष्या.

-दिमलाविववककाय्येतान्चाबमेव प्रवेकमस्तु॒ wea तु at ` अन्यमिति प्राभाकराण्णं दुःखमाधेयमिति । "एतेनेति, शाभग्स्क- ` यस्स इच्छा विरो धित्ेनेत्ययेः, शटश्चा दाविति इतिसाभ्यतवा प्रकहर्‌- ` WIV SIA, उपा येष्काकारणलेनेति श्यायेच्छाख्या- ` माम्यकार शयेनेत्यथेः, शाघवादिति भावः। ‘faceafaft, wer ` चोटसाधनताश्ानस्योकषुषा हेतुत्वाभावादिनि भादः) Meret `

सुखादौ टृष्िसाध्यताश्चामादित्मवैः, रष्टिवाध्यं सुखं भवस्व

ऋहायामेव queasy इष्टेरपि fawearfafa ara: | genennafa सुख-दुःखाभावलेन ववद जिष्टानसुक fare

खतो साथनत्येन ज्रातेख्ित्यये, खखलादिप्रकारकद्ालसम्बमिति

(९) कविसाध्यताक्लानमिति ae |

मादः | (वदिति, तत्छाध्यत्वप्रकारिकेष्छा भवन्तौ सचखत्वमिवादच्छेदकसया efeaht विषयोकरोतोति मावः | wren सिद्धल्वादिकं म मासते दइत्भिमामः। तदेवेति, कछ तिसाध्यत्वप्रकारकश्चागे सतति te) नच बलवदनिद्साधगत्वच्षाने प्ररक्यापत्तिः, उदे श्यवन्षाने तादृश्छ्ानामावा- रिति wr) बलक्द निराननुब न्िह्ितिसाध्वव्चागं ated | aq सुख-

wereaquawe विधिवादः। ४९

UATE पुरषाधपदबेदनोषं ध््मान्तरमस्ति अनुगतकाय्धस्मानुगतकारखनियम्यत्वात्‌ | तदेव दुःख- तत्ाघनव्धारसं सुख-तत्साधनादो विकौर्षाप्रमोज- कमिति । न च दुःखबिरोधित्वमेव तथास्तौति ae संशानबस्याननियमविरोधस्मासम्भवात्‌, वध्य-घातक-

mm, तेनं इष्टवा्धनताथश्ाने भ प्रभ्िरिति wed ‘ewer रयोजकभिति ज्ञायमानं शदिश्छाप्रयोजकवं जित्यः , “इषे श्वतमिति mE, शुरुषाधंपदवेदनोखमिति एुरषा्ं- पदप्रतिषाद्यभितधथः, ‘adr’? पदार्थान्तर, “अनुगतका य्ैस्ेति THT RT TAT AT LT SOT TH TE er । ‘naafa, wreart त्‌ रुतिषाध्यताज्ञाभसदितमिति शेषः, 'दुःख-तस्ाधनग्धाटन्तं दःखेन रःखसाथनतेन च शताह्वा त्त, “चिकर्वाप्रयोगकमिति, श्रतएव चैत्यवम्दन-विषभकणादौ सश्नातषाधदश्रायां न प्रदलतिर- दानौमिष्टसाघधनलादिज्चानाभाषेनोदैेश्छला भावात्‌ तनन्नानस्यासम्भ- वादिति भावः। sey कारणौग्डतेष्टसाधनतादिजन्नामभाग्रानाश्व तेन ॒दष्टशाधनलादिन्नाननागओे तजश्ानमाचान्नेच्छेति ama | तयाक्लौ ति TEMA | “श्रसम्भवादिति, सुखादेरपि

(९) इति डछ्यमिति me |

दुःखयोः खसाच्ात्कारमाच्रनिवत्त्वात्तयोरबध्य-घातकमभावो न ग्ङास्पद-

६९ तत््वचिन्तामणै

भावस्येकसमये समानाधिकरण्याभावस्य च यनादि- साधारश्यादिति। aa तदन्नानेऽपि सुखत्वन्नानादि- wan, न हि qea wma ध्म्मान्तरश्नानं विना vein, तथात्वे लतः प्रयोजनहाग्यापत्तेः, तदेव fe स्वतः प्रयोजनं यद्वगतं सत्‌ सखदटल्ितयेष्यते। किष्बा-

दुःखसमानाभिकरणत्वादिति भाबः । "एकसमय इति एकदेश्का- खावच्छेदेनेव्यथेः, तेन गिरः-पादावष्छदेन Tee एकजात्मनि सुख-दु.खोत्पादेऽपि न खतिः, 'सामानाधिकरष्ाभावस्येति एक- सिललधिकरणे square, अन्यया सुख-दुःखयोरपि एकस्िभधिकरणे एकचणावयख्वागादसक्तेः, 'न्रादोति, ददसुपथ- ew सुखखसाधनाव्याक्षिरपि द्रष्टव्या । यदवगतमिति येन रूपेण mat सत्यति प्रतिबन्धकेऽवष्ं तेन रूपेण टचा भवति तत्‌ तेन्‌ SUG शातं खतः प्रथोजनममित्ययेः,(र) “खद जितेति qed

(९) येग eta wet सत्यसति प्रतिबन्धकेऽप्यवण्यं तेन Ste rer भवति तदन्ता खतः प्रयोजनत्वमिव्ययं इति Te |

मपौति विसोघपदायंमाह, “रकेति, “येति, wafattdt बोध्यः, खैरूपसत स्रथारदेऽतिप्रसक इति waa वथात्वं वाच्यमेवं ware, ‘ae- च्चानेऽपौति, 'यदवगतभिवि येन रूपेण wat यदिष्छाप्रयोगकमित्य्थंः, पाकादिकन्तु पाकत्वादिना wa म तचा किन्िष्टसाधमत्वेगेति ara: | गेग्वेवं भोगोऽपि खतः पुरषाः स्यादिति चेत्‌, दषापत्तेरियेके | wt?

श्ब्दास्यतुरौयखब्डे विधिवादः | ek

जुगतधम्मंकख्यनापि कारणे। न च मुखादि req कारं अनागतत्वात्‌, किन्तु तदवगमः, afe मुखा- fama तत्‌ स्वरूपसदेषेच्छाप्रयोजकमल्विति चेत्‌,

बखवद्‌ निष्टाननुबन्धोष्टसाधनतेन श्ञानेऽखति पतिबन्धकेऽवभ्वमि- च्छोदयेऽपि tome away” न तेन रूपेण यागा- लनां aa: प्रयोजनत्व भोगस्याण्येवंङूपते तस्यापि शच्छतमिति भावः । मन्वन्येच्छानघो नेच्छा विषयतावच्छदकधश्वश्वं खतः पुङ- वार्चत्वमस्लित्यत we, ‘fea: न च उखादौति खप्त- प्रथमान्तं | wea, (तोति, सुखादिन्नान इति, “afer इच्छा विषयान्तरपरि हः, सुखत्व-दुःखाभावत्व-बखवद निष्टानमुब- faa अतोष्टसाधनलन्नामसमानकाखोने इति शेषः, तेन सश्चा- warae विषभकणादिव्युदाखः । तद्धकस्ध नित्यत्वे समवेतत्वे च ातिलापर्या साचात्कारत्वादिना सङ्रप्रसक्गात्‌ अन्यम तत्‌ वाच्यं तश्जमने च तादश्रसुखा दिन्चानानां प्रत्येककारण्ले व्यभिषा- रादन्यतमतवेन टदृष्णारणिमश्यारैरिव एकशक्रिमल्मेन वा ताद्‌ अरद्खादिश्नानानां Baa वाच्यं तथाच cat aaa तादृश्- सुखादिश्चामानां तेन रूपेण हेतुलमस् fa धर्ममाकर कण्पमयेति

(९) तच प्रकारत्वानभ्युपगमादिति ग° |

FS मास्त्येव cma । तद्धि्त्वेन विद्येषणादित्यपरे | (तरति अनुगत-

ry | वत्वचिन्तामयौ

न, यथा शुदे त्वं सुखत्नानादिषुत्पश्चते अन्धतरत्वात्‌ वृणारखि-मखिन्धायादा तबेवेच्छेव जायतां, wfe-

जिगना

परिहरति, "यया रोति, “अन्यतमलादिति पाठः, “अरन्यतरलादिति weg प्रामादिकः, Ae बहतर मिष्टलेनान्यतरत्वेन डतूल व्यभिचारात्‌, 'तयेवेच्छेति धर्माग्र-तत्काय्यै-कारणभावादिकस्पने गौरवादिति भावः। न च तव्नात्यतिरिक्रनित्यमखष्डं धम्माम्तर- aferfa वाश्थं। तथापि atest प्रति काग्यै-कारणभावकल्यन- atey विषयञ्नानविघधया क्ञुघ्तकारणभावेषु सुखादिज्चानेव्येव इष्ट- साधनल्वादिश्चानविरशकालोनसुखादिज्नानव्याटत्तर््न्तरस्य का- रणतावच्छेदकत्वेन कण्ययितुमुचितलादिति yea । aa ufa- साध्यलप्रकारकेच्छछायाञ्चिकोर्षाले तव॒ मये कलश्जभच्एप्रागभावे निषेधापूष्वेरूपफणजनके संवादि चिकोर्षाधोना कथं प्रततिः प्राग- waa शृतिपूव्वमपि सत्वेन शतिषाध्यवस्य तच बाधादिव्यत-

(९) इति ध्येयमिति ze |

लेग (व्छेद कलया तत्मयोजकमित्धयेः, “न्यतरत्वादिति । waft we at परक्रान्सत्वादन्यतमल्वादित्यष्ैति तथापि दौ इावभिप्रेध तदुक्तं “तेषां मोहः पापौयानितिवदिति भावः । शेति | रखुकशक्तिमत्वादित्यंः, wa- atid सखादेजेन्यधम्मागाश्यत्वात्‌ सम्भव द्रत्धपि बोध्यं । यद्यपि नि्ध्भपच्े ग दोषस्यापि तादृ्रपदाथं प्रमाणमेव नास्नौति तात्पग्थे | नन्वेवं दुःखानुत्धादाधिंतमा wefan प्रडसिनं स्यात्‌ श्गुत्पादस्य प्रागमाव-

श्ब्दाखयतुरौ यख विधिवादः ९४

साध्यत्वन्ड छते cat भभिमसषखे खरूपं म शतिं विना, छेमसाधारखभ्बेतत्‌ | छतिसाध्यत्वश्च न हतेः Wal ननु कतौ नष्टायां सन्नपि way न कायैः तथाच

जार, छतिषाष्यलश्चेति, छतो wai’ असिम्‌ wt हतौ wat, ‘efrnwe’? एतद पिमिकणे, "सरूप" साध्यतयाभिमतसख् wes, "न हति fer माद्खिन्चणे तिं विना, तद पिमो ve qwee- भिष्यनुषच्छते, शत्यपोनसमअसन्बन्धेवस्वमिति त सडुरखयेः | अधो यत्व ख असेतत्‌ चएसम्बन्धोऽखाभोम cf प्रतो तिकाचिकः ae- ददन्वन्धविभरेष इति भावः । एतश्च प्रागभावेऽणस्तोति दग्रेयति, 'दमेति, एतथ खेमसाधारश्मिति योयनोकं, afavd वकेमानो चः कलश्जभचष्ठा दि प्रागभावख्न्छाधारकमित्यथेः । नन्वेवं हतेः पूष्वेमपि तज इतिखाष्यलबग्यवहारः खादित्थत आह, 'छतिषाणथतव- खेति, तथाच ध्डिरः ya wes’ wre acting लत्काखावच्छेरेन aac इति भावः । नन्विति, ungwe ufrwreneua इति ओषः, “ख्कपि wilfa सर्गारिरव्यवङितपूष्यै erat छयसाध्यत्वारित्त are, “छतिसाध्यत्व्ेति । ‘We? दुःख- प्राममावादिक, Tay प्र्यच्चप्रकाओे faufed । aq यदि छश्यिमश्षण- घटिवं छृविखाध्यत्वं वदा कृतिपुव्व कृतिकाले च तदमावात्‌ पाकादौ छति- साच्वत्वच्यकहारो व द्यादितल्त श्या, "ज ae: yal (afar Tawtrerya afrwiasfe xz, तथाचोह्कञ्ञति साध्यत्वं वदा बास्त्ेवेति वन्तदा व

wifgwa शव faq ures शतिजननलरूपयोग्यत्वं wafer इति मावः । waféiiramarcre श्रङ्खते, ‘ahala, watt गेयादिकमतसाधा-

९९ वत्वचिन्तामणौ

कथं ara ed कामिनोऽन्बयः et शिकत्वेन कियातु्ध- त्वादिति चेत्‌, न, यदुत्तिकाम्यसाधनत्वं तच कायेता-

विद्यमानोऽप्यपूथ्वैरूपो धश्मोत्यथेः, "न काय्य, म यथो क्ररतिखाध्थ- ताविशिष्टः, शत्यपौ गसमयसम्बन्धस्याद्य्चण एव सत्वादिति भावः । नकामिगोऽ्वय. इति खर्गकामो चजेतेत्यादौ थागविषयवकं wear कामकाय्यैमिति कामिकाय्यैलाग्वयबोध इत्यथः, “खणिकत्बेग? विशिष्टश्छ फशाव्यवहितपूम्वेमसत्वेन, “क्रियातुख्छवादिति यथया थागादावख्िरवेम साचात्‌षाधमलसछ बाधिततात्‌परम्पराचरटकस्च सागुपस्थितेः खगेरूपेष्टसाधनत्वश्नान न सम्भवति तथा afa- चाध्यलविशिष्टापूर््ऽपि सादात्‌ साधनलवाधात्‌ खलगेषाधनवन्नाना- aware: कामिकायेतान्वयबोधे च भवन्मते रतिषाध्यत्व- विजिष्टे्टसाधनलतवस्छान्वयप्रयोनकङूपतथा योग्धतात्वादिति भावः | तस्मात्‌ शुतिजन्यतावच्छेद कावच्छिन्नवमेव www ay तच्च न प्रागभाव इति wea) काम्यसाधनलमाच्ं कामिकाब्येतान्वख- बृदधिप्रयोजकं, न तु काय्येताविशिष्टौग्डय काम्यसाधनलमिति waren, 'यदटत्तौति, ‘aw काब्येताबुद्धेरिति कर्णि ष्टौ

(९) विश्िदटख्ग साधनताक्ञामासम्भवादित्ययं इति we |

रणमिदं तथापि शङ्कममाचमेतदिवेके | तटस्श्रङ्गेयमित्यपरे | उपससणत्व- मालम्ब्य परिहरति, "यद्डन्तौति, "न लिति, गौशवादिति भावः । म प्रल- @u बोध्येति ite: | "पाको मवृद्ृतिसाध्य इति इदानीं पाकः खेच्छाधौन- मत्‌हति साध्य इति बोध्यं, तेन प्रवत्तकं शच्चानसुत्पाद्यते | ahaa मव्‌-

wereqquiaaay विधिवादः | ee

qe प्रयोजकत्वात्‌ न तु काययैताविश्िष्टस्य काम्य- साधनतेति व्यात्तिः। ननु पाकादौ कतिसाध्यतान्नानं न भ्रत्यघ्ेख कत्यनन्तरः पाके सति छरतिसाध्यतान्रानं तस्मिन्‌ सति रतिरित्यन्योन्याश्रयात्‌ कतिसाध्यतो- लोख विकोर्षा-रत्योरसम्भवाशेति चेत्‌, न, पाको

तत्र कामिकाय्येतान्वयबद्धि प्रति विधेहतुलादित्ययेः, "काम्बसाधम- तेति काभिकाय्येतान्वयबद्धिप्रयो जिकेति विभक्तिविपरिशामेनानुष- व्यते, रति sufi’ इत्यभ्युपगमः। (पाके खतौति तदैव विशरेये- fxaafeadaaafefa भावः । (हशतिसाष्यतान्नामं' सहतिसाध्य- तापत्यं । नन्वन्यगोचरश्व्या गाम्तरौोयकतया इत्यने पाके Ufa- खाध्यताञ्चानं भविखतौति अन्यगोचररूतौ तनिष्टतिसाष्यताप्रत्य- चस्ताद्ेतुलेन तचान्योन्याभ्याभावादिल्यत श्राह, ‘afar दूति हृतित उत्यश्नपाकादा वित्धयेः, तच हतिसाध्यतान्नानसम्भवेऽपि

छविसाध्यत्वं न प्रसि रतदनुमानावतारकाक्ते अनुमागकन्ना इदानी पदाथंतया खभिमतेन कालेन false साध्यस्य कंचिदप्यम्रहटादिति चेत्‌, म्नान्तोऽसि, न शौदानैपदा्स्य व्यापकतावनष्छेदकप्रविर्त्वेनानु मि तिषिष- बत्वमनुमन्यामद्धे, किन्तु यथा at हेतुसथ साध्यमिति रेश्िकव्याष्या यत्र देथ हेतुयदः तदेश्यौयत्वं साध्यस्य पच्छधम्भताबलाव्‌ सिध्यति वचा यदा हेतुखदा साध्यमिति कालिकव्याप्या यज काले हेतुग्रश्सत्‌कालोगत्वं सा . श्यस्य सिध्यति पच्चधम्भतावलादेव न त्वन्यतरस्यापि साध्यकोटिप्रबेश्चः, प्रछतेऽपि बयातिप्रदंकेऽयिमय्रग्ये "यदा तदेति यदोपादागात्‌ कालिक- खात्तिरमिमता, तथाच वतृकालावच्छिन्रिपाकस्य WHATS Ty 13

es ‘avaterntaat

मत्‌कतिसाध्यः aqafa विना waw सति afee-

चिकौर्षा-हत्थोरसम्भवात्‌ fagafue: प्रतिबन्धिकायाः सत्नादि- a) तथाच ay चिकोर्षाधोगरतिखन छतिषाध्यताप्रतयख्म- न्योन्याश्ययस्तमेवेति भावः । 'मत्‌श्तौति Certara ay मनद्रन्तिसाष्य CIR, पुरषान्तरोयप्रटन्िसाध्यतान्ानेऽप्षप्रन्ेः स्लप्रटन्तिसाध्यताश्चानमेव प्रवन्तकमतस्तत्‌ सन्यल्लये “मदिति, are इश्रायां भाविथौवराच्ये प्रक्तिवारणय एतत्कालोनप्रटन्तिसाष्य- ताश्चानमेव प्रवकनैकमतस्तत्सन्पन्तये दृदानौश्तनेति प्रत्तिविगेषष्छं, पचतावच्छेदकषामानाधिकरण्येन साध्यसिद्धेररेष्यवान्न परहतपाके

(९) सत्वादिति भाव इति ae |

धम्भताबलादेव cea इति नोक्तदोषः! गग्वेवं रतवृकाले पाकः रतिसाध्व- इति waste इदागोन्तनौ या मवृदतिः तत्‌साध्वताश्चानं यत्‌ waa तन्न स्यादिति चेव्‌, न, श्वादयस्येव प्रवत्तकल्वाव्‌ न्यस्य त चात्वे इ दानौन्तगत्वस््य छृति विष श्त्वेन साध्यप्रवेशरे “यस्ये्या चयिमोदाषरणस्यान्ययाकारत्वापकतेः | मन्वेवमिदानौन्तगृत्ा विरकालसाध्ये भाविनि राव्यादौ प्रडत्तिनं स्याद्‌ खलत्‌काले छतिसाध्यमिति श्वानामावादिति चेत्‌, ग, तच्र fe तदुपाब- देवताराधमादौ NAA TT च तजच्चानमन्ततभेव, GT यच तदुपायेव तादृशं श्वानं तच्च तदा ग प्रवर्तेते एव । केचिन्‌ श्याप्तावपि म rete. SAY छतिसाध्यताधौस्तु वत्तमागकालस्य पच्चतावच्छेदकत्वादययानुमिता- fates: | खन्धे तु इदार्नौकालस्य साध्यप्रवेश्च णव तथाच ततप्रवेश्नो हेतावपि | न चेवं साध्याप्रसिद्िरिति वाचयं । पुब्बैभिदानौ मृरतिसाभ्य- दति कचिदनुमितौ भातायां व व्यापि नाते प्रतनु मामका पर्व्वा- प्रसिद्धस्य कालविधेषस्य वि्रेषयतयेव पर्वं सिद्धसाध्यसाधारणेन ्थापकता-

्ब्दाखयतु रौवखब्डे विधिवादः | ९९

साधनत्वात्‌ शैवा्यनधीनन्वे सति मदिषशटसाधनत्वादा

खोयकाच्ाम्तरङृतपाके वा अंश्रतोबाधः, नौोवनयो निहत्यादिषाष्य- ताच्चाने प्रस्यषाष्यताच्नाने च प्रत्र नुयात्‌ प्रन्तितवेन प्रज्ि- वाष्वताश्चाममेव प्रवत्तंकमतस्तत्‌ खन्पत्तये शेतिलवं विहाय प्रटनि- तेम ॒प्रवेश्नः, शश्चातबाधद शायां चेत्थवन्दनादौ प्रटन्तिवारण्णथ इष्टसाधनताज्चागजन्यशटतिसाष्यताज्ञानस्येव प्रवन्तंकतया mgt ere

व्छेदकरूपेख सिदधिसम्भवात्‌ विगिवै गिच्क्चाने विग्रेषणतावच्छेदक- | प्रकारक च्चानस्येव THA हेतुत्वात्‌ न्यायमते सामान्यलच्तयया पव्वंतोय- वद्िमानवत्‌ कालविग्रेवस्यापि भागा । म च पूव्वमिदानोम्यदाथंस्यापि मावस्याथुनेदानोम्पदार्ंसयेतैकरूपामावात्‌ कथं प्यं साध्यसाधारबमेकं AUB स्यादिति वाच्यं | Kee fe प्रङत्तिनिमित्मनुगत- Haw वाच्यं श्थन्धथा तस्य Aas: तथाच तदेकैकमनुगतं व्थापङ- TAS स्यात्‌, खन्या पव्वतोऽयमिदानोन्तनधुमवक्तवाव्‌ इनुमितिरुपि ब स्यात्‌ | अवर्वेदानौ मवृङ्ृतिसाध्य इति श्राब्दबोधोऽपि खन्यथागनु- AAT सङ्ताग्रहात्‌ वदनुप्पत्तेरि्याङः। afew, दरदागोमयिमपदाधेयो- गूमेगांत्वादनननुगमेन व्याप्ययह्टादिति पूव्ब ज्धविरोधात्‌ । wa कति- साध्यत्वं सिध्यत्‌ विद्धे बाधादित्ययिमयम्थविरो धाच्च, दइदानोग्वस्य प्व - Swat ate ङतिसाध्यत्वश्यावाधात्‌ ्न्धथागनु गमस्येव कष्छशेपायमानल्ात्‌ | साभ्ये हेतौ च TMA “यदा वदेति काषिकब्या- ह्यपदं नविरोधाच्च काशस्याधेयकोटि पविष्त्ेम कालेऽधिकरणे हेतु-साध्य- सामाबाधिकरग्परायहात्‌ खन्धधा देध्रिकय्धाप्तावपि तदेश्रौयत्स्य साध्या- चन्तर्मा वापन्तेः, TAA प्व्वमिदानौ मवृक्ततिसाध्य इति कृचिदनुमितौ आाियह xanfe, तन्न; तज्रापि साध्याप्रसिद्या तादृश्रावुमिद्यसम्भवात्‌ |

१०० तच्चचिन्तामगयौ

हेता विष्टसाधनताप्रवेशरस्यावष्यकनिन तत्‌ साथैक्याय Gwar खविवयकेच्छाधोनेत्यथेः । यत्त श्रमे प्रतिवारणय खेच्छाध्यगा था प्ऱक्निस्त्षाष्यताश्ञाममेव प्रवन्तेकं अतः खेच्छाधोनेति सलविकष- थकेच्छाोनेत्ययेकं इति, Tye, AA प्रन्तिवारणटय Wivagr- Vaasa werer va’) कारणतावच्छेदकतया तज्न्ञानस्याचुष- युकतवाक्षदथे Sanaa’) प्रटत्तिविगरेषणताच्च, wad

नि

(र) चन्यथा लेच्छा धौनत्वस्य श्चागविषयतया कारखतावच्छेदकत्वे मोज-

नेष्छायां खविषयकलत्वम्नममादाय श्रमे प्रदक्धापकतेदुर्वारत्वमिति ara: | (९) अमे प्रटत्तिवारणा्थ' खप्रकारकेष्छाधौनत्वं कारणतावष्डेदककोटौ भिवेथितं प्रागेवेति ara: |

री

यदि चोक्षगत्धा कालिकवब्ाष्या वचानुमितिस्तदा प्रङ्तेऽपि वरस्तु इदानौ- म््रदे च ATM शत्तियद सषकारितया खरूप सदे वो्ारशकालत्वमन्धदा च्रौनियामकं यथाहइमादिपदे उशारथिदटल्वादिकं नियमतस्तस्येव बोधनादतो न श्याब्दबो धानुपपत्तिः। ब च तस्य गानाथेता axed, अतर्वानुमाने श्ब्दखमावोपन्यासस्याध्रयोगक्षत्वादिति aq aya) इददानौ af<- मान्‌ इत्यगुमितिरपि कालिकग्यातिग्रहे wena Ty खतव्‌ कालोनघुम- em रतत्कालोगवश्डिरिति विेषकालधटिवदेतु-साध्ययोर्िशिकवयाियदहे कचिदन्यथापि । म च प्रज्चतेऽपि तथा श्यातिरल्लिति are) सरन्न वथा STACY वथा सख्तोतपाकादौ खभिचारप्रसङ्काभावेनाये तत्रिरासस्या- सङ्तत्वापाताज्ेति दिक्‌ । “मतृकतिं विनेति दष्छाधोनमत्‌ ज्ञतिं fate, तेन प्राणपष्कसश्वारे ग अभिचारः, सन्तं et व्यमिचारवारखाय | ‘aqata fatars मत्पदं परते मदिङसाधने अयभिचारवारणाय । खत न्तमाजोपादाने BA व्यभिचारादुत्तरप्रतौकं | ‘Allan मत्पदं ततेव

परब्दाख्थतुरोबखग्छे विधिवादः | १०१

अ्रडत्तिविषवयतावच्छेद कधग्ोपर । ‘aqufa विनेति, caret यभि- शारवारशाय Ba इदानोन्तनमप्मटटन्तिव्यतिरेकप्रयुक्रब्यतिरेक- प्रतियो मित्वे खतौत्यथेक, प्रयुक्लश्च कार णाभावात्‌ कार्याभाव इति

प्रती तिसाचिकः खरूपसम्बन्धविग्रेषः, साध्ये creme प्रष्ट-

न्िविरेषष्तया^ भावियोवराच्ये यभिचारवारण्टाय शदानौग्तनेति ग्ररत्तिविग्रेषणं, इदानोन्तनमतरटस्तिब्यतिरेकप्रय॒क्रव्यतिरेकप्रतियो - frag ददानौन्तममत्‌ङुतिव्यक्रिथेसूध(र९ फलोपधायिका ata

aaa, म तु ततृखरूपयोग्यमाजे तेन न तदोषतारस्छछं, vafa-

(९) इदानौन्तनपटत्तिघटटिवसाध्यस्येव aad ब तु तद घटितस्येति (₹) यस्य पाकादिरूपफलस्य | [ भावः।

खमिचारवारणाय, तस्यापि मदौयञ्रमाथिं-मदौयश्रधोरि साधनत्वात्‌ | ननु अमवदन्येच्छाधौनमतृरृतिसाध्ये मदि्टसाधने जलसंयोगादौ व्यभि- चारः | ग च खेच्छाधोनमत्‌छ्तिं विगेति विवचितं, तथा सति तत. खव श्रमे अमिचारवारये मदिषटेयस्य वैयर्थ्या पत्तेरिति चेत्‌, न, थन्ये्छाधीगमत्‌रति- साध्य-मदिटसाधनान्येत्वे सतोव्यस्यापि विष्येबणत्वात्‌ | यद्यप्यन्येच्छाधौग- मतृकतिसाध्यान्यत्वे सति saa छते मेऽपि ध्भिचार्वारगादुत्तरपरतौकं aa तथापि तस्य हेत्वन्तरतया sad न दोष इति ध्येयं । ननु वस्तुतो द्भवद निष्टाननुबन््येव तदनुब ज्धित्वेन, मत्‌छतिं विना सदेव तां विना असत्वेन, मदिषसाधगमेव मदिष्टासाधनत्वेन भ्नमविषयस्तदा तच वस्तुतो निरक्कहेतुर स्ति छतिसाध्यत्वं नास्तौति कालिकवयाप्तौ यभिचारात्‌ | न च Te WIAA oat, तच्च तच दोषाब्रास्तौति वाच्यं । तत्त्वेन त्रायमानेऽपि निगडनिखलदे हस्यामवातजडौषछत कले वरस्य वा कियानुत्पादेन अभिचारतादवख्यपयादिति चेत्‌, न, उक्षभ्नमादेव प्रत्तिप्रतिबन्धे तद्यापार-

१

RoR लस्वचिन्तामथो

साध्यलस्य wean जौ वनयो नितिसाध्ये प्राणपञ्चकषश्चारे afer चारवारणाय ufaad विहाय nefaaa wim) न चेदं प्राग्‌- TIE munya wag सामान्वतोवया खे पशधम्मोतागलशग्यसाध्यप्रसिद्धेरमक्गतवेऽपि डेतुतावच्छेदकरूपेष हेतु- प्रधिद्धेरावश्यकत्वादि ति» are) अनायत्या शब्दादिना कथश्ित्‌ प्रसिद्धिक्पमात्‌ सध्ये खेच्छाधौनलस् प्रवेशात्‌ चेतौ ख तदःप्रबेशादन्यविषयकप्रटस्या नामरोयकतयोत्पने टठप्त-भोजनारौ व्यभिचार इत्यतो विगरेव्यदखं, तदानोम्त नमदिश्छाविषयसाघमत्नं तदथः, यथोक्भोजनादिख न तया तत्फले कालान्तरे इच्छा

(९ सामान्यव्याकषिश्यल्ञे प्रकखतसाधमान्यसाघनसनातोये प्रज्ञतसाध्यान्य साध्य- सजातीयव्यापिमह स छतस्य Ta प्रजतसाधगवत्ताश्चानस्येव हेतुत्वेन हेतुक्लानस्यापेत्तितत्वादिति ara: |

स्यानिदयएतया तेनेद्धाजननादिद्टसाधनल्वस्येव तश्रामावेन हेतवसत्वात्‌ धवि डस्येव्याद्ययिमग्रन्यपर्ग्यालोचगया साधनपदस्य फलोपदितपरत्वसाभात्‌, अलरव सम्प्रति मदिष्टसाधनतायोग्ये चिसमाविपाकादौ व अभिचारः । ग चेष्टसाधनत्वस्य कृतिं पिना ऽसत्वस्य सिडासिद्धधम्मतया विरोधादेकदा we- धम्मि तत्वेन मानं न स्यादिति वाच्यं । THT Bans दयोरवष्डछेदमेद- सादाय तदुग्रात्‌ | गन्वेवमिष्टलाधनत्वेनेव सामश्नस्ये कि बलवदनिष्टागनु- बन्धिलोपादानेन । ब च तदनुपादेयमेवेति are | “बलवद निष्ागनुवन्धित्व- शेय य्रमयग्थविसोधादिति चेत्‌, न, अलवदनिष्टाननुबन्धित्वस्य साष्येऽपि विवच्ितलया saad मधु-विषसम्एक्तात्रमोजने अ[मचारवारकत्वेन तदुपष- थओगात्‌ । म च साध्ये तदुपादानं विफलमिति वाच्यं । खेच्छाघोनञ्तिसाध्य- त्वेन nat मधु-विषसम्एक्ठान्नभोजने बलवदनिदजगकलवग्रहदश्चावां ब

शब्दास्यतुरोबखद्छे विधिवादः | १०४

खले ऽपि तदा तत्षुखूषस्तेच्छा विरहात्‌ पचतावच्छेदकसामानाधि- area हेतु मत्ताञ्चानादगुमितिरतो न भागाषिद्धिरराषाय । a- ग्वेवमपि आनु ङ्गिजेच्छा विषयसुखथाधने पिष्टकादिमथखितमोन- भोजनादौ arate व्यभिचारो caicay विगेग्धदशष्यापि WI खेच्छाभधोनलवटितसाश्यख्य Ween! म च फलेच्छा य- स्वे तदिषयमेष्छा धोगहतेरावष्यकलवात्‌ तज तादृशसाथ्यमण्यस्तोति area । फलेच्छा सत्वेऽपि तत्छाधनतान्चानाभावादुपादानप्रत्य्चख हतिद्ेतुतया तद्भावाञ्च मोनभोजनादौ छृ्युत्पादासभवात्‌ । भ श हेतावपि सखविषयकेच्छासोनत्वेन प्रटज्तिरविंेवणोथा श्न्वेच्छा- पौन -मत्छतिसाश्यान्यने सतोत्यनेन वा हेतुविंशेषणोय इति are | विगरग्यद खवेवब्थापत्तेः । न च धूमप्रागभाव-ूमविशिष्टममेवलयो- रिव wftiera वेयग्यमिति are तथापि घाधनताचटक- waa wins वेयर्थ्थात्‌ आ्आमुसङ्गिकेच्छावि- वयखाधने नान्तरोयकमधु-विषखम्यक्राज्ञभोजने व्यभिचारवारणाय वच्छमाख्बलद निष्टा नलुबन्थितल विगरेषणवे य्या पकेख । भं च त्ये बखवद निष्टानमुबन्धौ्टवाधनताखिङ्गकशतिसाष्यतान्नानस्य प्रटसि-

प्रशृत्तिरिति तद्धिषयत्वेगापि वस्य प्रवत्तंकत्वात्‌ । ग च तावता तभन्लानामाव- हेतुवास्विति वाच्यं । तदभावकारयत्ये गौ रवाष्जनकल्चानं विघटयत र्व amg प्रतिबन्धकत्वादत खव न्धायनयेऽपि तह्दषयतया ्ानस्य प्रवन्तेकतवं | न्ये तु Rade मधु-विषसम्क्तात्रमोनगे हतेश्नुत्यादात्‌ यथाञ्ुत- साध्ये मिचारात्तद्ारयायेव तदिश्ेषशमिति वदन्ति, afer, तदा वस्यानिष्यन्नतवेनेद्धाजनकतया दटटसाधनत्वस्यामावेग तत॒ रख्व॒तदारयात्‌

१०8 वक्चचिन्तामणौ

हेतुतया ars हेतौ तदुभयोपादानमिति वाच्यं । तथापि श्ा्नियहानुपयक्रवेन व्यथं विगरेषणतातादवस्छ्छादिति, मेवं, अन्ये- च्छा धोगहटति साध्यं सद्बखवद निष्टागसुबन्थितवे षतौदानौम्नमदटि- ष्डा विषयसाधमं यत्‌ तदन्यले सतौत्यमेन हेतुविगरेषणात्‌ अतो म॒ यथोक्तनाग्तरौयकमोनभोजनादौ व्यभिचारः, यथोक्षनानर- THAT HAT LAAT TT ATL AH AY ATTY MTA AT ST La तादृश वि शिष्टान्यलेन aarcanreaa fateeu-qeagfrerrarafey— -्दलयोने Fey । न च प्रतियोगिकोटौ बखवद निष्टामनुबन्धि- ले्टसाधनत्वयोः कथञुपादानमिति are । बखवद निष्टामनुबन्धो- एसाधमता शिङ्गकरृति साध्यतान्नागस्छ प्रवत्तकलेन हेतौ तदुभयोया- दागस्यावश्छकतया ATAU तदुपादानात्‌ श्रखण्डाभावषटक- तया च वेय्थ्थाभावादिति गर्चरणाः ।

froma खेष्छाधौगछतिसाध्यल्स्यापि वच्च सत्वाव्लोबनयो निटतेखदनु- त्पत्तेः, न्यथा बलवद निष्धानजुबन्धिनि भोजनादौ वदनुबन्धिलवम्नमद्रामां छृतेरलुत्पादेन तद्धिशरेषणदाने व्यभिचारस्य वच्चजेपत्वादिति aga wy पिटकादिमध्यख्ित विषभसये दतिरूपेषटसाघमे खेष्छाधोगछचसाध्ये बथा- aa अभिचार इति afeiteafafa, aes तग्भध्यस्िवमोगादिमोजने तथापि ब्यभिच्ारात्‌। (देवादोति, खादिपदेन परन्यादिपशश्यिहः, तदम धोनत्वच्च॒ तदगधोनोत्पत्तिकतवं, तेन न नित्येटसाधने द्यभिचारः, बद्यपि पाकस्याप्यदृ्टनन्यतया देवाधौनत्वमसिद्धं तथापि दष्टाधौग्टत्सम - वद्ितसामय्रयगधौनोत्यन्तिकत्वे सतौत aaa, wae ठौ यभिचार- वारणाय, GG स्वे प्ववा्तं बोध्यं इति प्रकाश्यः |

शग्दास्सतुरो बखद्े विधिवादः | १०५

wa तु afay काले नान्तरौयकरतिखाध्यस्य wear तादृञ्रकाच एव ॒दृष्टखाधमताचटको श्वतेच्छा विगरेषणएतयेनोपादेयः, चदा ae पुरुषस्य नाम्न ोयकशृतिाध्यस्य फलेनेचछा ख एव मत्परेमाभिधेयः, तथाच Yarns नान्तरोयकमौोनभोजनादौ न व्यभिचारः) म च तथापि तादूश्पुरुषस्य agua श अ्व्कश्चानानुपपत्तिर्ययोक्र्यभिचारादिति ari तज afa- वयकेच्छाघोमतदातनमन्मटन्तिव्यतिरेकप्रयक्रव्यतिरे कप्रतियो गिल- aaa लिङ्गलात्‌(९ इच्छायां सखविषयकलान्तभावादेव नाकरो- ` यके व्यभिचाराभावात्‌, साध्ये खविषयकेच्छाधोनलमप्रवेष्य तदा- तनमक्मटक्निब्यतिरेकम्रथक््यतिरेकम्रतिथो antes वा तज fayery । अचेषटसाधनताश्चामजन्यकाय्ैतान्नानस्चेव काम्ये परवन्तै- कलात्‌ तजर उक्रेतुना काय्येताज्ञानात्‌ WATT) नच त्ये इषटसाधनताश्नानजन्यतवप्यैन्तं नापेकितं किन्तु कामनाश्चा- wid तञ्चेच्छाया fay प्रवेशादेव सम्मवतौति are तचा उति दरष्टासाधनलन्ञानेऽपि उक्र्ेतुना aaa प्रदस्यापन्ते- रिति चेत्‌, न, once ख विगेष्वन्ताप्रतिन्धानलन्यपेन तादृश्- रतिबन्धानविथिष्टश्ेवाभिदहितलात्‌ हेलम्तरभन्यकार्ताज्नाग्यापि कचश्धिन्ता दृ शरवसम्भवेन प्रवर्तकत्वात्‌ वच्यमाणसामान्यसुखव्याप्तौ च तन्तत्काशातिरिकयेम कालः तन्तत्परूषातिरिक्रल्वेन पुरुषो वा ॥ विगरेषणोयः तेन म तदसङ्गतिरपोति प्राहः | |

(९ ay खविषयकेष्छाधोगत्वं प्रवेश्य acinar fata खतिरेकप्रतियोगित्वमाश्रस्येव fergentafa we | 14

Veg. तत्वचिन्तामयौ ARMA दित्यनुमानात्‌ खञ्तिसाध्यतान्नानं यस्व य-

afen हेतावपि खविषयकेच्छाधोनत्वेन प्रन्तिर्विंयेषष्यीया साध्य एव वा सविषयकेच्छाोनत्वेन प्रटत्तिने विगरेषणोया तेग नागरोयकमोनभोजनादौ न Brat: | म कैवं विगरेषदखादि- त्ैयग्येमिति ae) तस्य देलप्रविष्टलात्‌ किन्तूकक्रमेण बखवद्द्‌ - निष्टाननुबन्पौ ्टसाघनताश्नागविशिष्टस्येव कार्ैताज्नानण् प्रवत्तंक- तथा तज््ानावश्छकलप्रदश्ेनाय तदमिधानात्‌। Wy वा Vas स्थापि न चतिः पराथ डि नेदमनुमानं किन्तु प्रडन्तिप्रयोजकौग्डतं araafa व्यथं विगरैषणत्वादेर दोषत्वात्‌ seit बखवदनि- छागनुबन्धौष्टसाघनतान्नानविशिष्टलसम्पभ्िरेवेत्याङः | तदखत्‌, बलवद्‌ निष्टाजनकल्वश्च लिङ्गविशेष तेन मधु-विषसन्यक्राल्ञभोजने न व्यभिचार श्त्युत्तरयन्वासङ्गतेः ययाश्रुतेऽपि व्भिचारामावा- दिति ays: | |

"देवेति, ठष्वादौ व्यभिचारवारणाय सत्यक, Cera मा्रटृत्यघरितसामग्यणन्यने सति wad ach, तेन पाकादेरष्य- कृष्टापौगतान्नासिद्धिने वा नित्ये teat sant व्यभिचारः, अन्यत्‌ सव्ये GSA | तस्सत्काल-तन्तत्‌ पुरुषस्य साध्य- हेतुघटकतया wee खतघटिततया च विशेषतो व्यािग्रशस्लाभावात्‌ qwagt आामान्वतो व्या्भिमार, “यसेति, “चदा तदेति शत्यन्वयि चदा-

(९) शयं विरष्यत्वादेरदोषत्वादिति Ke, Te |

* “यस्येति रलश्योपकच्छयं अयिमहेतावपि रखुवभेव योग्यमिति मावः |

श्ब्दाख्यतुरोयखरटे विधिवादः | १०७

दिष्टसाधमं aqafa विना यदा म सम्भवति तत्‌ तदा सतछतिसाध्यं इति व्याप्तेः । अतसिदष्येष्टसाषमत्वाभा- वात्‌, बलवद्निष्टाननुवन्धित्वश्ड सिङ्गविशेषणं तेन न मधु-विषसंम्यक्ताज्रभोजने व्यभिचारः | अतौतपाके खं

नन-तद्टातमेव्ययेः,. तथाच यश्च यत्‌ मत्‌ कालोनेच्छाविषयक्ाधनं दातनेख्छछाधोनयत्‌ प्रततं विना न विष्यति तत्‌ वशातनखेष्छा- सोगतस्मन्तिशध्यमिति ग्याष्ययेः,(र । गन्वद्ञोकस्यायभावायिकरण- TTT RTT wee afirercers प्र fwaraaniaricaa- आह, ‘afugefa wiaaad:, शदटषाथनलाभावादिति, परत्यन्तर जाभावाच्ेत्यपि बोध्यं । तचाचाजोकस्याप्यभावाभिकरष- ववाग्वपगम्मनये ay खाध्याभावा धिकरणलवसत्वेऽपि हेतोरखत्वरादेव न व्यभिचार इति भावः । "बलवदिति ददानौन्तनमदौोयवख्वदरष- विषयदुःखाजगकलशचेत्यथेः, "मधु-विषसम्डक्ता भोजन इति ददानो मरक्जन्यदुःखे बलवद्ववतः पुरुषद्या न्यविषयकेच्छा पौगप्रटन्तिसाथये नाम्तरोयकमधु-विषखम्पकान्ञभोजने तदातनेच्छा विषयमधुभोजन-

७ चत्‌ यतृकालोगयत्‌पत्ति्तिरेकमयु्षव्यतिरेकपरतियोगिववि- ` शि्यदातनयदिच्चछाविषयसाधनं भवति तत्‌ खेच्छाधौगतत्‌कालौन- aquatreny भवतौति प््येवसितोऽथेः।

प्रयोजकत्वमाशद्याह, असिद्धस्येति तथाचेशटसाधनगत्वद श्रं नादेव सिडत्व- faz वििषनिभेधात्‌ ५ शिटकतिसाध्यत्व पय्यैवस्यति EAU, सामा.

६०८ तश्चचिन्तामणौ

कतिसाध्यतोच्ौं न व्यभिचारः सामाग्धतस्तस्यापि ङतिसाध्यत्वात्‌, अतौततादशयाश्वातौ तीदनेष्छायिर- हेशेष्टसाधनत्वाभावात्‌। अतरव निदाषटदूनदेडोवषेति वारिदे तोयदान्ोयलाभसम्भावनायां वा सरोऽवगा- इमे न Wana इष्टसन्तापशान्तिसाधनतोयसम्बन्धस्व

जन्यसुखसाधने इत्यथः, तस्य खविषयकेच्छाधोगप्रटन्तिषाध्यताभा- वादिति भावः । भोजनं गलाधःसंयोगजनकक्रिया, फलशावख्छि- wees watery । “शतिषाध्यतोन्तोणं इति वक्नैमागपाक- इत्ययः, यत्‌तद्रभसामान्यश्याप्नौ व्यभिचारः विशिष्य ददानौन्तनत्य- चरितविगेषव्याप्तौ वा, we सामान्यत इति तस्यापि खामान्यतः खहृतिसाध्यलात्‌ यदातनप्रटत्तिदयतिरेकप्रयुक्रव्यतिरेकप्रतियो गिल यन वर्तेते तदातनप्रनतिसाध्यवस्धापि तज स्वादिति यावत्‌ दितौये “श्रतोतेति, “दृष्टणाधमलाभावादिति ददानोग्तनेच्छा विष- यखाघधनत्ाभावादित्यर्थः, इदमुपशचणं एतत्कालोनप्रडत्तिघटित खत्यभ्ताभावादित्यपि दष्टं । “श्रतएवेति चत एव cera anata विना sea सतौ ति विगरेषणमतणएवेत्यथेः, “खरोऽवगा- er दूर खसरोटन्तितो थसम्नन्धे, “निदा चदूमदे ह इति इष्टसाधनल-

wa इति यदा हेतुरस्ति तदा साध्यमपोति कालगर्मयाप्तौ ग ्भिचार- EMU, यदा Walsall साध्यासस्वं तदा हेत्वभावादेव ब अनिचार- दति | “खलौतेति, मवृक्ृतिं विनाऽसत्वमपि नाक्तोखपि बोध्य । agate विना

प्ब्दाख्यतुरौ यखद्छे विधिवादः। १०९

wafa विनापि सिद्धिप्रतिसन्धामेन ferris सवछ्तिसाध्यत्वन्नानाभावात्‌। यदा च मत्कृतिं विना न सम्भवतीति प्रतिसन्धत्ते TST VATA)

- यस्य सन्तापशन्तिमाबमिष्टं स सरोऽवगाहनस्येष्ट- साधनत्वभमेव न प्रतिसन्धन्ने vafeaafedisia तत्‌- सम्भवादिति कञ्चित्‌, तन्न, तोयसम्बन्धत्वेन सन्ताप-

खण्पन्तये, “खिङ्राभावेन' शिङ्गविगेवणसत्यन्तनिखथाभावेन, tes wee बलव दित्यादि विशेषणएनमिखयाभावेनेव्यपि ata | ‘Hane fen’ इदानौम्ननमत्मन्तिं विमा |

faienrayannada न॒ तज हतिसाध्यवश्ञागमित्येकदे- ज्रिमतसमुपन्यस्य दूषयति, स्येति, 'उपश्ितेति, तथाच व्थभिचाराश कारशलप्रतिसन्धानमिति भावः । 'तोयसम्बन्भलेनेति न तु तन्तन्नो- waged येन व्यभिचारः स्यादिति भावः |

केचित्त camara विना see खतौ दानौगनमत्‌- प्रन्तिखाष्यसाघनलं हतिसाष्यल्राङुमाने fay तावतापि नान्तसे- यकटप्नभोजने afar तत्फले तदानी मिश्छा विर्ेण

(९) खरसो दूरखत्वात्‌ तदुढत्तितोयसम्बन्धनन्य्चखे बशवद्देषो भव- तौति ara: |

warm सतोत्यस्य प्रयोगकतवमाह, wavafa, faitennnufaaanat ` देव । तच सिङप्रतिसन्धानमितथेकदे शिमतसुयन्धस्य दूषयति, "यस्येति, ‘at- वेति तौवविश्नेषसब्बन्धेनेतषथैः, लेकदेशिमतं दूषयति, “कार्येति हति-

११० वक्वचिन्तामणौ

चणन्तिसाधनन्वं तस्य च सरोऽवगाहनेऽपि wena w- vray हष्टिरपि तत्साधनं न स्यात्‌ सरोऽवगाइमादपि तत्‌सिद्धेः i

` कायसाधमत्वण्डं शतिसाध्यत्वे न few पाकादिवदो- Seca net: get छतिसाध्यत्वच्चामे हेत्वभावात्‌,

तदानोन्तनप्रनतिसाध्यवस्यापि विरहादिति प्रलपन्ति, तम््तञ्ुप- wa दूषयति, "कार्य॑ति, area’ सत्थ्तबहितमिदानौग्- ` गमत्‌प्र भ्तिषाध्यसाधनलव, ‘auras, इदसुपखखकं नाकरो- यकटप्रभोजनजन्यफले तदानोमिच्छाविरडेऽपि नान्तरोयक विधया -अन्धगो चर परटभ्तिसाध्यलस्तेव तज रुत्वेन तद्भोजने Brace दुग्बा- रत्वात्‌ “प्रखाखमाद्धो तिन्यायेन साध्ये खविषयकेच्छा धोनत्वे प्रवे VW तत्मबेश्ख्यान्याख्यलात्‌(र) cea” तावता- प्यनिर्ग्वाहाचचेत्यपि बोध्यं |

(र) पाकरादाविव मौोणनादाषपौति we |

(९) छतिसाध्यसाधनत्वप्रवेग्र स्यान्याग्बत्वादित्ध्यैः |

(९) मजु तवापि साध्ये खविषयकेष््ाधोगत्वं प्रवेश्य ever साध्वे प्रवैशिवमिति तुल्यमिन्धत are, ददटसाधमत्वेति |

a ~~~ ~~~ ~~~ ~~~ ~~~ ~~~ ~~~ ~

साध्ये्थः, भजु सामययव मानमत Ure, ‘Wadifa, तथाच सामयेयव नेति मावः । “ततुप्रकास्केति, यद्यपि gaat शुक्िविशेष्यक- PATA वधतथाभूतच्चागसाध्यतया व्यमिचारस्तथापि a TUT सा ततूप्रकारक्चागय्धतिरेकप्यक्कव्यतिरेकप्रलियोभि- नोति निममोऽस्ि च मेदाग्रष्ेतुतावाच्छेद कतया रजतत्वप्रकार काञ्चाबं

श्रब्दाख्थतु TUS विधिषादः। १९१.

wad खिङ्गन्चानमेव nana असु प्रामिक- चात्‌ WARS! न खं लाघवात्‌ छतिसाध्यत्व- Wa तथा, छतिसाध्यतासुमितौ तदा मानाभावेन वुगपद्पस्ित्धभावात्‌ प्रसिसामय्या सुमितिप्रतिब-

‘fayur’ कतिसाध्यलानुमापकशिङ्गकल्ञाने, तथाच दष्टसाधन- ताञ्चानं प्रवत्तंकमायातमिति भावः। ्राथमिकलादिति, द्यपि प्राषमिकर्नव(९ न तकः किन्तु प्रयमोपश्धितलमेव, तथापि त्ते wre arama प्राथमिकल्वे प्रथमोपञ्ितलमपौति भावः | wat हेतूमाद, “श्राव्वकलादिति rma नियतपूलवेवत्तिताक- नादित्यं, तथाच कु्षनियतपू्वेवततिंताकस्लागन्यथा सिद्धमा कपमोयमिति eraafafa भावः । “शाचवादिति अवच्छेदक डाषवारित्थथैः, "तथा" sia, यदपि दृ षाधनता जिङ्गकशति- सषताश्नानख्छ Va कावच्छेदकलाचवं, तथापि प्रन्तिलावच्छिज Riese हेतुलमिति मतामिमरायेणेदं, तदाः प्र- fr, "वगपदु पस्धित्यभावारिति प्रटन्तिपूलवेशुभयवादिसिद्धना- wafzaya: | नलु श्रनुमितिखामग्येव मानमित्यत श्राह, श्रन्ति शमेति तथाचागुमितिषामय्येव aratfa ara) यद्यपि ay Reva wae ava न nef wera, तथाप्य

) रतश्च नेमायिकेनाश्द्धितं | (९ प्राचमिशत्वं प्रथमोत्यन्तिकत्वं, न तकं इत्च म तन््मिति पाठान्तरं | ९ प्रतिबन्धकामावस्यापि सामयौधटकत्वादिति ata: |

ARR तत्यचिन्तामगौ

न्धाचेति चेत्‌, न, fern रसतिसाध्यत्वाप्रकाओ तत्मकारकचिकौर्षायां तस्याहेतुत्वात्‌। अतरव सिज्जग- न्तरन्नानमपि न प्रवत्तकं। ननु पाकादिः कतः किय- ATMA न पक्षः तस्य रतिसाध्यत्वे बाधात्‌, नाप्यना- गतः, भाविपाके मानाभावेनाश्रयासिङ्धेः, ara

्रटन्तिपदं चिकौर्षापर, fentat प्रति च नोपादानमत्थक्वं कारकं भानाभावादिति भावः। छतिसाध्यलाप्रकाश इति रतिशध्यला- विषयक xark, "तस्या हेतुलादिति aw हेतुलासम्भवा दित्यर्थः, तत्मकारकशषवा दौश्छायास्तत्मकारकश्चानजन्यतनियमेन शतिषाध्यता- ज्ञानस्य चिकौरषाहितुलावश्चकलादि ति भावः। wav’ featatat त्य हेतुलासम्भवादे व, fey? नित्यश्यले शौचादि मत्वन्नानं, "तस्य कतिषाध्यल इति तस्येदानौन्तनरतिसाध्यव इत्यथः, ‘Arn भावेन" तदा मानाभावेन,(९) परैः सामान्यप्रलया सन्तेरनभ्यपगमादिति भावः । श्राया सिद्धेरिति sere पश्लेनाभिमतख्छ भविग्यत्‌-

पाकस्यानिखंयादित्ययेः, तथाच तत्पचकानुमितिं प्रति ANH

` (४ मविष्यत्पाकेऽपि कालान्तरे चच्छुःसंयेगादिसत्वान्मानामावेनेब- | ayaaa: पुरयसम्बलिताथं माह, तदा मानामावेनेति ।

asta प्रयोजक {मिति भावः। ‘eauafa, तचापि छतिसाध्यत्वाप्रकाशा- दन्यथा सिडसाघनापरत्तेरिति ata: | (बाधादिति कालिजब्धात्या पलधम्भ. ताबलात्‌ तत्‌काल्ञे कृतिसाध्यत्वं सिध्यति रतश्च तच. बाधितमिलधं, |

प्ब्टाख्यतुरोयखष्डे विधिषादः | १९१३

अ्विष्यट्दत्ति सामाग्धत्थात्‌ गौत्वबत्‌ इति मानमिति चेत्‌, भ, मानाभावेन गोत्केऽपि तस्वाप्रसिदेः) चाक- amt पञ्च इति चेत्‌, म, माबार्थो यदि aad तदा वापौखिङ्गासिचिश्च। सव्यैपाकपरत्ये च तस्य सिभामे बाभोऽनागतभागे चाश्रयासिदहिः। TATA TATA

हेतुतया aaa बिना कथं तत्पच्कानुमितिरिति ara: | भविष्यदिति रतत्काखोनप्रागभावप्रतिथोगिष्टक्तोत्ययैः, न त प्रागभावप्रतियो गि न्तित्मा्(९ यदा कदा चिदन्तेमानप्रागभावप्रति- atfrafera सिद्धवाधनापन्तेः, “सा मान्यलादिति, यद्यपि सामा. wea लातिलं तथात -मनस्वादौ श्रततचैचादिमाजट्न्तिचे्लारि - जातौ ख व्यभिचारि समानकाशीनानेकानिव्यसमषेतले षतौत्धनेन fanfeasta कुलाखविशेषादिजन्यतावच्छेदकालैतचटादिमाशट - न्िलातौ व्यभिचारि, ante arrerdvereammrnranfaatts - ठन्तिधग्येलादित्यर्थः, "यदि पाकलमिति, पाको मौयते इतर- भिन्नेन प्रतौयतेऽनेनेति aq भावः। ‘ae’ wae, fagi- रके oe । ववत्तमानाद्यदासौम इति वन्तेमागलादिकं पञचतः-

^ बतु वक्तमानप्रा्मावपतियोभिल्वमा्रमिति we । ` Q) aya यः सिडमामस्तजेबयेः |

wufsafefa, यवण्ोपलश्ससं व्यात्मत्व-चेचत्वादो यभिच्रासोऽपि बोध्यः। | nnarefs fafaer afe wer यते तदेव TAMAR नान्यचेच्यभि- 15 |

Urs तत्त्वचिन्तामणौ

पाकः पकः WTA च छतिसाथ्यत्वं a बाभि- afaata न, सिद्धस्य wad नासिदस्येत्यलुमितेः सिद्वविष यत्वे बाधात्‌ भिन्नविषयत्वे वा सिद्धविषयेष्च्छा- प्रटत्यायनुत्पादकत्वाञ्च | छत-क्रियमाणसाभारणदति- साध्यत्वन्नानादेवासिद्विषयथा चिकोर्षा छतिशथोत्पद्यते, अनन्यगतिकत्वेन तथाकारणस्वभावकख्यनादिति चेत्‌,

वच्छेदकेऽनिवेश्येतययैः, "पाकः पाकलेनेव पाकः, "पाकसामान्धेः पाकलावच्छिश, vacates बिद्धपाके बाधश्चानात्‌ तथाच पाकलरूपेण पाके बायज्ञागाभावात्‌ पाकलावच्छिशपाकपकिकं- वानुमितिरिति ara: ‘fage’ ज्ञातस्य, “श्रतुमिवेः' उक्ानुमितेः, ‘fagfaree’ पाकत्वरूपे ठ बिद्धपाक विगेव्यकले, बाधात्‌” बाधि- तविषयकलप्रसङ्गात्‌ अन्ययाद्ययातिलप्रसङ्गादिति यावत्‌, अन्यया- स्यात्यग्यपगमे दूषफमाइ, “मिन्नविषयतव इति सिद्धमा विशेग्धकले इत्यथः, “अनुत्पाद कल्वादिति शमानविशेव्यतेनेव तेषां काग्यै- कारण - भावादिति भावः। wea, 'शत-करियमाणसाधारणेति ददानोन्त- नलाद्यविषथकखप्रटन्तिसाध्यताश्चामादेवेत्ययः, तथाच प्रन्तिसाध्यल मात्र खाध्यमतो भान्ययाद्यातिरिति भावः। ननु तथापि श्रन्व विषयकश्चाने कथमन्यत्र चिकीर्षां स्यादित्यत श्राह, “श्रनन्येति,

मामः, सामान्धस्य यावद ्ेषनियतल्वादसि्गस्याक्नानात्‌ सामान्येन रूपेड faxen waarncencentaay, ‘fasefa, (छतेति, यद्यपि WIS: समाबविषयत्वं oi तथापि भिन्नवादिमतेनेदं | ‘ateafata

श्ब्दाख्यतुरौयखण्छे विधिवादः | १९४

afe यादशं ऊतिसाध्यत्वं चिकौर्षायां प्रकारः ares चाने नास्तौत्यन्यप्रकारकन्नानादेव चिकरौर्षा स्यात्‌। तथाच लिङ्गन्नानमेव प्रटत्तिहेतुरसतु प्राथमिकत्वात्‌ |

यजतु श्मृतपाके कतिसाध्यत्वासंसगाग्रहात्महत्तिः स

'तथाकारणखभावेति समानप्रकारकलेन कारटं-कारणभावकण्यना- दिव्यैः, "तादु श्रमिति ददानौ.म्तनमग्रटत्यन्तरभ विग्यत्वूपमित्य्ं ‘arfta’ विषयो न भवति।

wana’ पाकलरूपेण wa सिद्धपाके, “शतिसाध्यलासंसर्गा- हादिति इटातोग्तनमतरटन्तिसाध्यलासंषर्गाग्रहादित्यथंः, ar- शातमकेटानोन्तनमय्रट न्तिसाध्यलग्रहसङहक्षतादिति ओषः, तथाचा- जुमानाभावेऽपि न चतिरिति भावः ग चेवं तत्रकारकसंवा- रोष्छायास्तत्मकारकञ्चानजन्यलनियमभक्ग इति" are, यत्व तत्वादेरमनुगमात्‌ शतिखाध्यलातिरि क्ख एव तथा नियमात्‌ | ज चेवं लिङ्गन्चानमेव प्रवन्तकमस्तितिर वाच्यं । ais प्रठन्निषूष्वं- मनुमानामभ्यपगमेन लिङ्गज्ञानस्य पूव्वेव्तिताया रएवासिद्धेरिति भावः) मनु शतिसाध्यतासंसर्गां ग्रहस्य wae खश्चातबाधद्श्रा्यां

म

(९ या यत्मकारिकेच्छा सा ततप्रकारकन्ञानजन्धेति नियममङ्क cere: | © प्रक्तिसाध्यवाख्न्े तादृश्रनियमसस्वाभिप्रायेकोेव लिङ्धक्चागस्य प्रव- wad मिराक्षतसिति ata |

छनन्तरं भविष्यत्तारूपमिवयेके, इदानीं छशतिसाध्यत्वरूपमितघन्ये, (सितेन? सिद्त्च्चानेनेत्ययंः |

veg _ तत्चचिन्तामणौ

AaB: इहसाधमताग्रहादिति। तच, BA wee सिद््वेन तच srardatatsqars—

सेत्यवन्दगादौ कथं प्रछृन्तिवारण्णमित्यत are, ख चेति, ‘ceara— नतायहादिति दृष्टसाधनताश्चानासीनः ख भ प्रटजिरेतुरित्यर्थैः, श्रपौनलश्च एककाश्चावच्छेदेनेकात ठत्तिलं BATT हारोल्रकालावच्डेरे मेकात्मटन्तिलं वा । म रेवं असंखगायदस्छा- भावरूपतया अनादितेन चिरकालोनेष्टसाधमताश्ञानमादाषाति- wey”) खम्मनप्रकारकसाधमत्न्ञानस्स दृच्छाविरोधितया दृष्ट साधमतान्चागविशभिष्टस्ड पूम्बेसन्तावास्तन्मतेऽगपेकितलादिकिः AS & यख्गयेऽभावस्छाधिकरणशशानरूपतया असंसर्गाग्रषख्वाणत्पादाश्छवि- नाश्रग्राखिलाङिति भावः |

afen लु सश्जातया घद्‌भ्रार्यां चेत्यवन्दनादौ प्रन्तिकारष्वय TOMA शानजन्यक्ृतिसाध्यताश्चानस्ेव HAHA कवं खद - एणतमकेदानो ्सनमत्रटन्तिसाश्यला ST HAS aT UES — faftaa wy, “ख चेति, ‘sdentuy’ अग्टहोतासंसमेकं ger नोन्तनमत्रटत्तिषाध्यवग्रः, ‘carafe fa age RETR, तथाच सरणात्मकतजन्ञानमणद्धोधकविषयेष्टखाधमता- श्ञागजन्यमिति भाव दति थाचष्भुः |

“सिद्धलेन' सिद्धलषूपविगेषदशेनेग, कास्यैतासंसमेगद्े. इटा- नोम्तनमप््रहन्तिसाष्यतला संसग, श्रसुमानबाधादिति द्दानौन्त-

नामिन

(९ सन्नातबाधदश्यार्यां चेत्यवन्दमादौ प्रत्तिपसङ्क sare: |

WTS LSS विधिवादः | ११

वाधात्‌ | समृतपाकस्य fad तदा न द्यते इति चेत्‌, तहिं समृतपाकस्य सिदत्वग्रहे आओदना्थौ पाके a प्रवर्तेत सिद्गोदनोऽपि पाके ठृत्तोमि भोजने प्रवर्तेत, ay ware! सिद्धत्वग्रहाकदसं सग्रहं इतिं Syst अपि च awd काय्यैत्वासंसर्गादिद्यमाना-

नमद्मटन्तिखाध्यत्वासंसर्गागरह विरहा दित्यथः | “शिद्धलयडे" faga- यदद्भ्ायां, "पाके" पाकान्तरे, “सिद्धौदनोऽपि' रिद्धौदनमाचको- ऽपि, बिद्धपाकातिरिक्रपाकरदितोऽपौति यावत्‌, ओद्गकान इति ओषः, wits विद्धभोजनातिरिक्रभोणनरदितोऽपि, ठततिकाम- दति Su, भरवन्तंत' TaN एव पाका Kees भोजनानि इत्यव धारण्दशायां प्रवर्तेत, "पाकादौ" सिद्धपाकादौ, “सिद्धलयदहात्‌ः सिद्धलरूप विगेषदगेनात्‌, ‘aufafs श्रसिद्धणकादि सत्वद्धलेऽवि सिद्धवरूपविगेषदगेनात्‌ सिद्ध पाकादौ तदसंसर्गन्ञाभं तुललमित्ध्यः | ननु किश्चित्पाकादेरथिद्धलस्यले सिद्धपाके तन्लत्पाकलरूपैण arg-

tagtf, तच क्लय्यैत्वासंस्स्रहादिति भावः। तथापि. यदि भ acces जाह, ‘faatatsita, गमु विद्धेक्ङ्ये णास समेयरहेऽपिः सामान्येन रूपेणा- खं सगं यषः witty, “वमपि चेति, विद्य॑भागासं सगय tone, “काैत्वेति | frefa, यद्यप्यवेद्धरपत्तिः समानप्रकास्कतया च नातिप्रसककु- कथापि समागविषयकते हेतौ सम्भवति भित्र वषयको न कष्यते इति भावः। “अचेति पामाकराभिप्रायं त्रम इयथः, Wadia, पच्चतावष्छेदकधम्भाव- fequftrames पच्श्चानत्वान्नाश्नयासिदिरितिः मावः। med पक्त व्छामस्थागुमितिहेतो रलमपन्तिः खअप्रसिद्लस्येव. पर्तस्यानुभितिङ्षियताभ्यम+

९ तज्वचिन्तामयो

शप्रटन्तिसाध्यलासं सगं गरहसत्वेऽपि पाकत्रूपेए तदसंसर्गायशसत्नात्‌ तेन रूपेण प्रटन्तिर्नानुपपन्ना पाकलरूपेणेव सिद्धवश्नाने a प्रठ- fatarfagr इयन्त एव पाकादत्यवधारणटश्रायाश्च पाकतरूपे- रेव तदखसगेयहाश्न प्रटन्तिः फशवलेन तथेव कश्पनात्‌ । भ चेवं सिद्धपाके सामान्यतः. तदसंखर्गायहाद सिद्धपाक इव नियमतः विद्धपाकेऽपि सामान्यत शृच्छा-प्रटच्यापत्तिरिति ara) असि- दविषयलवख्य काय्येतावच्छेदकतया सिद्धे तयोरनुत्पन्ते रित्यस्लरषा- दाङ, “रपि चेति, ‘rade’ इदानौन्तनमप्मडन्तिसाध्य- लासंसगंख्छ विद्यमागलात्‌, "विद्मा मासंषर्गायरदादिति कारण्टोग्त- श्रानविषये uftife विद्मामो यः कतिसाध्यलाखंसर्गस्तस्साग्रहा-

(९) सामान्यधम्भ॑प्रकारेगोत्य्थः |

मभेग पुवे वद्षत्तिलया हेतोर्ात्‌ । न च पत्तधम्भताश्रानमहेतुरेव परस्य SATA तदुपदश्रंक उपनयोऽपि ग तेनेष्यत दति वाश्यं । तस्य हेतुवचमेनेव लामादव खव य्ाप्यतावच्छेदकप्रकारकपच्च AAA तत्कारकव्याति- Ww तस्य परामणं इति चेत्‌, ar वदन्ति, पच्चसाकाङ्कौभरूयोपख्ितस्य हेतोरसंसर्गा्र ह wa तस्यानुमितिद्ेतुलवाभिमतः, afer च पा ङत्वावच्छदेन पछतदहेलोर सं सर्गाय्रषः fears तदसंसगेग्रहेऽपि पाकतावच्छटेन तद- मावात्‌ अन्यया पाको भ मदिसाधगमित्धाद्यभिलापोऽपि स्यात्‌ रव अदवष्छेदेन हेतो रसंसगयहस्तडरम्मा वच्छिन्दिषयानुभितिमेवतौत्ेव axe साधारं भवति cad पाकत्व, वयेति वदवच्छिन्रागागतपाकविषयानुभितिः zag विशेषो यथाविद्यमानस्य जिद्ासंसगेस्यायशसतचानुमितिः प्रमा यत्र विद्यमानस्य लिङ्ासंसर्गस्यायह सासं सर्गाय जन्धले ङ्किकास सगय माच | ग॒ च भिच्वप्रकार्कविरोधिद्चानस्याप्रतिबन्धकचात्‌ सिडपाकत्वेब aft

ग्रब्दाख्यतुरोयखण्े विधिवादः । १९९

संसमोग्रहादिसंवादिनौ wef: स्यात्‌ fared सि याकन्नानादन्नावेऽसिहे पाके इच्छा-प्रटत्तौ स्यातामि-

रिव्यः, “विसंवादिनौः शत्यसाध्यविषयिषौ, कारण्टोगतशन्चानवि- wa धर्डिष्छविद्यमान-विद्यमागयोः कतिसाध्यलासंसर्गयोर यदेव प्रत्तः शतिसाध्यलव-तदभाववददिषयकते(१) प्रयोजकलादिति भावः | we प्रन्तिविषये शतिसाध्यला संसगेख्या विद्यमागल-विद्यमानलवनेव wav: छतिसाध्यत्व-तदभाववदिषयकंले प्रयोजकं, म तु कारषौ- शलश्चागविषये तद विश्चमानलादिकमिलत्यरचेरार, ‘feta, ‘fay- पाकजन्चामात्‌' बिड्ूपाकन्चानादेव, शच्छा-प्रटन्ौ' सवारीच्छा-प्रन्तो,

(५ इन्द्रात्‌ पर इति न्धायात्‌ छृतिसाध्यत्ववदडिषयकत्वे तद माववदविषय- कलये चेत्धथंः।

argent गरष्ौतेऽपि wate सिडपाकस्यानुभितौ मानमस्ति वाच्यं । सदसंसर्गा यस्य प्रमानुभितौ कार्यत्वेन कलमवौजस्य यवाङ्कर- इव ब्नमानुभितावसामर्थ्णाव्‌ सिडधपाकविषयत्वेऽनुमितेभ्नमल्ौचिताव्‌ I wed यच्च सभे wat धुमासंसरगेऽगरष्टोतेऽपि वडिति धमवति AUR पवेतत्वावच्छेदेन स ग एत इति यथोक्तसाममोसत्वादसन्नि- कृरपवैवविषयानुमिविः स्यादिति चेत्‌, म, वचर साकाङ्कीभूय हेतो रमावत्‌ धट-घटल् ENE समूष्ालम्बगवेलच्तणेनायं घट इयज यथा साकाङ्कगेभूय wera atetta fayart विवलितमिति | afer, परसाकाङ्े- wud किं पचढत्तितयेपश्ितत्वमुत पच्तेण सममग्एष्टीतासं सर्गौ भूयोपस्थितल्वमन्धदा, WE प्रतेऽमागतस्य waar तदमावात्‌ अन्यथा असंसर्मा्रशेतुत्वोपवगेनानुपपतते, न दितौयः खसबनिलरपव॑तविषयानुमि-

१२९ तस्वचिन्तामयौ

‘ernfafa anew’ ख्ठाताभिव्य्ः, तथाच पाकनादिष्कार- कर्वादोष्छा-प्रट्ो तरति पाकलादिपकारकश्चाग्य सनाग विरेच्य may कास्वे-कारणशभाव दूति भावः । sata उक्निवमबखात्‌(९) पाकलादिप्रकारकसंवादौच्छां प्रति पाकल्ादिप्रकारकनज्नानच्य Saq— शेऽपि aged we समान विगरेव्यलप्रत्याशस्या aa मानाभावः wary समवायचरटितसामानाभिकरण्छप्रत्यासत्या पाकलादि- rarest प्रति पाकलादिप्रकारकश्चागलेनेव हेतुल्शम्मवात्‌ । ग चेवं दाकलाद्दिप्रकारकपाकश्ञामे तद्रपेश पाकेच्छोत्पभ्िदशार्य निवमतः पाकत्वाटिप्रकारकघटारोष्छाप्रसङ्गः विनिगमकाभावात्‌ अशयथे रण्डादिप्रकारकश्नानं विनापि जायमानायां दणष्डाटि- प्रकारक विसंवादौष्छा्यां व्यभिचारख दण्डादिप्रकारण्च्छायामपि

(या त्‌ पकारिकेष्छेादिनियमवलादि चरथः ।

ग्नाः, गायः वदनियक्तेः | किश्चाखं सगा पश स्मालुभिकिसामयोत्वे Yaa वेन अन्यकाख्यातिनिराकरणं ve न स्यात्‌ व्यसंसमायषदेविष्येनानुभ्विति- देषिध्वसन्भवात्‌ अतव प्राभाकरः पारयतं, न च एब्दानुम्वाभालात्‌ सा बो- श्तारिम्तया wee श्जिकुवत्तया पवस्य ्ाषाच्छाब्धानुमितो, न ae वद्धा सम्भवति हे्मायादेवेनि | अवि च लाघवात्‌ we शिङ्गसं समे शस्ये बाङुभितिरेतुलं, सतेन wet मदिदटसाधनल्खमानाधिकरबिति पकारे ख वरच्ठुगत्यानागतं पाकं वेश्रि्छकोटावन्तर्माय wees wwe इति वस्य दव षच्चधन्भतायो विवश्िवः। ब चेवं परघन्भेताय्रष रवानागतख्छ TTS . विवयत्वादधसिडध wa पाकः व्तधम्मतावलात्‌ स्तिथ्यति दवचिमयन्यकि ` शोध इति are । विशेष्यतया ervate ततस्तत्‌ सिजिरिबभिपाथाच्‌ । ज च खसागाधिकरकमित्णाधिकर क विगरेवयमतसखदु पख्जितिं विना कथं विश्व

शगब्दाख्यतुरौयखद्छे विधिवादः | ARV

उक्रनियमबखेन = carfenarcanrmre शेतुलावश्वकलादिति ave । तस्मकारकषवादौख्छाया एव तत्‌प्रकारकश्चानजन्यलनिक- मेन पाकलत्ववद्धिशेव्यकत्व-टष्डवदिगेव्यकलत्वादिरूपश्य संवादिव्ष्लापि काम्येतावच्छेदके fram ¦ न च तथापि पाकलप्रकारकधटादि- मात्‌ पाकलप्रक्रारकपकेच्छापन्तिरिति वाच्थं । परेः BATE पममात्‌ Awe च पाकल्वादिमदिशेव्यकलादिरूपसंवारिलं कारष्वतावच्छेदकेऽपि प्रवेग्रनौयं चरलादिप्रकारक-यत्किञ्चिर्बटा- दिज्चानात्‌ चटलादिरूपेण घटाद्यन््रे इच्छोत्पन्तेख प्रतवदिष्ट- ary, तथाुक्ृनियमबखात्‌ पाकलादिप्रकारकेच्छां प्रति पाकला- दिप्रकारकश्चागस्य हेतुत्वे ya उनक्षातिप्रसङ्ग-व्मिचारयोर्वारणाष पाकलप्रकारक-तत्तत्पाकविग्रेयकश्चानलेन पाकलप्रकारक-तक्तत्ा-

धौरिति वाच्यं । gare विग्रेषणतावच्ेदकप्रकारकवि्रेषणान्तरबोधादेव विशिरवेधिष्छनोधेःप्व॑विग्रेषखविबयत्वस्योकारादित्यपाल्तं | ससि्लदटपवंत- विषवानुमित्वापत्तेः तजापि wad धमखमानाधिकरणमिति प्रकारेणा- स्रि wid वैशिष्यकोटावन्तर्मा्च wana! खन्धे तु fax wa पाके पाकलवावष्छेदेन पच्चधम्मताच्चागं TATE बिरोधिवया विग्रेषवो शतिरेकग्रहेऽपि सामान्धतोऽन्वयधौसम्भवाव्‌ खसं सर्बारदवत्‌ | ब चेवं प्धम्भताग्नमादनुभितिम्नमापक्धा . विसंवादिपर- खक्छापत्तिः पाकत्वाधिकरणाधिकार णत्वलच्तयपरम्ग्ररासम्बन्धस्य विद्यमानस्येव विबयौकरदेन प्रतीतेरग्नान्तत्वात्‌। अलख चेकाकारमपि लोष्ितः सटिक- इत्यादिश्चानं संसर्म॑मदेन प्रमा प्रमा चेति स्वद्ंगसिडान्तविषयाबाधेव पच्च घम्भताग्नमेऽप्यमुमितिप्रमालाशच । म चेवं साध्यमानमपि परम्परासम्बन्धेन

सिड्पाकविषयकमेवाख्तु तत्‌ कुतोऽनागतलाम दति वाच्यं | यत्सम्बन्ध एर- 16

रद्द तत्वचिन्तरमग्यै

कविशेष्धनेख्छातेन कास्ये-कारकभावः समवायघरितवाम्मनाधिका- TO) प्रत्याशन्तिः । खदा तत्पुरवोवपाकलवप्रकारकश्चानवेन तन्‌-

पि क चः इतधारिक्रमेकेव काव्ये कारकभावः Tega, ग तु वमवायघटित- समानाभथिकरश्यप्रल्यासत्चा पाकलप्रकारकश्चानल-काकलप्रकारक- पाकलवाखथविगषतेष्छात्वा दिना, भिन्लविग्ेषयकश्ानन्याटकलकारण्डत्ये सम्भवति तत्ताधारककारणत्वकस्यनानुरयेन खाघवध्याणकिथ्ित्कर- सात्‌, weer जितं इतो टषाधनताश्चानडहेतुलवा दिनेत्यभिप्रायः । यचष्ययं पाकः VN पाकलात्‌, अथं काखः पाकप्रामभा- away खष्टिकाशलात्‌, अथं प्रागभावः पाकप्रतियोगिकः पाकेतरा- प्रतिच्ोभिकले सत्यभाक्लात्‌.५ इत्यशुमानान्‌ पाकः प्रभेव इत्यादौ

(९ वतप्रकारक-तदिगरेष्यकपडति प्रति ततृपकारक-तद्दि शेग्यकन्नानस्य हेतुत्वादिति भावः,

wie fe enfant सामानाश्चिकररणरप्रतिमोमितया साध्यं निषयसत- हात्निधीषन्धायाभनुमितौ तेनेव Gap WH साध्यं मासते न्ययाजुभित्तै erat नियमो भ स्यात्‌ wad च हतिसाष्छत्वेन साश्ातृ सम्बन्धे enfrawiate we ततृपरम्परासम्बन्धोऽमुमितिषिषयस्तथा च सिद्धे are. रुतेत्यनागत सिडिः। ब च परम्यरासन्वन्धघटकानागतय्यक्तेर्माने दोषतादव- enfafe वाच्यं । वैशिश्यस्याश्चातस्येव विध्रिट्चागविषवत्वाभ्युपगमादिति वदन्ति | वदपि fara, aera हेतोरपि कालघटितसयाऽप्रसिडत्वेन परम्पर ा- सम्बन्धेनापि तदिशिरडुख्सम्भवात्‌ विश्रेषखलावष्डेदकप्रकारकश्चामं विना

विशिख्वैश्िश्चगोधासन्भवात्‌ । कि्देवमसन्निटधपवेताजुमित्याषत्तिदुर्वारा awife सधिष wat धुमामावग्महेऽपि पवंतत्वाधिकरवाधिकरयत्वपर-

इष्दास्छतुरोगखब्छे विधिवादः | ११।

ति। अरव Wr पाके छंतिसाध्यत्वं सिद्धत्‌ सिदध बाधात्‌ अलागतपाकमादाय सिध्यति । प्ताक्च्छे-

पाकादिपदाञच अनागतपाकस्ापि wri सम्भवति परमये aqua- तावखस्म्बसाश्यव्यक्रिपर सिद्धेः वोग्यताबललभ्यसाध्यग्यत्वपस्वितेखानु- भिति-्ाब्दबोधथोरनङ्गलात्‌, तथापि यच्छ न तादृग्रानुमानाच- बतारस्ञख प्रवत्तेकन्चागप्रकारमाई, “शरभ ब्रूम इति, "पाके" पाकल - विशिष्टे, “सिद्धे बाधात्‌? fag wa बाधञ्चानात्‌, अनागतप बाघश्चानविरहादिति यावत्‌, श्रनागतपाकमिति अ्रन्नातमष्यना- मतपाकमित्यरथः, ‘fas बाधादिति यथाभुतन्तु न सङ्गच्छते पाकलर्ूपें शनागतपाकभाने सिद्धे बाधच्चानख्ानुपयोगात्‌ 1 a सामागतपाकमाचरविग्रेव्यकन्नानाये तदुपयोग इति वाच्यं, तकमाअ्विग्ेग्यकश्चानाभावेऽपि कतिविरहात्‌। किञ्च सिद्धे area TATA पाकलेन वा, नाद्यः, तत्छत््ेऽपि waa fUgaa- wrawar, न fetta: नव्यमते भिशधर्िकयस्यापि sarrafi-

area धूम विभ्मिप्र्यसम्भवात्‌ | emia, वदा ay वह्मधि- Geman | अय यत्ससम्बन्धपुख्खारेय व्यातिग्रहे सामानाधिकर्प्रप्रति- Rian We वेन सम्बन्धेन पद्धम्मताच्राममनुमितिप्रगोगकमन्धथा- faqegig धमे च संबोरूपसात्तात्‌सम्बन्धस्रथा तथाच परम्परासम्बन्धेन वमच्चानमकिद्चितकरमिति चेव्‌, wet cease हेतुसा्चाव्‌ सम्बन्धपुर- wes व्यातियद् इति परम्परासम्बन्धेन तनच्चागमकिञ्चित्करमिति qa | पि च सिडपाके परम््रासम्बन्धेन मदि हेतुभानं तदा समागप्रकारकच्चान- a विरोधित्वमिखभिधानं अथं सिडपाकल्वावच्छेदेनापि परम्परासम्बन्धेन

१२४ तक्चचिन्तामखौ - °

ट्कधम्यैसामानाधिकरण्यं साध्यमानस्य लिङ्ेन सिंडा- तौत्यनु माने कग तत्वात्‌ यथा प्रसिद्धवहिबाधेऽपि वह्ि- माचं न बाधितं इत्यप्रसिदडोऽपि वहिः सिध्यति तथा प्रसिडपाके ऊतिसाध्यत्वबाधेऽपि waar न बाधित-

तावच्छेद्‌ ककबाधन्ञानस्य प्रतिबन्धकतया तत्स्व पाकलेनानागतपाक- भानस्याप्यसम्भवादिति ष्येयं । ननु पच्चतावच्छेद करूपेण तदुपख्ितिं विना कथं तचानुमितिरित्यत are, “पच्ततेति पच्तावच्छछेद्‌क- विशिष्टवे शिश्चमित्यथेः, “साध्यमानस्य' साध्यता वच्छेद कावच्छिन्ञस्य, “दत्यनुमाने क्वप्ततवादिति इत्यस्यैव श्रनुमानक्गप्तलादित्ययेः, न तु पच्चतावच्छेद्‌ करूपेणो पस्थिते साध्यतावच्छेद करूपेणोपस्थितस्य वे शिष्छं भिद्यतोति ज्गुपघ्तमिति ara) czy 'यचेत्यादौ देतुः, “पाकमातेः पाकल्वावच्छन्ने, तथाच पच्चतावच्छंद AY कारकन्ञानमेवानुमितिहेतुः न तु तत्पच्चकानुमितौ तजन्ञानभिति भावः। ननु तथापि कुच zanna: fag इदानौन्तनतलघरितदेतोर्बाधात्‌ श्रनागते

हेतुग्रह सम्भवात्‌ तत्‌सम्बन्धावच्छित्ितदभावम्रहस्येव तत्‌ सम्बन्धविषयकतज्‌- ज्ञान विरोधित्वात्‌ | अतर्व साच्तात्‌ सम्बन्धावच्छिन्रलौ हि ्ाभावनिखयेऽपि परम्परासम्बन्धविषयकं लोहितः स्फटिकटरत्यादि aa सव्चेसिद्धं तस्छाद- परसिद्धपाकसिद्धिरिति चिन्ता | यत्त सुखवत्त्वप्रकारकसिडधसुखन्नानादिच्छा- खाभाव्यादनागते सुखे इच्छासमानप्रकारकत्वस्येव तन्मते नियामकत्वात्‌ ततस्तदिच्छाग्राह्िणा मनसा तद्दि्ेषणतया अनागतश्ुखन्ञानं ततस्तत्‌ पत्तकभो जनसाध्यत्वानुमित्या पत्तधभ्भतावलादनागतभो जनसिद्धौ तत्‌पच्त- कौदनसाध्यत्वानु मानानन्तरः तत्पच्तकपाकसाध्यत्वानु मानेनोक्तरौव्यानागत-

ष्ब्दाख्यतुरौ यखद्े विधिवादः। १२४

च श्चातुमश्रकतवात्‌ तदिद्ियसज्िक्विर हात्‌ । न. चायं पाकः पाकप्रामभावकाखोनः पाकलात्‌ अथं कालः पाकप्रागमाववान्‌ Seay इत्याद्यलुमित्या पश्ध्ताबलादनागतपाकसिद्धौ तेव हेतुमन्ताग्रदसम्भव इति are) तस्य mash तज शिक्गवेगिष्ड- ग्रहाखम्भवात्‌ Were प्रत्यासन्तिलामन्युपममात्‌ ्न्नातमप्यनागतं wearer fagaifa मृखोक्रासक्रतेख पखधम्यतान्चानामुरोधे- नानामतपाकश्चानस्यावश्यकलात्‌ । अथ सिद्धपाके तन्तत्पाकलतेन हेतोर्बाधयरेऽपि पाकलप्रकारेण ate WaT ख्यात्‌ समान- ` प्रकारकश्चागच्धेव विरोधिल्ात्‌। न चेवमनुमितिरपि fag एव ख्ठात्‌ न व्नागतपाके तथाच तज्श्नानाभावेन तज प्रटन्तिने eifefa® are) समानप्रकारकरेतुमन्ताश्ञानय्येव शनुमिति-

(९ ततृूप्रकारक-तदिगरेव्यकप्र त्ति प्रति तवृधकारक-तदिग्रेव्यकन्चास्य हेतुत्वादिति ata: |

wafaat कतिसाध्यत्वानुमानं | Tl हइटसाधनत्वहेतुत्वानुरोधेन ताकृश- qenferramaet aqge पाकसाध्यौदगसाध्यमोजगसाध्यमित्ुमि ला रकदेवावच्डेदकतया ्वमागतपाकादिमानमिति afer, weremera- त्तित्ववादिनां य रूणमि्डाप्र्यासत्नित्वागभ्युषगमाव्‌ न्यायनयेऽपि aagit- कारात्‌ कथं तद्दि खखमिच्छामोति धोः । ग च गुरूणां विधिखपैशिण्च- निर्वाहाय विग्रेषणतावच्छेदकधोप्रौदये तत॒ खव तदुत्पत्तिरिति are, विद्रेणणतावच्डेदकनश्चानेन fe नेच्छाविषयो विषयौक्कत इति सिस्ुखविषयं छखमिष्छामोति wet wa तिच्छाविषयसखविषयं तथात्वे वा खन्धथा- स्थाापत्ेरिति चेत्‌, पाकङृतौ मानसप्रयच्छायां Teale तदभिधाना-

red तच्वर्चिन्तामयौ

Pare भिद्धवदिदधेःयतमिलयत्पकौ बाधकाभावात्‌ area अविशिष्टवात्‌ । न च SATANIC RATT ATS fare रेतुले उव्यलरूपेण पते वङ्िग्याप्यधुमवत्तापराम्ात्‌ TUTE. दादौ वङेरमुमित्यापन्तिः इष्टापक्तावन्यवास्रातिखोकाराषन्छि- रिति वाच्यं, द्व्यलादिप्रकारकपरामशंस्छ दि इव्यलादिग्रकार- कतन्लशकिपशकागुमितिलं काब्येतावच्छेदकं तन्तद्रक्तिभेदेनानन्त- काय्यै-कारण्भावस् समामविषयकनवेन हेतुलवारिनामपि wary लात्‌ कारणलतावच्छेदकेऽपि ae THETA पुनरधिकलवान्‌ भामाण्ठिकतया अनन्तकाभ्यै-कारणभाक्खाणदोकषंलाच तथाच "ST- दिष्यह्मम्तभावेन THe का्बे-कारण्भावस्छाकल्पनादेव द्रव्यवादि- eau शरदादौ न वज्यसुमितिरिति चेत्‌, 4, पाकल्वरूपेष्ठापि सिद्धपाके रेतोर्बाधयहे प्रठन्तिविशयापन्तेः aw सामान्यरूपेच्टापि

दिष्डायां ग विषयविग्िरानुभव दण्डा-छोस्त॒च्यत्वात्‌, किन्तु वटस्य विश्ोषयतावष्डेदकन्लानोपश्धितसिडसुखासं सर्मा समज मिति नेष्डटाप्र्ा- सत्तिरतो मोक्कप्रकारः | न्यायनये तटस्विर्रेषशक्षानगोपर्ितासिडदखा- सं सर्गाग्रहात्तथा धौः | श्स्तु वा च्रानखच्तणा प्र्ास्तिरि खज च्चागपदस्य सविषयपरतया द्च्छादिकमपि प्रयासि, शुरूणान्तु म तथा अपखिडा- न्तादिति | वयन्तु ब्रमः, मौमांसकानां नैयायिकानां वा अनागतगोचर चानमस्तौ्विवादं, भविष्यति पाको मविष्यति शटिरिनुमवात्‌ aque सामान्यलक्षणा वानुमानं वा तदप्यतौतानागवविषवकय्याक्िद्चागजन्यं प्रसिडमाचविषयकध्याक्षियरषन्यं वेति विवादः, णवश्च वत्तेमागः पाक्ष पाकपव्वं वस्तौ पाकत्वादथ वा वत्तमानदिनं पाकप्रागमाववदि्यादिना qey- चम्मतावलादमागतपाकलिङ्धौ छतिसाध्यत्वानुमानं । न च चरमपाकादी

ब्याख्यतुरोयखष्डे विधिवादः | ९९.

नित्छपरसिदं पाकमादाय तत्सिष्यति, अप्रसिदयोः पश्च- wa: सिङद्धावकविदेषात्‌, तस्मात्‌ असिङ्धस्व कचित्‌

परामर््ाखन्धवात्‌ ९ fegae इदानोन्तमलबरितरेतुमन्ताश्नाना- ग्वपनमेऽन्वथास्ात्यापन्तेख । fay यच शिद्धपाकोऽपि न सज्ि- wen fagarasft परामर्ासम्भवात्‌ प्रटन्ति विल्यापन्तेरिति | ad, ama fe पकतावच्छेटकप्रकारकश्ञानं पच्चतावच्छेदकाव- स्छिलियाकाङ्ेग्धय हेतुतावच्छेद करूपेण साध्यव्याप्यतयोपस्थितश्य रतोः पर्तावच्छेदकशरूपेणासंसर्गागशस्च(? पकतावच्छेदकरूपेण पख-

४ खमानप्रकार करकाधनिखयस्य सस्जादिति ata | ®) पश्तावच्केदकरूपेक यो बाघनिखखयस्तद मावश्डेचर्थंः |

अभिचारः परेषां मडाप्रलयागष्यैकारेख चरमत्वासिद्धेः तदिश्येषस्य a हेतुत्वं ea न्धासमयेऽपि वदगुमानं म स्यात्‌ सामान्यलक्षणा च tafe वदोमवच्न मते मास्ति चेत्तदाप्यमयच, ग PIAA TAA TA, TTY wofqeracgqeyfadt - तथ मोजगसाध्यत्वाद्यसुमित्याप्यनागतमोजमा- fefeat भ कोऽपि दोषः यन्धयेतवंसन््थायामषं छतिसाध्यसन्धावन्दग- ` इनाच्चनुमितावप्यवागतसन्ध्वावन्दनमानं ब स्यात्‌, यदि च वि्ेकखतावच्छेद्‌- weet: समागप्रकारकत्वेनेति AES तदा Fe, खवश्चानागत- Wet प्च धभ्भताग्रश्सम्भवादसंसर्गाग्राद्यमुमितिसामयपयन्तरकश्यन- मप्रामाशिकमिन्प्रसिडधमिवसङतमेवेति day: | शधतिडपाकष इति, यद्यपि वचाश्चवं साध्यं न तव बाधित, कथापि कालिकथ्ाप्या तदा छतिसाध्यत्वा- afaat बाघः, Wawa तदा तच प्दधम्भताद्मानुपपत्तिरपौति भावः | द्ञादिति, “धसिडस्य' पव्वंतौयंवङः, *सिडस्य' गोत्वादेः, तौयमुदाष्र्यं wares श्यं इति प्रकाण्ः |

are arafarntaat

तावच्डेदकाश्येऽसुभितौ tas तु विग्िष्टपरामेः wearea- arama गौरवस्लापि खौकारात्‌, समूहाखम्बगवारणाय यद्च-

TATA ATPase, Way च

rat समू हाखम्बननव्याटष्लसुपख्वितिनिष्ठं पदार्थान्तर, तच्चासंसगे- ग्रहकाल्लोगोपख्वितावपि तैद्पेयते गातोऽसंसर्गायहोपादागवेयग्ये |

न चेवं पम्बेतल्ूपेण एकस्मिन्‌ Tea वदङ्धिगयाणधुमाषंखगेग््े पव्येतलङ्ूपेख व्थह्वम्भरेऽप्यनुमितिने स्यादिति are farqufa- कस्यापि सभानधम्धितावच्छेटककासंसगेगदख्छ प्रतिबन्धकतया विशिष्टपरामरश्राभावेन भेयायिकेरपि तजाजुमित्यगभ्वुपगमात्‌ | WY वा पचतावच्छेदकप्रकारकन्नामं तद्ाक्रिषाकाङ्खो य हेतुताव- खेदकरङूपेण साध्ग्याप्यतथा छपस्थितस्य हेतोः पचतावच्छेदकरूपेष तद्वक्षावसंशर्गाग्रख पक्तावच्छेटकरूपेण तद्भा्षावनुमितौ देतुः, तेन मिन्नध्थिकासंखगेगदख्याप्रतिबन्धकत्वेऽपि न aft: भ रेवं area भवेनान्ययाख्यातिभिराकरणएमसङ्गतं स्यात्‌ इटेऽणेताद्श्वश्याचनु- मितिषामयोसम्भवादि ति वाश्थं । पचतावच्छेदकमभेरेन साध्यताव- ख्डेटक सम्बन्धा दिभेरेन च काथ्ये-कारणमावभेदात्‌ इदलाचवच्डिल- परूकसंथो गसंखगेकवश्य सुमितेः परनयेऽलौकतयथा तदग्तभविन का्यै-कारणभावकलण्पमाविर हादेव AHA ह दादौ वश्याचतुमि- त्यनुत्पन्तेः। ग च तथापि yet दइव्यतवादिपक्षतावच्छदकक- वज्याद्यरुमितिप्रसङ्गो galt: द्व्यलादि पशतावच्छेदककपग्वेतादि- पचकवज्यनुमित्यलुरोषेन तदन्तभावेन काय्ै-कारणभावच्यावश्छक- दिति are) छक्नक्रमेण पचतावच्छेद कावच्छिनतन्तद् क्रिपचका-

WRT Tae विधिवादः | १२९

चुमितिनच्येव कायग्यैतावच्छेदकतथा तदतिप्रसङ्कद्यापि निराशत्‌ | यदा वड विशिष्टबुद्धिं प्रति वहिमस्वेनेव कारएलवाभ्युपगमादि ति, न काष्यसुपपल्तिः |

fasirg सिद्धपाके घाखात्‌ सम्बन्धेन हेतोर्बाधिऽणेककाशौनला- दिरूपयथाकथयित्‌सम्बन्धेन पाकतवप्रकारेण fig हेतुमन्ना- भ्वामादेवासिद्धपाकेऽनुमितिर्दतुमन्तापरा मशेष्यानायत्या समानप्रका- रतामाचेखेवातुमितौ ear, न तु समानविधयवलेनापि प्रक्ता- नुपपत्तेः द्रग्यतवरूपेए wit वद्धिव्याप्यधुमवन्तापरामर््ात्‌ द्व्यल- रूपेख pe वश्यनुमित्थापन्तेशचोक्तकरमेणेव भिरासात्‌ । न चयेन सानन्धेन Satay wea तेज सम्बन्धेन पशधम्मेताश्ञानसयालु- भितिद्ेतुतया कथभेककालोगलादिसम्बन्धेन wasn fafa: तत्सम्बन्धस्य सिद्ध पाके सत्वालेन सम्बन्धेन रेतोग्धेमिलारि- तया साचात्‌सम्नन्धेनेव हतोर््याथ्त्वगरहादिति ay: Ta येन केनापि सम्बन्मेन पखधरतान्नागस्छेवा रुमिति्ेतुत्वात्‌ व्धायताचघट- कसंयोगसम्बन्धेन que wit बाधेऽपि काशिकादिशम्बन्धेन wit वद्धिग्यायधुमवन्तापरामश्रादनुमितेरिष्टलात्‌ । न चेवं खयोगेन धमे वद्किव्याप्यलश्नाने समवायेन तद्य धूुमावयवे पराम बाधानवतारदशायां धूुमावयतेऽपि संयोगेन वल्यनुमित्यापन्तर्बाध- दश्ायामपच्धम्ीहेतुरनेकान्तिको बेतिन्यायेन wnafadatfa- WMA भमलन्यलनियमादन्बथाश्यात्यापन्तेख तचेष्टाप- TEMAS AG) पच्तावच्छेद कभेदेन शध्यतावन्छेदकसम्ब-

७ यद्धेलादिः पाठः क०-ग०-घ THAT AH |

17

१९० वष्वचिन्तामयौ

fag fag सिस्य ख कथित्‌ । snfaca चासिद्धे

MAW साजुमिति-परामगरेयोः HAA TIAA Sp Sa RAG) afecrary । न ख farqufiaeat wrente डेतुले गोरवात्‌ शाघवात्‌ समान विगेव्यतावच्छेद कल्वपरत्याखस्या हेततवस्वेवो चितत्वेम्‌ पर्तावष्छेदकभेदेन न काय्यं कारण्भावभेद इति aes) अन्व areata गौरवसख्यापि स्वौकारात्‌ समामविगेवयताव च्छे cae हेतुलेऽमामाष्छन्नानाभाववेशिष्चष्टापि frien WANCMNS: | AA, व्या्यताघटकसम्बन्धेन पचे euuycurat सम्बन्धान्तरेण हेतुमन्तान्चानादनुमितिखो कारेऽमुभवविरोधापन्तेः aw सिद्धपाकोऽपि न शजिरृष्टस्तज यत्किित्सम्बन्धेनापि पध्ये ताच्चानासम्भवाच । किञ्च हेतो रयोग्यघरितत्वेन भाविप्रडन्ति्रि - तत्वेन स परम्परासम्बन्धेनापिर सिद्धपाके कथं afsfrenare ष्ठात्‌ उपनौतभानख्च परेरगभ्यपगमात्‌ waaay हेतुना सिद्धपाके परण्परासम्बन्धेन ACMA Baa मानाभावादिति समासः |

‘afage afvfeg दति, यथा पम्बेतो वद्धिमान्‌ धूमादि- यादौ fag प्वेतेऽसिद्धस्त पम्बैतोयवङ्केः िद्धिरिति भावः । ‘fag

(९ धुमावयवत्वावष्छिन्रपश्ठक-संयोगसंसगेक-वड्धग्ुमितेस्तगतेऽलोकत- या तदन्त्मावेन का्धै-कारणमावा कल्यमादेव TAY न तादृष्रानुमि- ` त्यापलिश्लिक्षकम ET |

(९) तदधिकरयकासडत्तित्वादिसरू्पसमानकालो नल्वादिसब्वन्धेगापौत्य्चः । `

श्न्दाख्यतुरौ भख विधिवादः | ९९९

सिदिस्तेनानुमा चिधा ॥ मन्यथा, छतिसाध्ये्टसाधम- तापश्लेऽपि पाकादो छतिसाध्यत्वं कथमवगम्येत । किण्व तवापरटसाधनताज्रानात्‌ कथं इष्यादाविष्छा सिड-

fagu च कचिदिति, यथायं गौः साच्ञावल्वादिल्यादौ सिद्धे gaff fage maw सिद्धिरिति aa श्रप्रसिद्धखख wig इति, यथा प्रहतेऽसिद्धेऽमागतपाकेऽप्रसिद्धस्च eres शिद्भिरिति भावः। इदशुपलच्णं श्रप्रसिद्धे fage च कचित्‌ बिद्धि: यथा carat देवरन्तग्रदं देवदन्तवत्‌ देवदन्सग्टहलादि- त्यादौ ज्ञातेषु देवदन्लग्ेषु पचतावच्छेदकेतत्‌चणावश्छेदेन देवद- WS TATA एतत्‌णावच्छिन्नव विशिष्टदेवदन्तलप्रकारेण एतत्‌- चकावच्छिला सिकरणतासम्बन्धेन वा देवदन्तस्यानुमित्यन्धपगमेऽन्य- चाखात्यापक्या तदितरेग्बेवाश्नातदेवदन्तग्टहा दिषु तेन प्रकारेण वेन waa वा fage रेवदन्तस्यासुमितिरिति चतुयेप्रकारोऽपि द्रष्टः | न्यायनये तु प्रकारदयमेव ढतोयप्रकारख्ड नालि षामान्व- ख्या way fag एव साध्यसिद्धे रिति zea “war” छक्र प्रशाखा ऋनागतपाके हतिषाध्यलश्चानानग्वुपगमे, “कतिषाथ्ेष्टवा- धनतापचेऽपौति कतिसाश्यलेष्टसाधनलनश्चागयोरेतुतापद्ेऽपोत्ययेः,

` * @aQfa, carr मास्तो्मभिमानः। यदि कयसाध्यताश्चानं

प्रतिबन्धकं इङटसाधनताश्चानमेव प्रव ततेकमिति ब्रूयात्‌ तचरा, (किष्वेति | वर्ति । wate लसिडपाकविषयकं कतिसाध्यतप्रकारकन्लानं मेच्छाप्र-

कारीमूतद्छन्नन्त र मविष्यत्तारूपङ्नतिसध्यत्प्रकास्कमिति तद्धिन्नपरकारक-

VBR तत्वचिन्तामखौ `

त्वस्रे्छा विरोधित्वात्‌ अनागतस्य WAAR | ऋअतरव fanifasfaqaafanda सुखादिन्नानात्‌ फलेऽपि नेच्छति न इष्चादाविश्टसाधनतापि। ay इश्या दिसाध्येष्टश्षानात्‌ दणश्वादाविच्छछा, इच्छायाः fa- हासिडदश्चादितत्‌ फल विषयत्वविकल्पग्रासात्‌ | अथं सामान्यलक्षणप्रत्यासत्त्या टण्यादित्वेन सुखादित्वेन ख सिद्ासिद्गटृश्चादि-तत्‌फलविषयक न्नानभुत्यन्न तेन fae विरोधिनं त्यक्ता अरसिद्विषयेच्छोत्पद्यते, यदि च सामान्यलक्षणा नास्ति तदा येन रूपेशेष्टसाधनत्व- ग्रहः तेन रूपेण wma fag Parga, अन्बय- व्यतिरेकाभ्यां ताह श्रन्नानस्य ताहयेच्छाजनकत्वावधा-

"पाकादौ" अ्रनागतपाकादौ । “सिद्धासिद्धेति उक्क्रमेण इ्छाया सिद्धासिद्धविषयत्वनिरासेन इत्ययः, अतएव साध्यष्टकलश्चानमि- च्छाङेतुरिति मतान्तरमपि न सम्भवतोत्याह, न चेति म वेत्य, “सिद्धा सिद्धेति तत्फलेऽप्यवििते, ‘aerfefa सिद्धे सिद्धत्श्चानस् विरोधिलेनासिद्धष्य च श्नानाभावेन इष्छाविषयलासम्भवादिति भावः। "नास्ति प्रत्यासल्तिने भवति, "तादृशज्ञानस्य भिन्ञविश्रेव्यक- सखापि तमकारकञ्चानख्छ, (तादशेच्छेति तत्रकारकेच्छेत्य्थः, "याक-

तणा वस्येष्डाननकत्वानुपपत्तिरन्यया खप्रसिडपाकवि्ेष्यकङ्गतिसखाश्ता- बु षरखममथेकं | तथापि चिकीर्षां च कालासम्मिन्रविषया नतु भाविनं

आब्दाख्यतुरौो यखद्छे विधिवादः | १ दश्‌

TM मुखेच्छायामष्येवं इति चेत्‌, तदहि ममापि पाकत्वावच्छटेम रुतिसाध्यतान्नामादनागते featat तच्च चानं सकलपाकविषयं सन्निरृष्टपाकविषयं वेत्य - देतत्‌ । बास्लस्व व्याप्याद्ग्रदेशाद्या प्रत्त वना- द्टोदोधितजम्मान्तर संस्वारजन्यात्‌ स्तनपानं काय मिति स्मरणात्‌ तवापौषटसाधनतास्मरणात्‌ तच

नावच्डेदेनेति पाकलप्रकारेणेत्ययः, (छतिषाष्यताज्ञानात्‌' इदानौ- कममतृरूतिषाश्वत्वासंसगेयहात्‌, GIA सामान्यतः शतिसाध्यत- च्रानं म॒ मकन्तकं किन्तु दटामोन्तनमत्‌ङूतिसाध्वलश्नानमेव ag पाकनप्रकारेष्ठ सिद्धपाके भविष्यति श्रसिद्धपाके वा, नाद्यः wa- Tegra: मागधः श्सम्भमवादित्यसङ्गत्यापन्तेः, ‘aq wre’ तश्चाख्ख्गेायहण्डितं qi, सकलेति, सिद्धपाके तन्तत्पाकलश्पेण विश्रकटभ्ेमात्‌ तद संखगेय्सत्वेऽपि सामान्यतो ऽसंखरगांयदसम्वे बाध array agalaeen विद्यमानासंसगेस्यायह एव विसंवादि- रट ्ि्ेतुरिति माच fadarfenefafcfa ara: | wed बालस्य wat कथं प्रथमा प्रठन्तिर्श्च याद्या दिश्ञानाभावेन erat ठतिखाष्यलश्चानाख भवात्‌ इत्यत श्राह, areata, 'सरणादिति। ब च॒ wee fagernaaa विषथः न ama aq

छबासाघवामोव्याकारेति मतेनेदं बोध्यं । क्तगपानिमति, ge शविदरेमवत्प्रति सन्धागजन्धलाभावात्‌ ततः कथं प्रढततिरित्योक्षमधन्तात्‌ एवि carer |

९९४ तत्वचिन्तामयोे

wasnt छृतिसाध्यतेनाननुभवात्‌ तयाच तस्मात्‌ कथमभागंन- स्तमपामे प्रृतन्तिरि ति वाश्यं । पूवेज्मनि स्तनपानेऽनुमानात्‌ wf साध्यलं सिद्धदु क्रकमेष्णानागतस्तनपानेऽपि तत्‌ सिद्धेः । ननु तथापि तादुशस््मरणं कथं प्रवन्तंकं कृता विदानोन्तमलाम्तभविन wera WATT स्मरणस्य च पूर्वाननुग्ते दानोन्तनलविषयलाषम्भवात्‌, किशेष्टसाधनतान्ञागजन्यं का््येताञ्चागमेव was, म॒ ख WCe तश्न्यं । न च तच्जन्यलं anda स्मरणमपि जन्मान्तरोयकाग्ये- तातुभवदारा तत्‌प्रयोज्यमिति ary. तया सति सश्चातनाध- स्यापि कालान्तरानुश्डतकाय्यैतास्मरण्णचेत्यवन्दनादौ प्रष्टच्यापन्तेः, SAAT कालान्तरानुतङतिसाध्यतास्मरण्णद्‌ भोजने प्रत्यापन्ले- सेति, मेवं, शतावुपस्थितेदाने न्तनलासंसर्गायसदरूतखप्रटन्तिसा- श्यतान्नानस्येव परनये प्रटृन्तिेतुत्वात्‌ तख ॒प्रहतेऽप्यस्ि aaa wae खोत्पन्तिकालविषयवनियमेन न्नानसामान्यसामभौ- मय्यादया उपस्थितस्य इ दानो न्तनलस्य हता वसंसर्गायदहात्‌ केवख- जकतिसाध्यतास्मरण्णच्च, न वा दितोयोऽपि दोषः, दष्टसाधनतान्चान- अन्यपरेन प्रटत्तिविषयतावच्छेदकावच्छिननाग्टद्ोतासंसर्गेष्टसाघन- ताश्जामविशिष्टलस्य विवकितलात्‌, वे गिष्चञ्च एकचणावच्छेदेन एकातमटत्तितर तच्च प्रतेऽप्यस्ति बालस्य जग्मान्तरासुग्तस्तनपाननिष्ठ- सुखविशेषसाघमतास्मरणसत्वेन तत्‌ सुखविग्रेषे ददानो मिष्छासतत्वेन च खरूपसदि दानौन्तनेच्छा विषयसाधमतान्नानस्य सत्वादिति भावः।

केचित्त तत्कालोन-ततूषुरुषोयप्रहन्तिं प्रति तदानौन्तगतत्‌- पुरूषो यप्रेत्तिसाध्यताधौः तादृ गप्रटत्तिषाध्यतप्रकारकेच्छा च डेतू-

श्ब्दाख्यतुरोयखण्डे विधिवादः | १२५ nef: अनम्धगतिकत्वात्‌। न ख जम्मान्तरेऽपि पथ-

रिति काश्मेदेन पुरुषभेदेन च प्रटन्तिं प्रति चिकौरषा-श्ति- VMI: काय्यै-कारणभावभेदादा्प्रटर featuiat इतिषाध्यताश्चाने च कृता विदानौन्तमलविग्रेषणं मोपादेयं गौरवान्‌- मानाभावाख किन्तु तत्कालोनस्तनपामगोचरप्रटन्तौ खरृतिसाध्यता- नं तत्मकारकेच्छा च Balad, एवं तत्काणोन-तत्‌पुरुषौय- द्ठनपानमोचर प्रटच्तिं प्रति रतिखाव्यताश्चानच्छ कारणतायामिष्ट- खाधनताश्चागजन्यलमिष्टसाधनतान्चानविश्ष्टलं वा विशेषणमपि विषाष्यताश्चाने गोपादेयं मानाभावाद्गौ रवाश्च, तथाच arene इषटवाधनताश्चानाभावेऽपि न aft: न चेवं चिकौर्षाश्यलेऽपि तत्कालौन-तत्‌पुरुषोयचिकोषां प्रति तत्कालो न-तत्‌पुरुषोयेष्छा- विषयसाधमताश्चानजन्यहृतिखाध्यताबुद्धरेव(९ हेतुलात्‌ इष्टवाधन- arg विना कथं aw चिकेति are. चिकौर्षाखलेऽपि वत्कालौन-तत्‌ पुरुषौयचिकौषोां प्रति तत्कालौन-तत्‌ पुरुषोयरुति- बाथताश्चानं हेतुरिति काश्भेदेन पुरुषभेदेन च का्यै-कारण- मावभेदादाद्यचिकौर्वाख्चले इदानोग्बस् अन्यान्तस्याप्यतुपादेय- aa’) । न चेवं ज्ञानमाजमेव तज Wary किं शतिषाध्यतास्मरण- wate इति are) प्रटृज्तिसामान्यं प्रति खामान्यतः अत्ति

0 ग च तथापि त्विकोषीं प्रति तादृश्यन्लागजन्धक्लतिसाध्यताश्चानस्येवेति खर, ae । (९) वाकृ्य विश्य षखस्यानुपादेयत्वादिति we |

ree avaferntaat

सुयोगः। अक्मधाराया अनादित्वात्‌ प्रत्यस्चातुमान- मूलकत्वाचच नान्धपरम्यरा । वस्तुतस्तु" शुष्ककण्ठतया बालो दुःखमनुभवन्‌ विरोधितया सुखं स्मरति, ततः

साध्यताबुद्ेडंतलात्‌ । न च फलेच्छायाः चिकोषां प्रति vase हेतुलादिष्टसाधनतालिङ्गकदति साष्यतान्नानख्य चिक्यषो प्रति काखा- द्यन्तभविन न का्यै-कारणटमाव इति ave) तत्कालोन-तत्‌ पुर्षे - Saran फलेच्छा कारणतावच्छेदिकेव भ तु एयक्कारणमिति प्राचौननेवायिकस्वेव मोमांसकथ्यापि सिद्धान्तादिति ars: । 'तवापौति, ‘av’ नेवायिकख्य, “इष्टसाधनलस्मरण्टात्‌" ufa- लाश्यताविश्िष्टेष्टसाधनताख्मरणात्‌, न तु व्ा्तिख्मरणख्य at गौ रवग्रस्तत्ादिति भावः) नमु जन्मान्तरेऽपि wet कथं प्रथमं काब्येताशन्चानमित्यत se, “wants, जक्मधाराया- इति, ware तज्रापि नश्मान्तरासुग्तकाय्येवसतिरेव मूलमिति WA | नन्वाथप्रटन्तेः TANT समरणमूलकले प्रमाणाम्‌ खकतवप्रसङ्गः सरणस्धानुमवाग्धवेनाप्रमा णलादित्यत we, ‘af wrue प्रत्यचानुमानमूशकलादित्ययेः, प्रत्यचन्त॒ श्राघप्रटश्यनन्तर सनपाने सति ater) (नान्धपरम्यरा" न प्रमाणणमूखकता | वस्तुतस्तु WTAE तया तवाभिमतमिष्टसाधनताश्नागमेवाद्यपरटन्ती व्यभिचारोत्थार, ‘aqaufefa, “विरोधितया देषविरोधिविषयतया इच्छाविषय-

+ नग्विङ्साघनतास्मरणमेव। कथं तत्र न प्रवनतकमिति विनि- nama, “वल्तुतस्तिति । “विरो धिसयेति, विरोध wa सम्बन्धः

्ब्दाख्यतुरोयखक्े पिधिवादः। १३०

yeaa सुखडंलिकाय्यैत्वं qeefara, अन्तर- Fay न तु स्तनपानमिषटसाधनसिति स्मरण, सुखा- इत्तित्वेन वहिरङ्गत्वात्‌ सुखकाग्धेत्वश्च स्तनपानदारा नग्मान्तरासुभूतमिति Waa स्तनपानमपि

तवेति यावन्‌, “सुखलन्ञागात्‌ः सुखत्वप्रकारकसखन्नागात्‌, “सुख- ठत्िकाय्येतव सुख निषटरृतिसाष्यल, (समरतोत्यतुषच्यते, “अत रङ्गत्वात्‌? eufea साचास्म्बद्धतवात्‌, ‘a fafa न तु प्रवन्तकतया नैया- चिकामिमतं सनमपानलावच्छिन्ञविशेव्यकं स्तनपानमिष्टखाधनमिति सखरणमित्यथेः, “सुखाटन्तितेमेति, इष्टा घनत विथिष्टस्तमपानस्येति ae, ‘afecyary उपश्धिते साखा दसम्बद्धलात्‌ | wad wat कथं neta: सुखे ठतिजन्यवस्मरणेऽपि विरक्तया aaa wfa- साष्यलास्मरणादित्यत we, “सुखकाय्येत्वञ्चेति सुखनिष्ठरूतिजन्य- FAI, “MIT सगपामनिष्ठशृतिखाध्यलान्तभविनेत्ययेः, qau fe स्तनपानद्वारेव शतिजन्यतं भ तु साक्षात्‌, स्तनपानदारा इतिनन्यत्वश्च रतिजिष्ठान्यया सिद्यमिरूपकलते सति शतिषाध्यस्तम- पागनिष्ठकारणख्तानिरूपकल्वं wee: सुखनिष्टहृतिजन्यत्वश्च खगपाननिष्टकेमसाधारणड्तिषाष्यताघरितल्यादिति भावः। "काय्य स्मर खे" सुखनिष्टहृतिजन्यतस््मर फे, स्तनपानमपो ति स्तमपाननिष्ठ-

संखारोदोघक दति मावः | “खन्तरङ्त्वात्‌' सात्तात्‌ सम्बद्धत्वात्‌, ‘afe- weg थव हितसम्बडत्वात्‌ | मन्वेवमपि स्तनपानकाय्येत्वं न खतं प्रत्ति-

परवोजकष्च afar “सुखेति, "काय्यैत्वस्मरॐे' सुखकाग्यैत्वस्मरे, 'स्तगपान- 18

YES avafaanraait

विषयः तेन स्तनपाने काग्धत्वन्रानादेव Tele, reat- धनताच्नानस्य तदान सामय्यभावात्‌ रवष्वायप्रडन्तौ

हतिसाष्यवमपोव्यथेः, “काय्येतान्ञामादेषेति प्रडत्तिविषयतावच्च्छ- दकख्लनपानत्वावच्छिन्नाग्टहोतासंसगक सुखविगेषात्मके्टसाधनतास्म- रशविशिष्टात्‌ रतिसाध्यतास्मरणारेवेत्ययेः, “प्रटन्तिः' areata: | म च सुखोवहृतिजन्यत्वस्मरणे सिद्धस्तमगपानसमेव विषयः म लनागत- wat तस्य प्रागमनुभवादिति कचमनागतश्लमपाने तस्मात्‌ nefafcfa are) परनये विगरेषणतावच्छेटकतावच्छेदटकषूपेष यक्किञ्िदिगेषणतावच्छेदकप्रकारकशानस्येव एकधर्मावच्छिलनामा- विग्रेषणतावच्छेद क वि शिष्टवे गिष्चवोध हेतुतया व्यापकतावच्छेद कता- वच्छेटकरूपेण यत्कि्चिट्ठापकतावष्डदकप्रकारकश्चानस्येव एक- धर्मावच्छिलनाना विधेयतावच्छदककातुमितिेततया च चअच्च(तय्था- णनागतस्तगपानस्य HATH TTS fee निरक्रतत्छतिषन्यलानुमितौ विता च्छेद कतया भानसङद्धावात्‌ बमानप्रकारतामाचव छति- खाथ्यतान्नानख्च हेतुताभते धिड गोचरन्नानारेवासिद्धे दच्छा-प्रदश्यो- दपपन्तेखेति भावः। “द टवाधनतान्नानस्येति प्रवन्तेकतया नेयायिक्रा- भिमतस्च प्रटन्तिविषयस्तनपानमुख्य विेग्धकेष्टसाधनताश्नानस्येत्यवैः, सुखौयनिरक्रहललतिजन्यतास्मरशे Woes सुखातमकेष्टसाधनताभ्र विेषणतयेव भानादिति भावः। amar ग सङ्गच्छते सुखो यनिरक्रष्टतिजन्यतासख्मरणे तहटकतया कमपामनिष्टृतिषा-

मपौति, का थलवेनेति te: । तदानौमिति खखकाग्यैत्वस्मरणसमम Kee: |

शब्दाख्यतुरौयखद्डे विधिवादः | RRe

कात्वन्नानं प्रयोजकं कप्तमित्यगरेऽपि तदेव प्रवेक प्तत्वात्‌ |

नवीनास्तु ममेदं कतिसाध्यमिति ara न yan अनागतविषये प्रत्यक्षानुमानयोर सम्भवात्‌, किन्तु

त्वत्‌ स्तनपान निष्टसुखसाधनलवस्यापि भानात्‌ अन्यया प्रटन्ति- विषयाग्टङोताखसगगेष्टसाघमतान्नानविश्िष्टकतिसाष्यतान्नानाभावा- कौ्मांसकनयेऽपि प्रटत्यसम्भवादिति ध्येयं । “काय्यैवन्नानं' काय्यै लज्ञानमेव, ‘sate श्रनाद्यप्रषटत्तावपि, "तदेवेति शतिषाध्यता- श्चानमेव, नेष्टसाधनताश्नानमङ्लप्तलादिति भावः । एतचखायाततः सुख्योयङृतिजन्यताघरकतया स्तनपाननिष्टशट तिसाध्यतवस्तेः स्तम- पाननिष्टसुखसाधनताविषयकलवेम चिकोषांजनकलासभ्वात्‌, पर मये साधनवञ्चानस्येच्छा विरोधिलात्‌ एयक्स्तननिष्टर ति साध्यवस्मरणा- भ्वपगमे च किमपराद्धं एरथक्‌स्तनपामविगेव्यकेष्टसाधनतास्पत्या | म चेच्छा विषय विशेव्यकसाधनतान्ञागमेवेच्छा विरोधौ ति वाच्यं। तथा सति साधनताभ्रमस्येच्छायामविरो धिलापन्तेरिति ध्थेयं |

(ज्ञानं न प्रवत्तंकमिति श्रनागतविश्ेव्यकं मदं श्रान्तभविन शानं a प्रवत्तंकमित्थथेः, ्रत्यकेति, सामान्यल्लचणानक्गौकारात्‌ न

'नवौनास्लिलि, इसा धनताक्चानस्येव पयोजकत्वाभ्युपगमेन विषभच्चणवत्‌ दह्नमोजनस्यापि व्यवच्छेदे तद्यवच्कछेदाय कामनाक्ञानस्याप्यधिकस्य प्रयो- जकल्वाभ्युपयमो नवोनत्वे वौजं । ग चेरसाधनताच्चानं तत्रास्त्येव दतिसाध- गवायास्त्च्राप्यष्ट तत्वादिति ara) नहि यदा कदाचिदिन्छाविषयोभूत-

६९० : वक्वचिन्तामणौ

थादशस्य पुरुषस्य शतिसाध्यं यद्दृष्टं ताहश्त्वमात्मनः प्रतिसन्धाय AY प्रवर्तते, तथाश्यनोदनकामस्य Aq साधनतान्नानवतश्च तश्डलाद्यपकर णवतः पाकः ata- साध्यः अहमपि च ताहश इति न्नानात्‌ पाके प्रवत्तते । रवश्वान्यलतपाके^ छतिसाध्यतान्नानं आत्मनः पाके छतिसाध्यत्वप्रयोजकविशेष शवस्वन्ना नष्च WT । अ- aafa प्ररत्तिरेवमेवेत्यनादिवैव | sav सश्ात- वाधथेत्यवन्दने विषभश्षे qa Wana इषटसाधनता- न्रानवतो fe तत्‌ छतिसाध्यं। न च सश्ञातबाध-

wad नानुमानं पचापरि च्यादिति भावः । “saa इति, पाकलप्रकारेणेति Te: | “शतिसाष्यताज्नानमिति ङृतिलेन परकौय- शतिसाध्यतान्नानमित्ययेः । इदसमुपलच्णं परस्य शओ्रोदनकामना- अवद निष्टाननुबन्धोष्टसाधनताश्नानयोः श्नानमित्यपि बोध्यं । “पाके शतिसाध्यतेति पाकनिष्ठरृतिसाध्यलेत्य्थः, “विगरेषणवच्वन्नागमिति, aq विग्रेषणं श्रोदमकामनमावक्वमेव पाकतवप्रकारकबणवद्‌ निष्टाननु- बन्धो ्टसाधमताश्नानश्चेति भावः । “श्रन्यजापोति अन्यशतपाकेऽपौ- व्यथे, शरडम्तिः' अन्यस्य प्रटन्तिः, “weary दति इष्टासाधनत्-

(९) शचन्य्तिसाध्थे पाक इति we |

पलसाधनत्वं तत्‌ किन्तु विद्यमानेच्छाविषयोभ्रतसाधनत्वं ae तदानीं दरभिकामनाबिरहेय aaa: | वस्ततोऽये awa मौरवादिकमेव

= i

आग्दास्यतुरोयखष्डे विधिवादः | ६९९

लवर इष्टसाधनतान्नानवान्‌ | रवं ठृत्तौच्छावतोऽपि wei कतिसाध्यं ava न वृत्तौच्छावस्वमात्मन्य- वेतीति न भोजने प्रयत्तते।

अतिनयौनास्तु यादशस्येत्यादो अविगौतत्वं तत्‌- हतो विश्ेषखमा हुः | सज्ञातवाधस्तु विषभक्षणं चेत्य-

बखवदिनिष्टजमकलत्वन्चानवानित्ययेः, इष्टसाघनताञ्चानवतः बखद- निष्टामनुबन्पो टसाधनताश्नानवतः, ‘aq’ चेत्यवन्दम-विषभक्णा दि, इृषटषाधनतान्नञागवान्‌ः बलवद निष्टानतुबन्धोष्टसाधनताञ्चागवान्‌, चदानस्तदत्वं प्रतिखन्दधातोति we: विषयबाधादिति ara: | 'दप्तोच्छावतः' व्तमानटप्तोच्छावतः, उषतो च्छव वन्तमानदत्तो- Wi, अच स्फु टतरोऽसख्रसः सिद्धान्तगन्धे खयमेव प्रकट चिव्यते(९ दति मन्तव्यं ।

ufamaafafa बलवद निष्टाननुबन्धोष्टसाधमत्मित्ययैः, तञ उषन्येष्टोत्पत्यमान्तरौ यकदुःखाजमकल्वं तेन चेत्थवन्दनस्यापि निरामः

(९) विशेधादिति भाव इति woe | (₹) विवेचयिष्यत इति we |

Tae att । “शतिनवोनाखस्लिति, अथापि यथा ere भोजने खविगौत- हेतिसाध्येऽपि ent कामनाविर्हेकेषटसाधनत्न्लानामावाच् प्रडत्तिस्तयेव विबभच्चड-चे्वन्दगयोरप्यप्रत्तिसम्भवात्‌ खविगौतविेषयतै यथ्यैमेवेत्यति- भवोगवे ate । दइ यानेव विषो यदेक पलेष्छाविरहादिष्वसाधमगताच्नान-

१४२ तत्वचिम्तामलौ

was विगोतरुतिताध्यत्वेनेव जानातौति तच न प्रवत्तते।

प्ररलिविषयश्च सामान्यतः arerafara: पाका- दियते, nefeafear चानागतपाकसिदहिः, चि-

तव्छन्येष्टाभावादिति ara: । “विगौतरतौति यथोक्राविगौतमिन- परक्लेयशतोत्ययेः, बखवदनिष्टानलुबस्थितवश्चानस्व छतिसाष्यत्व- प्रयोजकतया यादुभेत्यनेनेव एथक्सश्चातबाधवारणात्‌^९) afew थे मित्यस्रसोऽतिनवौनलतेन सूचितः |

ननु wana उक्रदिगश्रा भाविपाकस्य wast न भाविपाक- त्वेत ज्ञानमिति कथं aw प्रटन्निरिव्यत sre, ्रटन्नौति aver- afars: सम्‌(र प्रटन्िविषयः, पाकाः" भाविपाकलाद्प्रकारेख प्रटन्तिविषयौष्डतः पाकादिः, सामान्यतः पाकल्ादिप्रकारेष्छ, ‘grav दत्यग्वयः, श्रटज्िमहिखा च प्रन्तिखाभाग्धाच्च, 'अनागत- पाकषिद्धिःः अ्रनागतपाकमाच्रविषयकल्सिद्धिः, तथाच भाविधाक-

(९) यादृ्रपदेनेव विगौतत्वस्यापि लामादिति we । (९ भविष्यत्कालावच्छन्ः सन्निधेः |

विरु्ोऽन्धच्र तु तत्‌खाधनताविरुाएदिति । नग्धनागते प्रङत्तिस्तथापि 4 स्यात्‌ खमागताच्नानादिबत are, ‘sedi पाकत्वेन रूपे सिडधपाक- चागादेव समाबपकारकतया प्रङत्तिखामाव्यादनामवपाकसिट्धिशित्व्ः,

्यण्वास्यतु रैब विधिवादः | १४

att च कालासम्मिन्नविषया नतु भाविनं शत्या सापयामौत्याकारेवेति ।

इति शओ्रौमद्गङ्गेशोपाध्यायविरचिते त्वचिन्ता- मशो अब्दाख्यतुरौयसण्डे विधिवाद्पुव्वेपश्चः ॥

लादिप्रकारकञ्चां(५ नोपयुक्षमिति भावः। मनु प्रत्ययं तादृग्र- चानं मा saat चिकोषां तु agama विना कथं स्यादित्यत- श्राह, ‘featat चेति चिकोर्षापौत्यथः, तथाच तजापि ताद्श्- wa नापेखितमिति भावः ।

षति ओमथरानाथ-तकवागौश्र विरचिते तत्वचिन्तामणिरस्छे श्ब्दाख्यतुरौ यखष्डर इस्ये विधिवादपूष्वेपचचर दस्यं ॥

(४ भाविपाकमाजविषयकत्वादिप्रकारकण्तागमिति ae |

Tettat चेति, ज तु माविबमिति, तत्‌पकारकनच्चानासम्भवात्‌ दति भावं इवि प्रकाशनः |

९४8 ते्वैचिन्तामणौ

विभिवादसिद्ान्तः।

चोच्यते । विषभश्षणादिव्याटत्त" रतिसाध्यत्व- भाने इटसाधनत्वं विषयतयावण्छेदकं लाघवात्‌, न तु सविशेष खवन्ताप्रतिसन्धानजन्धत्वं गोरवात्‌ । न ख

विधिवारसिद्धाम्तरदस्य |

“विषभक्षणा द) ति, “श्रादिमा चेत्यवन्दमादिपरियहः, शइ्टसाधन- त्वमिति बलवद जिष्टामनुबन्षितले सतौष्टसा धनत्वमित्ययेः, “sae- दकं" उपायचिकीर्षाकारणतावच्छेद कं, “न लिति न तु बणवदनिष्टा- aqafaa सतौष्टसाधनमतान्ञानविशिष्टलवमित्य्थः, “गौरवादिति एककालावच्छेदेन एकात्मट ्तिवरूपवेभरिष्चप्वेशे WATS वारदय- yan उभय प्रटन्तिविषय विग्रेव्यकल्ावच्छिशलस्छ प्रवेशने चर) गौ र-

(९ रककाला वच्छेदेन कात्टन्तित्व रूपव शिश्यपवेरेन WARY We च इयप्रवेरेन vary प्ररुत्तिपिषय वेष्यकत्वावच्डछन्ित्वस्य च परवे- रेन चेति Ge | |

* (विधेति, eifcucurel चेत्वन्दनादि। ग चोभयसिडतया तत्‌ष्तिसन्धा- मणन्धत्वभेवावच्छेदकं ग तिविरटसाधनत्वविषयकलत्वे कल्यनो यत्वादेवच्च युगपदुष- श्थिबमावेन लधवावतारीऽपौवि वायं । यत्र एब्दादनुमानाडा देवादिर- साधनत्वोपद्धितिस्तजन तदवतारसम्भवात्‌, “गौरवादिति । ग च arene

श्ब्दास्यतुरौवखद्े विधिवादः | शब्‌

सिसिद्ावस्थयोः साध्यत्व-साधमत्वयोविरोधः, निधिं भेषितयोस्त योरविरोधात्‌ | पाकोऽसिङः साध्यः सिः साधनण्येत्यसुभवात्‌। तदा साध्यत्व fe तदा साधन

Tere: । म चेवं एय गिष्टसाघनताश्चानसन््वे तद विषयककायैता- हामात्‌ चिकोर्षांनद्धादिति वाच्यं इच्छा-तदिषयसाधनताञ्चानः हतिसाष्यतान्नानानां चयाणणमेकटदावस्थाना सम्भवेन GAY समूहाख- are हेतुत्वात्‌ खाघवा सेन रूपेण कार एलकश्पने कचित्‌ TAT WMATA: फलमु खलेनादोषल्वाच्ेति भावः। नमु रतिसाध्यल - काञ्लाकारभा विद्गादिसाधमलयो विरोधेन Ray यगपत्तयो- ह Taya राद, “न चेति, “सिद्धा सिङद्धावस्ययोः" वन्तं माग तिसाध्यवः काच्ामरभा विखरगादिसाधनलयोः › facta’ एकाधिकरणाष्सित्ः fink, यथायोगमग्वयः, “निर्वि षितयोः' एककाा विगरेषितयोः, बा्ल-साधमलावच्छरेदक्योः सिदूलासिद्कलयोरप्यविशरेषितयोने विरोध इति दशयित “श्रसिद्धः सिद्ध can! ag afe कौदू¬ यो तयो विरोध इत्यत sre, "तरति तत्काखावच्छिल्ं wires, 7तकालावच्डिलस्य कालान्सरभाविखर्गा दिषाधनवस्य विरोधौत्यर्थः, एतच्च रत्यघोनसमयसम्ब न्धवत्वं साच्यं पफलशोपधागरूपं साध्मल- मभिप्रेत्य, काय्येतावच्छेदकधर्मवत्वरूपसाध्यतवस्य कारणतावच्छदक-

विषमानन्धर्यासिद्धिघटिततथा गौरवं तुल्यमिति are}! तच्लन्यत्वस्यापिं TAMIA AHI तुल्यत्वे खविरेषणेद्यधिकभाग प्रवे ब

गौरवात्‌ । अरि werent सामयगन्तरं वदा तदपि गौरवं बोध्यं, यद्यपि 19

rod तस्चचिन्तामनौ

aw विरोधि नियमतस्तेनेव तस्व प्रतिष्ेपेख aer- नवस्याननियमात्‌, न तु साधनत्वस्यान्धदा साधनत्वस्य वा, तयोरप्रतिश्षेषात्‌। अन्यदा साधनत्वेऽपि साधनत्व- AWA सामान्धाभावे विशेषाभावप्रसङ्गात्‌ | खवन्तदा

WHET एककालावच्छेदेनायविरोधादिति ree) । विरोधञ्चुपपादथति, “नियमत इति, ‘aaa’ तत्वालावख्किश्ण- छतिखशाध्यतलनेव, ‘ae प्रतिष्धेपेणेति तत्कालावच्डिशसखर्गादि साघधम- ara ब्थाणलागुभवेनेत्य्थैः, "खदानवख्धाननियमात्‌" waa तल्छहागवस्ागनियमा दित्ययेः । ‘animes’ साधनतषामान्यस्य, “श्रन्यदा साधमतस्य वेति, तदा faga विरोधोौत्यनुषख्धसे, ‘eufaaay परस्पराभावय्याप्यवात्‌ । नरु तत्काखौनसाध्यत्व- waar साधनता विरो धित्ेऽपि साधनतषामान्यस्च विरोधित्व- मव्छेषेत्यत Ve, “अन्यद ति, .खामान्याभावेः साधनत्वसामान्यस्ाभावे, विग्रेषश्यान्यदा शाधनलच्याभावप्रशङ्गा दित्यथेः। साध्यतल-साधनलत्नाव- च्छेदकयोः सिद्धलासिद्धत्योर पि कौ श्श्यो विंरोधसदार, "एवमिति,

(९) इत्धपि बोध्यमिति ae | वच्लन्धतवं uate ग विषय इति गौरवं ग, तथापि कारकतायाकङ्या- ब्छेदकतया तदवा यक्ौतव्थमिति गौस्वावतासो बोध्यः । गु विरौघादि- साधगत्वविषयकत्वं न Halla ग युगपदुपख्धितिशिसाश्रश्च निराकरावि, “न चेति, “सामान्धाभावेः साधनत्वसामान्धामावे, “विपेषस्यान्धदासाघव-

प्म्दाख्यतुरो यखब्े विधिवादः | {es

wfasaa तदा सिडत्वं विरोधि नियमतस्तस्येव प्रतिष्धेपात्‌, न तु faa, अन्यदापि ay सिङ्ख- त्वाभावप्रसङ्गात्‌, निर्विंओेषितयो्विरोधे च सिडत्वा- सिडत्वयोान्यतरदेव पाकादौ स्यान्न तु समयमेदेऽषयु- भयं । न ख तदा कृतिसाध्यत्वे सति तदे्टसाभनत्वन्नानं TANS, MATA वाजपेयेन यजेतेत्यब यागस्य करणा-

“मियमत इति, तदधिकरण इति शेषः, श्रतिखेपात्‌" अभावात्‌ । दूषष्ान्तर माइ, “निर्विगरेषितयो रिति। गन्वेवमपि तदा रतिसाश्यल- तदेष्टखाधनलयो विरोधस्य लया्यभ्यपगतलात्‌ तदुभयविषयकेक- waaay कथं प्रटन्तिरित्यत are, न चेति, ‘aera साध्यत खाधनत्वाज्वितं। मसु चाध्यलव-साधनवनयोः सामान्यतखेल विरोधस्तदा "वाजपेयेन SHAT ‘ATH? TS, ‘Ve’ पागयोग्यं, ठतो यार्यौजन्यलव २ cat वाजपेयजन्यलेनोपश्विते यागे विध्यथेखेष्टसाधनलख्छ वि- रोधात्‌ प्रतौत्यसुपपक्या वाजपेयेति aaa sata चाभेटार्थिकेति करयते ay स्यादित्यत wy, “अतएवेति एककाणावच्छटेन तयो-

जायाया

(९) gata च जन्यत्वाथिंकेति ख ° |

व्वस्यामावप्रसकादित्य्ः, यादृ we विरो धादसम्भवि तादृशं ग प्रवत्त- गत्वेबाभ्युपेयमेवेत्याइ, “न चेति, “खतर्वेति रखककालोनसाभ्य-साधनत्व- विसेधादेव, तथ ॒वाजपेयपदस्य यागरूपकम्मनामधेयत्वं कर्यते, खन्धथा वाजपेयसाध्यत्येमोपद्िते यागे fee डइटसाधनउाग्वयगोधापनौ

६७९ तत्वश्िन्तामदौ

वस्थायां सिदत्वेन म वाजपेयस्र साध्यता खदा तयौ- विरोधादिति कम्मेमामथेयत्वं, म तु करस्य सिडन्बेम साध्यत्वविरोधः चागस्वरूपे तथोः ATT |

षो -+- + क सोद्ध) PO eee eee

विंरोधादेबेत्यथेः, करणावद््ायां' दृष्टोपधायकतादशा्ा, “करच्ड" यागस्य, “साध्यलविरोधः' सामान्यतः साष्यलविरोधः। न च एक- कालावच्छेदेन तयो विंरोधादेककालावच्छेदेन तयोरेक प्रतोति- aig अवच्छेदटकविनिश्गीके तयोरेक प्रतोतौ च विरोधाभावात्‌ कथं कम्मेनामधेयलमिति ary विशिष्टाधिकरणकवे शिष्यो विभेवयतावच्ेदकघमानकालोनल् विधेयसंसगेमर्य्यादया ara नियमाद्वाजपेयजन्यलविशिष्टेष्टसाधनलान्षयासम्भवात्‌ एककाशाव- च्छेदन तयो विरोधात्‌ वेदे च विशिष्टवे शिष्वोधे सम्भवति तत्परि- त्यागागौ चित्यस्य सकते दि कसग्प्रदायसिद्धतरात्‌ । न चैवं ‘stay धजेतेत्यजापि swam कम्मनामधेयता स्यादिति away. ay द्रव्याकाङ्का मिवन्तेकप्रमाण्णभावेन ओओत््िंकस्छापि विशिष्टवेशिष्ड- बोधस्य त्यागात्‌, we तु प्रहृतिवद्िशटतिरिति न्यायेन सोमोख-

विरोधः स्यात्‌ wafaituarafea विष्ये विरेषणान्तरबो धस्येव विधिट- ैरच्छधोतेन तच विष्टेषणयोरेककालताभाननियसावत्‌, awa गन्घप्रास- माकच्छिन्ा एधिवो मन्धवतोल्यज वाघश् क्क, तथाच शतोकका कदयत्वा- निधाने वाजपेयनामकयाय Kevan Taye, प्रणोगसलारेव BAAS | दनु वाणपेय्वान्ना WAS वाचय-वाचकमाव Wareqat वाच्च wererg अ .वाज्पेवपदोपस्ितिं fam खस्वयप्रतियोग्धमुपख्िनावन्बय-

शब्दस्य तुदौजखष्डे विधिवादः | tee

द्याम्बयेनेव TMMIBMSAey भादः । ददमापाततः विधेये कितिखतादच्छेदवखभानकासखोगले faraece fafusifee- Titers aq तददिष्योशत्येति नियमाभाबाग्‌, किन्तु a fareraeqawaawad ने fue बाधितं तच तददश्ं भासते दति नियमः, agra प्रते बाधात्‌ तद्‌ निषमोहत्यापि विशिष्टे भिष्बोधे बाधकाभावात्‌ । न च वाजपेथपदस्यं द्रव्यपरले द्रव्याकाङ्का विरहात्‌ wea विध्यन्तरारुपपत्तिरिति वाच्यं । वाज- tena खतन्छद्रव्यविधेरभावात्‌ किन्तु प्रतिवदिरंतिरिति न्या- यात्‌ सो मौयद्रव्यथ्येवान्वयः। न च वाजपेयपदस्य द्रव्यपरवे प्रति- वद्िङृतिरिति न्यायात्‌ सोमस्यापि दव्यलेन प्राप्तौ रौ हि-थववद्ि- कर्पापन्तिः वाक्यभेदख श्रापद्येत इति are | faaat षााद्रव्यविधौ अ्रहछतिवदिति न्यायस्यानवतारात्‌ द्रव्यस्य रयत्वेन निराकाङ्खृलात्‌,

(९) fated faeqataaarafefa we |

बोश्वामावात्‌ बदुबद्धिविनं तत्‌पदेन ae we यामख्पार्थ्रक्कत्वाव्‌ खपरत्वे लस्ुयाभ्यपगमाच्, न॒ लच्यया तदा तच way खश्यक सम्बन्धित्वेन खस्य्ाग्रहादिति चेत्‌, ग, बाजपेयपदस्य सामान्यतः इचि- wefau? त दुद्रशसम्भवात्‌ wast खोप स्थितिसम्भवाश्च, अतरव वच्छति खाथं सम्बन्धाग्रहे खरूपोपद्धितिः श्क्तिम्नमादिति । गनु यदि विधिरपैश्ि्छनोधे तुच्यकालताभागं तदा afer पथेतेवचापि ate साध्यत्वे साश्वत्वयो्यु मपद्धानं न खादिति चेव्‌, न्‌, ax वद्धिसाध्यत्वस्प्नो- षजच्छखत्वेगेकस्यु अयमिसन्बयात्‌ | ग चाजापि तथेवाख्विति वाचं | fre अकत dara swan wawettcfa वदन्ति |

१५ ० वच्वचिन्तामणौ

aa विरडयोरव्डेदमेदमादाय wae प्रततिः स्यात्‌ | न च छतिसाध्यत्वेष्टसाधनत्वयोः समयमेदमा- दायैकच प्रतौतिर स्ति, तथा लिङ्गाभावादिति चेत्‌, न, साध्यत्व-साधनत्वयो रविराधस्योक्षत्वात्‌, णवं सिडत्वा-

प्ररमा्ेतस्दु बेरे कम्मेनामधेयत्वे सम्भवति द्रव्यनामधेयतवं न HEA दूति निचमस्य eawifenencafege भङ्गपसङ्गादेव कन्ये - नामसेथलं, ATUL च सकखशिष्टव्यवडहार विलो पापन्नेरित्येव तत्वं ।

केचिन वेदे विभेय निष्ठविगरेव्यतावच्छेदकसमानकाष्णोनलाक- गाडिविग्िषठवै fran’ म्भवति ततत्यागामौ rere सकशवेदिक - खम्प्रदायसिङ्धनात्‌ कम्मनामधेधत्वमित्यप्याङः | तदसत्‌, विषचिल- STE जन्यतावच्छेदकधष्मेवस्वरूपस्स AT अन्यतश्च उतोयाथेतया इन्यामभेयलेऽपि विशिष्टवे गिश्चवोधसनवात्‌ ताङ्‌ जन्यलेन समं साचनलस्य विरोधाभावात्‌ |

gata, विशङद्धयोरवच्छेद कभेद मन्तभाग्येव एकाधिकरणे युग- पदव्यवधानेन वा प्रतौतिरिति नियमादिति ara: | afer सम्भवति, ‘aa खिक्गाभावादिति श्रवच्छेदकभेदमन्तभाव्यतदुभयसाध्यकानु- मितिजनकलिङ्गाभावादि व्ययः । मम तु ददानो मत्कतिषाध्यत्व aa श्रये मदि टषाधनलं हेतुरिति समयभेदमादायेव तथोरेकज कमेण प्रतो तिरिति भावः। “्विरोधस्येति areata एकधम्ये- पसाध्यत्वसाधनत्वयोरिति, यद्यपि साध्यत्व-साधनत्वयो दरव्यत्व-एथिवोत्ववदवि-

AY खकसमयावच्छेदेनापि प्रतौव्यापत्तिरिति संयोग-तदमाववदवच्छेदभेद- मादाय विसोधो बाख्स्तथाच तद्दे वावच्छेदभे दमादायेव satfa: स्यादिति

`

भ्ब्दाख्यतुरोयखन्छे विधिवादः | १५९.

सिडत्वयोर्भावाभावरूपत्वेऽपि न विरोधः शकधम्मिग- तत्वेन मानसिद्त्वात्‌ । तस्मात्‌ संयोग-तदभावयोरिव येन प्रकारेख anid: तेम तयोरेकधभ्थिगतत्व न प्रतौयते, नतु रूपान्तरेखापौति। अ्पिचयदि साध्त्व-साधनत्वयोविरोधस्तदा तवापौष्टसाधननत्वेन ठस्तितवरूपविरोधाभावस्येव्ययेः। “भावाभावेति, आ्चणसम्बन्थित - afaga, तङ्धसावच्छिश्नकाखसम्नन्नित्वं सिदधत्वमिति भावः। नन्वेक- म्म्य टन्तिलसूपविरो धामावेऽपि एककालावच्छरेन एकधम्म्येन्ति- रूपो विरोधोऽश्छेवेत्युक्तं दूषणम पसंहारव्याजेन प्रकारान्तरेण परिहरति, (तस्मादिति, शयेन प्रकारेणः azaeea, “विरोधः, एकधम्म्येट न्तिले, ‘Ay तदवच्छेदेन, नतु रूपाम्तरेणापि' न व्वच्छेदकाम्तरे णेव, अवच्छेदकभेदमादरायेवेति यावत्‌, श्रतौवत- इत्थलुषच्धते। न च घटादौ बिद्धलासिद्धत्यरः अवच्छेक यदं विनाजुपपश्नः अवच्छधगर्े अवच्छद कग्रहख्य हेतुत्वात्‌ तथाच काखस्लरूपावच्छेद कग्रहाभावेन स म श्यादिति are 1 चसरेणौ सौराश्लोकसंयोग-तदभावयोः प्रत्ये व्यभिचारादिति, तया यजावच्छेदकग्यदसामयौ भासि awaeqaay विनाप्यवच्छे्य- UU, WAT प्रत्येणावच्छद्यये प्रायश्नोऽवच्छेद कयहः तदानो

Be म यथाद्चतेनो सरेख परिहन wed, तथापि प्र्यक्षप्रतौतौ साममौ- समानमदहिन्नावनष्डेदकम्म नियमेऽपि शाब्दादिप्रतौतौ म भित्रावष्डेदेना-

१५४ तश्वचिन्लामयो

कायेसाधमत्वेन वा Head ATMA हेतु-साध्थ्छः- योबिरोषेन सामानाधिकरण्याभाषेन eanifae2 पञ्चे साध्-साधनयोरन्धतरसण्वे बाधासिदश्योरग्यतर- WARTS | न च वाश्थमिदानों again साध्य aa मदिश्टसाधमत्वं हेतुः Sarena सति ae मदिषश्साधनं तदिदानीं मत्‌हतिसाध्यमिति व्या्तिः, तथाच समयसमेदमादाय साध्यत्व-साधनत्वयोरवगम- इति, इदानौमप्रिमपदायथेयोमानात्वादनुगतरूपाभा- वेन ष्यात्तेरग्रहात्‌, पाकन्यायेनाग्धजापि तत्ततसमया-

तद्‌ यहसामग्याः समवधानादिति भावः। निवि षितयोः साध्यत्व- साधनल्वयो विरोधे पाकोऽसिद्ध इत्यादिना अनुभवं wenger दूषणान्तरमप्याङड, श्रपि चेति, "काय्येखाधनलेनेति प्रागृदूषितेक- देशिमतेन, “बाधा सिद्योरिति arsed हेतोरभावात्‌ खशूपाधिद्धिः हेतुसत्वे साध्यासस्वाद्बाध Tau: | भनु विरद्धयो रवच्छेदकभेद मन्त- vida एकज्राधिकरणे युगपदव्यवधानेन वा प्रतीतिरिति नियमे दूषणाग्तरमाइ, न च वाच्यमिति न वा वाच्यमित्यर्थः, “श्रये मदिष- साधनं हेतुरिति देवाद्यनपौनवेे खति श्रये मदिष्टसषाधनलं डतु- रित्यथेः, श्रवगम इति एकज क्रमेणावगम इत्यथः, व्याप्तरयहा- दिति तथाच विर्द्भयोरवच्छेदकभेदमादायेव एकच प्रतौतिरिति

वच्छेद्यमरच्च नियमः, आतर eae संथोगबान्‌ तदभाववां श्वेति शब्दादु मध- च्नोरनुमब्रखिद्धेयज aaa) रकदेशिमतमाङ, arene वेति |

werenquiaea विधिवादः | Rug

न्तर्भावेन साध्यत्व-साधनत्वयोरप्रतौतिः, प्रतैतो वा ममापौदानौं शतिसाध्यत्वे Aas इटसाधनमिति जानं ग्रव्तकमस्तु। न च पाके साध्ये्टकत्वेन ^ कतिसाध्यत्व- मनुमेयं, असिहावस्थावतो fe पाकादिष्टानुत्यतेः

fraa तवापि शतिषाध्यलेष्टसाधनलयोः साध्य-डेतुगतधोः wae- कच प्रतोतिने स्याद वच्डछेदकाम्तभविन साध्य-हेतुकरषणासग्मवादिति भावः । मनु पाककाशोनगशथाविघोऽन्योऽष्ठ दृष्टान्तः तथाच पाका- fuacware एव विचिष्टयाप्तौ प्रविष्ट इत्यत आह, “पाकन्याये- गेति । नन्विदानौमम्मर्भावस्य उभयमतेऽप्यविगेषात्‌ तुख्योऽयमनतुथोग- इत्यत we, श्रतौतौ वेति, ज्ञानमिति, संगश्रयसाधारणमिति जरेव, तेम “तथा लिङ्गाभावादिति पर्व्वोक्पूथ्वेपखनिराखः | भमु निर्विश्रेषिवथोरेव साध्यतल-खाधनतथो विंरोधादिष्टसाधनलं म तुः arama किन्तु साथ्येष्टकलं, तथाच म व्याणयलासिड्धिने वा वाघा सिद्योरन्यतरावकाश्रः.\) इत्याशङ्कते, “न चेति, साध्ये्टकल- च्वागजन्यदहतिसाध्यतान्ञागमेव च काम्ये प्रवम्तंकमिति भावः। शद्टा- जुत्पन्तेरिति, तन्ाध्यकलतवस्य(९ afasfagaafenarfefs शेषः |

(९) बाधासिद्योरन्यतरुप्रसङ्क इति we, ग ० | (र) वजिषसिद्धत्वव्याप्यसाधनगताकेश्कत्वस्ये्र्थः |

* (सार्ये-टकरवेनेति, तथाच गोक्षविसोध इत्यभिमानः, त्ति,

इज्छाकारकसखत्व्चामादेरिष्डाकारणत्वमाचस्य लघुत्वादिति भावः। Tay 20

us लक्वचिन्तामणो

पाकस्य सिद्धत्वमवगम्य तत्साश्त्वमिष्स्यावगन्तब्ध- मसिहत्वष्वावगम्य रतिसाध्यत्वमिति सिद्धत्वासिद्ध- स्वयोव्विरोधोऽजापि दुर्व्वारः। अपि च खवि्रेषश- भौजन्धकाय्यतान्नानाभावात्‌ सुखे कथं चिकीर्षा, न fe कतिसाध्यतान्नानमाबात्‌ सा, सण्ञातवाधस्य विष- waurel चिकतर्षाप्रसङ्गत्‌। अथो पायविकौषषयां तत्कारणं इच्छाकारणसुखत्वज्ञामे छतिसाध्यत्वं यदा विषयस्तदा समुखे featst नो चेदिच्छामाषभिति इयमेव चिकौर्षाहेतुरिति चेत्‌, तरो च्छारेतुत्ताने यद्‌ छतिसाध्यत्वं भासते तदा चिकीर्षा नो चेदिच्छामाब-

थाश्चुते “सिद्धवमवगन्येव्यसक्गतेः sage प्रति बापकबुद्धेर हेतु- लात्‌ । "येति, तवापि उपायचिकौष प्रत्येव छतिषाष्यता- विषयकेष्टसाधनताश्नामस्य हेतुलादिति ma (इयमेवेति उपाय- चिकौषौ प्रति तादु ग्रौअन्यटतिसाध्यता ज्ञानलेन खतःसन्दरविकौषीं tf कतिसाध्यलप्रकारकेच्छाजमकश्ञालवेन शेतुत्मित्धयेः, 'तरोति शाघवाचचिकोर्षामा् एव रतिसाध्यलप्रकारकेच्छराजनक- ज्ानवेन हेतुता श्रास्तामित्ययः । नन्वेतावतापि कथयमिष्टषाघनता-

(९) श्वन्धेच्छानधौने च्छा विषयत्वं खतःसघुन्दरत्वं |

BAe फलन्चानसुप्रायेष्छायामिशसाधनवान्लानं कारणमिति साममी- मेद ख्व, Weare aw again फलसाधारयाचिकोर्मासामान्य

श्रब्दाख्यतुरौयखग्डे विधिवादः | १४४

fact सुखं-तदुपायचिकौर्षाकारखमस्तु लाघवात्‌, सुखत्वन्नानवदिष्टसाधनतान्नानस्यापौच्छा कारणत्वात्‌ । Wavy पाके इष्ट साधनतान्नाने कतिसाध्यत्वं विषय इति

aa चिकोर्षा न तु दच्वादिन्नाने तदिषयत्वमितोष्छा- माच, सुखथ्विकोर्षायामिच्छाकारणन्नाने ऊतिसाष्यता- विषयके विकोर्षाजनकत्वावधारणात्‌ | अन्यथा तज

बेरंतुलमित्धत Wy, “सुखेति, इदञ्च खमतावष्टम्भेनोकं । “सुख- चिकोषायामिति सुखचिकौर्षा्यले इत्यथः, “चिकोर्षाजनकलेति सामान्यतखिकोर्षामाचं प्रत्येव जनकलतावधारणदित्यथेः । “श्रन्यथा? हतिषाष्यत विषयकेच्छा कारणएश्नामा भावे, ‘av सुखे, तवमतेऽपौति ™, Waa उपायविकौर्षात्वं॑काय्येतावच्छेदकं, दृष्टसाधमता- प्कारकरूतिषाध्यताश्ञालं कारणतावच्छेदकं, “श्रपि चेव्यादिमध्य- भते च॒ सामान्यतञिकोर्षात्वं न्यतावच्छेदकं छतिसाध्यत्वप्रका- THT NTA कार णतावच्छेदकमि्युक्षमिदानौगनूपायचिकौ-

वायां छतिख्ाष्यताप्रकारकन्नानलेन CETUS च TTR

Wa tae परन्तु दृष्टसाधनताश्चानस्व काय्येतावच्छेदकमुपा-

Tea छतिसाध्यताप्रकारकश्नानस्य काय्येतावच्छेद कसुपायचिकौ- षोल-सुखचिकोर्वालादिकं । कारणसमानादुपायचिकर्षात्मकवि-

च इतिसाध्यत्वप्रकारेच्छाजगकच्चानद्ेतुतेति सामयैयक्धमिति लाघव- faery aren’ | 'उपाबध्विकौषंति द्रो पायत्न्षानविषयौमवद्रो चरजन्य-

१५६ ava चिन्तामगौ

चिकोर्षानुत्पत्तः । वल्तुतस्तूपायचिकौर्षा दष्टसाधनता-

frearaiafafcia गनिष्क्ष्टमतमाह, वस्ठतख्तिति, ‘ce- साघनताञ्ञानसाध्येति दष्टसाघनताज्ञानलावख्डिलकारणताप्रतियो- गिककाय्येताश्रय tar) भ चेवं काय्ये-कारणएभावदयापश्था भ्रयममतसेव सम्यगिति वाच्यं । तिन्‌ मतेऽपि श्तिसाध्यवाप्रका- रकोपाथेच्छातुरोधेन उपायेच्छालावच्छिन्लं प्रति इषटसाधनता- MTS एथकद्ेतुताया waaay उपायचिकीर्षाकारण्ताव- च्छेदकको टाविष्टस्राधनताविषयकलप्रवेे च गौरवं ष्रेयर्ेश्च qa रधिकमिति । ग च afarnd weary केप्नाया- उपायेख्छासामान्यकारणताया एव शेतिसाध्यलद्ूपावच्छेदकड्न्तिः(१) कर्पते दति ered छतिसाध्यताश्चागवेन एरथक्डेतुले चातिरिक्र कारणत्वं तदवच्छेदकश्च कण्यमौयमतेा गौरवमिति ae: wa- ष्छेदकभेदेन कारणताभेदस्यावभ्यकलात्‌, अतणएव शपि चेत्यादि मध्यमतमपि EW, शतिषाध्यलाप्रकारकोपाय-सुखादौच्छामुरोधेन उपायेच्छालाद्यवच्छिश्नं प्रति इष्टसाधनतान्नानतवेन सु खेच्छालाद्व- fen प्रति yqearfemaaa एयकहेतुताया waaay चिकौर्षायाः कारणएतावच्छेदककोटा विच्छाजनकलप्रवेरे गौरवाद्‌- qiarg । नन्वेवं मो मांसकमये उपायो टे ष्ठकेच्छां प्रतोष्टवाधनता- न्ञान विशिष्टकतिसाध्यतान्चानतवेन हेतुलात्‌ काय्यै-कारणभावेषधं तव च काय्यै-कारण्भावदयमिति गौरवं । न च तग्छतेऽपि ङति-

(९) छतिसाध्यतप्रकारकत्वरूपावष्छेद कटङस्तिरिति क ० |

श्ब्दाख्यतुरौयखष्डे विधिवादः | १४५७

च्रानसाध्या उपायेष्छात्वात्‌ इ्टौच्छावत्‌। न च भोग- चिकौर्षावन्नेन विनापि स्वादित्यप्रयोजकत्व, उपा-

साध्यलाप्रकारकोपायेच्छारुरोधेन STATIN प्रति इष्टसयाधमतान्चानलेन VIRUS WTA काये-कारण- भावदयमावश्यकमिति ae तेः रतिषाध्यलाप्रकारकोपायो- रेष्डकेष्छा नभ्युपगमात्‌ ठष्टिषाध्यं सुखं भवलितोच्छेव विगेवणतथा guafaa zfeafa विषयौ करोतीव्येव ae विद्धान्तादिति चेत्‌, 4, पाको भवतु इष्टिर्मवतु शत्यादिकृतिषाध्यलापरकारको- पायोदेग्ठकेच्छाया शअतुभवसिद्धलेनापलापासन्भवात्‌ इष्टषाधनता- च्ान-हतिसाध्यतान्ञानयो विंशेव्य-विशेषणभावे विभिगमकाभावेन का्पै- कारणभावदयश्यावश्यकलाश्च श्रषच्छेदकगौरवं पुनर धिकं । ग॒ तत्मकारकेच्छछां प्रति तस्रकारकज्ञानस्य हेतूतनियमात्‌ छतिषाध्यताप्रकारकश्नानस् कारणलावश्यकलमेव विगेव्य-विग्रेषण- भावे विजिममकमिति are. यत्व-तत्वयोरनतुगतल्वात्‌ चिकोषों प्रति शतिषाध्यलप्रकारकश्नामस्याद्ेतुत्वेऽपि afafacerfata भावः। ष्टी च्छावदिति दष्टिभंववितौश्छावदित्यथः, इद मुपलच्णं ufa- साथ्यलाप्रकारकपाकादच्छापि SST बोध्यः, HA प्रसाध्याक्गको- corn) परेण टष्टिभवतु पाको भववितौच्छागभ्युपगमात्‌, टष्टि- साध्यं सुखं भववितोख्छायान्तु खुखलरूपेण टष्टिसाध्यवश्नागस्येव

(९) उभयवाद्यसिडो दृष्टान्त इत्यधेः |

चिको्ेर्थः, र्वं हेतावपि बोध्यं | “रद्ौज्छावदिति सखमतावद्म्मेन |

१५८ तस्वचिन्भामडौ

येष्छायास्तदग्वय-व्यतिरेकामुविधानात्‌ श्च ` सखतो- ऽसुन्दरत्वेनेच्छा नुत्पलेः अमुगतोपायेष्छायां अनुगतस्य प्रयोजकत्वे सम्भवति बाधकं विना व्यागायोगाश्च । न ख चिकौर्षणन्यत्वे सति उपायेश्छात्वं rene वा तज्जन्यत्वे प्रयोजकं, गोर वात्‌ सुखेष्छायां तदभावाच्च 1. रवष्डोपायशिकोर्षायामिष्टसाधनत्वन्नाने धुवेऽतिप्र- सङ्गवारणाथं रतिसाध्यत्वनिर्व्वा हार्थश्ड छतिसाध्यत्व-

Sas a विष्टसाधनताश्चानस्येत्यवधेयं । “तेन विना इष्टसाधनता- ज्ञानेन विना, अ्रन्वयाद्यतुविधानमेव विदणोति, “बृष्टेरिति, 'खतो- ऽसुन्दरत्वेनः सुखादि भिन्ञलेन, इष्टसाधनतान्ञानं विनेति ste: । “दृच्छातयं वेति, अ्रजापि चिकोषान्यले eatin सम्बध्यते, ‘aera’ इटसाधमताश्ञानणन्यत्े, श्रयोजकं' अवच्छेदकं, क्रमेण दूषयति, 'गौरवादित्धा दिना, 'उपायचिकौर्षायामिति, उपायेश्छालखचण- काय्येतावच्छेद कसत्त्वा दि ति शेषः, शुवे" सामान्यकारणे ya, “्रति- प्रसङ्गवारणार्थमिति छत्यसाध्यतान्नानद ग्रायामपि saat चिकौर्षा- प्रसक्रवारणार्थमित्य्थः, “निर्व्वाहार्थस्चेति, तत्मकारकेच्छायासप्मरका-

qr दोषमाह, "गौरवारिति, न्त्ये तमा, ‘qewrifafa, ‘afa- प्रसको Tegel, ‘fraterafate । aq यदि जगकनच्चागपरकारखेवेष्डायां प्रकारत्वं तदा VT कथं खडत्तित्व प्रकारः स्यात्‌, ग fe खड्त्तित्वेव छातमेव gate खङस्तितेनेष्यते, सत्वं तथा सामय्मौविरुहाद्यथापि ख- डत्तित्वबाघधावतारख््तापि दुलंभवस्तुनि खडढतित्वप्रकार केष्छानुभवाच । न च

श्ब्टाख्यतु रो बखक्े विधिवादः | १५९

मपि विषयलयावच्छेदकमस्तु न तु तदिहाय तस्माज, areca विना कार्खानुपपरतः। अतणव स्तनपान- WMATA ANAT षहौतस्येष्टसाधनत्व- च्रानस्वापि aad दृष्टामुरोधित्वात्‌ कश्यनायाः | ननु साधनत्वमिच्छाविरोधि aa सिद्धम्भेत्वात्‌

रकञ्चानक्न्यखनिथमा दिति भावः । “विषथतयाः श्जानविषयतया, “श्रवच्डदकमस्लिति खातश्व्येण वचिकोर्षालावष्छिन्नं प्रति कारणता- वच्छेदटकम स्त्यः, featured प्रति शतिसाध्यताश्चान- नेनापि डेतुत्वमस्िति फथितायेः, ‘afewe हतिसाध्यता- wr विदाय, तस्माज दष्टसाधनतान्नानमाजं, विकोधौपधायक- fafa sa: । -स्तमपानप्रन्तावपिः तत्‌स्यलेऽपि, ‘geractfuar- दिति कप्तका्ये-कारएभावानुरोधिलात्‌, “कल्पनाया दूति कारण- कन््यनाया Tae) “साधनलवं' साधनव्न्नाने, “दच्छाविरोधि' ge-

खटत्तित्वमिच्छाथां प्रकार wa नेति वाचं । अनुभवविसोधाव्‌ ‘eefe- area इति ware त्र साच्तित्वात्‌ । न च क्षाचित्‌को धर्म्मोऽसा- चारकमामयौ सापेत्ः खरत्ित्वप्रकारकलत्वन्तु साव्वंचिकमिति सामान्य- सामसी मिन्वादमेवेति वाच्यं | कारूणिकस्य परदुःखप्ड र येच्छा यां खटङत्ि- बद्याप्रशादत्वेन तस्यापि क्षाचित्‌कलत्वात्‌, waza निरुपधिपरदुःखप्र- स्वेच्छा छपेग्यच्यते, तस्मात्‌ त्र समाधानं चिन्यं । (तदि दाय' द्र्साधन- a विहाय, “तन्मां क्तिसाध्यत्वमाचरं | बालस्ये्यादि दूषयति, “खत- tifa; दृष्टेति, वथाच घखाङत्तित्वेन बद्र ङ्स्यापोरटसाधमत्वस्य सरम कष्यत इलि भावः|

१९० araternterat

इश्वादौ तत्साध्येष्टश्नानादिष्छेति चेत्‌, न, निब्विेषि- तयोः सिद्वत्वासिङत्वयोरविरोषेनेच्छासाधनत्वयोर-

श्यताख्य विषयतया इच्छोत्पन्लौ विरोधि, "िद्धकेलात्‌" असिद्धल- विरोधिनः सिद्धलस्य व्याणत्वात्‌, तथा विरोधिग्धाप्यव्वन्नान- विधया इच्छाजनगकोग्डतासिद्धलन्ञानविघटकलेन इच्छाविरोधित- मिति भावः । “सिद्धलं अस्तित्वं व्तंमागकालसम्बन्विलमिति या- वत्‌, ्रिद्धलवं वन्तमानप्रागभावप्रतियोगिलमिति adi भन्वेव- मिष्टवाधनतान्ञानादटश्चादौ कथमिष्छेत्यत श्राह, उब्यादाविति, 'खलाध्ये्टन्नानादिति geet टटिषाष्यतान्नानादित्यथः, afe- साध्यं सुखं भववितोच्छयामेव guest विषयौकरण्णत्‌ waaay इष्टिभंवलितो च्छायाच्चाषिद्धलादिति भावः । श्रसि- EMMA wars, “निर्विभेषितयोरिति, ‘fagerfugeatfcfa वन्नंमागल विगरेषितप्रागक्सिद्धलासिद्धलयो- रिव्यथेः, वन्तमानप्रागभावप्रतियो गिलल-वन्तंमानकालसम्ब न्वित्थोरेव परस्पर विङ्ङ्धलादिति भावः। शदच्छासाधनतलयोः' इच्छासाधनत-

wy सस्प्दायविदो नेष्टसाधगताच्चागं cata विषयत्वात्‌ किन्तु तच्लन्धा इदटसाधमतामुमितिः satiate वदन्ति | गवौनाखतु स्वः सा- मान्धलच्तगाप्र्ासत्तिनन्धं cre खछ्कतिसाध्यताक्चाने सति तन्भाजविषबि- नो छृतिसाध्येटसाधनतानुमितिरेववृस्तमगपागविषयिनोति तच्णन्धस्मरथमपि शततृसगपागगोचरमिति वदन्ति | ‘gefa, तथाच सखाढत्तित्वेन afe- Tranter स्मरणं कल्पत दति are) वदिं कचं उइच्यादा- विष्डेत्यत are, ‘cegratata |

छ्ष्दाख्यतुरोयखद्छे विधिवादः | १९९

विरोधात्‌ | तदाऽसिङ्त्वं तदा fags नेच्छासाधम- त्वयोः प्रयोजकमिति तथा न न्नायत खव ।

यत्त॒ तत्‌ साध्येष्टत्नानाद्टश्चादाविच्छेति, aye, असिद्धा वस्थादच्चा दे रिष्टा नुत्प्षेस्तस्यावश्यं सिडत्वमव- गन्तव्यमिच्छानुरोधित्वाच्चासिद्धत्वमिति, तापि fa- रोध रव । Tet सत्यामिष्टं तया विना नेत्यन्बय-व्यति-

श्वानयोः, श्विरोधादिति, शाघनलस्यासिद्कलविरो धिग्याप्ला- भावेन aT काररोग्धतासिदडवश्नाना विधटकत्वादिति भावः। aq तयापि वन्मानप्रागभावप्रतियोगिलरूपा सिद्धत्वे aia काखखसम्बसििलर्ूपं वन्तमानल विग्रेषितसिद्धलश्च परस्परं विङङ्कमेव तदुभयो रेकच यहः कथं स्तात्‌ तयोर न्नाने च इच्छासाधनलश्लान- योर सब्भवादित्यत wre, तदेति, तदाऽखिङ्धलं' वन्तमानप्रागभाव- प्रतियोगि, तदा fuga’ व्तंमानकाखषम्ब न्धितव, “द च्छासाधन- तथोः” इच्छ्ासाधनतश्चानयोः, “प्रयोजक श्चानविषयतया प्रयोजकं, इट ञ्चासिद्धलश्चामं tara: किन्तु तत्कालोनसिद्धलश्चानमेव प्रतिबन्धकमिति खमतानुसारेशोक्र |

(असिङ्धावश्चात्‌' अविद्यमानात्‌, "तस्येति, दष्टे aqerem- श्रानट श्रायामिति we । “्सिद्धलवमिति, “्रवगन्तव्यमित्यतुषग्धते, जनकौग्डतमिव्यादि नियमात्‌ सिद्धवश्नानपरतिबन्धकलात्‌ असिद्न- wrareta तजेच्छादेतलादिति भावः। ‘awf सुखादिनिष्ट- sfearaarmasta, “विरोध एवः टृष्टोच्छाजनकल विरोध एव,

21

१९२ त्चचिन्ताममौ

Tanya ददिसिदत्वमादाय द्टिनिरूपिवेष्टसाध्य- कत्वग्रारकत्वात्‌। | ofa विकोषाजन्धरतिसार्ध्यं मश्डलौकरणमित्यथंप्रतिपादकं “मण्डली कुर्यादिति वाकं प्रमाणं स्यात्‌* विषयाबाधात्‌। रतेन नवौममत-

तव भये इति शेवः । aa सिद्धावच्छटष्वादेः geryque: तदु- त्पज्तिदभायां ae वाख्लविकं fagantferng सुखादौ तत्‌- साध्यताश्चाने afesfagemaq कुतोऽपेदितमित्यत आड, ‘aut सत्यामिति, “सिद्धलमादायः सिद्धलं विषयोरूत्य,

‘aura: खचटशम्ब न्थितल्वचटितलादिति भावः । दृष्टषाभ्यकत्वेति सुखादि निष्टसाष्यतेत्यथेः | नन्विदमयक्ं बिद्धतन्नामखत्ेऽपि ठ्टि- are सुखं भववितौच्छाथां सुखत्वव दिगरेषण्तया वष्टेरपि विषयत- -सम्भवात्‌ तदुरेष्यकेच्छां प्रत्येव तज्िष्टसिद्धलन्नानस्व विरोधिलात्‌ afer सुखं भवलित्य्र टष्टेरनरेष्लादिति भेत्‌, न, afe- भवलिल्धाकार कटष्चरेग्छकेचछाया श्रथ्लुभवसिद्धलादिति भावः | ‘Repairs werent: । “विषयाबाधादिति

तते हतिषाध्यतान्नानमा जस्त प्रवन्तकतया रतिषाध्यलमाचस्येव

` विष्य्थलात्‌ तस्व च प्रङृतेऽवाधितलादित्यवेः। दृदमापाततः प्रमा- waa तन्तदिषयघटिततया हतिसाध्यलघटितप्रामाश्छापादने

CSTR: इष्टसाधमत्घटितप्रामाश्छापादने चापादकाभावात्‌ | एतेन

+ “प्रमा सं स्यादिति, waa waste: खगंकामादिपदसमभिया-

चतस्य खर्गकामनियोज्यान्वयगो घेनाप्रामाण्णेऽपि तद समभिव्याहतस्य विब-

प्रब्दाखयतुरौ बखब्डे विधिवादः | १९९

wore, परस्य fe रूतिसाध्यत्वौदनकाममावभ्ने्ट- साधनताञ्चानानां जानं तथा अत्न भोदमकामना- वश्वेष्टसाधनताचत्रानस्य त्रानं न प्रहत्तिकारणं गौरवात्‌, किन्तु मतरतिसाध्यत्वे सति मदिषटसाधनतान्ानमेव

SAI, यथा ख साध्यत्व-साधनत्वयोरव्विरोधः

प्रमाणत्वं अमभिन्ञन्चानजनकलमित्यपि प्र्युक्, भमलच्ापि an- दिवयवरिततयोक्ृविकख्ययाखात्‌ | न च प्रमाणं खात्‌ प्रमार्ल- अवार विषयः स्वादिव्यये इति वाच्यं । सामान्यतः प्रमाशब्यव- हार विषयलापादने wire: ufaarwati प्रमा शलश्च तवापि wera आं गिकप्रमाणब्धवडहारविषयलापादने च हतिसाश्यवेष्ट- WAAR] SRT: | न च प्रमाणं ख्यात्‌ प्रवन्तकं चादित्यं इति ae) इष्टवाधनताश्चानजन्यशतिषाथ्य- ATES प्रवन्तकतथा तदभावादेव प्रवं कल्वासम्भवादिति थेवं | OTe रतिषाध्यतेति पाकलप्रकारेष्ठ Wes छतिसाध्यतप्रकारेख परक्षोयहतिसाष्यवश्ेव्यर्थः, “ओओ दगकामनावत््रेति पर निष्टौदग- काममावश्वस्येत्यथैः, “द साधनत्न्नानेति परक्तोयेष्टसाधनतान्नान- खेत्य्यैः, “श्रानमिति, "ग प्रज्िकारणमित्यनेना न्वितं, “ज्ञानस्व न्नान- मिति mae न्नानचेत्ययेः, चकारपूरण्णात्‌ । “किन्विति, च्रना-

वावाधेन प्रामाख्ात्‌ TUNA मण्डली कुर्या दिव्यस्याप्रामाण्ेऽपि कुर्या fore ध्रामाद्ं, तथापि पूर्वोह्षदोष ख्व aera | अमिचारमप्याइ,

१९४ तत्वचिन्तामण्यै

अनागतस्य पाकादेः कतिसाध्यतान्नानच्च TTS मेव faq परकछतिसाध्यत्वमन्नात्वापि खरतिसाध्ये्ट- साधनतान्नानातं खकल्पितलिप्यादौ योवने कामो- दरेकात्‌ सम्भोगादौ NEY तदेव TAMA! वस्तु- तस्तु सिद्धविषयकरूतिसाध्यतात्नानात्‌ कथं aa साध- marae fag इश्छाविरहात्‌ असिदस्यात्रानात्‌ । चथ सिद्धविषयादेव छतिसाध्यतान्नानात्‌ असिज्ख- विषया रतिसाध्यत्वेनेच्छा जनायते इच्छाया ufae-

गतपाकविगव्यकेति we: | “शतिसाध्यताशन्नानश्चेति खलछतिषाधष्यता- sagas: । "तदेवेति खशतिसाध्यवेष्टषाधनलतवश्चानमेबेत्यर्थः, इदसुपलकणं खरत्यसाध्यताश्चानद श्रायामपि रृतिखाध्यवेन परकोय- सतिषाष्यतान्ञानात्‌ प्रटृत्यापन्लेखेत्यपि द्रष्टव्यं । ‹“सिद्धविषथकेति, परत सिद्ध पाकविषयकेत्ययेः, “शतिसाध्यताज्नानात्‌" शे तिलेन पर- कोयङृतिसाध्यताज्ञानात्‌, ‘fag इति, परहृतपाक दूति शेषः, ‘afiga च' कन्तव्यानागतपाकस्य च, “TET शतिषाध्यवेनान्चा- भात्‌ | इदसुपलच्वणं यद्‌ शस्याज्ञानं तस्येष्डा्यां प्रकारलासम्भ- वाच्चेव्यपि द्रष्टं । “सिद्ध विषयात्‌" परकृतसिद्धपाकविषयात्‌, ‘afa- areata’ शेतिलेन परकै यरु तिसाध्यतान्नानात्‌, (शतिषाध्य- ay ख तिसाध्यलेन, “श्रसिद्ध विषयतवेति, बाधकाभावे मदं शविषवल-

‘faafa, wagenfacuata, ‘aqafeata | नन्वेवमपि गौरवं विपरौतय- Hie, “स्तु चैवमिति, बलवद नि ाजनकलत्वश्चागख त्वयापि प्रव्ंकतेनाभ्यपेवं

प्ब्दाख्यतुरौ मखद्छे विधिवादः | १९५

विवयत्वस्वभावत्वादेकप्रकारकत्वेन न्ान-चिकौषेयोः काय-कारणभावो न त्वेकविषयत्वे सति गौरवात्‌, इच्छाया अनागतविषयत्वात्‌ तस्य चान्नानात्‌ तंथात्व- द्श्ंनात्‌ सुखादौष्छायामयप्येवमिति चेत्‌, न, असिदङ्ध- विषयेच्छानुतेषेनानागवतन्नानोपायस्य दश्ितत्वात्‌। अस्तु चेवं, तथापि रतिसाध्यतान्नाने इष्टसाधनत्वमेव VAN सख-परकौयेटसाधभनतान्नान-फलका- मनाज्नानापेश्या लघुत्वात्‌ दष्टसाधनतानत्नानन्नानस्य फल कामनान्नानस्य च हेतुत्वे मानाभावाश्च |

खभावाचेत्यपि बोध्यं । हेवनरमारइ, ‘Kara इति, “warn च्वानाशग्धवात्‌, ANAM समानप्रकारकलेनेव कास्यै-कारण- भावकख्पनात्‌ | “MAAN अनागते शतिसाध्यतान्ञानेत्यथैः | 'इतिशध्यतान्चान इति पाकलप्रकारेष परषटतपाकविग्रेवयके शति- लरूपेक परकौयङतिसाध्यताश्चान एवेत्ययः, ‘aaa’ fared "अख्छित्यग्यपगमवादेः, ख-परकोषेति ख-परकोयेष्टयाधगतान्चान- ख-परकयेयफखका मनयोश्चागापेखयत्ययेः, |

"गव्याः प्राभाकरनन्याः, सशतिखाध्यताश्चानमेवेत्येवकारेख बलवद निष्टाननुबन्धोष्टसाधमताशिङ्गकलस्य श्यवच्छेदः प्रटत्तिसाध्य-

अनभ्युपगमे वा ततोऽप्यस्य गुरत्वात्‌ 1 ART खतदखरसादाषह, “्ागच्चागस्येति, रतेजातिनदौनमवमप्यपास्तं . नव्याः, प्राभाकस्णव्याः,; शर तवेति, इदटसाधन८

१९९ त्वचिन्तामययै

नव्यास्तु खहतिसाध्यतान्नानमेव प्रवर्तकं तेन खल- TAA इच्चादौ alas wea न प्रडकिः। न च सश्ातबाधस्य fame weft, aea- तिसाध्यतान्नामविषये cea सखरूपसतः nett सहकारित्वात्‌। न च सश््रातबाधस्य विषभघ्णादा- विष््छास्ति, इहसाधनत्वेनान्नानात्‌ अतौतभोजनेऽप्यत- रव न प्रवते an: सिद्धतया इच्छा विरदहेख भोजने

AAG प्रवत्तंकलादेव Bast vafmarcweway खां प्रवे we प्रयोजनं तच नास्तौत्यत उक्र "कारोर्खखाद्चेति,() । “खच्नात- qtuafa गरोतवखवद निष्टानुबन्धिलकस्च gers: । इद्‌ सुप अग्टरोतेष्टसाधनलकस्य चेत्यवन्दनादौ sefmey- इत्यपि ate) cere’ इच्छायाः, श्रटन्ताविति, featater- देव्यपि बोध्यं । इषटसाधनताश्चागमपेश्छ ereafefa भावः | “विषभख्शादटा वित्यादिना चेत्यवन्दनादिपरिग्रहः, ‘coer fa, बलवद निष्टानमु बन्धौषटसाधनलेनेत्यथंः, तथाच विकौर्वादिकारण्ये- weet प्रति इष्टसाभनलादिश्नानं शेदूरिति भावः । तएव Leas, तदुपाधिकेति इष्टसाधनतान्चानाभोनेत्ययेः । इद-

(९) वद्र निवत्तैकयश्न विशेषः कारोरौपदेगोच्यते |

त्वप्रकारकेष्डटायाः awatcafafe मादः | तेन सुखतवप्रशारकलहति-

werequagay विधिवादः। १९१०

लदुपाधिकेश्त्वाभावादतौतदत्ता विच्छा नास्तौति तत्‌- साभमेऽपौषटत्वाभावादैव न nei: | न चैवं पाकेन प्रवर्तेत तस्य सखरसतद्शटत्वाभावादिति are । ` इष्टता- धनत्वज्चानेन तस्यापौषटत्वात्‌ | Wad प्रावमिकत्वा- दिटत्वाथमवश्यापेक्षखौयत्वाञ्च छ तिसाध्यत्वे Away - धनतान्रानमेव विकौर्षाकारखमल्विति षेत्‌, न, शष्टसाधनत्वाभावेऽपि भोगे वचिकीौर्षासच्वात्‌ तस्यां स्वरतिसाध्यत्वज्चाने सतोषटत्वमेव कारणं न त्विटसा- धनत्वं व्यभिष्ारात्‌। पाकादौ तदन्वय-व्यतिरेकाव-

मुपलच्णं भोजनस्य शिद्धलादपि तभेच्छा विषयवावम्भवादिति waa, । तत्छाधमेऽपोति तत्‌ख्रूपायोग्ये भाविभोजनेऽपौत्यर्थः, अतो ग dine । ‘ater इति इषटसाधनताश्चानं विना ce- त्वाख्भवादिव्यथैः । शद्टसाधनताश्ञनेनेति ओोदनादिरूपे्टसाथन- ताज्चानेनेत्ययैः। “चिकौर्षाकारंशमिति चिकौर्षाथां seat च कारखमित्य्ंः(९ । “इष्टवाधनलाभावेऽपि' इष्टवाधनलश्चानाभावे- ऽपि, weal fentatat, “न विष्टशाधनत्व न लिष्टशाधनलश्चानः, ्यमिचारात्‌' नियतपूष्वेवन्तित्वाभावात्‌। न चोपायटस्भिविगेव्य-

(९) समानविशेव्यतावच्छेदकताप्रल्लासनश्या fantataatesd प्रति प्र frarafeny प्रति कारणमित्यं इति me |

2

साध्यताच्चागजन्येष्छा विषयवदनेन अभिचार इति बोध्यं | खतोतटत्ता विति,

१९७ | वर्वचिन्तामखौ

पौषटत्वोपक्ौणे, रवं भोगेऽपि प्रवर्तेतेति चेत्‌, म, द्टसाधनतापर्षेऽपि सुक्किरूपेष्टसाभने सुखे प्रवरसतेति तुल्यं | सुखे featal भवत्येव afr म भवति aa:

तावश्छेद्‌ कलं NAM: SUITE सुख-दुःखाभाव-तरमुभवेतरत्- मिति are | गौरवात्‌ इच्छष्टसाधमतान्नानयोः काय्यै-कारणभावे SUTIN Asay शतिषाध्यलाप्रकारकटब्चा दोश्छामु- रोधेन इच्छां प्रति इष्टसाधनतान्नानस्व wR तव मते- ऽप्यावश्डकलादिति(\) भावः । ^तदन्वय-वयतिरेकौ' tear ज्ञानान्वय-व्यतिरेकौ, “एवं प्रटन्ताविष्टसाधमतान्नानस्यानपेच- Gea, alisha, "भोगः सुख-दुःखाभावसाचात्कारः, तच्च खत एव Teer शरोरादेख तदुपादामलसम्भवादिति भावः | ‘ga प्रवर्ततेति सुखतरूपेण ga प्रवर्तं तेत्ययेः । न चेष्टापत्तिः, ae तेन रूपेण साथ्थलाख्धप्रडन्ति विषयत्वे मानाभावादिति ara: | ‘gu इति, भसुशतरूपेशेति we: । “सिद्टत्तोति fagarcwar- -सिद्धक्रिधाट न्तिधन्येप्रकारकत्वनियमा दित्ययेः, सुखलनिष्टप्रकारला- maaan एतिधाष्यतान्चान-चिकोषंयोः प्रटत्तिकारणश्त्वाभावादिति

(९) न्धायमतेऽप्यावश्यकत्वादितेति Be, qe |

wed दतेवतेमानत्वममिमतमिदानौमतौतत्वमिति न पू्व्वामेदः, तुख्यमिति, वस्ततः Sweeny तकर wfafefa मावः। श साधमगतेति, न हि ध्िकतर्षान्योपायेनष््ात्वं तण्जन्यतावच्छेदकः, मौरवादिति

ग्ब्याख्यतुरौ र्व खष्छे विधिवादः। १६९१९

सिडृशटत्यसिडक्रियाविषयत्वनियमादिति ` wat । तस्मात्‌ खकतिसाध्यत्वं विधिरिषटत्वं सहकारौति, मैवं, इष्टसाधनतान्नानस्योपायेच्छायां हेतुत्वावधार खात्त- स्वास्तच्जन्धत्वनियमादिश्छायाः खविषयेच्छातुत्पादक-

शेवः । सिद्धकारणकेति च उपादा नप्रत्यच्चसत्वसन्पत्तथे, 'तुखमिति भोगस्यापि क्ियालाभाषेन भोगत्निष्ठप्रकारलान्तभविनापि vfs जाध्यताञ्चान-चिकोषंयोः प्रन्तिकारणतल्राभावादेव न प्रटृत्तिरित्ययैः, कियालद्च दुःख-तदभाव-सुखभोग-परमापूव्वा्यन्यतव, “खषृति- साष्यतलमिति खश तिसाध्यतलमेवेव्धयेः, ‘fafa’ प्रवन्तेकश्चानविषयथः, STATIS इष्टसाधनतान्नानं कारणमग्युपगम्यते इति तस्व कारकत्वे कस्यमाने लाघवादुपायेश्डाल्ावच्छिं प्रत्येव कश्पमात्‌ छपायचिकीर्ायामपि asad galt, भ हि ममापि उपाय- चिकौर्वालिन तच्न्यवं, चिकौषातवस्याथेवश्रसिद्धलादिति समाधत्ते, द्ृटेति, “उपायेच्छायांः उपायेच्छालावच्छिन्न, “तस्याः, उपाय- चिकोर्षायाः, 'तश्जन्यत्वनियमादि ति, तथाच दष्टषाधनतान्ान-लति- साध्यताश्चामारेव उपायचिकोर्षासम्भमे किमवान्तरे च्छाकल्पनेनेति भावः । ननु तथापि प्रायमिकन्यायमतापेचया मग्यमतं सम्बगेवेत्यत- ae, इच्छाया इति, फलेच्छाया उपायेच्छाहेतुलेनम ay व्यभिचारवारणाय ‘afartia ख विषय विषयकेत्यथेः, खसमाना-

भावः | छतिसाश्यत्वप्रकारकेष्डछाजनक चानत्येन चिकोर्षाहितुत्वमिति ate

afware: | ‘evetat दति, भाष्यादौ तथा यवस्धापितत्वेन नयैव सिडान्ता- 22

९७० तत्वचिन्तामौ

त्वजियमाश्च | ननु सिङौदमः कुतः पाके न प्रवतत, कोटनमाणस्य सिडत्वेनेष्टत्वाभावात्‌ । अतरवातरैत- भोजनादौ न प्रवत्तते अतौतवृष्णादा विच्छाविरहात्‌। aq सामुद्रिकविदाख्याते भावियोवराज्ये भोगसाधमे खकतिसाध्यत्वे सतौष्टसाधनत्वन्नानात्‌ कुतो न WANA,

निकररेत्यपि बोध्य, तेन नेश्वरेच्छायां व्यभिचारः | यद्यपि afe- BUA फलेच्छा नोपायेश्छाष्ेतुः किन्तु इष्टषाघनलन्ञानस्य हेतु- तायां wawefzaata व्यथे विगरेषणं, तथापि aq फलेच्छायाः कारणतावच्छेद कले तत्काशौन-तत्‌ पुरुषौ यत्व विश्रेषणएस्ा वण्सकतवेना- गनुगमात्‌ WaT ग॒ कारणएतावच्छेदिका परन्तु कारणमेव तज्ञयेनेदं | इदमापाततः तावता featat प्रति agaarg न तु neonate चिकौषेचेवान्ययासिद्धलात्‌ । ग च व्यापारेण व्या

दिति are | वस्तुतः पाकादाविसाधनगताशच्चागादिष््ोत्य्तिसखमये वद्धेतो- रेबेतिन्धायाभिकोर्भेव नायते तन्वाने छतिसाध्यलपकारकलत्वसम्भवात्‌ म लन्तरापौष्छान्तरकख्यनं गैरवाग्मामाभावाश्च | अपिच कतिसाभ्यतश्चाने प्रसिहेतुलया श्वख्ितेऽतिप्रसङ्गवारणायेमिषटसाधगत्वं तच विषयतबाव- SMA करयते ग तु कारणान्तरं गौरवात्‌ यथा इटएरोव्तिशाने वैशिश्छमेवावष्छेदकं wed ग तु मेदायह्ेतुत्वादिकमिति भावः। ख- रूपसदित्ववादौ एष्छति, “नन्विति, तथाच तचेखत्वामावात्‌ प्रश्चमाव- इति देव हेतुरिति भावः। उत्तरं “शओोदनेति, तथाचेषटसाधनत्वच्चानामा- बादेव as तदमावादिति ara: | “सिडत्वादिति, राव्ये म प्रव्ेत इति

ब्ास्यतु रोयखद्छे विधिवादः | VOR

भावषिराश्यस्यासिदत्वात्‌ nen: सिदविषयत्वनियमात्‌

पारो नान्यथासिद्ध इति area तद्रापारलच्येवासिद्धः। न चेवं इतिखाच्यताश्चानख्य उपादाननिषटखिको्षा विषयसाधनताश्चानश्य ख ग्रेलिदेतूले मानाभाव दति are) Carew: ज्ञाने हतिकारक- मिति बिद्धाग्तस्व छपादामप्रत्य्चमादायेवोपपन्तेः । ददं पुनरवधेयं दि भोगादिरूपेष्टाधनतान्ञानदशायां सुखादौ सातथा wale: प्रामाणिक तदा पुनरिष्टसाधनताश्नानख्व प्रटज्तिदेतुतवमावश्छकां अन्यथा इषटसाधनलाज्नागद्श्ायामपि९ arena तच प्रटन्तिप्रष- करात्‌ तष्य खतएव चिकीर्षा विषयत्वात्‌ हतिषाष्यताशन्चानन्तु a हेतुरेव चिकोषंयान्यथासिद्धलादिति । ‘ga इति, श्ओोदमघाधनल- sre शतिसाध्यतान्चागस्य च सत्वादिति भावः। परिहरति, 'श्रोदनमाजस्येति, (इ षछ्टलाभावादिति, श्टसाघनताज्ञानविरडहादिति wa: ‘cearfacerfefa शइच्छाविरद्ेण इष्टसाधनताश्चागविरश- दित्यः, तथाच फलेच्छाभावेन featatfacera प्रटृभ्िरिति भावः । भाविचौवराच्य दति भाविराजसिंहाषनारोदणविगरेषे इत्धयः, “A naa’ म ATS HATA । BT: समाध, .भा- विराञ्यस्छेति, ‹राख्योपायेति राच्योपायतेन राच्योपायापरिचथा- waa: भ प्रठृन्िरिति गरेषः। मनु तथापि राच्योपाये देवता- राधनादौ प्रट़त्निः स्वात्‌ तदुपायख्छ पुष्यादे ागसत्वात्‌ Blas

(१) इषासाघनताश्ानदशायामपोोति we |

LOR तस्वचिन्ताममौ

दाश्योपायांपरिचयाञ्च। तत्परिचये ख प्रवतत wa देवताराधनादाविति चेत्‌, न, far चिकोर्षाविरशेख यागादावष्यप्ररस्िप्रसङ्गात्‌ देवता रापनारेरष्यसिद्खत्वे- न तब्ाप्यप्रदलिप्रसङ्गाचच। fase राज्योपायापरिष्वये तच मा प्रव्निष्ट ्वकतिसाध्ये्टसाधनत्वेन Wa राज्ये प्रटत्तिप्रसङ्गे किमायातं । न हि ऊतिसाध्येष्टसाधन- त्वेन waste तदु पायन्नानं तच प्रवर्तकं, गौरवात्‌ भिन्ञविष यत्वा्चेति चेत्‌, मैवं, यौवने fe तावत्‌

aT yaaa आह, "तत्परिचये चेति कतिषाष्य- व्वष्टषाधमत्वोपायानां परिचये Yay: aa निराकरोति, ‘fag चिकौर्षाविरष्ेणेति, sfege च प्रटृत्यविषथत्नियमेनेति Te: | तव yaw: सिद्ध विषयत्वनियमेऽपि विकोर्षाया श्रसिद्धविषयत्ब- fre लया्यभ्युपगमादिति भावः। देवताराधनादेरिवि, तस्मादु पादामताश्यप्रटन्ति विषयवस्यैव सिद्ध ढन्तिवनियमो a तु साध्यताख्यप्रटज्ति विषयतायाः तस्या श्रप्रखिदध माच्ितात्‌ इत्यव स्ौकरणौोयमिति भावियौवराच्ये साध्यतया प्रहन्निर्गानुपपननेति ` भावः। feathered” निर करोति, “किञ्चेति, "त्र मा प्रवर्तिष्टेति राच्योपायत्वम राञ्योपाये मा vafigern:, '्रत्तिपरषङ्गेः षाय तथा प्र्निपरसङ्गेः न होति, इद मापाततः उपादाननिष्ठपरडति- विषयसाधनतान्नानस्यापि प्रटरन्तिप्रयोजकतया राञ्योपायलवर्पेश

७ दिवौयनभ्नमहेतुमिति क ° |

waren विधिवादः | LeR

Wawa खव Us, Wag राश्योपायमशत्वा मत्‌- छत्येदामीं us न सिथ्यतोति खशत्यसाध्यतान्नाना- डेव न wana यथा तण्डुलं विना पाके aaa साष्यताच्चानात्‌, राज्योपाये तु खहृतिसाध्येष्टसाधन- aa MA देवताराधनादौ VATA श्व । अतरव

राज्योपायज्नानं विना राज्ये प्रटत्यसम्भवात्‌ परन्तु राश्योपायलेन राख्योपायस्य fawene: प्र्यच्टशायामेव afar प्रषश्चा- पत्तिटरेष्टव्या | (मल्छत्येदानोमिति ददानो न्तनमत्छत्येत्यन्वयः, 'खशत्य- साध्यताज्ञानादिति श्दानोन्तनखश्त्यषाध्यताशन्नानादित्ययेः, तथाच तत्कालौन ` तत्पुरुषोवम्रटन्ति प्रति तत्कालौन-तत्पुरुषौयप्रट़नि- खाध्यतान्चानं हेतुरिति भावः। तण्डुलं विना" तष्डल विरद राया, 'खरूत्यसाष्यतान्चानात्‌ः ददानोौग्मनखशत्यसाध्यतान्ञानात्‌, "पाक- दति, ‘a प्रवन्तंतेः इत्यनुषख्यते। ननु तयापि राच्योपाये देवता- राधनादौ aay प्रडन्तिनै स्यात्‌ इत्यत आङ, ‘Teta लिति, “खरतोति ददानौन्तनखशृतौत्यथैः । गमु त्रोद्यवघात- पुरोधा श्र-या ग-परमापूर्व्वषु युगपत्‌ कुतो न प्रव्ेते खशतिसाध्यवे सतौ टसाध्नताश्ञानस्या विगरेषादि त्यत we, अतएवेति cerita

au: । ‘aufeware’, राञ्योपाये ग gana दति te: 1 “सिदध इति, तथाच खनन्धम बा असिद्ध wa प्रत्तिरभ्यपेया wag राव्य परवत AAT, दानौमिति इदान मत्‌छृति साध्यलवच्नानस्य प्रवसतकस्याभावान्न तदा

१९४ तत्वचिन्तामगौ

ब्रीद्यवधातमलत्वा पुरोडाशस्तमकत्वा यागस्तमशत्वा- sya साधयितुं न शक्यत इति कमश्रोऽवघातादौ mama न युगपत्‌ सिहटत्यसिदक्रियाविषयखभा- वत्वात्‌ प्रतेः यागानन्तरष्च ATT प्रवर्तते | BATT विनैव यागकतितस्तत्‌ सम्भवात्‌ | इटसाधमे चेष्टो

wae खशति विगेषणलादेवेत्यथंः, श्रोद्यवघातम्नत्वा aes ब्रोद्यवघातहृत्य रु लरकालोनमत्छन्येव्यथेः, एवं "मत्छत्येत्य तुष्य सर्वद area, ‘a शक्यत इतोति, senfefa® we: तथाच सर्व्व एकदा द दामो न्तनसख्रृतिषाष्यताज्ञानं नास्तोति भावः। क्रमशः" MAN एव, “श्रवघातादौ' अ्रवघात-पुरोडाग्र-यागेषु, न युगपदिति म युगपद्वघात-पुरोडाश्र-याग-परमापूर््वषु चतुषु प्रवन्तेत इत्यथैः | मनु यया क्रमश्स्तिषु प्रवन्तते तथा परमापूर्व्यं कथं न Vaya इत्यत श्राह, “सिद्धदटन्तौ ति, "नापूर्वं प्रवन्तत दत्थन्तमेको गन्धः, सिद्धकारण्कासिद्धकरियाधाध्यकख्रभावल्वादितव्ययथेः, साध्यत्व विष- थता विगश्रेषः, तेन सिद्धस्य इविरादेरूपादागताख्यप्रडलििविषयताशा-

(९) केवलमतृछतिसाध्यताच्नानादितौति we |

yataforr, afe राज्यो पायमेव क रोत्वित्यत शाह, ‘cata, न्यदा छतिसाध्यत्वादिना ग जानाश्ेवेति म प्रवत्तेते न्धा तवाप्रतैकारादिति मावः। “सिद्धेति तथाच यागाद्यधिंतया एरोडाध्यादौ पटतिरूत्‌सिद्यग- न्तरमेवेत्यः | गन्वेवमपि स्नातबाधोऽपि सविषाब्रभच्चणे प्रवत्तेत तस्यापि दरतिरूपेदटसाधगल्वाव्‌ कतिसाभ्यतवाचेत्यत are, ्रटसाधने चेति |

जब्दाख्यतुरौयखण्छे विधिवादः | ro"

feast न दोषः, उपाटागप्रत्यच्चसन्यन्तये fegarcuafa, ‘ara wana इति, ave feoannacgifefimae त्वादिति अवः । ननु aaa प्रटत्यभावे कथमपूव्वीत्पत्तिरित्यत- आ, “छत्यन्तरमिति । at तद्धश्ेपरकारक-तत्‌ पुरुषौ यप्रटन्तौ तद्धग्भेधम्मितावच्छेद क क-तत्‌पुरुषो यप्रडन्तिसाध्यताश्नानमेव हेतुरस्तु fe काय्ये-कारणभावे उभयदिशि तत्क।लोमत्ेन प्रति विग्रषणेन भावियौवराच्येऽपि बाखदशायां कस्यचित्‌ sev: | न च aza- पादाने यस्य बालस्य wets मम रृतिसाध्यमपि नेदानीं aqafaarafafa ata तस्यापि बादर शायां भावियौवर)च्ये परटत्यापत्तिरिति वाच्यं । तत्‌पुर्षौयराज्यलगप्रकारकप्रटन्तेः यौव- नादिकालौनातिरिक्राया श्रलौकतया तत्तत्कालोनप्रटन्तिलावख््छिशनं प्रति कारण्ोग्धतस्य तन्नत्कालस्य विरहादेव बाखयर्‌ शायां तत्‌ पुरू- सौयराच्यतप्रकारकप्रटृत्यापादनासम्भवात्‌ ATMA प्रटन्ति- विशरेषण्ेऽपि aaa तत्तत्‌कालोनप्रृत्तिलावच्छिन्न प्रति

ब च targus प्रतियोग्यप्रसिद्या तदधिकदुःखाजनश्त्वमप्रसिद- मिति वाच्यं । गभव्यत्धासेग दृष्टोत्यत्यगान्तरौयकदुःखाजगकलत्वस्य विवच्तित- त्वात्‌ । वस्तुतस्तु दोत्यत्तिनान्तरोयकदुःखाधिकदुःखजगकं प्रसिद्धं तदन्यत्वं विवच्ितमिति गोक्कदोषः। गचाजनमकत्वं जनकत्वात्य न्ताभाव-जनकान्योन्या- मावरू्यतयाऽभिन्नं वथा च मिलितश्चानहेतुतायां गौरवमननुभवख् प्रेक्ष- misty फलसिदधेख प्रत्येकहेतुतायामननुगम इति वाच्यं । पर्येक हेतुत्वेऽपि तादृश्रदुःखननकलत्वश्च'नविशोधिश्च गत्वेनानुगमादिव्याङ्ः। गनु नान्तरौयकत्- मिष्हेतु कियाशन्यत, व्याप्यत्वं वा, तदपि देशिकं, avast वा, दषटनियत-

rod त्वचिग्तामखौ

तच्तत्‌ कालेन हेतुलावश्सकलात्‌ । भ च शतिषाध्यताज्चान-प्रटस्योने विशेग्यतावच्छेदकमन्तर्भाव्य समवायचरितसामानाधिकरण्छप्रत्यासन्या हेतु-हेतुमद्वावः किन्तु तत्‌ पुरूषोयरतिसाश्चताप्रकारक-तत्‌ पुङ्‌- घौ यश्चानत्वेन कारणता तत्‌ पुरुषो यप्र सिलेन कास्ता यज साध्य - लाख विगता निरूपितप्रकारतासम्बन्धेन agitate: तच विग्रेयतावन्छेदकलसम्बन्येन ताद्श्रन्नानमिति प्रकारता-विग्रेव्यता- वच्छेदकलवोभयघटितघामानाधिकरण्छं प्रत्यासन्निरेवमिष्टसाधमता- wra-nanicia विगरेखतावच्छेदकमम्तर्भाग्य समवायषरितषामा- भाधिकरणष्प्रत्यासश्या गन हेत्‌-हेतुमद्धावः faq तन्ाधनत्- प्रकारकतत्‌पुरुषोयज्नागलेन कारणता तत्‌पुरुषौयतदयंप्रटत्तित्वेन ara यत्र तद्थिताप्रतियो गिकषाष्यता भिरूपितप्रकारतासम्बन्धेन तद्चिप्रटन्तिः aw विगेग्यतावच्छेद कतासम्बन्येन तत्छाधनलप्रका- रकतत्‌पुरुषौ यन्नानमिति तद यिताप्रतियो गिकषाश्वतानिरूपितप्र- कारता विग्रेयतावश्डेटकतोभयचरितसामानाधिकरश्छं प्रत्यासत्तिः

पव्वेकालौनल्वं वा, ATT: खगम्याममनादावपि TET ACHAT HA CT saan तदधिकल्वाभावात्‌, ग fedte: ततरव anne afestafe- favamig तयोरेकात्मरृत्तित्वात्‌, ब तोयः दइदोत्यत्तिपूवंकालौनश्चमजमके पाकादावप्रडतिप्रसङ्गात्‌, ih चतुथः उत्वटानिद्पुवेककिब्विदिटनमकत्वेग यमाने$पि cea | अच वदन्ति दइदानोौन्तमबलवदुदेषविषय- CAAT SY AUB, VE च बलवल्वे wae जातिविशेषः, तख्व रागान्धस्य यदा नरकादौ ब तादृश्रो देषः तदा तद्धेतावपि प्रटत्तिरन्यदा- निडत्तिः। ग च दषे बलवश्वम धिकं, दुःखमाचस्येव देषविषयत्वेम पाकादाव-

werequaeay विधिवादः | १७अॐ

my तत्का्ौ गतेन wafsiee पाको मदोयेदानोग्तनङति- Te एृषटसाषनद्चं राव्यं मदौोयशतिषाध्यमिष्टसाधमघ्च भवति न विदानौगममत्‌ छतिसाध्यमिति समूहाखम्ननश्चागदश्राथां पाकतव- दव Teast प्रकारताखम्बन्धेन तत्‌ पुरूषोयप्रटश्यापन्तिः पाकल- प्कारकम्रदश्वलुरोधेनेव ATTRA खेतुला- दिति are) । प्रकारता-विभेव्तावच्छेदकतोभयधरितसामाना- पिकरखप्रतयाखत्था ङतिसाश्यलेष्टसाधनताश्चागयोः safer मानाभावात्‌ SIT बाधकलाञ्च उक्षापसिवारणन्ययानु- wer विग्व्यतावच्छदकमम्तभाव्य समवायधरितसामानाधिक- रखपरयासत्येव तथोः प्रन्तिेतताया युक्तत्वात्‌ । न च॒ खमवा- दवरितसामानासिकरश्छमरत्यासक्या सख्शतिषाष्यलेष्टसाधनलश्नानयोः गा्ंकारकमाने प्रटन्तिपरकारौगतधग्मेमेदेनानन्तकास्पै-कारणभा- वापा तदपेष््छय प्रकारता-विग्रेखयतावच्छेदकल्वोभयघरितसामाना- भिकरख्प्रत्याखश्या तयोः प्रडन्तिकारणलकण्यनमेव ष्विति are । तादृश्र््याशत्या तयोः कारणले उक्रापन्निवारणाय तत्काशोन- ब हति विगशेषणलावश्यकलत्वे विभिन्लकालोगप्रटन्तिब्यक्रिभेदेना- TANG कारण्भावापश्या aca प्रटेन्तिप्रकारमेदेन समवा-

पतिप्रसङ्काव्‌ योगिनामपि खख-दुःखयोराग-देषसम्भवात्‌ खन्या प्ररति- विदृ्ोरसम्मवापन्तेः | ग चाश्क्त दत्यादि विरोधः, अस्मदादिसाधारणोत्कट- रब-देषविस्शपरत्वादिति । वेदं विनं णवं fe न कलब्ं मच्तये दत्यश्र दि्ि्यनिषेधस्य विेषश निभेधपर्यवसायितया कलघ्नमच् णमुतकटदेष-

विष्बदुःखखाघनगमिग्यन्वयबोधः स्थात्‌ TU यस्य॒ रागान्धस्य वदुदुःखे 23

qos तस्वचिन्तामयौ

वजटितवाकानाधिकरण्छमत्यासण्वा तयोः efi खथु- वारिति चैवं। यथा fe aires दशापि प्रकाराग्रेषठ wisfamayt वारयितुं अवधः स म उडोधककारक्कथा aaa दति frre. तथा इरष्डपि प्काराग्तरेष बदतिप्रबङ्गो वारयतु TE: स तकरत्कारलारिकारखत्येगाकष्षकेनाकि म faqraa इति fren । wer wafaredsawmgrnrec हेतव विशोपापन्तेः शतिरखणष्यतेष्टवाधनलारिकाधन्ञागद्त्रायां 7a पादमख SIA कांशकारकतयेव वारणसर्भावात्‌ शतिसाष्यना- MMWR WANA काय्येतागवच्डेरकतथा प्रकार - ATA ATTRA अ्रकारताखानन्धेनोत्वजिगिकषमच्छापि rears निगय इसन्भ कत्‌ तस्नात्‌ eae सखषलति- STRAT TTS तत्काखोगस्ल विखाश्यताज्चाना सचेमा" न्काले meray तत्कालोन-तत्‌पुरुबोयप्रटत्ति प्रति तत्काखोग- ATTRACTS ताद्रष्येश ऋनं ACRE करय्ये- MM पुरषोयप्रर निलेन क्सकाकोगतत्‌- ( तत्‌कालोनखछृव्साध्यताच्नानसत्वेनेति ` क ° | (९ प्रङश्यसम्भवादिति we | गोत्कट षन्तं प्रति तदेदस्याप्रामाण्ं स्यात्‌ विषयबाधात्‌ श्वश्च स रुव वेदः कञ्चित्‌ परति प्रमायं afeafa प्रमाणमिति मह देशसं, रवश्च यजेतेत्धा- देरपि तथात्वं स्यात्‌ | यदिच तदनन्तर्मावः तदापि यतू्‌किञ्चिद्देषविभयत्वं सकलद्धेषविषयत्वं वा, खाद्य यजेतेत्यादौ बाधापत्तिः वहदित्षव्यमायाससा- ध्थयामजन्धदुःखेऽपि कस्यचित्पाषग्ादे रत्‌ कटदवसम्भवात्‌ | वन्त्य न कलञ्ज

शब्दाख्वतुसोवल्डे विधिवादः | ६७९

दुर्योयग्टन्तिसाध्यताप्रकारक- ATTA चच ETAT अ विरेव्यतानिरूपितप्रकारताषग्बन्धेव तादूश्रपहन्तिस्छव faia- लाबच्डेटकतासम्बन्धेय awa सामानाधिकरण्छ way खंलिः, तत्कालौोन-तत्‌पुरवोयप्रटन्तिवाष्वताप्रकारकपुरकाकरोक- wenefa निशूकप्रकारताकम्बन्भेय सत्काखौग-तत्‌पुमोवप्रटस्वाप- त्िवारष्यय तत्‌पुरुषोयलं wrrerta fates, तक्त्वालौोवप्रड- न्िव्कावच्चछिशं प्रति तशत्काखलेनापि एयक्कारकलवं तेन बनेमा- नकाले भावि-शतकारणैनद्चनिसाष्वताप्रकारकज्ञागात्‌ न AST were भावि-गतकाखोनप्श्यापस्तिः । म च तडारशाव तत्‌- Gena, सत्कालौगस्येनापि wa विश्रेष्धतां किं वत्काणस्य एवक्कारषलेमेति are । प्रतिषुरुषं रतिषाथताश्जाना्ां काम्ये कारण्भावेषु श्चागविगरेवणतथा ततूप्रवे प्रमपेच्छ wee lew. खौगपरन्तिखाधारला ति रिकेककाम्यै-कार भावकण्पमाया एव Wy- लात्‌ । न च तथापि कत्काशौगरुतिखाभ्वताश्चानाभावदश्रा्णां भाविराग्े ततत्कालोनप्रटज्निर्मास्वि दृ्टसाधबताश्चानरूपशामान्य- कार्य-कारणमावमय्भादया प्रटस्तिखामान्यापस्तिदुग्यीरेषेति वाच्यं |

मच्येदित्वादेरप्रामाख्छापत्तिः, यश्योक्मुत्कटल्वं नातिविद्धेष इति तदपि विनं, FHMC TINT तदुमयगोचरो- देषः CHIN उत्कटोऽपरांयेऽनुतकटस्त कथं तच्नातिर्याप्यडत्तित्वात्‌ | न च लख ॒देवद्धयं, चनादेरपि समूहालम्वगल्वोष्डेदापत्तेः सामय यौम- षात्‌ कऋमविनिममकामावाच् । बदि त्र तथा वदा ante qa, afe च वच तख्योपाधिल्वं वदाबनुगमः acetate तस्योपाधिवाप्तिख् |

१८० तच्चचिन्तामणो

तत्काशौोन-तत्पुरषोयपडत्यतिरिक्र् प्रदजिशमान्यदाचोकतया याबदिरेषसामगरौबाधेनेव खामान्यमाधात्‌५। न च wafer ae एकस gre amare तन्तद्राङिविषान ware RSAC: तथाचानेन कथं Taras तच दाक्रिविभ्राग्नकाय्ये-कारणभावेनापि सामान्यकार्य्यातिप्रसङ्गवारषा- भ्युपगमे त्त्‌प्रडल्ि्यक्किलावच्छिन्नं प्रति THE ata हेत्ताष्ठ wren किं तज्द्मकिविश्आण्तररुतरधममव्यावच्छेटक- त्वालुमरणेनेति वाच्यं । एतद्रशुरोषेनेव स्वं धारावाडहिकप्रटन्ति- इद्याग्यषगमात्‌ प्रदजिविगरेवण्णोखततन्तत्काखपद स्च चणदयसाधा- CORAM तथाच प्रटज्िदयसाधारण एवायं का्येकारष- भाव; । नचोपादानप्रत्यकद् सायात्‌ प्रट्र्तिेतुतया कथं wary धारावाडधिकप्रडन्तिदयोत्यज्तिः प्रायनिकम्रड्श्युत्‌ पलिकाख एव उपा- दामप्रदयेश्योरन्यतरख्य विनाश्रादिति are उपादागपत्य- छसाणुपादानेच्छादारेव हेतुलाभ्युपगमात्‌ साकात्‌ ्ाधनलप्रवादख्ख लो किक विषयलावच्छिन्ञकारकल निबन्धनः |

(९) प्रडन्निसामान्यबाधादिति कम, प्रत्िसामान्धयवास्यादिति qe |

खतरवोत्कटकोटिके संग्येऽपि तन्न जातिरिप्यक्तं, wey वा Wee जाति थापि शग्दवदेवदन्तादिकार्णविग्रेषपरयोव्यं देभे वैजाव्यमावण्ठकमिति वतृशङ्करापरक्या देषनिष्धसुत्कटल्वं जातिखतयापि शब्दवदेवदन्नादिकारवविधे- मप्रयोज्यं देषे वैकाद्रमावश्चक मिति तत्‌ शङ्करापर्था देषनिद्धमुत्कटस्यं wa ATS | तद्याच तद्ननुगमेन ्ञानागनुगमात्‌ प्रच्वननुगमः लिङ्गादिप्रदशलि-

शब्दाख्यतुरोयखद्डे विधिवादः | eet

TH ACTS AAA TLS ATH इष्मावच्छिशवाष्यकप्रहन्ति- arf प्रति तसङ्ग्यावच्छिलविगरव्यक-तन्लत्कालौन-तन्तत्‌पुस्‌- कौवशटतिवाध्यताप्रकारकश्चानलेम काय्ये-कार भावः समवायचटि- तकामानाधिकरण्छं प्रत्यासत्तिः बाच्यकालोमराज्यलावख्डिनसाध्य- कतत्‌पुरचोयप्ररन्तेरलोकतया तत्कालाग्तभविन तरवच्छिशषाथ्यक- ततपुडषोयप्रडन्तिं प्रति ततपुरूषौोयरतिसाध्यताश्चानख्य काम्ये कारष्डभावाकख्पनेन चावदिगरेवसाममोवाधेनेव तदानौमिष्टसाध- नताश्चानादिरूपषामान्यषामयो सत््ेऽपि न तद्वक्डिशसाष्यकतत्‌- पुरषो यप्रहच्यापन्तिः तन्तत्काङोनप्रन्तिलावच्छिन्नं प्रति तन्त्का- way एयक हेतुलादेव बाखद रायां राज्यलवभरकितावच्डेद कक- यौ वनकालोमस्तपरटन्ति साध्यलप्रकार कञ्ञानसन्मेऽपि न राष्यलाव- च्डिलणाष्यकयोवमकालौनप्रटल्यापन्तिः। न चेवं तक्तत्काश-तकत्‌- पुरष-तन्तत्मकारमन्तर्भाव्य afar डहेतुलकण्यना्यां किं लमिति वाच्य । तक्नङ्कभ्ितावच्छेद ककसखहृतिसाध्यलप्रकारकश्चा- मखामान्यविरशदगश्रायां ताद्शश्नानसत््वेऽपि प्ररत काषमन्तभाव्य (९) तद्भ्वितावच्छेदकक-खह्तिसाष्यलवाधनिद्चयदश्रायां वा इष्टवाध-

(९) राब्यतवावद्डित्रसाध्यकयौवगकालोगप्रतनिकालमन्तर्मा येति ae |

हानुधषन्तिख | किं वा ननकत्वस्यान्योग्याबन्तामादगमंवयानयुगमेन We प्रहनुप्रपतिः। म चर जनकत्वे विशोधित्वमनुगतमिति वाच्यं | ततप्रकारक- प्रागस्साप्रव्तंकत्वेन तज धक्तिग्रकाल्यनानरतवात्‌, पिच सविषान्नमोणव- ack HCA? रसाघनत्वामाव्रादे वातिप्रसदुवारये शिसुक्तविश्येषयेन ।

RcR avaCantatat

AMMAN ATA तत्मकारक-तत्‌पुदषौक-

अदज्तिषामान्वापन्तिवारणस्तेव तत्‌फललात्‌ इृ्टसाधनताश्चानारैरपि खमबायभटितसामानाधिकर ्छप्रत्यासत्थेव Weary तदापक्तेरणक्ष- सेव्या तक्रत्कालकारकतथा वारणसम्भवेऽपि कालादिकारकतथा कारणाग्भरख् भान्वथाधिद्धिरिति निशमात्‌, एवं तत्तत्पुर्वौोय- प्रस्तिलाबक्छिन्ं प्रति तन्तत्‌ पुरूवल्येनापि एधक्कारक्लश्ुपेषं तेन न तत्पुडषोयहतिसाध्यताप्रकारकश्चानवति पुरषान्भरे षम- TUNA तत्पुदषौखमटत्यापन्तिः। न च ताद्ग्रहटतिषाशच्चता- प्रकारकतश्नत्‌पुडषोधश्चागलेभेव हेतुलसुपेयतां fe तकतपुरषाण्शां एयक्कारणएलेनेति वाच्यं । प्रतिकाथं तक्तत्‌पुरुषोयहतिषाश्ता- भ्ञानानां काय्ये-कारणरभावेषु न्ञानविशरेवणतथा तन्ततपुरुषप्रबे्रम- पेच्छ सम्कालौनतत्‌ पुरषौवप्रटन्तिषाधारष्ण तिरिकेकतत्‌ पुरषका- रशताकख्पनाथा एव शघलात्‌ | AIAG तन्तत्‌ पुरुषौ यप्डन्तिलाव- fast प्रति तत्तत्‌ पुरषलेनापि न एयक्देतुवं neta संयोगो- WIM: काय्य-कारणभावस्वसे सामान्यतस्तसद्क्िसमवेतलाव- च्छिन्नं प्रति तन्तद्भाक्तिलेन समवायिकार शलस्य area पुरवा-

मनु यदि विषमश्चयजन्धदुःखासम्मिव्रसुखत्वेन AISI तदा तस्य खतः WA मज्येत इन्डोत्यत्तौ दुःखासम्भेदापेश्चग्णादिति चेत्‌, श्तु ताव- देवं, तथाप्यत्कटेच्छाबिषयसाधमताच्चामं प्रव्तंकमस्तु तदमाबादेव तजाति- प्रसङ्घनगिरासे किमुक्षविश्रेषयेन तथ्लन्धदुःखे tise रागौत्वस्छा- भावात्‌ | यदि wea कस्यचिद्रागौत्वद्छसम्भवेन निषेधानुपपन्ा तन्न fourier तवापि get । रुतेनासङिष्यवाविभमदुःखानकतवं ates

weenie विधिवादः | | {cE

गोरे तत्‌पुरदपीवभटक्तेनारशवम्भवात्‌(५। न Were तिदाष्यता- are काथये-कारकभाते किमिष्टवाघनताश्चानख परह सिडेतुलेम CUMS MAAC AAT ANT TENTS भक्तिं अति sahhorrecas-aqgedtentreraarare हेतुलाकस्यनारेव देष्टवाघधनगान्चान विरइ न्ायथां तत्मकारकतत्‌ पुद्‌- चौयभदत्थापदिभाशकवाटिति are) इष्टलाधनताश्चागविरशूदश्ाथां Se भवत्‌ दतौच्छावारशाय शाधवादुपायेष्छासानाग्यं प्रतोष्ट- का्थनताज्चानस Wa आवश्षके रदन्ति पत्यमि तडेतुलावन्े- कलात्‌ arate आापारिशोऽन्यधाशिद्धिविरशाटग्बया प्रारक्न- वेऽफीष्टसाथनतां जानसय sew tannin wrerfagen- fafa) awa) एकामेव aquremnafeent प्रकारमेरेन वद्तरकाय्यै-कारणमावापन्तेः TUSWATHAA काग्येतावण्डै- दकको रिप्रवेन्रे गौरवापक्तेसेति fegrercearfan: । त्वद, हकस्मिगेव काले खमनिवतानन्तकाखोपाथियस्ादिनिगमनमाविर- (४ कस्तुतस्तु तत्तस्‌एरवौयपत्तिलावच्छित्ं प्रति तत्तत्‌ एरवौयहतिसा- श्यत्वंप्रकारकतत्तत्‌ एरमौयच्चानत्वेन हेतुत्वं वाच्च तेन एदषान्तरीयह्न- तिसाध्यताच्चागवति gad प्रङ्तिवारणसम्भवादिति qe |

faafata | Were । Valen निषेधाद्यनुषपन्तः tarfafcar wate- ware नित्वैह्ुमश्रक्धयत्वाचयेति । वयन्तु ब्रुमः । रकचापि विषये परषमेद- समयमेदाभ्यां देषेच्छयो रौत्वखवशादप्रटत्ति-प्रडन्तौ दत्नुमवसिडं | खव- श्मीत्कट देषविषयदुःखजनकत्वच्लानं प्रटकत्तिप्रतिबन्धकमिति ate प्रट- MAGE, न तु तदमावश्नागं कारश, तथाच तदननुगमत्वेऽप्यदोषः प्रतिबन्ध कागनुगमस्यादोषलत्वाव्‌, निटतिसामम्मौत्वेन सतूप्रतिपच्चवत्‌ साच्छादेव प्रति-

९९८४ | वत्वचिन्तामदो

रेक प्रतिपुरुषं प्रतिकालं कालोपाधिभेराद्गङ्तरानन्तका स्मे-कारष्ड-- aaa) खम्येज धारावादिकप्रहल्िदधकस्पने ठपादानप्रत्य- CSSA ACTA च गोरवापन्तेः तन्तत्कालोनतन्तत्‌- refers प्रति तन्तत्काशस्य काय्ये-कारणभावेव्वप्यक्रोत्या समनिथतकाशोपाभिभेदेनानन्तकाग्य-कारणभावप्रषङ्गाश्च |

ererg सामान्बतः स्वहृतिषा्यलप्रकारकन्नान-चिकोषेयो- रेव nefaead न तु तन्तत्कालोगलेन प्रस्िविगशेषशोया। ग चेवं .तन्तत्कालोनप्रटत्यसाध्यताश्नानेऽपि सामान्यतः खलति साध्यल- परकारकन्नानाद्धा विरा्यादौ प्रदत्यापन्निरिति वाच्यं । प्रकारता- सम्बन्धेन तत्‌ पुर्षोयप्रठन्िलावच्छडिनोत्पर्तिं प्रति तत्‌पुरषौय- विकीर्वालावद्छिनलं प्रति वा जामान्यतः खह्तिखाध्यलेष्टसाधनल- च्ानकाक्लोनानां भा विराच्यला दिधम्ितावष्छेदकक-तन्तत्कालोन- शतिसाध्यलाभावप्रकार कज्चानव्यक्रोनां तच्तजश्चानव्यक्तिलेन भावि- राच्यलादिटत्तिविगेग्यतावच्छेदकतासम्नन्धेन प्रतिबन्धकलात्‌ प्रति- TARTRATE कारणं राच्यमिदानो मह्छतिसाध्यं पाकस्िटानों मलत्छतिसाध्य इति समृषहाणम्बनश्चानाद्राञ्यत इव पाकल्वेऽपि तत्तत्‌-

(९) परतिपैरवमन्तमीव्यानन्तकाय्ये-कारणभावापन्तरिति we |

बन्धकतया जनकश्चागाविरोधिनः कथं प्रतिबन्धकत्वमिति शङ्कापि न, सा- च्ादविरोधिन रव ञानस्य जनकश्चागविघटकतया प्रतिबन्धकत्वात्‌ | अत- रवासत्मतिपतिप्ितत्वक्षानमपि गानुमितौ हेतुः तथाच तस्य विध्यर्था- VAM, See जातिरपाधिवंत्न्यदेतत्‌ | खस्तु वा तदभावन्नान- मपि हेतुः तदौयोःकटद्ेषपिषयदुःखाजनकलन्नानस्य तदौगप्रन्तौ faite-

11

प्रष्टा स्थतुरोयखद्छे विधिवादः | १८५

पुरुषौ चमरटृत्यभावावन्तिवारणाय aI विशेव्यतावच्छेदकता विशे षणं तद्धारण्ठाय तत्तत्कालोन-्लरतिसाध्यलाभावनिषटप्रकारतानि- ङूपितविशेग्यतावच्छेद कत्वं वा सम्बन्धावाश्यः। न च तादृशाभाव- भरकारकतत्तज॒न्नानवयक्तोनां तत्तज॒न्नानव्यक्तिलेन भा विराच्यलारि - प्रकारकम्रटत्तिलावच्छिन्न प्रति समवायघटितसशामानाधिकरण्ध- मरत्यासत्येव प्रतिबन्धकलमुपेयतामिति ares तथास्ति wufa- साष्यवश्चानेष्टषा धनतान्ञानयो विंगेव्यतावक्छेदकताप्रत्यासत्या रेत्‌- तया तन्तजुन्ञानवयक्रिसत्वेऽपि तखर्य्याद वा(\) प्रकारतासम्बन्धेन तत्‌- पुरुषौयप्रटत्यापत्तेदुव्वारलान्‌ । ग चेवं सामान्यतः खह्टतिसाध्यत्ये- साधनताश्नाना दि विरइदश्ायामपि तत्तत्कालोन-तन्तज्‌श्षानव्य- fata प्रतिबस्धिकास्तु^९ किं सामान्यतः que त्तिषाध्यलेष्टसाधम- लच्नानादेरपि हेतुवाभ्युपगमेनेति वाच्यं । सामान्यतः खषृतिषा- ध्यलेष्टसाघधनलन्नानविरहकालो मन्चानव्यक्रोनामनन्तप्रतिबन्धकताक- स्यनामपेच्छ तादृग्र्चानादेः सामान्यतः away युक्रलादिति प्राहः ।

(९ सामान्धसामममौमथ्य'दयेति ग ° | (९) सामान्यतः खटललतिसाध्यत्वेद्टसरधनत्वक्लागविरुहकालननलानव्यक्तयैना- मेव प्रटत्तिप्रतिबन्धकतास्तिति ग०।

सामग्रौत्वान्नाननुगमः खन्धथा मदिरटसाधनवान्नानस्य varna तवापि ख-

aqua | चेवं तस्यापि विध्वर्पवेशे पवनं दोषायस्तिरिति वाच्यं । a fe

यावदिषयत्वेन WAY प्रवर्तकत्वं Aaa aya वध्यैः AST ATS TA कालस्य

Wry वा तथात्वाव्‌ | यदि च बाधकात्तस्य तदगन्तम।वः वदोक्घनिषेधा- 24

१८९ तश्चचिन्तामणौ त्प्िनान्तरौयकदुःखाधि कद्‌ःखाजनकन्वं विथेषखं,

मतु वन्तेमानखक्ृतिसाध्यल-टत्िविशरेषरूपेष्टसाघनव्योः ससू- WATTS केवलमधुभोजन-मधुविषसरम्यकराज्ञभोजनयोखभयचा- विश्िष्टलेऽपि कस्यचित्‌युरुषस्य मधुभोजनत एव प्रकारतया प्र- faa त॒ मधु-विषसम्ष्क्ान्नभोजनले tas किं वोजमित्यत are, ‘ceuua चेति प्रदृत्युपधायकेष्टसाधमतान्नाने Lae, द्टोत्य- न्तोति खजन्येष्टोत्पत्तौत्ययंः, खं प्रदत्तिविषयः, तथाच खजन्ये- टौत्पत्तिनान्तरौयकद्‌ःखाधिकदुःखाजनकलप्रकारकेष्टसाघमतान्नान कारणमित्ययेः, शश्रधिकलवं भिन्नलं, मधृ-विषसम्ष्क्ान्ञभोजने च तादु दुः खाजनकलत्वज्ञानविरहादेव न कस्यचिष्प्रटृत्तिः we तु तादृशदुःखाजनकलन्नानमस्ति ख प्रवत्तत एवेति । नन्वेवं aft केवलसुखजनके safe sw: खभन्येष्टोत्यन्तिनान्तरोय- कद्‌ःखाप्रसिद्या तद्धिनदूःखाजनकलन्नानासम्भवात्‌। न चतचापि खण्डशः भरसिद्या भ्रमरूपतजन्नानसम्भव दति वाच्यं । विगेषदशंनेऽपि तज्र WIA: । न च खजन्येष्टोत्पत्तिनान्तरौयकदुःखाधिकदुः- खाजनकं यनद न्यलमित्य्थंः, खपदं भेदप्रतियो गिपरं, तथाच केवलसुखजनकेऽपि कम्मणि ना प्रसिद्धिः तादृश्रदुःखजनकलस्याग-

(९) स च केवसलदुःखाजनके$पि नाप्रसिद्ध इति me |

मुषप्यादिबाधकादस्यापि तथात्वं । saw श्येनेनाभिचरन्‌ carafe विधिप्रर्तिरपरश््धा उत्वटेच्छाविषबसाधनताच्चानमेव वा हेतुरतो नातिप्- Sy: | Haag र ग-देषयोरत्कटत्देन प्रुत्तिरि्ये विभावयिष्यति | यद्यप्ये-

एब्दाख्यतुरो यखर्हे विधिवादः | १८७

ग्वानममादावेव प्रसिद्धलात्‌ खथन्येष्टोत्यच्थनामरोयकदुःखाजनगकं वा aCe, WIS प्ररुतककोपर, नातो भेदकूटम्रवेशे गौ रवं रेश्यव - ग्दनादाविष्टखाधनताथमेणेव प्रटत्या विशिष्टस्याप्रसिद्धतेऽपि we खजन्यत्वभ्चमादेव wee: सम्भवादिति वाच्यं । तथापि नानसेव- कलं aad व्यापकलवं वा, anfacfa काशिकौ दैशिकौ वा, ापकत्वमपि कालिकं दैशिकं वा, we श्रगम्यागमनादौ नरकषा- धगताश्चानवतोरा गिणः sehr स्यात्‌ तव्णन्यदुःखेन समं कालि- कयाष्यभावात्‌, दितोये आस्तिकस्याप्यगम्यागमने प्रटन्तिप्रसङ्खः तव्छन्यनर कस्य दे शिकतया तष्जन्यष्टोत्पन्तिव्याप्यलात्‌, wars प्रयम- पदोकटोषा निट न्तिः, चतुर्थं दितोयपल्ोक्रदोषानिटन्तिः अग- ग्वागमनअन्यनरकदुःखस्य दे शिकतया तष्लन्यषटोत्पन्तिव्यापकलात्‌ । न॒ च शतप्राययिन्तारेनरकानुत्यस्या न व्यापकल्मिति are । तथाखति प्रथमपचोक्रटोषानिदन्तेः। नापि नियतपूष्येवन्तिलं, ret- त्पत्तिभियतपूम्बेवर्तिंवडतरदुःखजमकसुखखे शमाजननके\) दुरगम- मादावपि प्रटत्यापत्तेः। किञ्च ताङ्श्रदुःखजनकलं न ततख्रूपयो- aa, भो गिनां(९ भोगायेमगम्यागमनादावप्रटत्तिप्रसङ्गात्‌ । न च

(१) प्रचरवरोत्तश्दुःखराश्िवोजवया ायमाने GaAs दवि

Te, घ०। (९ खोगिबामिति घर |

वमपि म कशञ्जमिव्यादौ निषेधान्बयानुषपत्तिरेव दसाधन छविसा्यत्व- बोनिमेशानन्दयात्‌ । तथापि परषमेद-समयभेदाभ्यामेकज TENT रन्यथोप- प्रादभितुमश्रकधवधोक्धस्य wate तज च निषेधान्वयालुपमच्या गणोऽघ्ठरा-

qce वत्वचिन्तामणौ

तत्‌फलोपधाने, प्राक्‌ दु निंरूपलादिति, मेवं, अ्रधिकद्ःखाभ्तपद्टेन बलवद्‌ देवविषथस्य विवक्षणात्‌ तथाच्च बलवदरेषविषयाजनकत्वश्च पमं हतुः, श्रत॒एवायिमसकलयन्धोऽपि we सङ्गच्छते । TTA खशूपयोग्यत्व, बखवत्वच्च देष मिष्टोऽलुभवसिद्धोजा ति विग्रेषः। नलोत्कः- टानुत्कटदुःखद्यगो चरम्‌ दालम्नमदेषे Telia जाति- लवालुपपन्तिरिति aa) वलवत्वस्ान्यस्य faraway तज युगपत्‌क्रमेण वा ॒उत्कटानुल्कटलेेषद्योपगमात्‌ यन्नो गपद्यवद्रष- यौगपद्येऽपि कतिविरषात्‌। न च क्रमभा विलनये पौर्वापर्यं fafa गमकाभाव इति AY | वच्छयमाशएबणवद्देषसामयो विरदेणनुत्कट- देषोत्पन्तिसमये बशवद्देषोत्पत्यसम्भमवात्‌ । न चेवं रागान्धस्याग- म्यागममादौ WTA स्वात्‌ त्न्यनरकस्य कालान्तरे तत्‌ पुरुषस्य तत्काले च पुरप्राग्नरस्य तादृ शदेषविषयत्वादिति वाच्यं। वस्तु- गत्या तत्काशोन- तत्‌ पुरुषो यवलवद्देषविषयतावच्छेद कोयोयोधम्धे- स्तदवच्छिल्जनकल्वाभावकूट विषयकन्नानस्य तत्कालोन-तत्‌पुरूषौोय- चिकौषादौ हेतुलात्‌, कारणएदि शि तत्कालपदं चिकौर्षा दिपूवंका- aut, काय्येदिशि च तत्काखपदं चिकर्षा्युत्पत्ति काखपर, का््यै- कारणएभावस्त॒ AGATA तत्कालोन-तत्‌पुरुषोयप्रटत्तिसाध्यता- न्नान-प्रटत्योः काये-कारणएभावव्िर्वाच्यः । न Vafaaa विषये

विद्यावत्‌ प््युदासलच्तसया विसोध्यनिष्टसाधनत्वपरत्वमश्तु | न च ख॒त्तति- विरोधः, खर्गकामो यजेते खगकामस्य यागविषयकःं काय्यं याग दटसा- धगञ्ेति squares पिधिवाक्छे युत्पश्चन्तरकस्त्यनविषेधक- वाक्येऽप्यभन्यगत्या वतृकश्यमात्‌ सुविमक्षौौ ATA खरम्भवात्‌। खस्तु वा

ब्दाख्यतु रौ यखब्डे विधिवादः | १८९ न तु तञ्ज्ानाभावः कारणं, किन्तु तदेव विषयतया

कररित्‌पुरुषस्य बखवट्देषः कस्यचिच्च म, एकस्येव GETS कदा- स्ट्बिठवददवः कदाचिश्च Aare किं नियामकमिति are | प्ररं प्रति दोष विगरेषस्येव बलवद्देषेतरदेषो पधानकालोनन्चानादि- wine समवायघरितसामाना धिकरण्छप्रत्यासत्या तन्तदिषय- कवखवट्टधेषं प्रति प्रतिबन्धकलकल्यनात्‌ । न चेवं यच nef

वततेमानपुरुषस् gfe विषये बखवद्‌ देषोनालसि तच तत्कालौ-

म-तत्‌पुरषौ यबस्लवदुद षविषयाजनकलस्याप्रसिद्या तजृन्चानाभाषेन ्टृन्निने wifefa are काभेन पुरुषभेदेन च काय्य-कारण- भावभेदाद्दधेषाप्रसिद्धिकालौनतत्‌पुरषौयप्रढत्तौ तत्कालौन-तत्‌- पुरषोयबलवद्धदेषविषयाजनकलश्चानस्यारेतुलादिति भावः । श्र तादुग्राजनकल्वन्नानं न हेतुः किन्तु agattafa array देषविषयतावच्छेद कोयो ATT व च्छिज्ञजनकलन्ञानाभावक्लट एव हेतुरिति कचिद्‌ाङसतद्मतमुपन्यस्छ दूषयति, “न लिति, 'तज॒न्ना- नाभावः लादृशदधविषयजनकलन्नानाभावक्रूटः, “Asa तादृ्दे- वविषयाजम कल्मेव, “लाघवादिति काय्यै-कारणभवैक्यलाघवादि- mea: | तादृ शदेष विषयननकल- तदभावयोरोवाुपश्ितिदशायामपि कवलेष्टषाधमतादिन्नानात्‌ म्रटत्यनुत्पादस्यानुभवसिद्धतया ताद्-

गिषेधानुपपश्धा श्याप्ताभिप्ाय णव frre: | Gara कुस॒मान्नलौ TATA, पक्तकनक्छमेवेति क A छमेवेति सद्दयेराकलनौयं, way ME EPEC TIE DOIG fea

ree | तश्वचिन्ताममौ

कारणतावण्छेदक लाधवात्‌* तेन मधु-विषसम्पुक्ताल्न-

देषविषयजमकत्वाभावशन्चागस्य(*) कारणतावश्छकतया arguzafa— वषययणनकवश्ञानाभावस्यापि कारणत्वे काय्ये-कारणभावदयापन्त- रिति ara: |

केचित्त “कार णएतावच्छेदकमिति रइृष्टषाधनताश्नानगिष्टकारण्ण- तायामवच्छेदकमित्यथंः, तथाच तादु श्देषविषयाजनकत्वविषयकेष्ट- साधनताश्नाभलेन हेतुत्वं ता द श्रदेषविषयाजनकत्वनिरूपितविशेख- | तावच्छेद कलव दष्टसाधनतामिङूपितविशेव्यतावच्छेदकलश्च दयमेव एकच इयमिति न्यायेन कारणएतावच्छेद कसम्नन्धः काय्येता वच्छेदक- सम्बन्ध प्रकारत्वभेवेति भावः लाचवादिति काय्यै-कारण्ठ- भावेक्यलाघवादित्यथेः, तादृशदेषविषयजनकलश्चानाभावस् Wa इष्टषाधनतान्नानस्य ए्यक्कार एतया का््य-कारणएभावदयापन्तेः | न च तवापि तादृशदेषविषयाजनकलेषटसाधनलयो विगेव्य-विशेषण- भावे विनिगमकाभावेन शङतरकास्वेकारणभावदयं दु वांरमिति वाच्यं । एकच इयमिति न्यायेन परस्य राविशिष्टामाभेव ताद्श- देषविषथाजनकवेष्टसाधनत-श्चानलानां जथाणां ज्ञाननिष्टतथा wa च्छेदकलात्‌, श्रवच्छेदकता तु यासख्धटृन्तिः | Wag श्ञानलेनेव Saad, म तु तादृश्रदेषविषयाजनकव्वष्टसाधनत्वयो विषयतासम्बन्धेन

(९) तादृश ईषविषयाजनकलत्वन्ञानस्येति we |

9 ‘araafefa पिटटसाधनतान्नानेऽबष्डछेदकमाचं Haga न त्वभावरू्प - कारगान्तरः गौ रवादित्यर्धः। “्धन्यथा वैति प्रवन्तकद्चामे तदपि वा fanaa वष्छेद कमित्यथः |

wares विधिवादः | १९६

ारष्तावैच्छेदके प्रवेश; यथोक्रविगरेव्यतावच्छेदकतादयस्य कारेण- तावच्छेदकसम्नन्धलादे वा तिप्रसङ्गविर हात्‌, "विषयतया कारणरताव- Safa qwe विगरेव्यता निरूपकतया equate बारशतावच्छेदकमित्य्थः। न चेवं aM wae एवद्‌ तादूकडध ष विषयाजमकलश्चानसत्वे तट्विषयकेष्टवाधनतान्ना- नात्‌ प्रहृत्तिन स्यादिति वाच्यं । दष्टलात्‌ फलेच्छा-फलसाधनमता- च्रान-तादृश्चदेषविषयाजनकलनश्चानानां युगपञचिकौर्षापूल्यैमवस्धाना- WI WT खमूहाखम्ननन्नानस्तेव फशोपधाथकलादिति भाव- THE: । तदसत्‌, कालभेदेन तादृश्रदवविषयाजनकलश्चाना्ां MARTINA इष्टसाधमताप्रवेश्मपेश्य एयगिष्टषाध- AAMT सव्येकालषाधारणा तिरिकेककाय्यै-कारणभावकश्यनाया एव wee |

Fa तु "लाघवात्‌" कारण्तावच्छेद कथशरौरलाघवात्‌, अप्रा मानिखयानास्छन्दितताद् शद षविषयजनकलन्ञानाभावलापेचया WATT SH eas शदेषविषयाजनकलनिखयतस्य जघ्‌- वात्‌ श्रप्रामाष्छभिख्चयलस्े बड्पदा येधरितलात्‌ । न च तादृ्र- देषविषयाजनकलन्चामस्य Waste तजिष्टाप्रामाश्छश्नानाभावानां एषगेव डहेतुलमवणश्वसुपेधं अ्रलुमितौ परामभरेजिष्ठाप्रामाण्छगशवत्‌ तवा तन्तदप्रामाश्यन्ञामाभावानामनमकारणएभावकश्यमा मपेच्छया- प्रामाश्छनिख्याभावविशिष्ट-तादश्देषविषयनमकलश्चानाभा वशूपस्य विशिष्टाभावस्य हेतुलकल्यमाया एव युक्रवादिति are यदि ताद्श्रदेषविषयाजनकलश्चानेऽप्रामाश्छन्नामसत्वद थाधां प्ररत्यनुत्पा-

१९२ तश्चचिन्तामसौ

-दोऽनुभवषिद्धस्तदा तज्िष्ठाप्रामाश्छन्नानाभावानां wR हेतुताथा- स्तवाप्यावश्यकल्वात्‌ श्रप्रामाष्छनिख्चयाभावविचिष्टताद्श्देषविषयजम- कलज्नानाभावलेन शरुतरधर्मए कार एलवकण्पनस्य च पुमरधिक- त्वात्‌ । यदि च तदानौ प्रडत्यरुत्पादो मानुभवषिद्स्तदा ममापि तज्जिष्ठाप्रामाश्छयहाभावानां wR हेतुताया शअ्रमावश्यकलादिति भाव इति प्राः |

'मधु-विषेति वन्तेमागसखश्टतिसाध्यल-ढश्भिविशेवरूपेष्टसाघनलयोः सम्‌ दारग्बमन्नागस्दाविशिष्टलेऽपि केवलमधुभोजमलरूपेव say दशायां मध-विषसम्षटकाश्नमोजनत्वरूपेण sete पुरुषस ग . wefafter: । भनु तत्‌पुरुषौयमधु-विषसम्एकाशमोजननिष्ट- शतिसाध्यतान्चानस्य तत्काशमन्तर्भाव्य तत्‌ पुरषौयमध्‌-विषसम्ध्- क्रान्नभोजनलप्रकारकप्रत्ति प्रति कारणलाकर्यनादेव न प्रटन्ति- सम्भवः किं ताद UII ATTA ्रन्ति्ेतुवकण्पनेन तन्तत्काख- भेदेन बशवदषदिषयद्‌;खाजनकलश्ना नस्सानन्तका र एत्वकच्यमा मपेच्ख समवायघरितसा मानाधिकरश्यप्रत्यासत्या विगेग्यतावच्छदकमन्त- भाव्य वन्तेमानखरृतिषाध्यलेष्टसाधनलतवश्ञानयोः कार्ल कण्पमस्येव थुक्रल्वादिति चेत्‌, 4, तथापि तादृश्दुःखजनकलन्नानद शायां इष्ट- साधनताञ्नानशत्वेऽपि मधु-विषसम्एक्ा ज्ञभोजनं मम नायतामि- त्याकारकेच्छावारण्टय इच्छां प्रति तद्धेतुले श्रावश्के प्रज्तिेतू- तस्याप्य सिद्धवात्‌ व्यापारेण व्यापारिणोऽन्यथासिद्यभावादन्यचेष्ट- खाधमतान्नानादेरषयक्ररोत्था प्रटृत्यदेतुलपरषङ्गादिति भावः। नन्वेवं

(९) ऋनावश्यकत्वादिति वदन्तोति wo, ग ° । `

ग्रब्दाख्यतुरौयखर्डे विधिवादः | VER

Hse न प्रत्तिः, परेणापि प्रत्तिपुव्वै शिङ्गविभेषख- बेन अन्यथा वा तजन्नानविनियोगस्वौकारात्‌ | खव- व्याल्यायाससाध्यादिष्टोत्पत्तिसम्भवे" बन्ञायाससाध्ये*

wan विनापि केवलेष्टसाधमताशिङ्गकरृतिषाध्यतान्ञानात्‌ We vata: सखो क्रियते aw wana प्रट्त्यपलापापन्िरिव्यत- श्राह, "परेषापौति, “अन्यया वेति fayfatecaa बेत्यषेः, विशे- वद-विश्रेयभावख्छ कामचारतादिति भावः । विनियोगः" उप- afin’) । नमन्बेवमन्यायाससाध्यसज्निडितसरोऽवगाहनादितः (९ पिपाणानिटत्तिसम्भवज्नाने) agree दूरब्यघरोऽवगाइनादौ me स्यात्‌ तदामो तष्न्यनाकरौोयकदुःखे बखवद्रषनियमा- दिद्यचेष्टापन्तिमार, “एवश्धेति, "सम्भवे" waa, "बाया ससाध्ये We बह्वायाससाध्ये, इदमापाततः तदामो तष्लन्यनान्तरोयक- Ue बखवदषमियमे मानाभावेन कदाचित्‌ ete warare- मधयादिष्टोत्पत्तिसम्भवक्नानेऽपि बहायासषाध्ये yaaa देवमये- Tift Ge) नन्वश्यायासषाध्यगङ्गाच्ञानादितः खर्गसम्भवन्ञानेऽपि

\) अल्पायाससाध्यादेव खगंसिद्धिसम्भव इति क ० |

(९ विनियोगः उपयोगिता आवश्यकता वेति qe |

(९) खल्यायाससाध्यकूपावगादइनादित इति क० |

५) श्ख्यायाससाध्यस्चिहितसरशोऽवगाष नादितो निदाछनिढत्तिसम्भव- चन इति qe |

* ब्नायासेति, तव्लन्यदुःखस्योत्कटदेषविषयत्वादिति ara | 25

१९४ araferntaat

न प्रहक्तिः | अतरव श्रुतस्वगफलकत्येऽपि aefre- ग्ययायाससाध्ये श्योति्टोमादौ wear sera

बह्ायाससाधये श्रग्नि्टोमादौ प्रटन्तिने श्यात्‌ तदान तश्छन्यनाग्त- रौयकदुःखे बलबहरवसम्भवात्‌ अत wy, श्रतएवेति । केचित्त ताद्ग्राजनकलवन्ञागस्य प्रवन्तेकल्वे थ षर मार, “श्रतएवेतोत्थाङः | बशूवहूषविषयाजनकलन्नानस्छ प्रवन्तेकलादैवेत्ययेः, ्ुतसरगेफशकत्वे Mf श्रतखगेफलकलस्या विशिष्टलेऽपोत्यथेः, Taf श्रर्पा- QAM PAPA दिजन्यखगग्या इग्सग्धो तिष्टोमादिषा मान्यजन्य- तावच्छेदकवेजात्धग्थाप्यसुत्कषंरूपसगे निष्ठवेनात्याभ्तर AYA इत्थ येः, म तु खस्पायाससाध्यथ्योतिष्टोमादिजन्यफलापेचया फखनिषठ बतरकाशथ्या पित्ङ्ूपं स्या धिक्यशूपं वा aes nega इत्यथः, च्योतिष्टोमादिस्ले फलनि्टवेजात्यकस्पनयेव वच्यमाणदोषनिराख- aaa निरक्रफलवाङख्धकल्पने गौरवाग्मानाभावाश्च किन्तु यज aman न सम्भवति asa बहकालब्यापिलादिरूपं we कर्ते यथेकसुवषेदाना दौ तत्फशनिष्टवैजात्यकन्प्ने शरतसुवफंदान- जन्यफलेऽप्येकसुवणेदागजन्यतावच्छेद कजा तिप्रसक्रावेकजानम्तजातिम- त्नस्यामन्तप्रतिबध्य-प्रतिवन्धकभावस्य वा कल्पमापत्तेः, wa च श्रतसुवणेद्‌ा ना दिजन्यवमेव तादृश्फणजनकतावच्ेदकमतो गोक्र- प्रशाद्धा syste तदोषतादवख्छयमिति मन्तव्ये । तादृश्राजगक- awa हेतुत एव कथं तत्कल्पनं तदाह, ‘wala, यदि a

"फलेति, aura फलाधिक्धा सस्नन्यदुःखे वतादृद्यो म देष इति मावः |

श्म्दाख्यतुरोयखद्कै विधिवादः | १९५

WAM ।याससाध्यादेव खगसिदि सम्भवे AAT अनननुष्टानलसषणमप्रामा्यं ates: स्यात्‌ |

तत्कच्यनोयं किन्तु ज्योतिष्टोमतेन विजातौषस्र्गलेन घामान्यकाय्ये- कारणभाव एवाभ्युपगम्यः दच््यो तिष्टोमे फलश्ड माकल्यनेऽपि खर्य- व्योतिष्टोमानुरोधेन तादृश्रसामान्यकाग्य-कारणभावस्यावश्चकलवात्‌ BUA तिष्टो मजन्यता वच्छेद करूपजात्न्तर कच्यने गौरवात्‌ तदे- an, “श्रल्यायाससाध्यादेवेति, व्यो तिष्टोमादि ति शेषः, "खगे धिद्धिस- अव दति सामान्यजात्यवख्छिन्ञसरगेत्पत्तिखम्वन्ञानद शायामित्ययेः, aw बड्विन्तदययायाससाध्यश्यो तिष्टोमे, “want प्रटत्यसम्भवे, @- व्पयद्ययायाखसाध्यारेव इच्छाविषयतावच्छेद कबद्ायाससाष्यजन्यताव- च्छेद कधर्ग्ावच्छिन्लोत्यत्तिसम्भवन्नाने बड्वित्तवययाथाससाध्यजन्यना- नरौयकद्‌ःखेऽवभ्ं बणवद्देषोत्पन्नेरित्यभिमानः। “अमनुष्ा गलच्ण- भिति तत्काखोनप्रटत्यजनकलरूपमित्ययंः, ‘afar खडव्न्यो ति- होमबोधक विधेः, सगं निष्टोत्कर्षाख्यवेजात्यस्य तव्यन्यतावच्छेद क- लकच्यने च ताद्श्वेजात्यस्येव तद्‌ानौमिश्छाविषयतावच्छेदकतथा तदाश्रयस्य खस्पायायाससाध्यादुत्पत्तिसम्भवन्नानाभावान्न AUT बशवट्दरष दति भावः |

प्राञ्चस्त॒ “श्रननुष्ठानलचणएमिति रुतिसाष्यत्वाभाववति afa- साध्यलप्रकारकत्वरूपमित्थयंः, छृतिसाध्यवस्य faa तस्य च तच बाधादिति भाव द्याः तदसत्‌, खल्पायाससाध्याञ्ज्यो- तिष्टोमात्‌ सखरगोत्प्तिसम्भवन्ञानविर ददशायामेव तज ahaa

red | arafartaat

बखवदनिष्टाननुबन्धित्वश्ब न विशेषणं agfana- यायाससाध्यबहतरद्‌ःखस्याप्यब लवच्वं कथिदल्पदुःख- स्यापि बलवशूछं इत्यनुगतस्य तस्याभावात्‌ | न चे्टा- पे क्षयानिष्टस्याधिकत्वं बलव श्वं । तस्याप्युक्तातिरिक्त- वेन तद्बोधक विधेस्ताद् ्ाप्रामाश्यासम्भवात्‌ सामान्यतः रतिसाष्य- wea विध्यर्यलादिति मन्तं । |

बरवदुःखखाजनकल विषयकमिष्टसाधनतान्नानं कारणम्‌ श्रतस्त- दभावादेव मधु-विषन्पुकराश्नभोजने कस्यचित्‌ पुरुषस्य भ प्रटत्ति- रिति afexefa, तक्मतसुपन्यख् दूषयति, बलवदिति, “श्रनिष्ट- पदं gan, “्रबशवत्वमिति कदाचिद बणवत्वमित्ययः, अन्यया कदाचिदपि तज बहतरदुःखजनकलवश्ानद शायां प्रटृत्तिने खादिति भावः | ‘afefefa, are इति ओषः, अन्यथा aera न्नाते कमोष्यालखश्यदटशायामप्रन्िने स्यादिति भावः । ‘same तस्येति श्रनुगतस्य तस्य दुःखनिष्टबणवत्वसमेत्ययंः, कादा चित्कवेन तस्य जा- तिलासन्भवादिति भावः। “त्रनिष्टस्' दुःखस्य, "तस्ापौति safe कधस्यापौत्यथंः, ‘onfafore’ सखजन्येष्टोत्पस्यनान्तरोयकलाति- fine बलवद्‌ इषविषयला तिरिक्रस्ेति यावत्‌ । भच दुःखे बंशवत््वाख्या जातिविग्रेषा एव ते च नरकादिदुःखटक्यः मतु नानरोयकदुःखा दिटृत्तयः( रागान्धानाश्च ते जातिविगरेषास्तच्

(९ न तु नान्तसोयकश्रमादिरत्तय इति क ०, घर |

प्रब्दाख्यतुरौमखष्डे विधिवादः | १९.ॐ

स्यानसुगमात्‌ | आस्तिकस्य+* निषिद्धत्वेन चन्नातेऽपि neta: राग-दषयो शत्कटन्वेन नरकसाधनत्वन्नान- तिरोधानात्‌। ननु न कलशं भष्येदित्यव विष्यथ-

नोपख्िता <a तदवच्छिश्नदुःखाजनकलत्वभ्रमात्‌ अगम्यागम- गादौ ते nal श्रखसादौनाश्च यागादिनाम्तरौयकदुःखे तव्जा- तौयत्व्चमादःप्रटन्तिरिति वाच्यं । विजिगमकाभावाव्‌ नागरोयक- अरमादावेव तव्लातयोनरकादिदुःखे च तद्भ्नम शत्यस्यापि सुवच- लात्‌ । म च ग कचं भकयेदगम्यां न गच्छदिल्यादि गिषेधविधि- fray बखवदुःखाजनकलाभावोबोध्यते तच्छन्यदुःख एव ते वत्तन्ते waa च तद्भ्रम दति वाच्यं । निषेधविधेवेशवत्वावच्छिन्दुःखा- लनकत्वाभावनोधकल एव मानाभावादिति भावः | भनु बलवद्‌- देषविषयदुःखाजनकलन्ामस्छ We व्यास-वशिष्टादेमंरकजमकल्वेन ज्नातेऽप्यगम्या गमनादौ कथं प्रहृतन्तिः बखवददेषविषयदुःखाजगकलव- wrafacurfzaa sre, “श्रास्तिकस्येति निषेधविधावप्रामाश्यन्नान- wre व्यास-व शिष्ठादे रिव्यः, “निषिडधतेन' गरकजनकलेन, “ज्ञाते- ऽप्यगम्यागमनादौ, 'राग-देषयोरिति ्रगम्यागमनजन्यसुख-तदभाव- मोचरराग- दषयोरख्त्कट लेनेत्ययेः, तव्जन्यनर कस तदाग बलवद्‌- देषाविषयतयेति शेषः, “तिरोधानादिति सतोऽपि तश्ाकिथित्‌- करल्वादित्षथेः । ` \९) तदुतित्वेन atufeat इतोति we |

* (खस्तिकस्येति, यद्यपि नर कसाधनत्वश्चानेऽपि रागौत्वद्यात्‌ sete

tex avataaterat

Sy AST: तन्तत्कालोन-तन्तपुरषौ येच्छादौ THAT तश्षत्‌ पुरोयवलवर्दषविषयाजनकलन्नानं ग हेतुः कालभेदेन पुङ्व- भेदेन चानककाय्ये-कारणएभावप्रसङ्गात्‌ मानाभावाच, न होष्टसा- धनताश्चागवन्तदिलम्नेग कविदिष्छाविलम्बः। म च यदा नरकादौ TRAE नरकसाधनलन्नामश्चाप्यगम्यागमनादौ तदा तचेच्छा- वारणां तद्धेतुलमावश्वकमिति are । यजादौ नरके बश्वद्‌- देषस्ततः BSR ततः सुखसाधनल-मर कसाधनत्वविषयकमेकं नामं तच तादुशसमूहालम्ननोत्पत्तिसमये ( बलवरदेषनाशात्‌ इच्छादेः सम्भवेना पाद मासम्भवात्‌ यन चादौ सुखेच्छा ततो नरके बखवद्‌- देषस्ततः सुखसाधमत्व-नरकसाधमत्वविषयकमेकं श्वानं TT ATT ज्नानोत्पत्तिसमये फलेच्छाना ग्रादेवेश्छाद्यतुत्पन्तिसम्भवेन तद्धेतुत्वे मानाभावात्‌ TW वा Wet तादृश्रसमूहालम्बनमेकं ज्ञानं ततः KAS फलेच्छा-नरकडेषौ तच फलसाधनताश्चानमाशादेव इच्छाया अनु- त्पत्तेः । किञ्च तत्कालशोन-तत्‌ पुरुषोयच्छादिकं प्रति acral तत्‌ पुरषौय-बशवददेषविषयाजनकलनश्चामस्य हेतुत्वे याग-पाकादौ कापि चिकोर्षादिकं न स्यात्‌ चिकोर्षादिपूवं देष-फलेष्छा-तादू- ग्राजनकल-फलसाधनतोभय विषयकन्नानानाग्याणां श्रन्यतमस्यावश्छ AUNT तत्कालौन-तत्‌ पुरुषौ ATMA SAH AAT पुरुषौयणले-

(९) ्लानोत्यत्तिसमय इति wo, ग०, qo |

शनुभवसिद्धा तथापि anche गोत्कटदेष दति are, खतरखव वैराग्य- दश्ायौ तच्ोत्वटद्ेषात्तस्येव नित्तिरिति |

ष्ब्दाख्यतुरौयखद्े विधिवादः | १९९

योः कारकतावच्छेद कको टिपरविष्टलेन तथोरप्यव्यवहितपूवबन्साया- अपेकितत्वात्‌ । ग च तत्काजौगबलखवर्देषविषयेत्यज तत्का खपद मि- "्कापूवचशत्रथात्कस्यूखका लपरं तथाच देषस्या्यवङित पूवेमसत््वेऽपि न चतिरिति ara) तस्य Rast मानाभावात्‌ बशवद्‌ देवना श्ा्यव- हिते बाधकाभावेन इच्छोत्यन्तेः GACT] अन्यथा बलवर्‌दधेष- ara सति बि-चतुः-पञ्चा दिणानम्तरमपि नेच्छा जायते इत्यस्यापि सुवचत्वात्‌ विशिष्य ख्णनिणंयस्य सवश्ञमाजसाध्यलात्‌। न च तथापि यत्रादावपेचाबृद्धयात्मकनर HATA -सखसाधनमल विषयकसमू हाखम्ब- AA ततः क्रमेण रके बखवर्देषः GSAT तजापेकाबृद्धः चण- यावस्छायितया सतुथचणे इच्छावारणय तद्धतुवमावश्छकमिति ae । ay ्रतौोयक्षणे (र) दितलादिसाशात्कारानुत्यश्या तदपेका- बद्धः चक्च्रयावस्ा चिलासम्भवात्‌ । ग च तथापि यत्र युगपत्‌- सुखेशच्छा-नर कबलवद्‌ देषौ ततो नरकसाघनल-सुखसाधमलविषयक- QW WH Tee तद्धेतुलमावश्यकमिति are | देषेच्छयोयीगपद्याभावात्‌ । ग च तथापि यदि eit दित्वादेः साचात्कारामुत्पादेऽपि तदुपधायकापेकावृद्धः quwara- खायिलनं देषेच्छ यो्यीगपदं वा श्रभ्यपगम्यते तदा तद्धेतुलमावश्छक- fafa वाश्ं। तदापि तश्च Waa मानाभावात्‌ किन्तु तादृश- खखविग्रेषो यतन्त्छम्‌ इालम्बनश्ञानव्यक्रिरेव तादृ शरदुःखजनमकलनिष्ट- भ्रकारतामिरूपितविग्ेव्यतावच्छेद कताप्रत्यासश्या प्रकारतासम्बन्धेन ततूपुडषौयेच्छालावच्छिशोत्यनिं प्रति प्रतिबस्थिका एकस्मिश्ेव (९) featufuedtrga दधेः |

२०० तत्वचिन्तामणौ

काले समनियतानम्तकालोपा धिसत्वादिनिगमना विरद प्रतिपुरुषं प्रतिकालं कालोपाधिभेदाद्ग॒रुतरानन्तकाय्थे-कारणभावकण्पनाम- Tey कतिपयन्नानयक्नोगां तत्ता कलेन प्रतिबन्धकताकसख्पनच्छेव लधुला दिल्याङ्ः |

श्रन्ये तु तादूशस्थखविशेषे इच्छावारणाय लाघवात्‌ षमानप्रका- रताप्रल्याशश्या बलवद्‌ देष एव काय्यैकाखवन्तित्वेन इच्छाप्रतिबन्धकः फलगो चरबणवद्‌ देव-तददिषयसाधनतान्चा नयोः AS उपायगोधरबस्व- वद्देषस्यावभ्यकल्वात्‌ | न चेवं सुखला दि प्रकारेण सुखादौ बखवर्‌ - देषविषयदुःखजनकलभ्वमद शायां सखलादिप्रकारेए सुखादावि- RIM: सृख-दुःखाभावयोः देषस्रूपायोग्यतया काय्येसहवन्तित्वेन वलवद्द्ेषस्य तच प्रतिबन्धकलासम्भवादिति वाच्यं । शइष्टलात्‌ प्रा- चौनेरपि बलवद्देवविषयदुःखाजनकलश्नागस् उपायेचछां प्रत्येव हेतुलाग्यपगमेन तदानों खुखला दि प्रकारकेच्छाया इ्टलात्‌ खा- मान्यतो विगरेवयतावचछेद कल्वपरत्या सत्येव बलवद्‌ दिष्टसाधनत्वश्चानस्त बलवद्‌ देवं प्रति Wasa सुख-दुःखाभावयोरपि बखवद्देवसम्भवा- चेति प्राहः |

केचिन्त॒ बलवद्देषोऽपि न प्रतिबन्धकः श्रतिरिक्रप्रतिबध्य-प्रति- बन्धकभावकल्यने गौरवात्‌ किन्तु मागन्भरौयकदुःख-बखवद्देवका- लो नसुखेच्छाव्यादन्तं सुखेच्छा निष्टमेव उपाये च्छाजनमकतावच्छेदकं aoe कर्ते तदवच्छिन्लोत्प्तिनियमख mye बखवद्‌- देवोत्पन्तिमियमवदुपपादनोयः(९। न चेवं यज फणदधगोचरसमूहा-

(९) विनाकौयेष््ेतरेष्छोपधानकालोगश्नानादिव्यक्तौनां fanaa प्रति प्रतिबन्धत्वकल्यना दित्धिकः पाठः क -चिड्ितपुश्के saa इति |

Weare विधिवादः | RN’

निषेभामुपपत्तिः* तद्धकछ्षखस्य वत्तिरूपेषटसाधननत्वात्‌ १

खम्यनेच्छानम्तर मेकसख्य wee साधनम एव featal तच नान्रये- THES यखयर्‌देषनिवन्धमोऽन्यस्य Tea eur चिकोर्वानुत्पारो म स्वात्‌ जातेरांभरिकल्वाभावादिति are । तजर युगपदिष्छादषा- भ्वपममात्‌ यन्लयौगपथ्वत्‌ तद्यौ गपद्येऽपि चति विरहात्‌ बखवद्‌+ देवस्य प्रतिबन्धकलेऽपि बखवत्वस्य जा तिलान्यथानुपपश्या देषदयथौ म~ प्यस्यो करोत्या WHAT | भ चो पायच्छां प्रत्येव We tat तु सुखत्वादिग्रकारजेच्छायां तथाच qwagtqe araey- वर्तितवेनाप्रतिबन्धकले सुखलादिप्रकारेण सुखादौ बखवरदेववि- वयद्‌ : खजनकलभ्वमदग्राचां सुखलादिप्रकारेण तजेच्छापन्तिरिति aa | tga खखत्वादिग्याटक्विगेव्यतावच्छेदकताप्रत्यासत्था दिष्टसाधनतान्नानश्य दषं प्रति हेतुतया च बखवद्‌दिष्टवाधनगताच्ना- मखस्मेऽपि न तदान तेन रूपेख aaNet: | अतएव gee जादे दं व विषयता वच्छे दकत्वखङूपा योग्यतप्रवाद CATS: |

‘a कलश्नमिति विषाक्रवाणहतम्दग-पच्छन्यतर्मां खख awe विखंश्चा, “विष्ययेनिषेधातुपपन्तिरि ति इृष्टसाधनत्वरूप विष्यं गिषेधा सुपपम्तिरित्यवंः, agave । अय मोमांसकमतवत्‌ नर्च ऽभावे विष्ययंटशाधनलान्बयस्तयाच कलश्चभवणाभाव इष्टसाधन

(९) विष्यथेनिषेधप्रमापकत्वानुपपत्तिरित्यथं इति we, Ho, घ |

nee

ॐ ‘fardfa, यद्यपि नायं विधिः कल्नमश्षणस्य रागप्ाप्तत्वादेकामैव 26

RoR | तक्वबछिन्तामशौ

न चासुराविद्यादिवत्‌ पय्येदासलकछ्षशया विरोष्य-

मित्यन्वथः, fasta इष्टसाधमलस्य खेमसाधारणतया(९ ae अत्यवायपरौहार रूपेष्टसाधनत्वात्‌ । भ चेवं प्र्ययानां seaal— गन्वितस्ायेबोधकल्रव्यत्यत्तिभङ्गः विध्य्स्ेष्टसाधनलस्य जये एवा- न्वयादिति वाश्थं। साकात्‌परभ्परासाधारणप्ररत्ययाज्िततवस्य तथा- ange विध्यथेख्ेष्टखा धमत्वस्य प्रटत्धर्थानन्वितत्वेऽपि afar च्यतलर्ूपतदथेमा दायैव तद्‌व्यत्पश्युपपन्तेः कणश्चभवणं हतिसाध्यं तदभावख दइष्टसाधनमित्यन्वयनोधसवोकारात्‌। म fe प्रययानां aaa प्ररत्यर्थान्विततलनियमः, अन्यया वच्छमाणएसिद्धान्तेऽप्य- गतेः विध्यथेस्य बलवद्देषविषयदुःखाजमकलसछ प्रतिधोगितया as शवान्वयादिति चेत्‌, न, तया सति विष्यथेखयेष्टसाचगलष्या- अयता सम्बन्पेनान्वयोभवन्‌स्नो पस्यापकपदसमभिव्याइतप्रव्यथे एवा- Sf ग्त्यत्तिभङ्गापन्तेरिति भावः। “्रसुराविथ्ादिवदिति, “श्रसुरा विद्येत्यज यथा as: सुरविरोधिभि विध्याविरोधिनि ख SoU तयेत्यर्थः, पय्येदा सलक्लणयेति इच्छा विरो धिनि श्णयेत्थर्यः, तस्य Wasa weve fete नर कसाधमत्वस्य WASH नरके- ऽगज्विततयेति शेषः, “विरोध्यनिष्टेति इच्छाविरोधिनरकेत्यर्थः, विरोधिल प्रतिबन्धकलवं तादात्यसम्बन्धेन दुःखश्येच्छाप्रतिबन्धकत्या-

(९) योग-च्ेमसाधारसतयेति घ. |

विधि-निषेधानुपपत्तेख, तथापि निषेधकोच्छुपश्परामको विधिप्रतरूपकोोऽयं

श्ब्दाख्यतुरौो यखदहे विधिवादः | Rog

निषशटसाधनत्वबोधनं, नभोऽसमस्तत्वात्‌ कियासङ्गलत्वेन प्रतिषेधवाचकत्वब्धुत्यत्तेश्ेति चेत्‌, न, fasrerafa fa- facfatua सविशेषणे vifa न्धायेन विश्रेषशनि-

दिति भावः । “श्रखमस्तलादिति, sana तु मजो विरोधिनि weera: क्ाष्यदृष्टत्वादिति भावः । “क्रियेति आख्यातरूपेत्ययः, तेन नेदं गमनमित्यादौ म व्यभिचारः । बणवद्देषविषयाजनमकलतव- विशिष्टेष्टसाध्मत्वं fare इत्यभिप्राये समाधन्ते, "विगेव्यवतौति, ‘fafusfiue’ विशिष्टनिषेधबोधकवाक्धय्द, "खविगरेवछे रोति अविशेषे fe विधि-निषेधौ विशेषणमुपसंक्रामतः सति fara बाधे इति न्यायेनेतयथः, “खविगरेषणे' विशिष्ट, “विगेषणनिषेधपच्ैवसायि- लयाः विग्रेवणान्वितलेन निषेधबोधकतया, इतर विगेषणलेनोपस्ि- weray विग्रेवणलेन नान्वय दृति व्युत्पन्लेर् सङोचादिति ara: | द्टोत्पन्तौति खजन्यष्टोत्पत्यनाश्तरो यकदुःखाजमकलवाभाववदित्य- थः, खजन्यष्टोत्पस्यनाश्भरोयकलश्च बलवरद्रेषविषथवं |

मिश्रालुया यिनस्तु “विशिष्ट निषेधस्य विशिष्टाभावस्य, .सविगशे- we रौति, सविशेषणं" विव्य, तत्‌ सत्वे हि विणष्टाभावो विशे मच्छयेदिवि शब्दः प्वत्तंकच्चागजगकस्येव विधिल्वादिति बोध्यं । rer इवि, अद्यपि शचासेऽपि a घटः पट canal लच्तखभ्युपगमादसमस्तनणो - ऽपि पण्ैदाखलच्तणा वथापि विरोधिपरत्वं समस्तस्येव ene तु तद्धि्त्व- साज्नगो धनात्‌ । म चाजापि तथेवाख्िति वाच्यं । तथा सतौशसाधम-

मिदत्वश्चानेऽपि गरकरूपागिर्साधनत्वद्वामानुदयादिति मावः। केचित्त भर्व्वाखरसादा, "क्रियेति, “विद्येष्यवतोति, रतश्ातिरिक्तविशिद्ामावा-

Ros arafanterat

पेधपर्यवसायितया कलश्भक्षखमि ोत्पत्तिनान्तरौ- यकदुःखातिरिक्रदुःख साधनमिति न करच्छं मशयेदि- त्यनेन बोधनात्‌ | इष्टसाधनतावाचकस्य fad: सामा-

वण्ाभावषहत इति न्वायेनेत्यथेः, “विग्ेवणरनिषेधपम्यैवसायितया? 'विशरेषणाभावब्याखतथा, बो धनादिति विशिष्टाभावरूपलिक्घोप- fafa बोधनादित्ययैः, cats: |

अच गव्याः वंशवड्‌ देवविषवदुःखाजनकनसतेष्टसाधमल विशेषणत्वेन खातम्ब्येख वा म विष्ययेलवसम्भवः यागादिजन्यमान्तरोयकदुःखष्यापि wat कटा चित्‌ यस्य कस्यचित्‌ बखवद्टधेषविषयतया स्ध॑वामेव वि- Wat श्रप्रामाश्यापत्तेः ग aay भचयेदित्या टि निषेध विधिवन्ञाश्च - Bee यजेतेत्धादि निषेधविधेरपि प्रामाण्छापन्तेः। म चश्मेधादौ Gal यः पुरुषः प्रवत्तेते तन्तत्‌ कालोन-तन्तत्‌ पुरुषौयबसवद्देष- विषयद्‌;खाजनकलमेव frei इति वाच्यं arta पुरुषभेदेन चानन्तश क्रिकण्यनापन्तेः fafa तत्तत्काल-तन्तत्‌ पुरुषाणं श्नातु- मग्र श्यतवेन काल विगरोष-पुरषविग्रेषाम्तभविन विधिगशक्रिग्रहासम्भवाख भा्मेधेन यजेतेत्या दि निषेधविधिवन्न aay भच्येदिति भिषेध- विधेरप्रमाण्ापन्लेख तच यदा यः पुरुषः प्रवर्तते तत्कालोन-तत्‌पुड- ौयवलवर्देषविषयाजनकलस्य तजापि aay) ग च मास्व ATE

नभ्युपममेन बोध्यं | वस्तुतो विशिरनिषेधसिडौ ततोऽनुमानादिच्चेबशामाव- सिद्धिरिति wa) तदबनुबन्धित्वस्य विध्यर्थांमन्तमाविऽपि यो निगेघाग्बय- wires वब्भतसुषन्धस्य निराकरोति, शरेति । मौमांसकः शङ्कते,

श्रब्दाख्यतुरो बखर विधिवादः | Rey

vant. निषेधानुपपक्तेबेलवदनिष्टाननुबन्धौषटसाधन- rafanafatunaa, तथा चाशक्धविगेषनिषेधपरतव नज इलति कश्चित्‌ । तन्न । यथा Waar सच्छिद्र विहाय घटत्वेन तदितरान्वयो न तु छिद्रेतरत्वेन युग-

दुःख्ाजनमकलवं fren किन्तु निषेधविधेः प्रामाश्ठान्यथानुपपर्या पापाखनकमेऽपि विधिश्रक्रिस्लतदभाव एव निषेधबिधौ नञा बोध्यते cfa are | तथापि भ विषं भचयेदित्थादिलौकिकमिषेधविधेर- भमाष्ापत्तेदुरवारलादिति न किञ्चिदेतत्‌ । verge निषेधविधौ ay यद्‌ निष्टं प्रमाशान्तर सिद्धं तदजनकतवे विधिप्रत्यथसन शशा तश्च यथासम्भवं कचित्पापाजनकलतवं कचिन्धरणाद्यननकत्बश्च तस्देवाभावो as ated waa तत्वमिति प्राः |

ताङ््दुःखाजमकलवं न feed cfr मतेनाह, ‘ceeruaafa, 'खामान्यत इति कलश्चभचण्ठे इषटसाधनतासामान्यस्य निषेधामुप- पन्तेरित्यर्थैः, “बलवद्‌ निष्टेति बल्लवर्देषविषयाजनकल विशिषटेष्टखाध- मतेत्यर्थः, “श्रश्नक्येति विभिप्रत्ययाश्क्यस्यापि तादु गशाजनकत्वरूप- विज्ेवसस्य निषेधो घकत्वमित्य्थैः । "यया ttf, aa जलमा- हरेतेति शेषः, “न तु द्धद्रेतरत्वेनेति न तु उदेश्व-विधेयभाबेन चरे तादाव्येसम्बन्यन दिद्रेतरप्रकारेणन्बय इत्यथैः, दिद्रेतरोप- शापकयदाभावादिति भावः। मनु चटपदादेव Ww चरस्य wy- wa च द्िदरेतरस््ोपश्ितिः स्यादित्यत wre, '्ुगपदिति युग- परेकस्व vee ठभिदबजन्धपदायथ पख्ितिदारा meatus

Red araferntaant

पदुत्तिदय विरोधात्‌ तथानापि बसबदनिष्टाननुबन्धि- त्वेनानुपखितौ कथं तन्निषेधः । श्येनेनाभिषरन्‌ यजेतेत्यब कथं विधिप्ररलिः हिंसाया बलवदनिष्टानु-

लविरहादित्यैः, -तथयाजापौति, विधिप्रत्यथादिति शेषः, 'वखव- दनमिष्टागनुब न्धिलेनेति anata, “्रनुपख्ितौ' दषटसाधन- ल्वानुपख्ितौ, "तन्निषेधः" ve निषेधेऽन्वयः, तदुपख्ापकपदाभावा- दिति भावः। wed, “श्वेनेनेति, “श्रभिचरम्‌' बधं कामखन्‌ waa यथेतेत्ययेः, waafa कमेनामधेयं, “श्रभिचारो बधः बधो डिषा aq मरणं, श्रथिमसकलग्रन्धासङ्गतेः, ‘fafunefa:’ विधेः प्रा aw, (बरवद निष्टेति बखवददेषविषयसाधनमलादिल्ययेः, तथाच बखवर्‌देषविषयसाधनत्रेन हिंसाया एव बशवद्देषविषयतवात्‌ तत्‌- खाधनोग्धतस्य श्येनस्यापि बलवशदेषविषयसाघनतवेम free बाधितलाश्न प्रामाश्छसम्भव इति भावः। नच मा fee सर्वां अतानोत्यस्य यन्नोयपश्चा लम्भनाशुरोधेन वेधरदिसेतरदहिंसापरत्व- waaay श्वेननन्यद्िसापि बखवद मिष्टासाघनमिति ae ।

(९) बलवद निद्ागनुबन्धित्वेन नोपस्धितिर्तति we |

waatfa, अभिचारस्य हिसात्वेन न हिंस्यात्‌ wat भूतानि इत्यनेन नि- मिडत्वादिद्यधेः। न चाम्मौषोमौयपगुहिंसावदियमप्यनिभिडा शन्दबोधि- लल्वादिति वाद्यं । न हिस्यादि्यस्य रागप्राप्तं सानिषेधपरत्वात्‌ श्येनेन शिसायाख रागप्राप्तताव्‌ अप्मोषोमौमपन्धालम्बगस्य च RTT तैधत्वा-

प्रब्दाख्यतुरो यखद्डे विधिवादः | Res

बन्धत्वात्‌ इति चेत्‌, न, तच रतिसाध्यत्वे सतौषटसा- भनत्वमेव योग्वतयाग्बेति न तु बलवद निष्टाननुबन्धि- त्वमपि अयोग्यत्वात्‌ | निन्दाथंवादेन प्रायश्ित्नोप-

ES)

प्रेनजन्यहिसाया वेधत्विरदात्‌ wafeg विधौयते भ तु वेरिबधः तश्च फलत्वात्‌, UNITE ANA वेधं अग्नो षोमौ य WATE वायव्यं क्ागखलमालमेतेत्याय्ङ्गविभिचरुतेः । म च ae बेधलाभाबे- $पि श्येन विधेः प्रामाश्यान्यथातुपपश्या निषेध विधेस्तदितरपरत्मिति वाच्यं । भ्सेनाद्यभिचारणजन्यदहिंसाया श्रपि मरकषाधनत्वशरुतेः। साङ्लामतानुयायिनस्तु बेधाबेधसाधारण्तो wa हिंसा whew: मा fearfeas wee मानाभावान्‌ गरक विशेषं प्रति हिंसायाः का्ये-कार भावे लाघवाच यन्नोयपश्वालभभनारेख दृष्टाजिष्टाभय- जमकत्वमेव लचानिष्टकल्यनायाख फणसुखत्वेना दोषत्वात्‌ | अ्रतणएवाङ्ग- fearar safe जघुतरप्रायचित्तं। ग चेवं श्रप्रोषोमौयं पश्टमाल- भेतेत्यादि विधेरप्रामाण्छापन्तिः तेन बणवद्‌ देषविषयानलुबन्धित- बोघधनादिति ara श्येनविधिवल्माधास्यमानलात्‌ omy बवट निष्टाजनकल्वस् विध्ययेलाभावाञ्चेति ars: | योग्यत्वादिति विगरेव्य-विग्रेषएभावे विनिगमनाविरहात्‌ afar

fears: | “अयोग्यत्वादिति, ननु पदाथः पदार्थेनाग्धेतीति श्युत्पसेः कथं तदेकदे नेद साधगत्वमाकरेय waa दरति चेत्‌, न, गौर नित्य इच विष्धे- मानन्धयेऽपि विगरव्यमाज्रेणाग्वयस्य ang fate योग्यत्वे fait- बस्य विद्येव्यान्विततया निराकाङ्कत्वादपरपदायन नामान्वयो भवति तथा

Qoc arafenraat

ana च हिंसाया बलवद्‌ निष्टामुबच्धित्वावगमात्‌ t अतरव fafeasfa aia विगाना ताच्विकप्ररलिः 1 राग-देषयो रुत्कटत्वेनानिष्टानुवन्यं शस्य तिरस्कारात्‌ कस्यचित्‌ प्रहत्तिरित्येके। अन्ये त्वभिचारस्य वैरिबध-

witsfa ्रक्तिविषयतलकण्पने गौर वाञ्च शतिस च्येष्टवाधमत्व-बखवद्‌- देषविषयाजनकलवषु प्रत्येकमेव शक्तिरिति भावः | श्रयोम्यलमेबोष- पादयति, निन्दार्यंति, ‘fear इति, fear बलवर्देषविषय- SUA च तत्छाधनो शतस्य VAG सुतरां बखवद्देवविषयसाधनलात्‌ बखवददेष विषयसाधमलतवेन दिभाया एव बखवद्‌ देवविषयलादिति भावः । “श्रतएवः fearar बशवद्‌ निष्टजन कत्वादेव, “विडिते' ve- aaa वेद बोधिते, ‘fern’ बलखवद्देष विषयङदिंसावाधनता- ज्ञानात्‌, ^ताल्तिकेति दिसाजन्यनरकदुःखे बशवद्‌ देषवत इत्यथैः । राग-देवथयोरिति श्रचु-तद्धगो चरदरेष-रागयो रित्यथेः, “अरनिष्टागनु- wayne’ डिंसाजन्यगरकस, ‘facet’ वशवर्देवविरडात्‌, ‘xan इति ।

afey we ब्ठेनलखामानाधिकरण्छेन बखवद निष्टाननुबन्विल- era fice ्रातता चिव रिबधफशकद्ध Bre वखव- दनिष्टाजनकलत्वादिति समादधिरे |

मौनिंला geet | अतएव तज खतन्नोपस्ितये wear निराकाङ्खत्व- मूषकमेव पदाः पदारथेनान्वेतौव्यपि | atacand विरेष्यं बखवदनि- दाननुभन्धिलवं विश्चेषमिलखचैव किं विनिगमकं वै परोगस्यापि grea |

were विधिवादः | Roe

फलकत्वेन श्रुतत्वात्‌ awarada श्येनो विधौयते न तु बधसाष्यनरकसाधनत्वेन नरकस्य फलत्वेना- श्रुतेः । न च जनकजनकस्य जनकत्वनियमः, कुम्भ कारपिद्ठपरम्यरायाः कुम्भजनकत्वापत्तेः विधिनैव श्येनस्य बलवदनि्टाननुबन्धित्वबोधनाञ्च | न चख श्येनस्य नरका हेतुत्वे अपे्ितवैरिबध हेतुत्वे वा अवि- गानेन प्रटत्तिः स्यादिति aie श्येनाट्बधो वधा- चावश्यं नरक इति प्रतिसन्धानेन विगानात्‌।

विधौयते" श्रभ्युपगम्यते, "बधसाध्यनर कसाधनवेनेति, “aq गभ्वतेः इत्यनुषच्यते । प्रमाणणन्तरमाश्ङ्ते, ‘a चेति, ननु तस्य ब्भमकार पिदलेनाजनकलेऽपि _ुम्भकारत्वेन जनकत्वमस्टेवेत्यतुश्रया- दाष, “विधिनेबेति। “श्रविगानेनः बलवद निष्टजनकलश्नानाभावेन,

तालिकस्येति गेषः। ‘fanny’ बलवद निष्टप्रयोजकलवन्नानात्‌ |

wad 'विशेष्यवतोौादिपृवव गन्थोऽप्यसङगतः इति चेत्‌, ग, र्धौष्छाया- सिशटसाधनत्वपरकारकच्चानस्य हेतुत्वकल्पनात्तदिग्रेष्यक wa fafae लिख- We 1 नन्वेतत्‌ कतिसाध्यत्येऽपि तुख्यं चिकोर्षा नि््वाहाथं छतिसाध्यत्व- प्रकारकञ्चामस्य हेतुत्वकख्यनात्‌ । न ॒चाख्यातत्वेन छतौ श्रक्तेस्तत खव संसर्गमर्यादया छतिसाध्यत्वलाभान्न एथकश्क्तिकल्यनमिति वाच्यं । रवं खति छतिसाध्यत्वस्य ्ञानाघकारतया [चकौर्षा यास्तत्‌पकारकत्वानुपपत्तः | किच्च तथा सति कङादिवदिषयत्वेन छतौ धात्र्थायः स्यात्‌ न तु साध्व-

तनेति यगब्युत्यत्तौ wR wate छतिसाध्यत्वादिधिषु 27

२९० तच्वचिन्तामयौ

अरजेदमखर सरोजं एवं सति बशखवद निष्टाप्रयोजकलन्नानस्तेव प्रवनतैक- तथा ava विधिश्क्तैः wa विष्यथेबाधो दुर्वार एव नरकणाधन- त्वाभावेऽपि भरकप्रयोजकलात्‌ | किञ्च गरकसाधनल्वाभावेऽपि बख- वददेषविषयसाधनत्वमख्येव नर कसाधनमलेन बखवरदेषविषयोग्डताया-

प्रयेकं श्क्ति्यमेव wa टतौ यायाः कारुगत्वेकत्ववदिति चेत्‌, अधर वदन्ति, छरति साध्यत्वे उक्तवोगसम्भवेन एथकग्रक्तावपि तदगनुबन्धित्वविणिेधसा- wma लाघवादरे केव शक्तिरिति तश्विनयं । तदननुबन्धित्वविणशिषटछति साध्यत्वे र्का शक्तिरिङसाधनत्वमाच्र खवापरेति विनियन्तुमश्क्यत्वात्‌ तथाच प्रक्तिचयमेव | खपि a Keer तदननुवन्वित्ववैश्गश्यं सामानाधिकरख्ण- रूपमेव वाच्यमन्धस्यासम्भवाव्‌ Way धर्म्मांन्तरे तदननुबन्धित्वसमागधिकर- यस्येटसाधमगत्वस्य वै शिच ws सविषान्नमोजगादौ बाधावतास्काजेऽवगतं तच्चापि प्रत्तिप्रसक्क खव । ग च तदिष्टसाघनत्व भिञ्नमेवेति वाच्यं । नुगत - प््यादनुगतस्येव तस्य WaT तस्मात्‌ पटत्तिविषयविरेव्यक-चितय- TUTE श्वानं ग्टग्यते त्च शक्तौ ग लच्छणायां afer तदभावेऽपि fas fanet तदभ्युपगमात्‌ । wavs रथो गच्छतो ॒व्यापारलच्तभेति निरस्तं | विनिगमनाविरहेण विध्ि्टस्याश्यक्धत्वात्‌ रख सप्रमाखकं ना- ada गौरवं ग दोषाय । किच fate सामानाधिकर्रूपं वैण्ष्यमपि wat श्क्धि्रये तु तत्‌ संसगैमर्ग्यादयेव मासते इति विष- रौतमपि गौरवमिति Fae: | वयन्तु ब्रुमः, तदगनुवग्धित्वं बलवद्देषविवय- दुःखाजनकत्वमेव वाच्यमन्यस्य जिवक्तुम शक्यत्वात्‌ Cay यस्य शसेगजन्धदुःखे म तादृष्योदेषस्तं प्रति तदन्वययोग्यमन्धं प्रति नेति वेदाथंनिष्ा a स्थात्‌ AUTH TITTY प्रवत्तेकत्वेऽपि पूर्वा क्षयुत्या तन्न शरक्मतो नाच विधि- प्रशक्यनुपपत्तिः। ग च वैरिबधकामनाया अधिकारिविग्रेषणत्वाव्‌ aq- कामस्य बलवद निद्ाननुबन्धित्वान्वय इति तव्‌ सव्वं योग्यमेवेति are |

ब्दाख्यतुरो यखब्छे विधिवादः | RL

ननु श्येनोमरणफलकव्यापारत्वेन fear a ख नरक्जनिकेति चेत्‌, न, न हि साक्षात्‌-परम्यरा-

शवा एव साघधनलवात्‌ दुःखत्वपय्यन्तप्रवेशे प्रयोजनविरद्ेण बण- क्ट्देषविषयाजनकत्वमाचस्य विध्य्थेलात्‌। न च श्ेनविधिप्रामाण्या- अचानुपपत्तिरेव प्रयोजनं तस्य तदं ग्रान्वयामभ्युपगमेऽपि प्रामाश्छस- शवात्‌, शपि च श्येनस्यामिचारत्वेन भमरकसाधनत्वमपि प्रमाणसिद्धं मनुनाभिशारस्य उपपातकतरेन परिगणनात्‌ “नाभिचरेत बेरिमिति at, wa ““श्रभिचारमरौमञ्च(\ निभिः रच्छव्येपोहतौति प्रयचिन्नोपरेशोऽपोति ध्येयं |

मनु Raw हिंसात्वात्‌ मा feenfeaaa नरकसाधनलबोध- बात्‌ तख नरकसाधनवत्मस्येवेत्यन्येषां मत एवाश्द्ूते, “नन्विति,

भनक

®) अमिचारमसेणाश्चेति क ° परन्तु अयं पाठो न Galea: |

वलामस्यापि तात्तिकस्याच दे्षौत्वद्यात्‌ | न fe तात्विको ग प्रवन्तेत इति दस्य वैरिबधेनच्छापि मास्तोति | मन्विदमिदटसा घनत्वेऽपि qe खर्गेऽपमि ael- सेष्डादिरष्टादिति चेत्‌, न, खगेकामनायास्तचाधिकारि विग्रेषयात्वेन तव्‌- कामं प्रवि वस्य सन्वैवाग्वययोग्यत्वात्‌ णवं कतिसाध्यत्वेऽपि खरू्पयोग्य- ताबाः सव्वं सत्वादिति दिक्‌ । “रागेति, ware रागौत्वद्यं शचौ देषौ- च, यद्‌ श्वेनादिनिरानिद्ानुबन्धित्वतिरस्कारस्तदा तध्नन्यन रके बलवद्‌- trang wefafefa भावः | - न्ये त्विति, खेदमनभिमतिवीनं यदि Writ sue मरक इति बलवद निरप्रयोजकत्वन्नानातिरन्तिस्तदा क्बददनिदाप्रयोजकत्वच्षागमेव wen वाच्यं न्यया तथापि प्रडक्या- Witty ana शिष्ादिशक्िरिति तदग्बयायोग्यमेवेति । “सा चेति,

RLR तश्चचिन्तामणो

साधारणमरशफलकव्यापारो fear, कूपादो विनष्टे गवि तत्कचुरगोवधकरैत्वापत्तेः बध्यस्यापि wae त्पादनदारेणात्महन्तत्वप्रसङ्गाञ्च | न हि अनुत्पादित- मन्यः afaq कमपि व्यापादयति, किन्वनुनिष्यादि- मरणफलकेाव्यापारो हिंसा यदनन्तरं मरणं भवत्येव ।

_—— TP SS

यद्यपि wae दिखातेऽपि वेधरहिंखालादेव न नरकसाधनलं fa- षेध विधेखदि तर परत्वात्‌ तथापि तदुपेच्छ प्रसङ्गात्‌ fearwed वि- बेचयितु समाधानान्तरमार, न होति, .मरणएफलकेति मरणप्रयो जनकेत्ययेः, (कूपादा विति, क्ूपारेरेव तच मरणजनकत्वेन fear- atfefa भावः । व्यापादयति" मारयति, श्रतुनिष्यारौति, अव्यव- हितानन्तस्येमनुश्ब्दायंः, तथाच खाव्यवहितोत्तरभाविमरणकूपं फलं चस्य तादृग्रो व्यापारो हिसेत्यथेः, फलपदमनन्ययासिद्धललाभाय, एतदेव विशदयति, "यदनन्तरमिति यदग्यवहितोत्तर मित्यथेः, एव-

तद्याच बलवद निद्मनुबन्धित्वमन्वयायोग्यमेवेति are | अापाततो महा- येवलच्छगमा ङ, “खनु निष्पादौति, “खनुभिष्पादि' खाग्यवद्ितोत्तरवत्तिं मरणं फलं यस्य । न चेवं पलपदवैयणथय, मरणाजनक-तदव्यवदितपू्वंवस्िन्यति- व्याक्षिवारकत्वात्‌ यत्किधित्‌सम्बन्धेन मरणस्य तदौयत्वात्‌ फलपददाने च अन्य-जनकसम्बन्धेग ALITA NANT | नन्वेवं खड्गाघातोऽपि fear न स्यात्‌ वस्याप्यव्यवहितमरणफलकत्वाभावादिति चेत्‌, न, (मरुणफखकेखच तादृश्रमरखं फलं यस्य तादृशो व्यापारो यस्येति मध्यपदलोपिसमासाखय- यादिग्येके । खन्धे तु मर्गं प्राणशरौरविभागरूपं फलं यस्य स मरखफलकाः

्ब्दाख्यतुरोयखब्डे विधिवादः | २९

न च Wawa, faq. खञ्ज दननादिकमेव । रथ मरणानुक्लव्यापारो मरशोदे्ेनानुष्टौयमानो fear WAR तथा क्रुपादौ च न मरणोदेगेनानुष्टौयमान-

कारे णानन्यथा सिद्धलमुक्रं | “न च श्येन इति, तस्य मरण प्र्यन्यथा- सिद्धत्वात्‌ श्रपूष्वेखद्गाभिघातादिना व्यवधानाच्चेति भावः। 'खद्- waa waged: प्राणएखद्गामिघातादेव प्राणश्ररोरसंयोग- ध्वंसः प्राणो हि खद्गाभिहत उनत्करामतोति खङ्गप्राणाभिचातस्य WAIT तथालादिति भावः । अरज दैवाश्मरणाव्यवहितपूष्वै- afata मरणाजनकेऽतिब्यात्तिवारणाय श्रनन्ययासिद्धलप्रबेशः, कूप- खद्धा दावतिव्या्िवारणयाव्यवहितोरभावौति । नन्वेवं खद्धाभिघा- तादावव्यात्निः प्राण-श्रौोरसंयो गध्वंसखविगेषस्य प्राणए-श्रौरविभाग- विशेषस्य वा मरणस्य तदब्यवहितोत्तरोत्प्तिकलत्वाभावात्‌ प्राण- क्रियादिना वधानात्‌ । श्रयाज खच्षणाव्यवहितलवं नोक्तं किन्तु खाव्यव डहितोत्तरत्व, तच्च सखलध्वंसाधिकरणचणध्वंसानधिकरणएतवे सति सखाधिकरणएचणष्वसाधिकरणत्वं, इत्यश्च सख्ाभिकरणयत्किञित्‌-

प्राख्परि स्यन्द्‌ wa सोऽनुनिष्पादौ यस्य स खडगप्राणयोगस्तयेत्याङः। अपरे तु खाङ्कमव्यवधायकमितिन्धायेन व्यापारस्याद्यवधायकतवान्नोक्तदोष द्याः | “गौरवादिति | यद्यपि तच्रानुनिष्मादितं विग्ेषयमच तदुङ्े्ेनाुषटौयमा- मत्वमिति न गौरवं तथापि ब्रण्पाकपरम्यराभूते न न्तुत्वमिति तदवारणा- यानुनिष्यादित्वमचरापि विश्रेषयामवश्यकं वाच्यमिति खाभ्युपगमावद्टम्भेन मरणोरेश्ाशपवेश्राद्गोरवमुक्तं, यदि च ate इ न्तृत्वमेषेति नाच af<- Rag तदा दोषान्तरमाह, .मरणेतौति wars: |

२९४ लक्वचिन्तामौ

त्वमिति चेत्‌, न, रवं सति गौरवात्‌ मरखानुदओेन

चणएाव्यव डितच्चए एव and इति न कोऽपि ate tare मरणं प्रत्यनन्यथा सिद्धे सति मरणाव्यवहितपूव्वेवत्तिव्यापारलमिति फलितायेः, मरणश्चाच प्राण-श्रोरसंगो गध्वंसविग्रेष एव faafaat नतु तादृशविभागविग्रेषः प्राण-शरौरयोरपि हिसालापत्तेः, wa- करिया विभाग-संयोगानां ईहिंषावन्तु इष्टमेवेति चेत्‌, म, feaa- पुरुषस्य कूप-खद्गादेख feat । न च मरणं फलं यस्य ख मरणएफलकः भा णएपरिस्यन्द एव “खन्िपातादेव मर शएमित्यायु- वेदात्‌ सन्िपातानन्तरं प्राणएक्रियागभ्युपगमे तु सन्निपात एव खः, Rafat मरणफलका चस्य तादृशो व्यापार इति बडम्रोहि- इयगभंकब्येधारयः, खद्धाभिघातजनकतौग्धतखद्धपूव्वेदे संयो गमाशो- ऽपि हसेव, श्रतु निष्यादितश्च खच्णाव्यवहितोन्तरचणभाविलमतो न खड्गा दिव्वतिव्या्भिरि ति aren वैरिमिष्ठदु रितापूष्वैमादाच श्छेन- स्यापि fear: तस्यापि मरणफशकलादिति ad, श्रनु- निष्यादि मरणं फलं यस्य सोऽनुनिष्यादिमरणएफणकः प्राणपरि- सन्द एव स एव व्यापारो यस्य स खद्भाभिघातादिरिशेत्यथात्‌ व्यापारलश्च समवायिकारणशतिरिक्कारणविधया were जन्यलमतो म प्राणदिव्बतिव्याश्षिः, wry म वेरिप्राणएपरिस्यन्द- जनको मानाभावात्‌ किन्तु achat तश्जमकं तश्च हिेवेति दिक्‌ । गौरवादिति मरणो भेनानुष्टौयमानलप्रवेशे गौरवादित्ययैः। नसु भवतामपि श्रनुमिष्यादिलवांश्स्याधिकस्य प्रवे-

शब्दाख्यतुरोयसखब्डे विधिवादः | २९४

शिप्तनाराचाडतवब्राह्यशे च हिसा न स्यात्‌ । faw* हिनस्तिधात्वर्थे अवच्छेदकं फलमव्यवदितमेव मरणं अव्यवदितफलकस्येव व्यापारस्य धातुवाच्यत्वात्‌ w- न्यथा परम्यरया विक्िंत्तिफलकान्रकामेष्टतण्ड़लक्रया- दावपि पचतौतिप्रसङ्गात्‌ | रवं खज्जामिघातानन्तर aq विलम्बेन मरणं व्रशपाकपरम्यरया वा अन्ने विष- प्रयोगेख वा तच wad प्रायधिन्तादि च न स्यात्‌ इति चेत्‌, न, प्रायश्िन्नतुल्यताथे हि तच इन्तव्यपरेशो

श्नात्‌ क गौरवमत श्राह, 'मरण्णानुदधेगेनेति, नाराचः शरः। AT तस्य हिंखात्वाभावे इष्टापत्तेरेव तत्‌कन्तरन्तलव्यपदे श्रो भाक्र इत्यसर- सादाद, “किश्ेति, इदञ्च ययाश्रुतलचणणाभिप्रायेण । wed, ‘Tz मिति, खद्धेति, यज खङ्गाभिघातानन्तरं ब्रण्पाकपरग्यरया मरणं ` ware विषप्रयोगेण वा विलम्बेन मरणमित्यन्यः, “इन्तलमिति ‘a ॒स्यादित्यनेनान्यः, दषणणन्तर माह, ्राय्िन्तादि चेति | मन्वेवश्चे्ारणोटे शेन क्रियमाणएमरणानुकूलब्यापारत्वमेव दिंसातल्रमस्त॒ HAMA मरण्ातुदेन चिक्तनारा चाद्‌ब्राह्मणएमरणे इन्तृवग्यपदे श्- स्वापि muae gaya विनिगमकाभावादित्यत are, “विनि-

णर ee

+ इापत्तिमाशद्खया ह, ‘frets, wed, “रवमिति । गनूक्षरौत्या ग लाघवं तथाच विनिगमकाभावादन्योदेशत्तिप्तनाराचषतवब्राद्यण खव इन्त त्व्यपदेशो गौणोऽस्त॒ ब्रद्यपाकपरम्पराभते च wa सुखमेव तथाचा-

२९६ व्वचिन्तामणौ

गौशः, विनिगमकञ्च BTA | AEA मरणोदे- शेन छतेाऽहष्टादारकस्तदनुङ्खलबव्यापारो हिंसा wa-

गमकश्चेति, यद्यपि श्रनुभिष्यादित्वस्या धिक्च प्रवेश्रात्‌ gat शावं तथापि श्रस््मन््रते हिंषाधालयं एव fares बोध्यते इति लाघवं भवन्ते fe हिषापदस्य समुदायस्य मरणोदेशेन कियमाणएमरण्णनु- कूलब्यापारे wet कन्यनो यमिति गौरवमिति भावः । नन्व व्यवहितफणकव्यापार एव Wat इत्ययुक्तं गमघातौ व्यभिचारात्‌ उन्तरसंयो गस्याव्यवहितफलल्वाभावात्‌ विभागादिना व्यवधानात्‌ ददातौत्थादौ यमिचाराञ्च खस््त्वध्वंसा मन्तरमेव परखलस्योत्पादात्‌ स्भ्रदानस्नौ कार विलम्नेन विलबम्बात्‌, किञचेवं प्राणक्रियेव fear स्यात्‌ न तु खद्धाभिघातः प्राएफरियया व्यवधानात्‌ गलान्ञषधोगेऽतिया- तिसेत्यरचेराद, ‘agafeafa, कूपादौ. गखान्ञसंयोगे चातिव्याभि- वारणाय 'मरणोदेगेनेति, मरणो गेन are क्रियमाणे varfe- भच्णेऽतिव्या्जिवारणय “श्रदृष्टादारकस्तदनुकूलेति अदृष्टा इारकम- रणप्रयोजकेत्ययेः, प्रयोजकत्वं फलो पधानरूपं नातः खरूपयोग्येऽति- प्रसङ्गः, जिषन्ध्यं wad केग्रवभित्यादिस्तवपाठे गङ्गामरणएफलके- ऽतिव्याश्चिवारणणय श्रदृष्टादारकेति, नतु agurarerafaarfa-

द्याननिर्मललमराब्रभरणेऽतिव्याभिेत्यपरितो बादाह, 'वस्तुतस्तिति, तम्मरणो- enafa बोध्यं तेन॒ विदङ्ममरणोदेये च्तिप्तगाराचह तब्राद्धणेऽपि म A ~ ~ ब्राद्धयबधः। ग चवमन्यत्राद्धणो देश त्ततिप्तनाराचेन तदन्धन्राद्यणे हतेऽपि AGT म स्यात्तम्भरयस्य तचानुदेश्यत्वादिति वाच्य । इद्टापत्तेरि्येके।

शम्दास्यतुरौ यवखद विधिवादः | Rte

aera तत्‌, तस्यापि fear cernete gatarq प्राच- faunfeprea वाचनिकत्वात्‌ | |

सोन्दडोपाध्यायस्तु सकखरि पुखयकामहृतदुर्गामाहाग्यपाटादेः(*) अदृष्टद्वारा रिपुमरण्ेतुतात्तदारणयादृष्टादारकत्वं विशेषणएमा- ama, म डि श्सेनवल्षोऽपि feeafa परेण सुवचं, eye सम्वैदा त हिसाग्यवहाराभावात्‌ wafamarvenre । अतएवाविगा- नेन तज शिष्टानां प्रटत्तिरपोत्याह्ः |

ferrg नरक विग्रेवजननौ पयिकरूपमेव cy weg न श feared तथा, तस्य सबव्वेसाधारश्ात्‌, किन्तु मरणकटलं नरक- विग्ेषजनकमतः HALA प्रत्यवायो WIG, AY च्रदृष्टादारक- तदलुकूलब्यापारगोचरहतिमल्ं AIT चटभोकरुधंटकटंलापन्ेरतो मादृष्टाद्वारकेति व्यथे, vy श्वेनमपि वारयति न तु तदथं तदु पान्त QS: । तन्न, "ननु Ba इत्यादिना दिंखारचर्टेव yeaa

(९ सकलोपद्वच्तयकामङृतदुर्गा मा हाल्यपाठादेरिति we |

ब्राद्यवमरणोरेश्यकव्राद्यणमरण फलकव्यापाररूपाया ब्रा णहिं सायास्तजा- परच्वादिलेके i “यदि चेति, ननु यदि सप्तमौतेलाभ्यङः अनुहि aa ` खदा प्रयमविष्ेषकेनेव वारितः, बदि च -तदुदिश्य छतस्तदा सम्भवः इ ्- TWAIN उदेश्यत्वे वा श्येनतुल्यतया सोऽपि हिंसेवेति gta छवचत्वात्‌, कथं तदु प्म्मेगादृष्टादारकलवं विग्रेवणमिति चेत्‌, खच बूमः, सकला बिङ्च्तयकामकतदुर्गामाहद्र्पाठादेरदृष्टदारापि स्एिमर्णदेतु- त्वाव्‌ तद्धारणायंमदृटादारकत्वं विग्रषखमावश्छकं तस्य रिएमरणोरे्ेनेव व्नुद्ोयमानतया तदिद्धेषदेनावारणात्‌, न fe wag सोऽपि दिंसेवेत्यपि 28

RLS तच्चचिन्तामखौ

खदष्टदारा मरखसाधनमतो न fear यदि aree- इारापि मरणताधनं fear स्यात्‌ तदा सप्तमोनैखा-

तसा एव मरकजनकलात्‌ । न चातिप्रसङ्गः, सम्बन्धविगेषेण तद्‌- भङ्गात्‌ । किश्वादृष्टदारकमरणानुकूलब्यापार गोचरछृतिमत्वात्‌ मा दसौ मरणकत्तं हिंसाकटेता च केन वाय्येतामिति gat a want मरक विगरेष्ेतुः |

केचित्त श्येनेनाभिचरन्‌ यजेते तिश्ुत्ययेवाधभमिया werarcer- योक विशेषणमित्या्ः । तदसत्‌, afaersa सतौष्टसाधनत्वमेव विधिना बोध्यतेन तु बलवद्‌ निष्टाननुबन्िलमपि श्रयोग्यलादिति षा सचिन्मतेनेव भ्रत्य पपत्तेः |

'मरशषाधनं' मरणप्रयोजकं, एवसुत्तर जापि, यदा श्येनस्य मरश- लमकव्यापाराजनकत्येऽपि मरणजनकत्मस्छेवेत्य भिप्रायेखेदं | “तदा सप्तमोतेखेति | ग च स्रमोतेलाग्यङ्गो न इष्टभाय्यौमरणोदे गेन रुत- इति प्रथमत्रिशेषणेनैव स वारित इति avez) वैराग्यादिना तद्‌-

परेण सवं, सर्वस्य सन्ना तत्र हिं साव्यवहाराभावात्‌ प्रायञ्ित्तातुप- ture | खतरवाविगानेग सर्वेषां तच्च प्र्तिरपि तदत्तदुदेश्यश्षछटततेना- भ्यकुस्यापि म डिसात्वमिति तदारणायापौद | न चेरमरणमनुद श्यमेवेति वाच्यं | वैराग्यादिग। कदाचित्‌ तत्सम्भवादिति |

के चित्त स्त्र्थवादमयेनेव श्येनस्यावश्यवारणौयतया चदृ्टाारकां विशेषणमावग्यक मिति सप्तमौ तेलाभ्यकोवा(रितोऽपि एनर्वाग्धैते ग तु ast

स्याथमेव्‌ विग्रेबण्मिन्राङः |.

श्ब्दास्थतुरोवखग्े विधिवादः | २९९

भ्ज्गस्वादष्टदारा इष्टभाय्धाविनाशरेतुत्वादभ्यज्गकरः हिसकत्वायत्तिः। wava कूपादौ Wasi न WAS तत्‌ कर्तः, गललम्ान्नमरणे न WTA वा परिवेषयितुरात्महन्तुत्वं AMET वा ब्रणपाकपर- vata विलम्बेन विषप्रयोगेण च wad मुख्यमेव न

समेन रततेलाभ्यङ्गष्यापि न हिसालमिति तदारणव तदुपादा- नात्‌ । इद्मापाततः Gea श्छेनतुखतया खोऽपि हिंसेति परे सुवचलात्‌ किन्तु जिसन्ध्यस्तवपाठ एवातिप्रसङ्गो बोध्यः ॥ मरणो द गेनेत्यस्य प्रयोजनं द शंयति, “श्रतणएवेति, भोक्ुरातमहन्तलं परिवेष यित्‌र्राह्मणदन्तलमित्यन्वयः, . (्रफपाकेति ear firarara- wt ब्रफपाकपरम्पर येत्यथेः, “विखम्बेन विषप्रयोगेए चेति विष- योगेन विलम्बेन Fa, य्न मरणं तजापौति शेषः । तज्ापि

यत्त मरकविररषजनकताप्रयोजकं रूपमिष् विवचितं तस्येव प्रृत- AMALIE म मरणानुकूलग्थापारमा वं अकामद्लते तत्‌प्रसङ्गात्‌ waren तद्यापारकर्रेव तन्नरकविध्ेषभागित्वात्‌ wat च त- । दिष्कछापुव्वेकतददिवयकलछलतिमन्न तु तददिषयकक्तिमग्भाकं तरव aq श्यपदेष्रो मत्तो भूतं न तु मया कृतमिति, यथा च तदुदेश्यकत्वपुव्वं कत्वं तथाढृद्ा दारकल्वमपि aqeenaae कटटत्वानिर्व्वां हइकल्वात्‌, wees चटभोक्ता म aqauta watered, तथाच बरक विग षजनकतापरयोणकां वद्यामारकटंत्वमिति कटत्वनिर्व्वा हायेतदि्रेषणमिति afer, वावता मरणं Gaeta लदनुकरूलब्यापारकट MATAR TATA | ब हि. मरणा-

९२० | तत्वचिन्ताममौ `

त्वसुनिष्यादिमरणफलकत्वं ग लशप्रात्रमरणे स्वदन्त त्वापत्तेः। अन्योदेभेन सिप्तनाराचेन इते आद्धयखे Age न स्यादिति चेत्‌, म, इष्टापत्तेः BITE

खद्धाभिघातादेरदृष्टाद्वारा मरणप्रयोजकलात्‌ तदुरेगेन शुतत्वाचेति भावः। पूर्व्वोक्रलचणएपरिव्यागे हेतुमाह, “a विति, "गललग्रेति 1 म च सा fear प्रत्यवायाभावस्ठ वाचनिक एव थथा खतिः “fare माणोपकारे तु aa fat न पापभागिति(^ are तया व्यवहारापत्तेः, प्रत्यवायाभावान्न व्यवहार इति चेत्‌, न, षति waa तद्याकिञचित्करलात्‌ वेधपश्एघातस्य हिंसालव्यवहाराख । | a चेवं aqafaara aw हिसालाभावेन प्रत्यवायजनक- लस्प्ासम्भावितलादिति वाश्यं । न्यायमूलसूत्यन्तरवद्‌ पपत्तेः । "इृष्टापत्तेरिति । म चेकमेव ब्राह्मएमुदिष्व farce तदति- forage vast ब्रह्मवधो न स्यात्‌ तच्धरणस् तजातुरेशरादिति ATS । ब्राह्मणएमरणोद श्पकब्राह्मएमरणफलकव्यापाररूपाया श्रतु- गतदिंसायास्तजाष्यनपायात्‌, 4 हि चेचादिविगरेषघटिता ब्रह्महिंण,

(९) म दोषमागितीति we |

कूलण्येनयामान्तमेतव्यापारकलापेऽपि कतैष्ये रतेरदृषटदारकत्वं | ग च मरलकट्टेतवमेव भरकविग्रे षजनकमिति वाच्यं । खडगाघातादिना यच मर्यं तथापि गरकानापत्तेः। ब fe पाण-्सोरविभागादिरूपे aca अस्मदादेः कट, तदुपादाने गौरवादस्मदादिष्वागाजन्यत्वादिति प्रकारः |

छब्दाख्यतुरीयखद्डे विधिवादः | २९१

Tre प्रयो गोशष्णयापि समथयितुं waa तत्पशे- ऽतिप्रसङ्गोवारयितुं न शक्यत इतीदमेव विनिगमकं । अतरुव* अतदुदेशेन हतेऽपि निषिद्धे प्रायधित्ताइ- मुक्तं | | |

WITT: | मसु. ब्रफपाकपरन्परया «ow एव ag dent aiwisg तथयाचानुनिष्यादिमरणशफणशकव्यापारवरूपमेव farang. विनिममकाभावा दित्यत are, भ्रयोग दति, aqaa’ wafacar- Hianfeaquad, श्रतिप्रसङ्ख इति, गणलप्राज्ञमरण इति गेषः। ‘waua’ गौणद्िंशाव्यवदारादेव । म चेवं पिशा माजा वा free चपेटग्रहारादिना देवात्‌ at ब्राह्मणे fear न ख्यात्‌ तकामरणो- देशेनाङतत्वादिति वाच्यं । Team: प्रत्यवायोऽपि न तत्र तथाच ख्यतिः क्रियमाणोपकारे तु aa fat a दोषभाक्‌” xfer | waa awe sree क्रिया विशेषो वा विभागविश्ेषो वा संयोगध्वं- खविग्रेषो aria चेतेम्वेकतर इति are) अन्यतमोरेभेन रुते- व्याततः, wafafa चेत्‌, न, एकमा षोहेगरेन ets: म च हिंखापदख्छ मानाचेता, मा हिस्यादित्यादिश्रतौ हिंखापदाथेष्यान- जुगतस्या निवंचनात्‌, अन्यतम इति चेत्‌, न, तथापि acawamne: भिरण्डेदादिकमुदिश्य wa व्यापारेऽ्यान्भिः | भेव, acuta चिरण्डेदटादिकमन्तर्भाग्यान्यतमस्य way |

* attaitae water द्यति, खतरवेति । नमु त्रणपाक- quad ण्व agquemt alae विनिगमक्राभावादित्त are,

२२२ तत्वचिन्तामणौ

- अपरे तु अनभिसंितनरान्तरव्यापारमदारौकत्य

॥

हरिनाथो पाध्यायच्छएं दूषयितुमाह, श्रपरे fafa, मरण्- साधमत्वमाबोक्रौ VATE Bqeerary fees: अत- os ‘aay, तस्य तु नरान्तरव्यापारः खद्धप्राणामिधात एव aitfafa नातिप्रसङ्गः तथात्वेऽपि wa विषप्रयोगेऽव्या्चिः ave fe मरान्तरव्यापारो भोजनमेव दारमतः “श्नभिसंदितेति, भोज- aq श्रभिसंहितमेबेति saad भोक्रब्यमित्यभिसन्धाय विषप्रयो- गात्‌ Bawa परदारा विषं दत्वा मरणेऽपि गतं विशरिष्टव्यतिरे- कात्‌, अरमभिसंडितप्राफक्रिया दारक-खद्ाभिघाता दिसङ्कन्हाय ‘ATT म्तरेति हिसकलेना भिमतभिनल्लनरेत्ययः, प्राणक्रिया तु न नरव्या- पारः प्राणस्य मरत्वाभावात्‌ प्राशक्रियाया श्रपि परम्परया हिसक- भरख्छेव व्यापारलात्त्ोषतादवस्छमतो दिसकभिक्ञेति । यदा देवाद्‌ ब्राह्मएमरणएसाधनस्य अन्योदेगेन किप्तनाराचक्ियायाः ay हाय हिसकभिन्ञेति, wen तत्‌क्रियाया श्रनभिसंडितनर- वापारः परम्बरया दिंसकमरजन्यत्राह्मणप्राणश्रराभिषात एव aaa इारलादव्याघ्यापत्तेः, इत्थञ्च ब्राह्मणएप्राएश्रराभिचातो 4 हिसकन- THAIN: प्राणए-श्रयोनेरत्वाभावात्‌ ब्राह्मणश्च तु तदजनक- लवात्‌, अ्रभिसंहितनरान्तरब्यापारं दारौरल्येवयुक्तौ खङ्गघातादाक-

(पयोग इति, ‘aaa इति, अनुनिष्पादौ्यकैत्ययंः, “व्वतिप्रस्क इति, मललम्रान्नमरश दति Te, | “खनभिसं हितेति विधिष्यानभिसं हतेः, श्येने तु नसान्तरस्य वैरिणो व्यापारो विग्रेषाकारेणागभिसंडित णव er

Weegee विधिवादः। RRB

मरदसाधन fear खज्जकारस्यानमिसंहितनरान्तर- व्यापरदारा. मरखसाधनत्वं तस्य हि नरान्तरव्या- पारो नाभिसंहितः किन्तु घनलाभ इति await न पातकः | विषस्यान्ने प्रघ्ेपेण नरान्तरव्यापारोः भोजनमेवाभिसंहितः BAAS भोक्तव्यमित्यभिसन्धाय विषप्रयो गादिति हिंसैवान्ने विषप्रयोग दति । तन्न ।

aff asd ! न च॑ देवाक्महिषादिमरणएाधनेऽन्योदेग्रक- कुपादावतिब्याश्चिः तस्यानमिसं दितमदिषव्यापार दार कलेऽपि अन- मिंहितनरान्तरब्यापारदारकलाभावादिति वाश्यं। नरपदस्य प्रा- हिमात्रपरलात्‌ । म चेवं श्येनोऽपि fear enq श्रपू्व्ैस्यानभि- षंडितवाभावादिति ave) श्रसिन््ते तस्यापि लच्यलात्‌ श्रुतिष- तिचोक्ररौत्येव । खद्कारेऽतिब्याभिमुद्धरति, 'खद्गकारस्येति, SAT BRA waaay निराकरोति, तस्यं होति, न घातकः. खद्घवटनामादायेत्यादिः । बदा खद्घरनामादाय wat इन्तृलप्रसङ्गं निराकरोति, खङ्गकारस्येति, करणं कारः धनेति यावत्‌, ‘ae fa तत्कन्तदोँ त्ये, यथाश्रुते खद्गकारो ब घातक इत्यभिग्मन्वा सङ्गतेः । ननु शअनभिसंडितलं मरणड्ेतुले- गानेभिसंडितत्व विवकितमतः परिवेषक्े न way दत्त श्राह,

मिति न तच्रातिप्रसङ्ग इति भावः । अच श्येनोऽपि agg waa} wR . मरणं वबत्‌परिग्राय aed, मर्णसाधनमिशक्ते. खडग-

RRs - च्वचिन्तामणखौ

गललग्रकवलादयब मरशं ay परिबेषयितुर्घातक- तापातात्‌ अनेनेदं भोक्तव्यं इत्यभिसन्धाय परिवेषणा- ब्रोक्तरात्महन्तृत्वापत्तेख्च अनभिसंहितनरान्तरव्यापार- AQUA मर णानुक्रलान्नमखणानुषानात्‌। अत- र्वाव्यवडहितप्राशवियोगफलको व्यापारो feat व्रख- पाकपरम्यरया ते तु इन्तत्वं व्यापारस्याव्यवधायक- त्वादिति निरस्तं |

स्यादेतत्‌ नेषटसाधनता विधिः नित्ये समन्धोपास- भोक्षुरिति, “अतएवेति भोक्ुरामहन्तलापन्तरेवेत्ययेः, श्यापार- श्याव्यवधायकलादिति, तथाच श्सेनोऽपि हिव वयापारख्याव्यवधा- धकलादिति भावः। न चानुनिष्यादौत्यनेन daa, तजाव्यव- धानसामान्यं मरणे विवक्तं wa तु श्यापारेतरेणब्यवधानमिति भेदात्‌ । यदा yaaa ary विभाग-षंयोगष्वंषयोमेध्ये यत्‌ at तदन्यपरमचर वियोगपदमिति भेदः | | | मोमांसकः wea, स्यादेतदिति, "विधिः" विधिप्रत्ययायेः, "न

कारस्यापि श्हिंसापत्तिरित्यत उक्तं, "मराग्तरव्थापारमदा सीङ्छव्येति, at विषप्रयोगेऽ्धाक्षिवारणाय “खनभिसंहितेति, amen fare हन्तृतवपसियहायान्तरमदमिव्याङः | नन्वयं व्यापारोऽस्य मरणं जनयत्िि- ` व्येवमाक्रारकमभिसन्धानं विवत्ितमिति पर्विषशे मातिप्रसङक इत्यदचे- रा, “भोक्ञरिति, तच्च गरान्तराभावेनेव विग्रिद्धामावसत्वादिति भावः | qa भोचठुरात्मदन्तुतवं स्यादि्येः, “अश्यवडहितेति, wed काला-

शब्दाख्यतुरौ यखण्डे विधिवादः | २२५

नादौ फलाभावात्‌ । अथ wea तत्‌ नित्यं यजाथै- Tage विधिवाक्ये वा न फलं श्रतमस्ति “सन्धा- मुपास्ते ये तु सततं शंसितव्रताः । विधुतपापास्तं गनि ब्रह्मलोकं सनातनं" इत्याद्य्थवादात्‌ “दद्या- द्रहः are fam: प्रौतिमावहन्‌" इत्यादिषिधि- बाद्मश्रवखाच, छत्वाचिन्तयात्ुच्यते, यच न फलश्रुति- लष विश्चजिव्थायात्‌ aa: फलमिति चेत्‌, न, काम- नोपाधिकायत्वेन यागवन्नित्यताभङ्गप्रसङ्गादइरहः-

शतमिति, “शला चिन्तया" van, Tem: wea फलश्रुतिर स्टेवेति भावः। "कामनोपाधिकाय्यैतेनेति फलकामनाजन्यशृतिषाध्यतेने- वषे, ana ` काम्ययागवत्‌, “मित्यताभङ्गेति शौ च-तत्काल- वोविलादिविगिष्टदिजमाचशृतिसाध्यताषूपाया नित्यताया भङ्ग Wrifeaqy:, “माचपदं साकष्या्थकं, कथं सन्ध्यावन्दनस्य तादृश्र- न्विता कथं वा तद्धङ्ख इत्यभयमुपपादयति, श्रहरहःुत्या होति WE शन्ध्यामुपासौतेति yaa, (तत्कालेति सन्ध्यावन्दनल- शमामाधिकर श्छेन शौ च-तन्तत्कालजो विलविशिष्टदिजमाज्रप्र्येकछ- तिशध्यलमवगतभित्यवः, एकसन्ध्या कालज वित्वविशिष्टङति साध्यलश्च

खवधानं इहान्यथासिडिप्रयोजकव्यवधामामाव water | तरव

दपाकपरम्यराग्टते तच गौणो waa दयत, च च हन्तं

Whine, ‘aafa, दद्यादिति, तथाच fase पिटमतप्रौविरेव 29

Red वत्वचिन्तामणे

त्या हि तत्कालजो विमाचङ्तिसाध्यं सन्धयावन्दन-

मान्यवन्ध्याकाशोगसन्ध्यावन्दने विशिष्टशतिसाशध्यलस् तच बाधात्‌ शौ च-तत्काखजोविलादेरधिकारिविगेषषटतया पदाध्यादारादथा- ध्याहाराडा तल्लाभः कोणा च तात्‌पथ्येग्राहिकेति भावः। अजाखस्चा- were दज विशेषणत्वे gee, अन्यथा बाधापत्तेः | म चेवमाख- स्यादिमा खन्ध्यावन्दनाकरणे प्रत्यवायो म स्यादिति वाश्यं । म्रत्य- वायबोधकवाक्ये आआश्शस्याभावादेरप्रबेश्ात्‌ । न च सन्ध्यावन्दनल- सामानाधिकरण्येन ताद्श्रशतिसाध्यत्वबोधने सन्ध्यावन्दनमाचश्य HUGS म प्रापतं सन्ध्यावन्दनलावच्छेदेन तदुपगमे बाधः भावि- सन्ध्याकाश्लजो वित्वादि विशिष्टभा विदिनङतिषाध्यलस्वातो तसण्ध्धाव- न्दने विरहात्‌ रएकपुरुषोयशृति साध्यवस्यापर पुरुषौ यसन्ध्यावन्दने facerefa वाच्यं त्छन्ध्याकाशलजो वित्वविशिष्टकतिसाश्यलस्व तत्छन्ध्या कालौनसण्ध्यावन्दम एव सम्भवेन सन्ध्यावन्दनल्सामाना- धिकरण्छेन तादृ ग्रति साध्यत्वावगमेऽपि waa: सन्ध्यावन्दममाभश्छ कृतिसाध्यतावगमात्‌ सर्व्वंषामेव सन्ध्याकालानां प्रातिखिकरूपेश जो विल्वविश्ेष्तथा प्रवेशात्‌, न होकषन्ध्या काणशजोवित्विशिष्ट- रतिषाभ्यलमन्यबन्ध्या कालौ नवन्दने सम्भवति, विशिष्टद्धतिषाध्यलख

(९) श्चालस्यामावाद्ययि द्दिज विशेषणं xeafafa ae |

पलमित्धयैः, यावजनित्य-मेमित्तिकानुानस्यावश्यं ब्रद्मलोकावाक्षिपलकवेऽपि

श्रब्दाख्यतुरौय खब्दे विधिवादः | ९२७

wand, कामनोपाधिकाय्येत्वे च यदा फलकामना नास्ति तदा तत्समय श्व तत्‌क्तव्यता न स्यात्‌, न fe तत्काले फलकामनावश्यम्भावः, प्रमाखाभावात्‌ | किच्च प्रथमप्रलतेतरनिरपेश्चाहरदः अत्या जोवि-

va बाधादिति भावः। काममोपाधिका््येलवे चेति फशकामना- सौनद्तिषाध्यतवे चेत्यथंः, ‘ar यस्मिन्‌ काले, फलकामना नास्ति" यत्‌पुङूवस्य फलकामना नास्ति, "तदेति, नतस्मये तदा तत्कक्तं- यतेव न स्तादिति योजना, तस्मये' इत्यस्य च सन्ध्याकालः समयो wafer Ba तत्सन्ध्याकाखवन्दन Teh, “Teta च ` तन्न्ध्याकाशजो वित्रविशिष्ट्य ATT तत्कनेवयतेवेत्ययेः, “न रोति, "तत्काले" सन्ध्याकाले, .फलकामनावश्छम्भावः' इएवि-तत्का- शजो विलादि विशिष्टमाजस्येव फशकामनावश्चम्भावः(१)। सण्ध्यावन्द्‌- TS Gaara प्रमाणमपि नासोत्याह, ‘feta, WwaNshia मयमोत्यननेव्ययेः, “इतर भिरपेखेति शाब्दागुभव-

जने वाक्धान्तरनिरपेखेत्यवः, यदा इतरनिरपेखः खन्‌ प्रयम- प्रहन्तेति योजना, शर्थेवादनिरपेखः सम्‌ प्रयमश्राष्दबो धजनके- ae: “जो विमाचस्याधिकारोऽवगत इति सण्ध्यावन्दमत्वसामा-

(र) तत्पबषोयतत्फलकामनासत्वनियम दैति qo | Q) शअर्थवादनिसपेत्ता at प्रथमण्ाब्दबोघजनिकेत्ययं इति are |

ifontare, wate खभ्यपगमवादेने्धैः । प्रथमेति, नियोग विधि-

Rec avafarntaat

माजस्याभिकारोऽवगतस्तथाच ATATTAIT ATS थैवादोपनौतफलकामस्य न तजाधिकारः प्रथमप्रद-

माधिकरणप्येन ग्नौ च-तत्कालजो विलादि विशिष्टश्च ere प्रत्येक- कृतिसाध्यलमवगतमित्ययेः, ^तत्छापेकेति, भवन्ते श्रहरदःश्रति- बोधितं यत्‌ सन्ध्योपासनजन्यमिष्टं तत्‌ कि मित्याङ्खगयां २ wete:- शरुतिसापे्ः खन्‌ चरमप्रटत्तिखरमं शाब्दबोधजनकोयोऽयेवादःः तदुपनीतं यत्‌ फलं तत्‌कामस्य, ‘a तजाधिकारः' न afaera- तावगम इत्यथः, “विरोधात्‌ श्रप्रामाश्छप्रसक्गात्‌ |

मिश्रालुयायिनस्ठु aq अयेवादबलात्‌ कामनाविशिष्टङतिखा- wa wana) विश्वणौग्धतकामनाया रपि तद्गोचरशतिडेतुत्व- सिद्धौ अहरहः्रतिसिद्धजो विमाजरृतिसाध्यलमेव जौ विमा चस्य तदानौ' तत्कामनावश्यम्भाबे मानमित्यतोऽथेवादात्‌ कामनाविभशि- ङृतिखाध्यलावगम एव न खम्भवतोत्याइ, ‘faafa, श्रहरहःश्ति- विरोधादिति ्रहरदः्त्या कामनाविशिष्टृतिसाध्यतान्बयप्रयो- waza: agra तत्कतिसाध्यमिल्याकाङ्खगया विघटकत्वा- दित्यथेः, WHER प्रथमतो जौ विल्वादिविशिष्टस्व रतिषाध्य- त्वावगमे तादृश्राकाङ्खगया असम्भवादिति भाव Tare: |

(९) खट रहःचछरति बोधितं सन्धयो पासनजन्यमिष्टं किमित्धाकाङ्काद्ारेति घ ०। (९) fag दति we ।

रादौ प्रवत्तेत इभ्युपगमादिति भावः। (वत्छापेच्तेति, नियोगपलाकाङ्का- यामस्य प्रङृत्तिरिति भावः। प्रथमेति, उपजौष्यविरोधादित्धंः, aaa

शब्टाख्यतुरोवखव्डे विधिवादः | RRE

साररहःशुतिविरोधाच्ित्ये फलश्रतेरथेवादस्य wv स्तुतौ तात्पय्यं । अतश्व प्रत्यवायपरिहारोऽपि न फलं तत्कामनोपाधिकाय्यत्वे नित्यताकछतेः। faa नित्ये कत्तव्यताबेाधनात्‌ प्राक्‌ न प्रत्यवाये प्रमाणमस्ति विषैः

नन्वेवं “दद्याद्‌ रहः आ्रद्धमित्यज फलश्रुतेः ““सन्ध्यामुपासते वे लित्धर्येवादष्य च का गतिरित्यत श्रा, ‘facta, “wera विधिवाक्ये फलश्रुतेः, “TTS चेति फलबोधकाधेवादस् चेत्यथैः, ‘gat स्ठतिले, तात्प वक्षरभिपरेतलं, तत्कामनोपाधौति प्रत्यवायपरो हारकामनाधोनङृतिषाध्यले इत्यथः, “नित्यताचतेरिति शौ तत्काखजो विलादि विशिष्टदिजमाचरृतिसाध्यतारूपाया नित्य- ताया भङ्गापत्तरित्यथेः प्रत्यवायपरिशारस्य waa श्नन्यौन्या- अथोऽपि भवतोत्याह, “किञ्चेति ।

मिश्रानुयायिनस्तु “नित्यताचतेः' प्रत्यवायश्ानं विना प्रत्त विषयत्वाभावापन्तेः । मनु प्रत्यवायाप्रतिषन्धाने तत्कारणं नास्टेबे- व्धचेष्टापन्तिरिव्यतोऽन्योन्या्रयरूपं दोषान्तरमाह, “किश्चेतौत्याडः।

“जित्य इति, "कन्तब्यतानो धनात्‌” विधिना कर्तव्यताबोघधनात्‌, श्राक्‌ म maa प्रमाएमस्तोति न प्रत्यवायवरूपेण प्रत्यवायन्ञा- wai: “विधेरिति पञ्चमो, यत इत्यादिः, ‘adage’

wet: का गतिरि्यत are, ‘fae इति, सा च विधिशक्तिमवसोदन्ती- मुचन्नाति aan ““ विधिग्रक्षिरवसोदन्तो स्तत्धादिभिरत्तभ्यत दति,

RRO avafarqtaat

MUTANT HAMAS प्रत्यवायकसर्यनं, विधिश्च फलाभावेन प्रथमं मुक रव, wae प्रत्यवायप्रमितौ विधिप्रडन्तिः aqnemt च कनव्याकरखे प्रत्धवाय- RATT इत्यन्धोन्याञ्यः |

विभेरहरषःकन्तेव्यतलं, "कन्तव्याकरण tf सन्ध्यावन्दमकरण्णभा वस्व वेदबोधितप्रतिदिनकन्लेव्यताकगो चर करणाभावत्न्नाने इत्ययः, श्र- ्वायकश्यनमिति तेन हेतुना waaay प्रत्यवाथानु- मानमित्ययेः, “sgay विहितं कर्डत्यादिना प्रतिदिनविहित- तत्करणाभावस्य(र, प्रह्यवायजमकल्बोधमादिति भावः। "फलाभा- वेनेति प्रत्यवायश्ञामाभावात्‌ विशि प्रद्यवायपरोहाररूपफल- च्लानाभावेनेत्यथेः, ‘aud मूकएवेति प्रथमं तव मते सतिसाध्यल- श्चानलजननासमथे एवेत्ययेः, तव मघे इष्टसाधनल विशिष्ट तिसाध्यलयख्व विध्य्थेतथा इष्टसाधनल्वं विहाय शतिषाध्यलस्य बोधयितुमश्न- क्यलादि ति भावः । प्रव्यवायप्रमिताविति विशिष्य प्रत्यवायोपखि- ताविव्धयेः, “विधिप्रटन्तिःः विधितः प्रतिदिनकाय्येताश्चाने, ‘ad व्याकरण इति बेदबोधितप्रतिदिनकन्तेव्यताकगोचरकारण्णाभा- aan इत्ययः, प्रत्यवायकण्यनंः तेन हेतुना जनकतासम्ब- aa प्रह्यवायानुमाने, “न्योन्याश्रय दति । यद्यपि प्रमाण-

(९) प्रतिदिनविषितकम्भकरणाभावस्येति ग ० |

'विधिखेति, त्वन्मत इति Ter) क्तैवयेति, “अकुर्वन्‌ विहितं कर्म्मे्यादिना

शब्दाश्यतुरोयखद्े विधिवादः | RRL

wrufsfirs प्रत्यवायानुपख्ितावपि विधिजन्योपस्ितित एव विभ्िख प्रत्यवायपरिहाररूपेष्टसाधनत्वावगमषम्भवः fafa फल- च्चानाभावेऽपि सामान्यत इष्टलेन इष्टसाधमताबोधे बाधकाभावस्‌ | तथापि सामान्यत इष्टेन इष्टसाधनवतवस्येव विष्यथेतया विधितोन विञ्जिष्ध प्रत्यवायपरिशररूपेष्टषाधसमत्वोपस्धितिसम्भवः न वा विजिष्य फखभ्नानाभावेऽपि सामान्यत दृष्टलेन दृषटसाधनताबोघ- wea: विभिष्य waa सममिष्टष्याभेदेनाग्वयबोधधजनमं विमा इ्टखाथनतानोधजनकल्वस्य विधेरव्यत्पन्नलात्‌ | ्रतणएव खगेकामोय- जेतेव्धादौ यागः खर्गाभिन्नेष्टसाधनमित्यग्वय दत्यभिमानेनेदं | वस्तुतस्तु विशिष्य फण्ञानाभावेऽपि सामान्यत इृष्टवेन इष्टसाधन- ताबोधे बाधकाभावः, श्रन्यया विश्रजित्‌स्वलेऽपि प्रथमं सामान्यत- दष्टलाधनतश्चानासम्भवात्‌ परन्तु प्रत्यवायपरोौ हारस्य Waa प्रागक्र- जित्यताखतिः परोहारख्च नित्यतया फशलासम्भवो वा वच्छमाण- दोषो बोध्य दति amare: |

afea “न प्रत्यवाय प्रमाणमिति, न तत्‌करणाभावद्छ प्रत्य- वायननकल्वे मानमित्धथेः, “विधेरिति पञ्चमो, यत इत्यादिः, ‘quae अहर दःकन्तव्यलं, “कन्तेव्याकरण दति प्रतिदिनकन्त- waa वेद वोधिताकरएत्ेम Wray: ‘agar’ तत्‌ कर- URIS प्रत्यवायजनमकत्वकश्यनं, .फलाभावेनेति, प्रत्यवायपरोहार- ङ्पफलसाधनत्वाग्वयासम्भवेनेत्ययः, ‘WIA’ सण्ध्याबन्धनादिकरणा- भावजिष्ठप्रद्यवायजनकवन्नानात्‌ yd, “मूक एव' तव मते शाब्द- बोधाननक एव, भवन्मते शतिषाध्यत विशिष्टफलसाधनलस्य विध्यये-

RRR तज्बचिन्तामणौ

अपरे तु न विधेः क्लव्यत्वमवगम्य AAT प्रत्यवायकल्यनं येनान्योन्याश्रयः किन्तु .{नन्दाथैवा-

तया फलसाचनत्मबोधयिता रकुतिसाध्यतलबोधमेऽप्यसामर्थ्यात्‌ t म॒ च सन्ध्याबन्दनादिकरणाभावनिष्ठमत्यवायननकलश्चानात्‌ yea सन्ध्याबन्दने प्रत्यवायपरोषहारशूपफलशसाधमल्नाग्वय एव कुतो न सम्भवतोति वाच्यं । विधिवाक्ये प्रव्यवायपरौ हाररूपफलश्रुतेरभावेन सन्ध्याबन्दना दिकरणाभावनिष्टप्रदयवायजनमकलन्चानस्यैव सन्ध्याबन्द- नादि जिष्ट्र्यवायपरोहाररूपफशसाधनलप्रतोतौ ATTA इकलात्‌ तत्परहारसाधनलप्रतोतौ तव्वनकौग्धताभावप्रतियो गिङडतिविषय- AVATARS योग्यतालेन योग्यताज्ञानाभावाचेति भावः। भनु सन्ध्याबन्दमारि करणाभावनिष्टप्रत्यवायजनकलतन्नाना- गन्तरमेव विधेः प्रत्तः स्यादित्यत wre, ‘wag fa, श्रत्यवायप्रमितौः अकरणनिष्प्रत्यवायजनकलतवप्रतोतौ, “विधिप्रटन्तिःः विधितः शाब्द बोधः, .करन्तव्याकरणे' बेदबोधितप्रतिदिमकन्तेव्यताकाकरणलेन हेतू- मा, श्रत्यवायकश्यनमिति प्रत्यवायजनकत्वन्नानमित्ययं इति प्राहः । "कन्तव्यलमवगम्येति, "कर्तव्यत्वं कृतिषाध्यले सति प्रत्यवाय- परिशाररूपफल जनकत्वे, “कन्तंव्याकरणेः वेद बोधितप्रतिदिनकन्तव्य- ताकाकरणएत्वेन हेतुना, श्रत्यवायकश्पनमिति सन्मदायमते प्रत्यवा- यत्रद्ूपेण प्र्यवायानुमाममित्ययः, anfyat तु सन्ध्योपासना- भावस्य प्रत्यवायजगकल्वज्नाममित्यथेः, “मजिन्दायेवादेनः निन्दायथ-

विडिताकरगस्येव प्र्यवा येतुलबोधमादिति भावः। (निन्दा्ंवादेगेति,

श्ब्दाख्यतुरो गखब्छे विधिवादः | RRR

कर. पायश्ित्नोपदेग्ेन चोपासनस्य प्ररुतय्थस्व are- द्यापारसखरूपस्वाभावः प्रत्यवायडहेतुरवगतः, तथां सन्धोपासनाभावः प्रत्यबायदयारा दुःखसाधमं, तद- भावः सन्ध्योपासनं दुःखसाधनाभावत्वेन पालं प्राय- चित्ते पापध्वंसवदिति तत्ाधनत्वेम छतिर्गोध्यते fa- पिना) म शैवं प्रत्यवायपरिहारे रषं पलमलस्विति वां afew प्रागभावरूपत्वेन warfare

वादविषवस्येन, श्रायचिन्लो परेशेन, प्रायिक विधिविषयलेन, भल्ल श्षखेति “नोपासे जख पथिमामित्धादावुपास्िधालर्थस्येत्यथेः, WW दष्ट, प्रायचिन्ते' srafewe, ‘grata सन्ध्योपा- Weise, “कतिः सनग्ध्यो पासनविषयिका शतिः, हतोष्टसाधनताश्चानमेव च प्रवन्तेकमिति भावः। न चेवमिति, W उकरौत्या अन्योन्याञ्रयाभावे, श्रागभावरूपलेनेति चअत्यन्ता-

Taft तस्य ares प्र्यवायहेतुलवं विषयस्तथापि तादृशां वाद विषयत्वस्य । प्रबवायहेतुत्वच्याप्यत्वाव्‌ तेन लिन वद्बोधमादिति मावः । श््रायश्िसेति च वद्याप्यत्वादिति भावः | सन््योपासमामावप्रामञ्ित्तमिवि Teg प्रतोते प्रायश्चित्ते प्राथख्ित्तपदार्थाणोचमे कियमाओे “श्रायः पापं forttnfed तस्य विष्रोधनमिति तदधं सङ्गेतग्राइका्थंवादप्रर्तौ पाष- Watt पापस्य हेत्वाकाङ्कागासुपख्ितस्य सन्ध्वावन्दनामावस्य हेतु- TON tf माव Kay । इटसाधनत्वमुपपादयति, तत्घाध्नत्वेनेति, तव्‌-

Weare तज प्रवर्तं कत्वमिति मतेनेदं | न चेदमिति, “रवं = |

RRS तत्वचचिन्तामगौ

साध्यत्वात्‌ | न च उपासनाकरणं प्रत्यवायहेतुर्न#- पासनाभावः तथाच दुःखसाधनाभावत्वेन कतिरि्टा न त्रूपासनमिति वाच्यं | निन्दाथैवादस्योभयव सश्वेन उभयस्यापि तथात्वादिति, aa, शवमपि काम्यत्वे नित्यताक्षतिप्रसङ्गात्‌ । fase “saa विहितं क- wafer “Arad यश्च पश्चिमामित्यादिना च कर णाभावस्येव प्रत्यवायहेतुत्वं awa न तु तदिषया- भावस्य, अन्यथा Wan: प्रत्यवाय नान्यस्येति कथं भावद्ू्पत्वेन वेति शेषः, MATA? सन्ध्यो पासनाद्यजन्यलात्‌ । सन्ध्यो पासनाद्यजन्यलात्‌ | 'हतिरिष्टेति उपासना गोचरशूतिरिशटेव्यथेः, तथाच उपासनागोचर- कतिसाधमलमुपाखनागो चरशृतौ बाधितमिति कुतोविधिरिति

भावः । (उभयेति सन्ध्योपासमाभाव-तत्‌करणाभावयोङभयो-

रे वेत्यथेः, ‘ama’ सन्ध्योपासमारूपफशकामनाघौनङृ | “किञ्चेति, नोपास्ते इत्यजास्यातार्थंशतौ मजर्यान्यादिति भावः | “श्न्यथा' विषयाभावस्येव प्रत्यवायहेतुले, “नान्यस्येति म॒ aT

प्र वायपरिहारस्योक्तगग्या प्रयमोपरख्थितत्वे, 'कछतिरि षेति तथाच छतावपि नेसाधनतान्वय इति भावः| 'डमयवरेति सन्थोपासगामावे तदकरणे चेत्यं, “waq सन्धयाचयं प्रोक्तं ब्राह्मण्यं aefufed । यस्य भास्तयादरस्तच म स ब्राद्ण saa” ॥ इ ग्धादेरभमयसाधारगत्वादिति ata: | ‘ature इति आख्यातस्य कछतिश्क्तत्वाञ्नोपसनाविषयकक्ृतिमानित्य्थः । ननु विषबा- भावेऽपि निन्दायंवाद प्रत्यत are, “न्येति, तथाचानन्यगत्धा anti

गरब्दाख्यतुरौ reas विधिवादः | २६५

खात्‌ विषयाभावस्य साधारण्यात्‌ । वस्तुतस्तु afa-

साध्यते सतीषटसाधनतान्नानं Danaea निव्येढं । न

च ठतो छतिसाध्यत्वमस्तौत्यतो न किञ्चिदेतत्‌ | नद्यास्तु" नित्यापृब्वप्रागभावो दरि तद्वारा दुःख-

fat: "विषयाभावस्येति उपासनारूपक्रियाया श्रभावस्येत्यथेः, इाधारष्छादिति उपासमाकन्लैरात्मन्यपि सत्वादित्यथेः, क्रियायाः ब्रद्मन्यषमवाथादिति भावः। न च खजनकशत्याश्रवललचणत- Wey तदभावोदेतुरिति aA! ताद्श्रस्य सम्बन्धले श्रमावप्रतियोगितावच्छेद कत्वे च मानाभावादिति yee! यदा हदखरसेनेवाह, "वस्ततस्लिति, “हृति साध्यत्वे सतौ ति रतिसाध्यतल- विष्टटपाधनव्वस श्नानमिल्ययेः, "निर्ढं' न्यायमते frag । ‘m ९ हताविति, तथाच विशिष्टेष्टसाधनतान्नानस्य तजासम्भवात्‌ कुतशदिशिष्टे्ठसाधनताञ्चानात्‌प्रदृन्तिरिति भावः। इदमुपलक्षणं दवेतेत्यच wae tears गुत्पन्तिसिद्धलेन we wit Tee ब्यत्यन्तिविरोध cafe द्रष्टव्यं । "एतत्‌" waa । नाः" नेयायिकमग्याः, “नित्येति मिव्यनन्यापूरवेस् प्रागभाव-

(९) नवौनास्तिति कण Go |

करडामावसमैव परत्यवायद्ेतुत्वे aa) (विषयेति माव्लनादिक्रियायाः बररोरनितवेन कर््त॑ैपि तदिरहादिव्य्थः। अस्तु चोक्षगत्या उपासमस्येवे- we ततृष्तेरि साधनत्वं तथापि शृतिसाध्यत्वामावादेव न प्रङत्तिरि्याह, वशुवख्वितोति प्रकारः |

तत्वन्विन्तामये

aa

AHH MENTE दुःखसाधनाभावत्वेे्टं तत्सा- wan शतिसाश्यत्वेम च सन्धयोपासनं विधीयते इति, तख, निन्दायेवादादिना सम्धयोपासमाभावस्तद- करं वा प्रत्धदायहेतुरवगतो म त्वपूर्वाभावः प्रथमं

इत्यथैः, एतस्पन्ध्याकालोवसम्ध्योपासनवन्या पृष्व प्रागभावः का- वानगवच्छिलाधिकर एलसम्नन्धेन तन्तत्‌ सन्ध्याङकाखवदषतः सन्‌ दु- रिलखयकः तेन प्रागभावसख्ानादिलवेऽपि म ead दुरितोत्पत्या- wie: । एकलन्ध्यो पाखनजन्यापूरवप्रागभाक््छ त्रतिशन््याकाशसश- SG दुरितजमगकलवारण्णाय त्त्‌ सन्ध्या काशोगलं सन्ध्योपाषन- feaud, सम्बध कालस्य रष्डदयाद्मकतया चरनटष्डरतवब्ध्या- बन्दमकष्छापि aware द्‌ रितोत्पन्तिवार णाव सम्बन्धेविगरेषानु- weed, का ेतःवच्डेद्‌ कश्च सन्ध्याकाखमेद विभिद्‌ fia fester aa तेव व wet व्यभिचारः । भ aft सण्ध्याकाशष्ड दष्ड- COAST रदष्छडयमेकाहनदन्ध्यावन्दवकस्य WITT eRe st तोत्पाराएज्िरिति वाच्यं । तंलत्छन्ध्याका खणजम्बदुरिनविधरषोल्पस्तिं अति नलन्दण्व्याकालोनलविद्िष्टौगय लाङ्श्दु रितविश्ेकर परति- बन्धकलादिति भावः । “जिन्दायैवादादिभेति “ature wa of} मामित्थारिनिन्दा्थवाद विक्वयादिनेत्ययंः, -दण्ध्योपावनेति a- कन्पन्ध्याकालौनसन्ध्योपायनस्य तादृशस्य शण्ध्योपासमकरणश््छय वा अभाव Teh, श्रत्यवायदेतुरिति कालाव च्छा धिकर ष्ठलवसम्ब-

विधेरि्टलाधनत्वशोधानन्तर किन्तदिरमिलवाकाङ्कां व्पव्वंकखपन निकार,

जब्दास्यतुरोवखद्ये विधिवादः | RRS

प्रमाखाभावेन तदनुपल्थितेः विधेः* इष्टसाधनत्वबो- धकल्वात्‌ परिशेषेखापूर्वमिष्टं कल्पत इति चेत्‌, तरं बिश्वजिग्धायेन स्वगे खव फलं करुप्यतां काम्यत्वस्य त्ववापि खौकारात्‌, faw विधिप्रडक्षावपुवन्नानं अ- yaaa च विधिप्ररत्तिरित्यन्योन्याश्रयः |

ग्ग TMA STE: खम्‌ प्रत्यवायद्ेतुरिव्यथेः, कालानव- च्छनाधिकरण्नसख्य कार खतावच्डेदकखम्बन्धतया यदाकदाचित्‌ इतेकखग्च्यावन्दनकस्य सन्ध्यावन्दनान्तरा करेऽपि प्रत्यवायासुत्य- ल्िवारण्वाय तन्तन्सन्ध्या कालोगत्वं सन्ध्योपासम-तत्करणयो विं शेषश, खब्येमन्बद्‌ कदि ्रावसेयं । श्रचममिति निन्दायेवादजन्यश्राष्दयोधात्‌ qafaae:, भ्रमाण्ाभावेगः उपस्यापकपटाभावेन, 'तदनुपख्वितेः अपूरव्वाभावानुपख्ितेः, मिन्दा्थेवारविषयलस् तचाशिद्धेरिति wa: wea, faafcia खन्ध्धासुपाखोतेव्यादि नित्य विधेरिव्ययेः, 'परिगरेषेकः द्टाग्तरबाधेय, ‘qu एवेति, farang खतः परतो a quremnnas दषटलाभावादिति भावः । “wysturafifa दतरण्खव्धदासेय परिगरेषादपूववेन्ानमित्ययेः, “न्योन्याश्रय दूति, एतञ्चापाततः faa: सामान्यतः प्रथममिष्टखाधनगलमादाय yet पञ्चा नुपपत्या इतरफलग्यदासेना aedeagal वि- नापि विधिप्रत्तिसम्भवेनान्योन्याश्रयाभावादिति ध्येयं ।

* (विधेरिति, "वद्ौँति, यद्यपि खगेकख्यनेऽप्यपव्वंकस्यनमिति are वादेव wafer किच खगं कल्पनेऽपो ट साधानल्वं परस्माप्युपन्मेव

ई $> तत्त्वचिन्तामणौ

यावन्नित्य-नेमित्तिकनिर्वाहस्य तन्षदाश्रमविहित- ` कमंणां सम्यक्परिपालनस्य च aerate: फलं श्रुयते, तथाच नित्यस्य सफलत्वर्मिति केचित्‌ । तन्न । तस्य विधेनित्यविधिमुपजौव्य प्रहस्तिस्तस्य च फला- भावेन प्रथमं मूकत्वात्‌, अन्यथा परस्पर सापेष्षत्वेना- न्योन्या्रयः तस्मात्‌ araaa विधिः। aq नित्ये

मतान्तरमा शङ्कते, "यावदिति, awa यावन्नित्य-नेमित्तिक- काम्यकर्मणां, तेन “यावजि्येत्यादिना ग aren, श्रूयते" विधिना बोध्यते, “तथाचेति, यावतामेव नित्यनेमिन्तिकादिकम्मेणं खसमाच- HAUGH दण्ड-चक्रवत्‌ ब्रह्मलोकावािजमकलादिति भावः । ‘ae विधेः" ब्रह्मलोकावाभिरूपफशबोधकविधेः, “नित्यविधिसुपनो- व्येति मित्यविधिवाक्येन शाब्दबोधनमनानन्तरमेवेत्ययेः, were: कन्तेव्यतादिरूपनित्यलन्नानस्य तदधोनलत्वादिति भावः । “फलामावे- मेति फणन्नानाभावेनेत्यथः, इषटसाघनत्वविशिष्टकृतिसाध्यलस्य वि- WAM तदपहाय केवशङ्ृतिसाध्यवेनापि बोधयितुमश्क्यलादिति भावः । ‘sahara’ नित्धविधितोऽहरहःकन्तव्यलादिरूपनित्य-

तथापि काम्यत्वे नित्यताच्ततिरित्यत्ैव तात्पग्थ, fae faites: फलानुप- स्थितौ बिधिप्रत्तिरेव ग भवतौत्याह, ‘farefa | भयावदिति, उपाधिमेदेन निव्-नेमित्तिक-वत्तदाश्चयविदितकम्मं णोदः, ‘ae’ ब्रह्मलोकावाक्निफल- Tange: | ‘fafa, विहितपरिपालनत्वादिना agenfefa मावः। afe faefafuta प्रथमं sanafaea are, ‘aq चेति,

प्रब्दाख्यतुरोयखद्े विधिवादः | RRE

वेदात्‌ का्यतान्नानेऽपि प्रयोजनन्नानं विना कथं प्रटत्तिः, न fe प्रयोजनमनुदिश्य मन्दोऽपि प्रव्तेते इति चेत्‌, न, नित्ये फलबाधेन प्ररस्तिमाजरे प्रयोज- नञ्नानस्याप्रयोजकत्वात्‌, काम्येऽपि प्रयोजनन्नानं न सारात्‌ Wana उपायाविषयत्वात्‌ प्रयोजनेऽप्रहत्तंख, किन्त्वष्टसाधनतान्नानदारा काय्यतान्नाने उपक्षौण-

लश्नानानन्तरमेव ब्रह्मशोकावा्धिरूपफलबोधकविधिना Tey अम यितव्यं तेन पलोपस्थितौ नित्यविधिमा विशिष्ट तिषाध्यत्व बोधयितव्य इतिक्रमेणख बोडद्धव्यः(९ । श्रयोजनश्चानं विनेति, श्रसु- कमिष्टमेतश्न्यमिति इटेतव्न्यवश्नानं fata, we इष्ट विशेग्यकतनव्नन्यवन्नानमपि aay हेतुरिव्यभिमानेन । “श्रलु- fer asaya, wwe’ cof, एवं way, “साच्वात्रवन्तंकमिति अमन्यथासिद्धले सति प्रडन्तिपर- योजकमित्यथंः, “उपाया विषयल्ादि ति उपाया विश्रेव्यकलादित्ययैः, उपाय विशेव्यकञ्चानस्येव विको्षाद्ारा प्रदन्तिप्रयोजकलत्वादिति भावः । ्रप्रटन्तेखेति उपायमुख्य विशेव्यतया wage, “दष्ट- साधमतान्ञानद्ारेति, "उपचोएं' swear, इदञ्च तज्जिष्ठलन्यतानि-

(९) न्योन्याश्रय इत्यादिः बोदव्य इत्यन्तः पाठः क-पुस्तके नास्ति |

कथमिति, प्रयोभनन्ञागमिष्टसाधनताच्नानद्ारा प्ररत्तिकारणं न भवति किन्तु काय्येताच्नानोपच्तीयमिति faa: कथमित्यर्थः | wa पलन्तान- earn प्र्तिरिद्यक्तमि् तु निष्यलत्वच्चानस्य प्रतिबन्धकत्वान्न

२७० त्वचिन्तामणौ

मेव, कथमयं निखयः नित्ये इ्टसाधनतात्रानासम्भ- वात्‌ SAAT MAS बेदाद्पि सम्भवात्‌ | ननु निष्फोखे

sane तव्जनकलभित्यभिप्रायेण । “श्रयं निद्चव इति प्रयोजन- Si TEMA BITS एव प्रडन्तिदेतुकाय्येश्चानो - पयुक्तं न नित्यस्छल इति कथं निय इत्यथैः, शदषटसाधनतान्ञानाखम्भ- वादिति नित्य इत्यादिः इष्टसाधनतान्नानरूपदाराशम्भवादित्यथेः(९, प्रयोजनन्नानस्याप्यषम्भरवाचेत्यपि बोध्य) । नन्वेवं arian ay कथं खात्‌ AS इष्टसाधनतान्नानदारा प्रयोजनन्ञानाधौनला- दित्यत आह, "काय्येतान्नानस्छेति, तथाच दृषटसाधनताखिङ्गकरूति- सा्यताश्ञानमेव प्रयोजनन्नानाभोनमिति भावः। यद्यपि वेदाधौन- कायैताश्ञानं न प्रटन्तिदेतुः किन्तु खविग्रेषणवन्ताप्रतिसन्धानलन्व- मेव तयेति शौचादि मतेन सम्भवा दित्येव वकस चितं, तथापौष्ट- साधमताखिङ्गकशतिसाथ्यतान्चान-वेदाधोनहतिसाध्यतान्ञानगयोरेक- गरक्िमस्येन प्रटन्तिखामान्यद्ेतुववादिनामयं van, अतणएवागिम- गन्धोऽपि सक्गमचिग्यत इति ध्येयं । प्ये प्रयोजनन्नागख्च प्रटन्ति- हेतुतया तेन विना कथं प्रन्तिरित्धाश्रद्धितं tart} निष्फल ल्वादि्ञामस्य प्रतिबन्धकलाभिप्रायेण च्छति, नन्विति, “निष्फलत्वं

(९) faa प्रयोजगाप्रसिङ्धेरिति are: | Q) प्रयोजनेऽप्येवव्णन्धत्वल्लानासम्भवाशेव्यपि बोध्यमिति we |

प्रवहं तव्या ङ, “tata, aq यदि fant weer gem:

wecrercinem विधिवादः | REX

द्गते om परद्यावर्ता भावं प्ररन्तिः, teri WET eR Te SHS ETAT तस्यैव तन्लत्वात्‌ ।

क्तु लौकि निष्के egaae वा a प्रवर्त बदिष्साधमताशिङ्गकास्य amram बैदाधोनस्व षा अभावात्‌। म च Teagan rele प्रतिबन्धकं, सति कार्तान्नाने तस्य प्रतिबन्धकस्वा-

erate, "दुःखेकफे वेति, "वाकार्यं, नित्ये इति यषः, कथं प्रस्तिदिति निष्फशलवादिज्ानाभाव विना कथं प्रहन्तिदि- ae, छन्लरववि, वेद्पौनेति, न्येति का््यैताश्चाग्येषेत्यषेः, तथाच निष्डखलतवा दि ज्ञाय प्रतिवन्धकले मानाभाव इति भावः । wed खौ किकेऽपि दुःखेकफले cafe: ष्यादिति दुःदेकणकल- wae प्रतिबन्धकलमावश्छकमित्यव are, यजति, शदिति न maa cae fated, aq’ wade, बेराधोगख्ध वेति श्रन्बु- TATA TAT a हेतुवादिति भावः KET सम्बक्‌ एवं सति विश्वजिता धथेतेत्यजापि सगेकस्पना न श्यात्‌ वेदाधोन्‌- काय्येताश्चाना देव प्रदन्तिखम्भरवादिति Sai “न चेति, “wayt:, Sey तादु भ्रान्वतरकाग्ेतान्चाने । ननु प्रयोजगनिष्ठतन्ब्‌- saws feufa अदि प्रदनिस्तददा “awternaign न मनोः ft wania” इति खकखप्रानरा शिकप्रवादब्यश्वात इत्ये fares

[यश eer नण) का A“ Se ee किणि श च eS म १ श मा भश, al वैन के ह

9

कद कमयेराह्त्सवाच

81

RE तस्वचिन्तामणौ

द्शंनात्‌ | अथ वा काम्ये शिङोऽपूवेवाचकत्वाजित्ये- ऽपि खिडोपासनादिविषयकमपुवं' बोध्यते, aa नि- ष्फशमपि स्वतरव सुखवत्मयोजनं नित्यमभ्यथ्येमान- व्येति । उच्यते । सवे नित्ये फलञवखाञ्नविफल-

प्रयोजनमाह, “wa वेति, "काम्ये" खगेकामो यजेतेत्यादौ, “श्रपूष्वै- वाचकलात्‌" का्यैलरूपेणापूष्वेशक्रलात्‌, ‘Praca सन्ध्यासुपासौ - तेव्यादावपि, विषयकं अन्यं, “aye query, "बोध्यत इति ` कास्यैलरूपेण बोध्यत ta: | तै दिक लिखप्ला वच्छेदे मेव काय्यैलरू- पेष्णपूवे्रक्तिकण्पयनात्‌ तज च अन्यता सम्बन्धेन उपासनादेरन्वयः न ठु अ्रथेवादादुपल्धितब्रह्मशोकावाध्यादिसाधनले तदथः, au apenas गौरवादिति भावः| ay पण्डापू््येञ्च ॥ wad तजापि कामनावण्यम्भावे मानाभावात्‌ नित्यताकतिस्तष्येत्यत- at, ‘frafafa तन्तदिहितकालेऽव्ं कामनाविषयसेत्ययः, शरतिबोधितमित्यतान्ययानुपपत्येव तथा कल्यमादिति भावः । प्रामाणिकं गौरवं म दोषायेत्यभिपायेण षमाधन्ते, "उच्यत दति, "फणलकामस्येति श्र्थवादादयुपथितफशकामस्धेथेः, अन्यथा अ्रथवादा-

श्ब्दजन्यकाय्येताच्चागात्‌ प्रश्यापत्तिरिति नित्येऽपि फलमा, “खथ वेति, तापू" ग पू्वैसुपस्धितमिति म तदादाय द टसाधगत्वाग्वयः इति मावः । 'तच्ेति, यद्यप्येवमपि काम्यत्वे नित्धताच्चतिर्न्यचाथेवादिकेन fears तथापि तद्ुदृषणमये वाश्यमेवेति ara: | “नौवौति, प्रयोभनच्ानं विना अप्रङत्े्नो विमाचस्याधिकारासम्भवादिति भावः। सम्बलिताधिकारमाभ

ज्न्दास्धतु धोबखस्े विधिवादः | Rsk

कामस्य सम्बलिताधिकारः anal भेमिलिकं ज्ान-आआङ्गादि फलश्रतेः काम्यं अकरणे प्रायधित्ता- दिश्चुतेख नियतकत्तव्यताकं, यथा वा पोडशश्राद्स्व प्रतत्वविमुक्किकामनाश्रुतेः प्रेतत्वविभुक्षिेतुषोडश- We wee विधाय महाजनानामाचारत्‌ काम्य- त्वं निन्दार्थवादेनाकरखे प्रत्यवायश्रुतेरवश्यकरव्यत्व तथा सन्धयोपासनमपि wee: काम्यं अकरखे नर- कश्चतेः प्रायित्तोपदेश्ा्च नियतकन्तव्यताकं । यत्त

दिवेषदमिति भावः । शम्बछितः' मुदितः, “धिकारः” फल- हेतुप्रडन्तिप्रयोजकः, तेन इएवि-तत्काखनो विल्वं फलकामना च इयमेव नि्धक्रियाजन्यफलद्ेतुः यदिग्िष्टेन क्रियमाणस्य कर्णः फलाव्मैकत्वं तस्येव प्रन्तिप्रयोजकधग्मख्याधिकारतवात्‌ । म च फलकामनाया शअधिकारले तदिगमद गायां इहच्रि-तत्कालनो वि- नोऽपि मित्यकष्मीकरणे प्रत्यवायो म स्यात्‌ यावदधिकारवत- एवाकर ष्य प्रत्यवायद्ेतुलात्‌ अन्यया ग्नौ चाभावद श्रायामप्यकर- चात्‌ प्रत्यवायापन्नेरिति ai) श्रये निरस्यलादिति ध्येयं) मनु काम्यल-नित्यलयोविरोधादेकस् क््मेणस्तदु भयरूपलमसङ्गत-

दृदान्तमा, “यथेति, सन्थोपासनवत्‌ पलश्चतावपि नेतत्काम्यमिति यदि mag तदा दृान्तान्तरमा, “वथा वेति, वस्याप्यकाम्यत्वे साभिलाष- सङ्याचारविरोध इति भावः । ‘quaefa, तचा Iara विधि-

। ६1 arated’

याने भ्रोभ्यित्बेऽपि भ नियतका्तैन्यताकात्यं तद्करस्े प्रायर्धित्तानुपरेश्ात्‌। न च नित्ये फलंकामनाया- असम्मवः, निकालकाम्यस्तवपाठट्वत्‌ नित्ये फलकाम- नामम्भवात्‌ । यक्त प्रथमप्रहत्ताहरहःशरुत्या तत्करा शजओोविमाबस्याधिकारबोधनात्‌ न पफलकामस्वाधि- कार इति, 7S, अहर इःत्यथेवाद्योः प्रजमर्द्यै- तै कवाक्धता वणेन तत्‌कालणौविफशकामस्य सम्बखि- ताधिकारात्‌ अथं वादोपस्थितफलाम्बयं विनैकवाकध- ताभङ्गात्‌ । न शा्थवादस्य सतुतिपरत्वानेकवाक्षता, बाधकं निना खार्थपरित्यागात्‌ विधिवाक्योपस्िते

भत wre, "ययेति । “खवपाटवदिति सामोशमासादतिः, तथाच लज यया अननुभयमानापि फशकामनावन्छकौ तथा नित्य खेऽपौति भावः । श्रचमग्डहोतेति, विभेरिष्टसाधनताबोधकतया इष्टविश्ेधाकाक्चया weneriace तरैकवाक्धतल्निवमादिति भावः। wea, “न चेति, ‘ofa’ पटायेमाजोपख्ितिः, facet, "बाधकं विनेति, ‘artenaftana:’ अ्रनुभावकलं । न चेवमङ्क- ewan sexi: प्रमाणं स्वात्‌, नेयाचिकानामिष्टापन्ते प्रधानफरेभेवाङ्गानां फलाकाङ्घुानिटततेसजत्या फलश्रुतिः wa

व्वमच्तमिति भावः । “विधौति “ere wew: आडमित्ादिविधिवाक्धो- ufenfaad: | ag कामनाविरहेऽप्यकरये प्रत्यवाया सत्परि्एरार्थमेव

WRT विधिवादः | 229

We विधिवाक्षस फलमादायेवाइरशः्रुत्या काय्यै तागोषनात्‌ । नग्बेवं तत्‌ कालज्यविकामिनोऽधिकारे यदा फथचकामनाविर्स्तदा अश्ुकेरिवाधिकाराभा- वाज्ियतकनलब्यता न स्यात्‌ अधिरताकरशे प्रत्यवा- बो न त्वकरखमाब इति चेत्‌, न, नेमित्तिकेऽपि तत्‌- we कस्यचित्कामनाविरङिखोऽनियतकनश्तव्यताप- kw) अथापवादाभावेनोत्स्गिकौ फलकामनास्येव

माचनमित्यपि वदज्ि। अथेवारष्याप्रमाणत्येऽप्याह, “विषौ ति “नित्यं ‘fates यच्ेत्धादिप्रागु विधिवाक्धोपख्ितदत्थैः, “we विधि- iferwd, “बोधमादित्यष्य चः Ra: ्रधिकाराभावादिति इल्तिप्रयोजकयावदधिकाराभावादित्यथंः। नतु फलकामनाद- ब्रादामेव नियतकन्तषथलसुपेथं सण्ध्यावन्दनादेरतोटरोषाग्तर माह, ‘aftwrrace इति, न लकरश्माज इति, “श्यादिव्यनुषब्यते, चधिष्ठताकरकप्रयक्षः प्रत्यवायः फलकामना विरद श्रायामकरण- माषे म SISA कामनादश्राचामदएचेरष्यकरणे प्रत्यवायः श्यादि- कषेः, प्रतिवन्थिसुद्धया निरस्यति, नेमिस्तिकेऽपोति, “अनियत- र्ञयतापन्तेः' अकर खे प्रत्यवायानापन्तेः । wea, “शअरयेति, ‘we- were’ भेमिन्तिक इति गओरेवः। नन्वपवादो बाधकः तथाच

faa: qa: प्रडल्तिरित्यत are, ‘afandta, इति गृएाभिसन्धिः। प्रतिवन्था समाधत्ते, ‘afafeastifa, खमिसन्धिसुद्वाटयति, (तेति,

nat तच्वचिन्तामणौ

UNA खविषयकेच्छाजनकसवभावत्वात्‌ यस्य तु मुसुश्ापवादेन फलान्तरे कामना मास्ति तस्याकरणखे- ऽपि न प्रत्यवाय इति न तच्नियतकनलेव्यताकत्वं नैमि- «faa तथा नित्येऽपि मुमुष्षया- फलकामनावाषेना-

तदभावमाज् यदि फणकामनाडेतुस्तदागवगतेऽपि फले कामना स्यादत We, "फलन्नागस्येति, श्रार्थवा दिकेव्यादिः, ुसुपवा- देनेति मोचोपधायकेच्छयथा प्रतिबन्धनेत्ययः, ‘awe’ व्यास-वजिष्ठा- देः, नैमिल्िककश्मेणामकरण्ठेऽपि न प्रत्यवायः फशकामनमाविर- हेएानधिकारिलादिति भावः । wet facafa, ‘ae नित्ये ऽपौति, ‘stafiat फलकामनास्येवेत्यतुषच्धते, ` तुखमिति । wan: “निद्रया कखह्त्येरमाश्वासेखच aad) त्यक्वेदिककब्याणठो चोर मरकमाभुयः"” इत्या दिरूतिबलात्‌ फएलकामनातिरिकयाव- दधिकारवत एव नित्य-नेमित्तिकाकरणे प्रत्यवायः क्ष्यते इतिं ण्ध्यावन्दमद शायां फलकामना विरदेऽपि शौ शादिमतस्तदकरणे प्रत्यवायः | fay सन्ध्यादशायां पतितस्यशेनिबन्धनादष्यकरण्शात्‌ प्रत्यवायो न स्यात्‌ भ्रौ चूपाधिकारविर दात्‌ श्रतः खन्नाननिष्या- द्यभिनेनेवाधिकारेणए विगिष्टस्याकरणे प्रत्यवाथो वाच्यः acrit | श्रौ लस्य निष्यादनानरेवादेवश्च फलकामनापि खकौयन्नाननिष्यादे-

तथाच यस्य faa नियमतः wie वस्य फलकाममावश्यम्भाव खव मेमित्तिकादिवदिति मावः। मनु qaqatefa फलकामनाविरदिो-

शब्दाख्यतु रो यखद्डे विधिवादः | २९8

करेऽपि न प्रत्यवाय इति तुल्यं । किष्बायवादोपशि- तफवोपाधिकन्नव्यत्वेऽवगते “spay विदितं कमे चादिवाकाच्छौचै सति सद्याबन्धनाकरणे निन्दाथं-

वेति तदन्य शवाधिकारोऽकरणे प्रव्यवायप्रयोजकः । यदि श aware नाधिकारः प्रमाशाभावादन्यया प्रसङ्गात्‌ फशसिद्धिः हापि न स्यात्‌ यद्दिशिष्टेनेव क्रियमाणष्य aaa: फश्ेतुलं तस्य ौच-त्राहमणत्वादेरेवाधिकारलात्‌ “श्रकामरुतात्‌ TAB पापं yey दिग मित्थापखम्ना दिवचनात्‌ कामनायाः दिगु फलं प्रत्येव प्रथोजकलत्वावगतेरित्यादि विभाव्यते, तदा तु नानुपपल्तिगन्धोऽपोति TAIT: । नन्वायेवादिकफशस्मोपखिित्यनियमात्‌ तत्कामना गावश्षकोत्यत wy, ‘faafa, “wif agmrat आ्रायेवादिक-

यावन्निघ-नेमित्िकानुषानमस्त्येवे्खरसादा, ‘frais, ग fe werara- परिहारमेव फलमादाय विधिप्रडस्तियनान्योन्धाश्चयः स्यादिति मावः। श्रौचे सतीति, नन्धधिकारे सत्धकरयो नरकदुव्कुतिने wheat माना- मावान्तथाचाश्वचेरिव फलकामनाविरुह्िमोऽपि सम्बलिताधिकाराभावाद- करे न gear इति कथं तदा तत्परिहाराथे fraavefe: तदिदमुक्छ famed पत्यवायो ग त्वकारणमात्र दति चेत्‌, न, प्रौचादिमश्वं wean चेत्येधिकारुदयं रखवश्चाधिकारयोः सम्बलनमित्धेव सम्बलिताधि- कारणदार्थः, तथाचाधिकाराभ्यामन्यतरेण वाधिद्तस्याकर्णं प्र्वाय- हेतुः अतः wa सति फलकामना विरडि णोऽप्यकरखं तथेति वात्प््या- feat, afer, रवमश्ुचेरपि पजकाममावतोऽकरगे प्रत्यवायांपत्तेः | ay ब्रूमः “ageta विदितं कम्मत्यादिना विदिताकर्स् प्र्वायहेतु-

RET avafenrarat वादेन च ATR: प्रावश्ित्ोधदेशाचच प्रत्या

SMTA लल्यालकाम नाविरहेऽपि प्रत्यवायपरिशराये नियमतः प्रबशते विधिप्रहन्वनन्तहं प्रत्यवायश्च

फलोपाधिकं weed चस्य तादे सण्ध्यावम्दगादाशुपखितेत्यर्थः। 'तत्फलेति आथेवादिकषलेत्ययेः, प्रागु क्रान्योन्याखयं परिहरति, ‘fafancafa, अण्ध्यासुपासौतेव्यादिविधेरिष्टलेनेष्टसाधनलावगतौ

ह्वमवगर्तं॑न त्वधिद्छताकशरयस्य तद्वीधचषदामावात्‌ । ग Gareth वदकर डे प्रलवायावरश्तिरिति वाच्यं । यशचेरतत्‌ कचष्छताभिकेभेन tte तत्ब्तेयवाविधागेक च बं प्रति वस्यादिष्ितत्वाव्‌ विद्िवाकरकद्छ 9 प्र्यवायदेतुत्वादत शव॒ aque aq विदितत्वेगान्यकालोनाकर्रं 5 प्र्यवायहेतुख्द्द्यदि कामनायां तद्‌कनद्यताविधानं कामनाविरहे वतृकलं- आत तिनेधन्च स्तात्‌ वदा खद्चेरिव काम्ननाविरङिकोऽप्यकरये परजकामो न स्यात्‌ । भ चेवं, ब हि सकामस्ाहरःशत्या तदिष्धितं येन निन्कामख afefed aac वाथिद्नताकर शं प्र्लवा येतुः तच्चापि निवे eae ware: sitar श्भिकारिविद्धेषयं तर तु फलक्ामकमि, साहि frre पलजवक्लाग्ामधिकारः। आतणव wees छतं fal कलत्र अयथा तु WTC अयमेव च कामा्मोरः afte: बहत We aden ।

नेच्छिति SAYS WHR न OS येन ब्रापषेतुत्वधतिग्रादगेब् afar sere “aga विदितं कार्मग्यारेरप्रलह्लप्रतिषेधत्वाप्रष्याषि- कारेकरेदे कर कामातेऽि माप्रभिति वादथान्नकनादनक्िद्यवक्कर्मपि RTT RATS ।

ब्दाख्यतुरोधखब्े विधिवादः | Ree

प्रामाख्िकत्वास्‌ अकर णोग्भुखस्य* करखेन प्रत्यवाय- प्रागभावस्य साध्यत्वात्‌, नैमित्तिके फलोपाधिकरव्यत्य कामनाविरदेऽपि नियतकन्व्यतावत्‌ |

यत्त॒ निण्फलेऽपि fad वेदाधौनकार्य्यतान्नानात्‌ mata इति, तन्न, द्ःखेकफलत्वेन च्रायमाने TATA हतेरतुत्पादनियमात्‌ अयोग्तया नित्ये छतिसाध्य- च्छ्य बोधयितुमश्चक्धत्वात्‌। CATs सन्योपासनमफल-

वत्किमिष्टमित्धाकाङ्खायामङुवेननित्यादिवचभेः प्रत्यवायानुत्पादस्ये- waa कश्पनादित्थयैः। भनु प्रत्यवायानुत्यादस्वालन्यवात्‌ तत्धा- गलं सन्ध्यावन्दमादेदु नेटमत आह, “करणेति, प्राशं मतेनेदं, काममाविरद्ेऽपौति फलाग्भरकामनाविरडेऽपौत्यथैः, प्रत्यवाय परोहारा्थमिति Ta | इदसुपशखणं थच प्रत्यवाथपरोहशरयख्ा- ofa: तजान्ततः खविशिष्टताप्रतिपक्यथें लोकविगामनिटत्यये- मेव वा freed प्रटन्तिभेविता क्षकारं विना का््बाजुत्पा- रशवश्वम्भावादिति ध्येवं ।

मनु तत्‌ काग्येताया बेदबोधितलधौरेव सण्ध्यावन्दनादेदुःखे- wage प्रन्तिविरोधितामपमयेदत are, “श्रयोग्यतयेति, षं ताड्येदित्यादेः प्रामा्यमियेष्टसाधनत्वविगिष्टस्येव छतिसा- waa विध्ययेत्वादिति भावः |

+ पररि्ारस्य प्रागमावत्वेनासाध्यत्वं निरस्यति, “अकरयेति, °नेमि-

चिक दति, अन्यथा तजाप्यप्रतौक्षारादिति मावः । शुडमतं" प्रामा- 32

२५० तत्चचिन्तामये

मपि क्रियते वेदबोधितकनशव्धताकत्वादित्याशद्छ गुर- anwar गुरोमतमित्यमिप्रायेणोपेषशितवानावाय्यैः।

aU पाण्डापुवे' Wa रव प्रयो जनं इत्युक्तं, तदपि न, श्वं तवापि काम्यत्वे नित्यत्वहान्धापर्ेः। किञ्च सुखं दुःखाभावश्च सुखं प्रयोजनं तत्साधनश्च are नित्यापुषैन्तु तेषु नैकमपि पण्डापुवत्वात्‌, काम्यापरवैश्च मुखेतुगौशं प्रयोजनं । प्रव्तकविध्यनुरोषेम तदपि rae कसप्यत इति चेत्‌ । न । प्रवर्सनोयेन शोकेन तस्यं प्रयोजनत्वेनान्नानात्‌ गुरुणा नित्यापूरवे प्रयोजन- मुकं इत्युच्यमाभेऽपि नादरः प्रक्षावतां । मुक्ति-खर्गौ चालोकिकावपि सुख-द्‌ःखाभावसजातीयतयाप्रयो- अने, तस्मादेवं वदन्‌ गुरुरपि लघुरेव । तदयं सङ्केपः

"गौणं" सफललो पाधिकं । wea, ‘cada विधेः sav. कलानुरोधेनेत्यथेः, ‘acy पण्डापूव्येमपि, ‘vada र्य पयत कखं । ननु चया मुक्रि-खगंयोरणौ किकयोरपोच्छा तथा पण्डा- qasfa स्यादत आङ, “सुक्रोति, ‘aga free) दुःखसाध-

करमतं, 9X मह दा मतमिति सोपासं, ‘Wa?’ अस्मद्गुरोः।

ननु खतः परयोजगत्वामावेऽपि गौणमेवास्तित्यत च्या, "ततूसाधनघेति | मन्ेवसपि सुक्ति-खर्गावपि प्रयोजने म स्यातां लोकेन तयोः खा्यत्वेनाक्ञाना- ` दियत व्या, 'ुक्तोति, पर्डापुवमं त्वपववेजातौयमपि wager तथेति

शब्दाख्यतुरौ यखग्े विधिवादः। २५९

निन्ये दूःखेकफलत्वेन प्रदत्त्यतुपपत्तेः फलोपाधिकक्े- दयता तच्च फलं दुःखसाधनाभावः पाण्डापुवं' वेति तदिष्छा प्रहत््य्ं प्रत्यहमुपेया तां विना प्रइच्यनुप- पते, तथाचार्थवादिकं विभिवाक्छश्रुतष्ब फलमस्तु तमन्येन । न चच कामनाविरहे नियतकन्तव्यता न खात्‌, अपृर्वादौच्छाविररेऽपि qed, प्रत्यवायप- fuera नियमतः प्रहत्तिस्तुख्येव । यज ख म फलश्ु- fret विश्वजिच्धाय इति । नन्विदमिष्टसाधनमिति प्रानादेतत्साध्यमिषटमिति mare प्रटसिदशनात्‌

नच षन्ध्यानुपासनारेरभावः सन्ध्योपाषनादिरूपः, शतिगतमेवे्ट- wera प्रवक्कमिति मतेनेदं । fart anafa मतेनाद, Tarr वेति, तदिच्छा दुःखसाधनाभाव-पष्डाप्रष्वेथोरन्यतर गो- षरेच्छा, ‘guar पररिति शेषः । “श्रार्यवा दिकं “सण्ध्यासुपासति वे लित्याद्यथेवादलं, "विधो ति “faal नेमिन्तिकं यच्ेल्यादिप्रागु- पविष्यपश्ठा पितशेव्यथैः । नित्यताभङ्गमाग्रङ्ते, “न चेति। प्रति- Tet निरस्यति, “पूर्वादौ च्छेति, ‘aw नित्ये, 'विश्वजिच्याथद्तोति प्र्यवायानुत्पादस्यालन्यतनेन फलतासम्भवात्‌ Vt एव तज फलमि- षेः । ददं" यागादि, “एतत्‌ साध्यमिष्टमिति, “श्नानाच्चेति, उन्त-

मावः। "तथाचेति, श्न्धधार्थवादादेः स्तुतिषरत्वकख्पगागौरवं स्यादिति भावः। ननु ay fat ग फलश्रुति sufferer इत्यव- साह, “यन्न चेति, acer एष्छति, (नन्विति । ननु परलेच्छायाममि

Rae avafernterat

प्रथमस्यैव nanan fa विनिगमकं, owe, we- ` च्छायां afarafateanara हेतुत्वेन क्प्तत्वात्‌ उपायविकौर्षापि बाधकं विना तथा | aa छति- साध्ययागस्य साध्य इष्ट इति Ma प्रवत्तकवे यजे- तेतिपदात्‌ प्रथमं छतिसाध्यो याग इति stat ततः छृतिसाध्ययागस्य साध्य इष्ट इति wma विशेषणखच्रा-

रमिति शेषः, ‘nuaeafa उपायविगशेव्यकेष्टसा घनलनश्चानस्येवेत्ययैः, यथ च एतत्‌साध्यमिष्टमिति न्नानानन्तर प्रडन्तिस्तजापि w- बलात्‌ तादशेष्टषाधनतान्नानं करूपयत दर्धाश्यः । "फलेष्छाया- मिति सुखादोष्डायामित्धर्थः, .बाधकं विनेति बाधकाभावेनेत्यथैः | नलु सखलस्यानलुगततया wrest सविषय विगरेग्यकश्चा मस्ये हेतुतेऽपि उपाथेच्छायां हेतुले मानाभाव इत्थर् चेरा, ‘aga- fafa, साध्येष्ट्य च विष्ययेत्वादिति भावः । एवश्च खगेकामो यजेतेत्यादौ खगेकामरतिसाध्यथागसाध्यमिष्टमिति प्रत्यघार्थं विशे व्यकः हतिसाध्ययागसाध्येष्टवान्‌ खगेकाम इति प्रथमाम्तविशरेष्यको वा waa: | म च दितौये “पिद्रद्लमकामो गङ्गायां fae zufefa fadaty इति are) तन्न परन्परासम्बन्धेनेव waft

afawatiaa हेतुत्वं, ग तु तदिरष्यकत्वेन गौरवादि्ख्चेराषइ, “वस्तु- तच्छिति, रखतत्‌साध्यमिदमेवावन्मा्रं ग cata, शलत्साध्येऽतविपरस- कूगदित्यवापि छतिसाध्यतप्रवेश्च eran इति दश्ंयति, प्रयममिति, ‘wa इति, यद्यपि श्तणायां अविगरेषासक्षाघवं तथापि बडन्रोदे ust

अब्दाख्यतु रौयखग्डे विधिवादः | २५३

नसाध्यत्वात्‌ विश्िष्टज्नानस्येति न्रानदइयं तव, मम तु यागः कतिसाध्य इष्टसाधनमित्थेकमेव wat! नच हतिसाध्यत्वं यागे बोधयित्वा छतिसाध्ययागस्य साध्य- इष्ट इति feet बोधयितुं शक्यमपि, रकखाथान्वय- mer बोधयित्वा तद्‌न्वितापरसखाथन्बयबोध- कस्य पदेऽव्यत्पततेः यजिपदे च कृत्या सह यागा- न्यं बोधयित्वा पय्यवसिते पुनः खार्थाम्बयबोधकात्वे भराटत्तिप्रसङ्गः | |

चरथ साध्यमिष्टं यस्येति साध्येषटकत्वं शक्यं, तथाच

इटा्यादिति Sais °विगरेषणश्चानसाध्यलादिति विशेषणतावच्छे- दकप्रकारक विगरेषणश्नानसाध्यलादित्यथंः, “विशिष्टज्ञानस्य विशिष्ट- वैगिष्चन्ञानस्य, एकमेवेति, एकज इय मितिन्यायेनेति ara: ) तथाच धकदयकज्यनागौ va हेतुमिति भावः | दूषणान्तरमाह, "नचेति न्‌ वेत्यर्थः, “शत्या सदेति घाध्यतासंसगेण शत्या सदेत्यथः, प्येवसितेः facratfge |

wea, “रथेति, तथाच ममापेकभ्न इयमितिन्यायेन afa- शाध्यव-साध्येष्टकत्योरेकटैव यागे awe इति भावः । परि-

बम्यरत्‌ दषे सम्बन्धमाथमिति faite cere । ag fatter faite व च विद्ेषणान्तरमिति न्धायेनैकदेव eo थागसाध्यत्वस्य यागे afa- साध्यलस्य मानं सम्भवति तथाचाचाप्येकमेव A Hara म aafa-

२५४ तत्चचिन्तामणौ

बह्रौद्य्धीपेश्चया इष्टस्य साधनमिति waa रघु-

इरति, (तथाचेति । न च दष्टटतन्तिसाध्यत्वमेव निरूपकतासम्नन्धेम farsi इति वाच्ये । agaaye” टत्यनियामकतया श्रभाव- प्रतियो गितामवच्छेदकत्वेन मण्डलोकरणं न gaifea as यानन्वयापत्तेस्तस्यापि प्रतियो गितावश्डेदकत्वे च नम धजेतेत्थपि प्रयोगापन्तेः तस्य टश्यनियामकतथा तत्छम्बन्धेनाभावस्य केवखा- श्यिलादिति भावः। नतु विशिष्टवेगिष्यवोधाभ्युपगमे छकष- सकशदोषसम्भवेऽपि यागे afar यागसाध्यत्वश्च दष्टे एकडेव गद्यते इत्यभ्यपगमे न कोऽपि दोषः) म चैकलान्वितापरपदा- ्यान्ितकम्मलादिबोधक सुव्विभक््यतिरिक्रस्यक्चे एकसखार्याज्ितापर- पदार्थान्वितस्ञायेबोधकल्वं॑पद सयाययुत्पञ्मिति वाच्यं । जानाति- खपितोत्यादौ वन्तंमानलाश्रयलयोस्तयान्बयबो धस्य श्ञानादौ दशे मात्‌ । किश्ैवमिषटस्ाधनलष् विष्यथेतऽपि तजृन्नामस्धेव vane म॒ विनिगमकं(९) । न च तस्याप्रवन्तकले विधेः प्रवन्संकत्वभङ्गपसङ्ग- इत्येव विनिगमकं, परण्परयापि तदु पपत्तेः तवापि विधिजन्यश्चानस्छ

(९) तथ ङश्यनियामकसम्बन्धस्येति are | (९) विनिगमकं ग किचिदप्यस्तोत्ययः |

"णिसा पक

विरोधोऽपि रकदेवोभयबोधनेनेकं erated बोधयित्वा अपरखार्थान्वया- बोधनादेकदा तद्बोधने ब्युत्पत्तिविरोध इख मागाभावात्‌ Gare च ना- ङत्तिप्रसद्ऽपि घटमानयेन्धादाविव वादृ्ाडत्तेरदोषत्वश्च तथापि घटप-

दादेरवान्तरवाक्याथेबो घजननानन्तरं पममंदावाक्ार्यग्बयबोधनादिति प- a

श्ब्दाख्यतुरौ यखद्दे विप्िवादः | । २५१

तवात्तदेव wa | farsa तत्साध्यत्वं न नियमतस्तदू- waa दण्डसाध्ये घटे व्यभिचारात्‌, नापि तद्‌व- श्िब्नछ्णो्तर सण रव We रवकारव्यवन्चछेयतदनु- नरसमयस्याकाशेऽप्रसिड्धः शब्दस्य तदसाध्यत्वाप्षेः | तरव न तदभावव्यापकाभावप्रतियो गित्वं रूपे रस- साध्यत्वापन्नेच । नापि तदवधिकोश्तरत्वव्याप्यसमय- सम्बन्धः, GCA दछयत्तरत्वानधिकरणकाला-

पाचादप्रवन्तकला दित्यरूवेरा इ, “किश्ेति, ^तदुत्तरलं' तद्ध्वंसा- धिकरणकणत्वं, दण्डधष्यंसाधिकरणएचणमा जसत्^ न चरस्येत्याह, ‘weft तदृष्डसाध्ये ages tah, व्यभिचारात्‌" sank, तदधिकर शच्णस्योत्तरत्वं वाच्यमित्या्येनाह, ‘acafeaty | शतएवेति घटर-श्ब्दयो दंष्डाका शा साध्यलप्रसकङ्गादेवेत्ययेः, आका- चरथ साष्वेकाणिकतया काणिकसम्बन्धावच्छिन्ञाकाशाभावाधिकरण- काशाप्रसिद्धेरिति भावः “खूप इति सषमषमयट् निरूप-रसव्यह्षोः Wat घाध्यत्वप्रसक्मदिव्ययेः। ‘acafuafa तदधिकरणसमयाव- धिष्यथैः, अतो न नित्यासङ्कहः, “व्याति सम्बन्धविशेषणं | तदद- नयाटृत्तित्वं व्या्षिमभिपरव्यार, “उन्तरलेति । नतु व्यापकषामाना- `

(९) नियमत इत्यनेन माचाथंलाभाटिति भावः|

नाजरसादाष्, ‘fafa, cate दण्डोत्तरमपि कदाचिद्घटाभ।वादिखरयः, WRU प्रम्दस्याकाग्रासाध्यतवापत्तेरेव, ब ATTA: श्यब्दामावः,

Rud त्वचचिन्तामणौ

इलित्वं तज्चाकागओेऽप्रसिङ्धं गुरुतरण्व | तस्मात्‌ तत्साध- नकत्वमेव ATA, रवश्च लाघवात्‌ तत्साधनत्व- ज्ञानमेव wana न तु तत्ाभनकत्वन्नानमिति।

धिकरण्छरूपं व्याप्यत्वं तञ्च स्ञाधिकरणषमयनिष्टात्यग्ताभावाप्रति- थो गि-तदधिकरण्खणोन्तरत्वकत्व। न च तयापि परमाखारटेरा- काश्रसाध्यत्ापन्तिः अन्ययासिद्धसाधारश्यञ्येति are! जन्यलेना- मन्यथा सिद्धलेन च ॒विग्रेषणोयतादित्थरुचेरार, "गरुतरघ्धेति | 'तत्घाधनकल्वमेवेति afesra अनन्ययासिद्धले खति qreafer- gaafaarn भिरूपकत्वमेवेत्यथः, “लाघवादिति निरूपकलवापरवेगरेन शाघवादिल्ययेः, "तत्छाधनलन्नानमेवेति तजिष्टे्टसाधनताश्नागमेये- त्यथ, ।

अज नव्याः सामान्यत इष्टसाधनलं प्रत्येकं खर्गादिसाधनगलं या a frat: सम्भवति, न वा तज॒न्नानस्य प्रवन्तकलं, अ्रग्निष्टोमाद्तै बासितलात्‌, शधनगतवं हि तदग्यवडितपूष्वेका अनिष्टाव्यन्ताभावप्रति- थो गितानवच्डेद कान्यथा सिद्ध निरूपकधष्मेवत्वं तज चानवच्छेटकतवं ग निरक्रप्रतियो गितावच्छेद कप्रतियो गिकभेदमाजं विगेषाभावमादा- या तिप्रसक्ैः किन्तु तादृशावच्डेद कत्वावच्छिप्रतियो गिता कभेदवच््ं | न चाशिष्टोमल्वादिक तथा, तदवच्डिशमन्सरेणापि वाजपेयादिना

याचय

प्रब्दवत्धाकाश्राखन्ताभावसत्वेन व्यभिचारादित्याः | (ततृ साधभत्वश्चागभेव प्रव्तंकमिति, wat चिन्तयं, यदि तत्‌ साधनमत्वश्चानं wane तद! दुःख- प्रागमावार्धिंवमा प्रायख्ित्तादौ vefet स्यात्‌ ततूसाधनल्वं fe तज्नियत-

श्ब्दाखतुखेयखणे विधिवादः | २५७

मङ्ाञ्ञानादिमा च(\) खगौत्यन्तेः। ग चागरिष्टोमादिजन्यतावच्डेदकं wifefas वेजात्यमस्ति तदवच्छिश्न साधनत्मेव विध्यर्थः प्रवन्तैक- भ्रानविषयख तस्यावाधितलादिति area) तादृश्जातिविशेषाणं विशषेकगम्यका य्थेतावच्छेदकतयेव fagaa विधेः प्रन्तिपू््बसुप- शितिविरद्ेण तदवच्छिश्नसाघनतवे विधिगशक्रिग्रहासम्भवात्‌ अन्यथा काग्येतावच्छदकतया सिद्धववब्याघातादिधित एव afeg: खग विभे- षवाद्नुपस्थितावपि यागादौ प्रन्तिद गरेनाञ्च तस्मात्‌ सामान्यतः Wee प्रत्येकं खषाध्यखर्गादिकं वा विध्यथेः, तस्य ख टन्तिनिया- मकेन कालिकादिना येनकेनवित्‌सम्बन्धेन धावर्येऽन्वयः, खं सम- भिव्याइतमथिष्टोमादरि, समभिव्याहार विग्रेषस्य नियामकलाञ्च निषमतस्तत्तदु पाय विग्रेषसाध्येष्टशाभः श्रग्निष्टोमयागः खसाध्यष्टवा- नितन्बयबोधः | न च साध्यवमपि साघनत्घटितमिति तदोष- तादवश्थयमिति aay) aaa हि अ्रन्ययासिद्यनिरूपकलत्ये सति तद््मावख्िलवदन्याटत्तितं । नन्वेवमयिष्टो मेम यजेतेव्याटरावसम्भवः ्र्िष्टो मादेरपि प्रमेयत्वादिरूपेणए खगे प्रत्यन्ययासिद्लात्‌। न च तङ्धममेरूपेणान्यया सिद्धेर निरूपकलवे सति तद्धर्मा वच्छिश्नवदन्या-

(९) गद्काजेलसंयो गादिना चेति ae |

वत्त्व aquelattey तत्‌ प्रागमावावच्छि्रसमयवत्तितवं | ग च प्राग- भावस्य प्रागमावामावेन तभ्नियतयुत्वेवत्तितवं सम्भवति | न च प्ागमावस्यो- तरसमयसम्बन्ध खवा साध्यस्तत्‌साधनत्वन्नानमविकलमेवेति वाच्यं । तत्‌- सग्बन्धस्य समय प्रागभावात्मकलत्वात्‌ तस्य च तद साध्यत्वात्‌ | किच्च प्रायच्ित्ता-

fe दुःखामावमुद्िश्धेव sand न तु तत्‌समयसम्बन्धमुदिश्य तस्य खतः 38

age avafantaat

faa तदिति वाच्य । दद्यात्‌ यजेतेत्यादावब्धा्तेः erat दानल-थागत्योः खमंजमकतानवव्छेदकतया BVM तेम शूयेष्णा- न्यथासिद्धे्निङूपकतवात्‌ खरग निष्ठा ति विशेषस्येवाग्निष्टोमादिजन्यता- बच्छेटकतया गरुधर््ान्तरेणाप्मिष्टोमलाद्यवच्छिन्ाया अन्ययाखि- देरनिंरूपकलाच्चेति चेत्‌, न, agutafeed प्रति याग-दानादेने येग रूपेण तुलं तत्तद्धमभेद कूट वद्धश्येवत्वस्य सत्यन्तेन faafea- लादिव्याः। तदसत्‌ । चेत्यं न वन्देतेत्थादि निषेधविधौ खखा- weu feafafaeat मजर्यानन्वयापन्तेः |

feng aati परित्यज्य aqua विजातौयस्वगेखाधन्‌- नादिकमेव faerd:, ait वेजात्यस्य कारणत्राचटकलेन न॒ छप- ख्ितिरपेचिता। न च वेजात्यस्याप्रवेभने केन रूपेण खगेविग्रेवाणणं श्रक्यतावन्छेदकेऽनुप्वेश्र इति ae) इष्टवेन खगेतेन वा तेषां mani Ces: कारणलाघटकलेऽपि श्रक्यतावच्छेदके प्रकारतया WAN बाधकाभावादित्याः। azeq | प्रतियोगिनि प्रतियोगिता- बच्छेदकतापस्धघ्यधिकरणस्य वे शिष्मवगाइमान एव तदवच््छिल- अतिथौ गिताकल्वमभावेऽवगाहते a लन्ययेति नियमात्‌ वेजात्याग्नं परित्यश्य विजातौयद्गेव्यव हितप्रा क्कालटृत्यभावप्रतियो गितानव-

एडषाधंलात्‌। भनु येन रूपेख यस्य साध्यता तद्ुपाकान्तसाध्याधिकरखका- लो पाधियुत्वे वत्तिल्वच्चानं प्रवत्तकं तच्चाचाप्यस्ति दुःखप्राममावसछ प्रायश्िला- खगन्तरकालङ्त्तिप्राममावत्वेन साध्यतवात्तदधिकरणकालोपाधिृन्बेवत्तित्वस्य प्रायश्छित्तादौ सम्भवादिति चेत्‌, न, Ud घटाद्यधिकरफसमयाव्‌ पुव्वेवर्ति- लाप्रविखन्धाने vetat स्यात्‌ | ग चेष्टापत्तिः, खनुमवविरोधात्‌ | ब चोम-

एग्दास्यतुखोयखण्डे विधिवादः | Ree

Wea, इटत्वन्नानस्व vansa ठं त्तोऽपि भोजने WIT मनसा ARCOM AY | अथ खरूपसत्यपि

कट कत्वा सम्भवात्‌ | aga weaa we प्रातिखिकरूपेण wifear वा विष्यधैः, arty धाल्ये-विध्य्ेयोः संसर्गः, खगे- कामोऽथिष्टो मालुकूलरतिमाम्‌ श्द्निष्टो मवचेष्टमिति प्रत्ययायेवि- जेयकदान्वयनो घ्रः, निषेधविधौ च साध्यतासम्नन्धेम धालर्धस्येवाभा- वो विध्यर्थं भासते निषेधविधौ प्रत्ययानां प्रहत्यर्याजितखार्थबोध- कल्यत्वत्तिभङ्गस्छ इष्टसाधनतग्रक्रिवादिनामपि समानः । wat विवातौयस्रगेसा घनलमेव dt: तथाच warfare एवा- wate: । न च ana प्रगनुपखितमिति वाच्यं । संसर्गो- श्चितेरनपेचत्वादिति दिक्‌ ।

द्च्छा विवधसुखखसाधनं याग इत्याकारकं WH प्रवन्तकलेन मेवायिकाभिमतमित्थमिमानेनाश्रङ्ते, 'स्यादेतदिति, ‘een सखेति इष्टवप्रकारेणेच्छा विषयतावच्छेद कधष्मेविशिष्टसाधमत्श्नानस्ये- चेः, "मनसेति, द च्छानाररोऽपो ति शेषः, teary इष्टलप्रका-

(९ gga याग इति धात्वथं विशेवष्यकान्वयवोध xara |

चोरपि प्रवर्तकत्वं, ्चननुगमात्‌ weft मागामावात्‌ । किख गोलाद्यधिकर कालो पाधिपुव्ववत्तितवच्चागसम्भवान्तदर्धितयापि प्रडक्यापत्तिः THAIN तस्‌ साध्यत्वन्ञागमेव wate | ग च तदपि ततृसाधनमकलं wafrae: रवश्च दोषतादवस्थमिति ve) यिन्‌ सत्ययिमच्े we स्वभिन्चादिना चछेमसाधररयस्य वतूसाधनत्वस्य Tass निव्वंचनात्‌, णते

ado वत्वचिन्तामणौ WAG कारणं सा च सिद्धतया ant नास्तौति चेत्‌; तहि इन्तेवमावश्यकत्वात्‌ फलेच्छैव कारणं न तु

aya गौरवात्‌ ।. far इच्छान्नानस्य कारणत्वे इच्छा कारणं न स्यात्‌ खन्नानेन तन्नाशात्‌ इच्छा

रकश्चानसम्भवात्‌, "फलेच्छेति, वस्ठगत्या इ च्छाविषथतावच्छेदको योधक्सदिशिष्टसाघमताज्नानसरकारेेति गेषः। “ATTA दव्कछा- विषथत्वप्रकारकं wa, “गौरवादिति तत्मकारकल्वस्टाधिकस् प्रवे- शादित्य्थः । न चेष्टापत्तिः, दृष्टां विधिशक्तिकर्यमवेबर्थयेम- सङ्गात्‌, इष्टतां शो पश्िव्ययेमेव तच विधिशक्रिखो कारादिव्यमि- मानः । “खन्ञानेनेति दच्छात्वप्रकारकज्ञानद्ेतुना तज्िर्विंकल्पकेने-

तत्‌साधनकलत्वमेव तत्‌ साधनत्वमेवश्च साधनत्वे साघवमित्यसङ्गतं बोध्यं । म चेवमिटसाधनत्वश्नानात्‌ पत्तिं स्यादिति वाचयं । तवाप्येवत्‌साध्यमिधमिति wing vafat स्यादिति तौल्यात्‌। यदि च लाघवादिना तत्‌साधनत्व- nine प्वत्तकत्ये fale तच प्रटत्यभाव द्र ख्व समानसं वित्‌ संवेद्यत्ादा तच्रापि तजन्नानसम्भवात्‌ तत wa aq प्रङत्तिरिति मन्यसे, तदा प्राव- खितप्ररच्यन्यथानुपपत््या तत्‌ साधनत्वन्नानस्य vane fats anti vagy इदः णव समानसं वित्‌ सवेद्यत्वात्‌ aramid वा प्रत्तिरिवि qa तस्मात्‌ यन्मते दुःखसाधनध्वं सस्य खतः पुरुषांत्वात्‌ वद्धिं तदेव प्रायश्छित्तादौ प्रत्तिस्तन्मत खव ॒ततृसाधनताक्चानं प्रव्त॑कमिति । गरु eure व्थापारोऽस्त॒ तथाच श्यापारिना्रेऽपि न त्ततिः। किष विनश्यदवस्मेष्छायाः कार गत्वमस्तु | न चेष्छात्व निव्निंकल्पकेन तन्नाशे वदस- aa दति वाच्यं । water पि विषयनिरूप्यत्वेन निरविकल्यकाम-

शब्वास्यतु ौयखब्डे विधिवादः | REL

तजन्रानधाराकल्पनेऽनवस्थानात्‌ | अपि चेच्छाविषयः मुखं इति aa न मानसं सुखस्यासिहइतया afen- ष्यकसाक्षात्‌कारस्य तत्छन्िकषेः विना शअरभावात्‌, श्रोदनादावपौष्टत्वन्नानं न सम्भवति मनसोवदिरसखवा- तन्त्यात्‌ । नापि चक्षुरादिना ata: छत इतिवत्‌

we) ननु ज्ञानेन पूर्व्वच्छायां विनाथितायामपि दष्टसाधनता- Sita मिच्छान्तरोत्पत्या waft ary, “इच्छेति इच्छायाः खरूपसत्या तुत्वे प्रथमापि तथास्तु न्नाताया एव ATA च छन्तरेच्छाया श्रपि may भागात्‌ तदनन्तरमपि इष्छान्तरं are षापि तयेवेत्युत्तरोत्तरेच्छा-तजुन्नानधाराकच्पनेऽगवस्ये्ययेः, “TPS तयेति, श्रमागतसुखस्येव दू च्छा विषयत्वादिति भावः | अन्तर्विंष- यकशेष्टवश्चामस्यासम्भवसुक्ता बहिविंषयकस्याडइ, श्रोदनाटाविति; ने सम्भवतिः मनसा न सम्भवति, ‘came श्रोदनादाविष्टल-

श्वपगमादित्वस्वरसादाह, खपि चेति, तथाच छखसाधने मोजनादाविष्ट साधनत्वश्चानामावात्‌ प्रत्तिने स्यादिति भावः। खओदनादावपौति, तथाच ततखाधने पाकेऽपि न पवर्ततेति भावः । "तत्रेति, इइ त्वसिदधतयौदनाईदे- सदसम्भव «a aa aq छखमोदनच्ेष्चामि इत्यनुव्यवसायेन तदिष- यत्मिच्छायां रता तुल्य वित्तिवेद्यतया दइष्छाविषयत्वमपि सुखादौ WIE | चैवमपि तदसन्निकर्वातृसखादिषिशेव्यकमि्टलक्ागं ग स्यादिति वायं | Ta तथाप्यवेकल्यात्तच विग्र षणक्नानत्येन तदुपयोगात्‌ | fry च्रागोपनौतस्चखादे विग्रष्यन्वेऽप्यदोषः अतरवासभनि्दटपव्बेतादिषिष्र-

२९२ सर्वाचन्तामणौ

इष्टत्वन्षानं, तच विगेष्यसन्िकर्षात्‌। वस्तुतस्तु इष्टस्य विशिष्य सुखत्वादिना ama याग-पाकादाविष्टला- धनतान्नानेष्यप्रर्तिप्रसङ्गः इष्टस्याल्पाधिकभाबेन ना- नाप्रकारत्वेन च विशिष्यानध्यवसायात्‌। न चे्टविष- यतावच्छेद कसु खत्वादेरुपलक्षणमिष्त्व, सुख-दुःखाभा- य-तत्साधनेषु अनुगतस्योपलस्यस्याभावेनाननुगमा-

war, ‘aafa wa: छत इत्यादावित्ययेः, we चेच्छाया afa- ङ्क विषयतया न विशेग्यसन्निकषे इति ara: | ननु उपनयरूपसन्नि- aden द च्छा विषयः खमिति wrt नेयाधिकानां न दुषेट- मित्धरूषेराह, ‘agafafa, शइष्टसाधनतान्नानेऽपोति सामान्यत- इष्टेन यागदृष्टसाधनमिति waste, “विगिानष्यवषा- यादिति, इष्टस्याञुकस्य साधनमिति विगशेषतोऽजिशया दिव्ययैः | मसु aT दृष्टसाधनताश्चानाममरं तदिष्टे ceatam सुखादि- खशूपतमनुमाय मनसा इच्छा विषयसुखसाघनं याग इति विभ्रे- uit निणंयसम्भव tarred, ‘a चेति, ‘gaara’ खुखता- दिरूपेण सुखादेः, ‘sawed’ अनलुमापकं, ‘aqraty’ aa- ag-fecurfey, उपलच्छयस्य' व्या पकतावच्छंद कस्य, “श्रननुगमातः

(९) सामान्यत इष्टत्वेन दइरटसाधनतान्लानेऽपौत्यं इति ae |

व्यक्तो मानसः WAL इत्यसखरसादाषह, aqafals, weer खरूपसतौ प्रत्तिपियो जिका ब प्वत्तंकधो विषय इति न ere भोजने पन्िरित्बा-

Weegee विधिवादः। सश

दिति | उश्यते येच्छा तत्साधनवाज्नानमेव लोक- वेदसाधारणं HANH तेषां सुख-दुःखाभाव-तत्साधन- तवनेच्छा विषयाणां अ्नननुगतानामपि वश्तुसदिच्छावि- षयत्वमेवानुगमकं शवं यदा सुखादाविच्छा भवति

अभिचारात्‌ । इष्टापत्या परिरति, “यजेच्छेति येन रूपेणेत्ययेः, 'तल्ठाधनताश्ञाममेवेति तद्रुपविभिष्टखाधनताश्चानमेवेत्यये, अन्यथा घटतेनेच्छायां द्रव्यसाधनमिति श्नानादपि प्रत्यापत्तेः, तथाच दष्टतवप्रकारकत्वं न प्रवेश्रमोयमिति भावः । मनु यत्त-तत्वयो- रेक्यस्याभावान्तदिगे्क-सुखतवि गिष्टसाधनतान्नान-दुःखाभावववि- शिष्टषाचननताज्चान-य्ामलाभवादि विश्िषटसाधमतान्ञानानां तदछा- ष्यकग्रत्तिं मरति प्रातिख्िकरूपेण Bae वाच्य, तथाचाननुगमः | न च तत्धाध्यक-तदुपादागकसुखायिप्रटत्तिला दिकं काय्येतावच्छेद- कमिति ara सुखा यिंलस्य सुखेच्छाजन्यतवरूपतया aera च्छेद काङुगतरूपाभावेणनतुगतलाद्धूमलिङ्गकला दि वदित्यत-्राह, तेषामिति, “सख-दुःखाभावेति सुखल-दुःखाभाक्वेत्ययः, "तस्ाध- मलेन ति यामलाभत्व-पष्टजाभत्-दिरष्धच्ाभता दिनेत्ययेः, ‘CRT विषयाणां" द च्छाविषयतावच्छदकाभां, "्वस्तुस दिश्छा विषयत्वमेवेति इछा विषथतावच्छेद्‌ कलवमेवेत्ययेः । न चैवमपि घरव्वेनेच्छायां दव्यसाधनमिति Wary प्रटस्यापत्तिः इच्छा विषयलस्य केवलान्व-

was परिषरति, “यत्रेति, “वस्तुसदिति | नन्विदमसम्भवि इरटसाधनता ` ऋन-पजेष्छावदु पादागप्च्तस्यापि प्रढत्तिहतुतवं । म चेतेषामात्गु खानां

ede तश्वचिन्ताममौ

सवछतिसाध्यत्वे सति सुखादिसाधनमिति wa तदा

यितया दइव्यलादेरपौ च्छा पिषयतावच्छं कत्वादिति वाश्ं। तत्का- शोनल-तत्‌ पुरुषो यतेनेच्छा विशेषणात्‌ काय्येतावण्छेदकमपि तत्का- लोन-तत्‌ पुरुषोय-तस्घाध्यकशतिव-ताद् श्रो पायेच्छात्वमेवेति न व्य भिचारः। न चैवमपि दष्टसाधनलान्नानदशायां तदभावशन्नान- दश्राथां वा featal-vafagaict तत्कालोन-तत्‌पुरुषौय-तदि- वयक चिकौर्बादेरसिद्धतया तत्कालोग-तत्‌ पुरुषो येच्छा विषयसाधन- ताज्ञानख्य तज डहेतुलाकण्यनादिति वाच्यं | प्रखिद्धेषु way त्तत्कालौग-तन्तत्‌ पुरुषौयेच्छा विषयस्ाधनतान्ञानसय चिकौर्षाहेतु- त्वकश्पनेन विगरेषसामभौ विर हादे व यथो क्ष्यसे चिकोषाद्यनुत्पन्तिः। भ॒ च खरूपसत्‌तादृशश्ञान विषयतावच्छद कलमा दाय विनिगमना- face इति are) विनश्यदवस्थफणभ्नानज नितफलेच्छाखले aze- WAY तत्कालपदेनोपायेच्छा-प्रटश्योः पथ्वेकालस्यामिहितलाह- रल -द्रव्यष्वोभयप्रकारकश्ञानानन्तर चटलमाचप्रकारकेष्छायां w- साधनमिति श्नानाभावेऽपि द्रवयसाधनमिति श्नानात्‌ कपाले प्रह wrong । fay श्ञानविषयतावच्छेद कवेनानुगमे फशेच्छानुदयद्‌- श्रायामतिप्रसङ्गवारणाय फणेच्छापि एथक्जनिका वाच्येति गौरवं, खरूपसत्‌तादृ ग्रति विषयता व च्छेद कलवन्तु म॒ सम्भवत्येव फलस्य प्रन्तिविषयलाभावादिति भावः । ददमापाततः एवं सति तन्तद्भ- कलेन काथ्यै-कारणभावस्टेव सम्यक्त्वात्‌ एकस्य पुरुषस्य एकदा

~~~ - -- ~~ ---

स वख्दितिरिति चेत्‌, न, इण्छोत्पक्यमन्तरं तदिरोध्यनुत्पादसमयावच्छ- `

श्रब्दाख्यतुरोयख्डे विधिवादः | २९५

पाकादौ WANA | Aas प्रवश्षकत्नानविषयस्य नाना- त्वेन aera विधिप्रत्ययस्य नानाथैत्वप्रसङ्ग इति

भानाप्रटृन्तिविरडे यथोक्रूपेण का्ये-कारणभावेऽपि तन्द्र शविश्रामात्‌ का््ैतावच्छेद क-कार षतावच्छेदकयो गौरवं पुनर- धिकमिति | : | | Shed सुखसाधनलन्नाग-दु ःखाभावसाधमवन्नाम-श्रोदनसाध- TAM VAI AGW TAA VAM AMAIA TATA प्रत्ये कमेव हेतुलं तस्ाश्थक-तद्पादामकसुखायिप्रटृन्तिला दिक्च प्रत्येकं काग्येतावच्छेदकं, सुखायिप्रटन्तिवश्च सुखसाधनतान्नानवत्‌प्रटत्तिलवं तत्तदव्यवदितोन्तरत्वं ATA: सम्बन्धाननुगमख न दोषाय, फले- च्छाया रपि एयक हेतुत्वात्‌ न तदनुदयद श्रायां प्रटस्यतिप्रसङ्गः त्रापि सुखेच्छावत्‌प्रन्तिला दिकमेव काय्येतावच्छद कमित्थाडः | एकदे शरिमस्त॒ प्रटक विंषयताचयो शाध्यत्वेन विषयता बिदधते विषयता खदेष्छलेन विषयता «angen विषयता खखादि- फखनिष्ठा सुखार्थिंतया चन्दगसंयोगं करोमौत्यनुभवात्‌ । भ चेवं सुखादेः प्रटृत्तिविषथत्खशूपायोग्यवसिद्धान्तव्याचात दति are तख साष्यताख्यविषयतायामेव सखवरूपायोग्यतात्‌, तथाच खुखाचु- देषकलमेव सुखा्र्थिंतवं तदेव च सुखादौच्छायाः सुखादिसा- धनवनश्ानादौमाञ्च काय्येतावच्छेदकं एवमुपायेच्छाया श्रपि विष- धतादयो उदेश्यत्वेन विषयता तदन्यविषयता च, उदेश्यता च ay

स्येव बस्तुसदिच्छाविषयत्वेग विवचितत्वादि ताडः | नान्तः शङ्कते, नणज्विति, 84

शद तत््वचिन्तामसौ

चेत्‌, न, सुखत्वादिनाननुगतं शषटत्वेनानुगतं we प्रति साधनत्वस्य यागादेलिडादिना बोधनात्‌,

waaay seu सुखादिफलनिष्टा सुखाथितथा चन्दमसंयोग- भिष्छामोत्यनुभवादिति प्राहः ।

इृष्टलेनानुगतमिति, दृदभापाततः एवमपि श्रानविषयत्व- हति विषयत्वमादाय विनिगममाविरदेष् नानायेलस्छ दुर्वारत्वात्‌ केव्ाग्वयित्वस्य भिष्वेवाविशिष्टत्वात्‌ तथाच विनिगममाविरद्ेष् इटसाधमत-श्चेयसाधनत्व-हृति विषयसाधनलानां शक्यतावच्छेद कालय दुर्वारमिति । भ चानुभवादिष्टसाधमतमेव शक्यतावब्छेदकमिति awe! शअरनुभवस्येवा सिद्धात्‌ इतरया हतिसाध्यलवमाजश्रक्िवा- दिगो मौमांसका श्र्यनुभवेनेव निरख्ाः ख्यः) न च तथापि विभिगमभाविरड्ेख इषटसाधननं aaa शतिविषयसाधनत्वं wana विधिगशक्धं श्रगन्भसुख-दुःखाभावा दिसाधमलमपेच्छ खाघ- वादिति वाश्यं। दृष्टलादेः केवखान्वयितया चेत्थं ग वन्देत जलं न ताडयेदित्यारौ मञर्थानन्वयप्रसङ्गात्‌ । म ख तजर खगंसाध- नलादौ seats are) खगेखाधनलादौ शक्रिरिष्टसाधनले च Watery सुवचत्वात्‌ प्रयो गस्य Asay इष्टषघाघधनत्वापेख्या VACA STATS | AGA आस्थातसामान्ब wit शक्ति कश्पनाद्विधेरपि तावेव शक्नि्जाघवात्‌ सखगेषाधनलादौ fires- WGA ततं |

wm fe vant a wa विधित नेरसाधनत्वं किन्तु garfe-

MRTG Twa विधिवादः | १६ ।

तथाच फलानामनुगमार्थं फलेच्छा कधा न त्विष्का त्रानकार णत्वेन | wed सु खादिसाधनत्वेन Ma प्रव- सेकं तन्न Wa अननुगमात्‌, यञ्च शक्यमिष्टसाधनत्वं TH न प्रवत्तकं इति विधेः प्रवननेकता न स्यात्‌ दति चेत्‌, साक्ादेवमेव किन्त्वष्टसाधनं यागडति feet बोधिते इष्टाकाङ्कायां काम्यत्वेन श्रुतः स्वगं शव इष्टत्वेनावगम्यते, तदनन्तरं खगेकामपदसमभिव्या-

व्विष्टलप्रकारकश्चामस्याप्रवन्तैकले विधेरिष्टतलां े श क्रिकल्यनं टयेत्यत- श्राह, ‘aurefa, तन्न शक्यमिति, ‘aq’ सुखादि षाधनत्वं, "एवमेव विधेरप्रवन्तकलमेव, ‘faer बोधितः लिडग्तयजेतेत्यादिपदेन बो- धिते, ष्टाकाङ्कायां' कि तदिष्टभिति farararat, इदञ्च जि- चवासाकाङ्खण दति aaa” ृष्टलेनेति तादाव्यसम्बन्धेन इष्ट विभ्र- Water: “श्रवगम्यत इति, स्वगेवदिष्टसाधमं याग दल्याकारेणेति भावः । इदञ्च न प्रवन्तंकं साधनतां खर्गाप्रकारकलादत श्रा, तदनकरमिति, “खगंकामपदसमभिव्याहारादिति तत्समभिव्या-

AED

(५ gag जिच्लासाया arargrraa इति ao ॥

साधनल्वमिति waa लिङः ्रक्षिरिति गागार्थत्वमित्य्थः, (तथाचेति खव ग मानात्वमिव्यथेः। गयु तथापि खगेत्वेन am न स्यात्‌ तेन र्पेवानुपश्धिते स्थिव ary, ^रवख्ेति, ‘aay खमेत्वेन कामनाविषयत्येन

atc | वच्वचिन्धामयो

हारात्‌ Sra याग इति ज्ञानं प्रवलकमुत्पद्यते । रवश्च विधिजन्यन्नानजन्यं ST प्रवत्तं ।

हार जन्यखगेवदिष्टसाधनं चाग tia श्नानसहकारादित्यवेः, ‘eq श्यतेः मनसा उत्पद्यते |

केचित्त उत्यते" शब्दादुर्पद्यते, शृष्टां शमपहाय खगे खड साधनलाग्वयः स्या दित्ययेः(", cars: | तदसत्‌, साधनलस्य इष्ट- विश्रेव्यतयोपस्थितलेन तदपदायान्येन सडह श्रन्वयस्यायत्पश्नलात्‌ |

‘fafusafa विधिजन्यं खगेरूपेष्टसाधनं याग दति मदहा- TUM तष्लन्यं खगसाधनं याग दति aa wi तदेव प्रवत्तकमित्यथेः९) । ददमापाततः खगेपदस्य warefafasaar दष्टे तदर्थाचयबोधस प्रत्ययार्थकदेगेन नामा्थामेदाग्वयस्छ चाब्यु- त्पन्नतया इष्टेन VY सखगेस्या भेदान्वयवद्यसममवात्‌ | wag खग

(९) इ्टांशमपद्ाय Sta ae साधनत्वस्यान्वयादिव्धथं इति re | ` (र) तदेव प्रवत्तकमिति माव इति ae |

श्रो पस्ितस्य खगेस्य लिङा उपस्धाप्येष्टेन aera, खगं रूपेषटसाधनं माम- इति wee च्चागमित्य्थैः | म चेवं विधिजन्येादिविरोधः, विधिनन्धधा- MAU TAMA ALATA तव्लग्यमुक्तरू्पमदहावाक्धा- Ua प्रवत्तकमित्येततृपरत्वाषस्येति भावः | qawagqaranrey fa- बेधयति, ‘afadifa योजयन्ति, afer, यन्न यदिच्छा खरूपसतौ aq- साधमताश्चागस्येव wane खेटसाधनतानुमागस्य निष्फकत्वेऽपि aq-

शब्दाख्यतु रो यखक्छे विधिवादः | २९९

aq सर्वेषामेव fata areata प्रवत्तकत्वं विधि- बोधकात्‌ खकृतिसाध्यत्वा देरनवगमात्‌, स्े्टसाधन- aT UE दषटसाधनयागकः सखगंकामत्वादशंवाक्या- वगतस्वगंकामवदित्यनन्तरमर्थात्‌ प्रतौयते। Ar

कामरुतिषाध्यो याग teary इति विधिवाक्येन बोधिते तदनन्तरमेव मनसा खगेखाधनं याग इति प्रवत्तेकं शन्ानसुत्यद्यते Tala ae |

mma सब्वेसिद्धमित्या ₹, शव्वेवामेबेति, मत- दूति शेषः । “विधिबोधकात्‌" ‘fafa’ दृष्टसाधनलादिः तदोधक्ात्‌ प्रत्ययात्‌, “खहृतिषाध्यला दे रित्यादिना ददानौन्तनस्नशृतिषाध्यव- परियः तस्येव प्रवत्तंकलात्‌ | मच्विष्टलेनेष्टसाधनवस्छ free यागादौ कुतः खेष्टषाधनतवप्रतौ ति रित्यत श्राह, खेटति, ‘cer न्तर" इत्यनुमामामन्तर, ‘sai’ sarang, श्रतौ यते" मनषा

छतिसाध्यत्वच्चागाधंमनुमागमावश्यकमेव छतिसाध्यत्व ञानस्य मदं शविषय- ata ॒ध्रवत्तंकल्वात्‌ खन्धथातिप्रसङ्ादिषेख ` तचासामर्यादिदानौकाल- विषवबतयापि च तस्य प्रवत्तकल्वात्तदयंमनुमानमावश्यकं तदिदमुक्तं “विधेः खलतिसाध्यतादेरगवगमादिति | fede पदार्थेकदेग्तया ete चा- न्याग्वितत्वेग निराकाङ्गतया कथमिढ-खगेयोरन्वयः तथाच कथमुक्ष महा- aera प्रवत्तेकमिति वस्मादिधिजन्यमहावाक्या्थंच्चानजन्यमानुमा- भिक मानसं वा चानं प्रवत्तकमित्येवार्चंः। न चेवं “यत्ि्ादिगानुमाग- ang तत्निषेधप्रतिपादनविरोधः, वस्य खेसाधनगल्वागुसोेन नानुमाना-

RSs तत्वचिन्तामणथौ

यचेच्छा^तत्साधनमिति शब्दज्ानादेव प्रदन्युपपन्ते- स्तत्मतौतिनिश्फला।

चन्ये तु साधनत्वमाबं विध्यथैः, anifeara- नतालाभल्तु समभिव्याहारात्‌ इषटसाधनतापक्षेऽपि

प्रतोयते, “किन्तु चजेच्छेति पाठः, इच्छा" Geer, श्राम्दश्नानात्‌' श्ब्द प्रयोच्यमानसन्नानात्‌, Anata’ खेष्टलप्रकारेणए खेष्टसाघन- लप्रतौ तिः, “निष्फलेति, खेच्छा विषयलस्य aera एवानुगमक- तया AMMA प्रट्त्यष्ेतुलादिति भावः | |

केचिन्न “सरववंषामित्यस्य प्राक्‌ ‘afafa पाठः, ‘fafeare wa ‘aafa पाठः । aw खृतिसाध्यत्ादेरिव्यादिना खेष्टषाध- मत्परिग्रहः, Grate खेष्टसाधनत्प्रतो तिरित्यत wre, ‘aefa | आ्आदिपदग्टहोतमादाय दूषयति, ^तन्नेतौति बोध्यं ।

'साधनलमाच्मिति, माजपदेनेष्टांगशमिराषः, ‘aafitererct- दिति "खर्गकामेत्यज स्गेपद सम मिग्याहारादित्थथेः, यच फलश्रुति- नासि aw तदध्याहारात्‌ शब्दबोध इति wa शदष्टसाधन-

(९) किन्तु यचेच्छेति Te |

पेते ेवंपरत्वात्तदिदमुक्तं “यचेच्छेति, way 'वतृप्रतोतिनिष्यलेत्यज aiw- watfafesit या त्मतौतिरित्थयेः, खछतिसाध्यत्वबोधाथं्वनुमागमा- वश्यकमभेव | ननु मवृकतिसाध्यवावग्भ दिट्साधमताच्चानस्येव प्रव्तकल्वात्‌ सापि सशञेवेति चेत्‌, ग, इच्छायाः Gere खव पव्तकत्े afeitee ` aerate खरूपसत wa तदुपयोगात्‌ wat तु नेवं । न चेवं WRT:

श्ट्दाख्यतुरो यखद्डे विधिवादः | Rex

तस्योपजौग्यत्वात्‌, तथाहि यजेतेत्यनेन यागः रति- साध्यः साधनश्ेति बोधिते साधनस्य साध्याकाङ्कायां कामनाविषयत्वेन श्रतीऽसिद्धः स्वगे एव साधनाकाह्कौ साध्यत्वेना वगम्यते उपस्थितत्वात्‌। न च यागस्य साध-

तेति, "तस्येति खगेपदसमनमिग्याहार खेत्यथेः, समभिव्याहारादेव लगेरूपेष्टशलाभादिति भावः । “खाधनस्येति we साधनमित्धा- RAYA, AIM आ काङ्धितसाधमकः, 'साध्यतेन' धागनिष्ठसाधनतानिरूपकतयेन। ग च साधनलस्य काय्येैवटिततया दष्टान्तर्भाव Maa इति are) साघनतमखण्डमतिरिक्रपदा्थे- दत्यमिप्रायात्‌ | Tay ‘ATA इष्टां शमपडहाय साधनता- धटकौग्धततावत्‌पदाथंमाच, ‘fart? प्रत्येकं खण्डशो विध्यर्थः, खगेषाधनत्वल-दुःखाभा वसाधनववाद्यनन्तरुधम्भेस्य शक्यतावच्छेद्‌- कलकल्यने वै शिष्यांगे शक्रिकल्पने च गौरवादिल्य्थः, एवकार- सलवदेकपदायेथोरपि परस्परमन्वथस्नोकारात्‌ संसगंमर्य्यादया पर- wafrgera इति भावः । "यजेतेत्यनेने ति यजेतेत्यच प्रशृति- merge, ‘aaa: wf, ‘awry साधनत्वं श्र्यवधानादिख, ‘atfua’ स्मारिते, “साधमस्छेति we साधमं चागदत्याकाङ्खायां सत्यामित्ययेः, “साध्यलेनावगम्यत इति थाग-

मादेव प्रङ्श्यपपत्तेरि्नेन विरोधः, श्ाब्दप्रयोव्यानुमानिकादिच्चानादे- रिति acd: । afay 'सववेषामित्यस्य पूर्वे “यत्विति ग पाठः, तङ्नेतिश्याने “किन्तिति पाठः, ax विधिनन्धच्चागजन्ये मासादि श्वानं प्रवत्तकमितधो-

ROR तत्चचिन्तामणौ

WTAE, रुतिसाध्यन्वनैवोपस्थितेः। saw विश्रजि- दादौ सगं रव साध्यत्वेन कल्प्यत इति। इष्टसापन- ताविधिपश्षेऽपि “तरति way तरति ब्रह्महत्यां यो- ऽश्मेषेन यजते” इत्याद्यथंवादे विधिबोध्येष्टसाधन-

जिष्टसाधनलत्निरूपकलेनानुग्धयते इत्यथे इत्येव त्वं । नतु याग- साधनं सखगंकाम इति -यागस्येव निरूपकतया साधनलेनाग्वयो - ऽस्लित्यतश्रार, “न चेति, 'साघनाकाङ्कुग" साघधनवतवेनाग्वये अकाङ्ग, 'हतिसाध्यलेनेवेति शतिसाध्यलप्रकारेणेव यागस्य शाब्दबोधे भाना- दित्यः, तथाच सुष्विभह्मतिरिक्स्यले पदानामेकस्ार्थाज्ितापर- पदार्थाज्वितखार्यान्तरान्वयबोधकलमय्यत्पन्ञमितिन arts दति भावः | इदमापाततः जानाति शखपितौत्थादौ वर्तमानलाश्रय- त्यो रग्वयबोधसछ श्नानादौ तथा दशनात्‌, किन्तु विध्य्थंसाधनलव प्रत्यस्य विगरेषणतयेवान्वौयते न तु विशरे्यतयेति गयुत्यन्तर्यागख् निरूपकतया न साधनलेऽम्वयः, श्रन्यथा तवापि यागशूपेष्टसाधं सखगंकाम दत्यन्यवोधस्य दु वारलात्‌ इत्येव ae) “अतएवेति चत- एव यागस्य साघनलेमाग्वये Aart अतएवषेत्यथः, “खगे एवेति

Way सव्वेबामित्धादि, खेरटसाधनत्वच्चार्थात्‌ प्रतोयते, किन्तु aq- ` प्रतीतिनिष्यलेत्यचच तात्पययं |

'साघनत्वमाचमितच्र माचपदेनेर््यशमाचव्यवच्छेदः, न तु छअतिसाध्व- त्वादेरपोति बोध्यं । (तस्येति समभिष्याहारस्येत्यथेः। ग Faery चागस्य wrens बाधोऽपोति nea । “खतरवेतवि उपसख्ितस्या-

प्यब्दाख्यतुरौ TIS विधिबादः। Rey

त्बस्यार्थवादादेवाव्रगमात्‌ । कुतो भिधिकष्यमन्रिति चेत्‌। न। waar, awards

च्ध्याइतस्वगं कामपदो पसा पितख्लगं WaT, साध्येन साधबता- fanaa, अचा पो दं fer, खग॑कामेत्यज खग॑पदस्य समासनिविष्ट- तया तदर्धेन ay frase कथमन्वयोनिराकाङ्खलादिति परन्तु खर्गादिष्वपि प्रत्येकं खण्डशः शक्रिरिण्येव at) शष्ट- साधमता विधिपर्ेऽपौति न्यायनय इति su, शश्रपिग्रब्देन afa- weave विष्ययेलाग्वुपगमे तु सृतरां तन्ये विधिकष्यनम- Te MSNA छतिश्रक्रतया तद थंरतेः साध्यता सम्बन्धेन Wears हतिसाभ्यललाभसश्रवादि ति सूचितं । मौमांष्का- TASS व्यापार ग्रकतया शतिषाध्यवलाभायेमेव विधिकख्पम- मिति इदयं । “श्रथेवादे' श्रथंवादसख्ले, “श्र्थवादादेवेति, wa विध्य छटोऽनुग्िष्टलादिति was) कुत tf tare: Gent वा,

न्धस्य साध्यत्वान्वयायोग्यतवारेवे्यर्यः, श्यजेदमनभिमतिबौनं दट्साधमगता- विचिपचखे कामगारेः साध्यान्तरस्याप्यन्वयसम्भवाज्न खर्गाग्वयनियमः। न चान्धन्नोपखितं कामना च भ यागसाभ्ये्ययोग्यताच्चानं aurea दति ae) कामनाषिश्रेषो यागसाध्यः स्यादिति योग्यतासंशयसम्भवात्‌ खर्गाग्ययेऽपि तत्‌सं श्रय णव । ननु प्रवत्तेकत्वतातृपय्येय हादन्यथालु पयज्येव wet इति चेत्‌, ead तत ॒रवेटसाधनत्वमेवाच्िप्यतां ad साधन. व्वायेऽपि ब्रह्मेति मौमांसकः शङ्कन्ते, ‘cefa, दषटसाधनमतामावविध्पचे दरं बोध्यं, wan छतिसाध्यत्वलामायेव विधिकल्यगस्यावग्यकत्वादर्धं- वादा तथेद्खाभ्ननलसामः। There, अविनामावभेद विदो ति, त चाभूते- 85

Res avafentaat

विर्धेयत्वव्याप्तत्वात्‌, व्यापकानुपलम्भवाधोदाराथया प्रयोजनाभावान्न तत्कल्पनं ARATE: । यस्वि्टसाधनत्वाभिधाने करे लिडोऽनुशासनात्‌ दणे-पौरमासाभ्यामित्यनभिदहिताधिकारविहिता वु लौया न स्यादिति। ae उपायतामाजाभिषा-

ay ary, “श्रविनेति, अविनाभावमेव दशयति, ‹तथाभतेति ओौतेष्टसाधमलस्येत्ययः, we ay, व्यापकेति ओौतेष्टसाधनल- व्यापकं विधेयत्वं तश्चा नास्ति अतो मेष्टषाधनमिति ब्थापकानुप- शसिनिबन्धगो यो बाधसदुद्धाराय Fa: इदसुपशथचकं qe- वद निष्टामनुबन्विवशाभाये्यपि बोध्यं । “श्राहरिति, बखवदनिष्टा- मरुबन्धिलस्य न लाभ इति विधिकण्पनमावश्सकमित्यङ्विवौज- मच बोध्यम्‌ |

वेथाकरणमतमा शद्ध दूषयति, “थल्ित्यादिना, ‘ace इति, “किङोऽनुश्रा सनात्‌" शिङोऽनुश्ासनाभ्बुपगमात्‌, प्रवन्तकञ्चागोत्पकषे यागनिेष्टसाधनलस्छ शिडगभिदडिततय इत्यथः, 'उपायतेति feet साधनतामाजामिधानेऽपौत्ययेः, आख्यातेन कारकेऽमिदहिते प्रथमे-

(\) विश्नदयतौति ame |

वि | खप्रयोजकत्वान्न तथा ात्तिरिति ये मन्यन्ते त्मतमा ङ, (प्रयोजनेति।

करय दति, sears करणस्य यागादेः लिखाभिधानं तवौ- ऽमेदान्वयधोरि्मिमानः, ‘sorte वभन्नागमाचादेव wena वथाकागभिदहितकरयत्वाभिधानाय ened: | भनूपामत्वेनापि ace

्ब्दासधतुोयखब्छे विधिवादः | Roy.

नेऽपि तदिगेषकरखत्वानभिभानात्‌ | वच्तुतस्वभि- हिताग्बयलमभ्यं यागेषटसाधनत्वं इष्टसाधनत्वमाभस्य विध्यथैत्वात्‌ |

दस्याख्धातेन कारकषद्यायामभिदडितायां swat are: वर्बादोगामाख्थातावाच्यलात्‌ तथाच प्रते कथमभिडितव्मास्षा- तेन कारकसज्लानमिधानादिग्याह,(९ ‘aga इति, “अभिदहिता- weed? किङपदप्रतिपा्ं, ‘wise’ यागनिषटेषटसाधनल- माच, म तु तद्गतसङ्कायोति wa) | तदेव कत इत्याह, इष्टेति, ‘faery’ श्रज विधिप्रतिपाद्यतात्‌, सद्यामिधानेऽन- "याचचेत्यपि बोध्यं । wy द शं-पौणेमासार्भ्यां यजेतेत्यादौ awa इतौया तस्य विष्यर्थेकदेओे Caves: तथाच दग्रै-पौरेमासकरणए- वेष्टषाधनं थाग द्त्यन्वयबोध दइत्धमिमानेन । agat धान्येन धनवानित्यादिवदभेदे wala ग तु करणतार्था, द्ै-पौणेमाषा- भिन्नो याग दृष्टसाधमं इत्येवान्वयबोधः, एवमग्िष्टोमेन यलेते- त्यादाविति बोध्यम्‌) |

(९ लिढथेत्वादिति wo, we |

(९ peed इङसाघबतामाभस्य विष्ययतवेगाख्यातेन सद्याममिधानादि- warefa qo |

९ ब तु antaiet ाख्थातावाच्यतल्वात्‌ वदरत सह्यापोति रेष इति Te |

५) इति ध्येयमिति ae, घर |

बाबादेरभिधानात्‌ अगभिङिताधिकारविद्िता etter न स्यादेषेव्चे- रा, ‘agafefe, यागादेर्घातुलभ्यवादगन्धसभ्यस्य च श्रब्दाधंतवात्‌ के-

२७६ ava taraterat

vee faatatercr stave रतो हेतुता fantat च छताविच्छा सनः प्ररुत्यर्थगोचरेच्छावाि- त्वात्‌ पिपशादिवत्‌। न तु कृतिविषयपाकादि विषये सतिसाध्यत्प्रकारकेष्छाभिधायकत्व पाकादेः प्रर त्यमसिषेयत्वात्‌। न हि रतिवादस्य तदिषयवाच- we, woe तदिषयसं शयात्‌ | wre कतावि- च्टेष्टसाभनतान्नानात्‌ तत्ाध्ये्टज्नानाडहा दश्चादो AAT कल्यनात्‌ | यदा च रताविच्छा तदा रैव चिक्षौर्षा अन्यभेच्छामाचं न तु छतिसाध्यतान्नानात्‌ aat कति- साध्यत्वाभावात्‌ | अथ पाकं कृत्या साधयामौतमै- च्छातुभवसिद्धा अनतुभवापलापे उपे श्चणौयत्वापत्तेः,

सोम्दडस्य पुनरपि मतं द्ेयलि,(९ “नव्या स्विति, प्रश्तयनमि- taney शधात्वनभिधेयतात्‌, (तदिषयसंश्चादिति we पटं वेति संशयादित्यथेः | श्रनुभवसिद्धेति wen: पूष्वेमसुभवविदधे-

(र) कतिसाध्यत्वप्रकार केष्छावाचित्वमिंति we | ५९) सोन्दडस्य पंनरभिमतं द॑ग्रंयतौति we, सौन्दडमतं विशिष्य प्ररि. wae पुनरपि दण्ंयतैति we !

नापि रूपेण न लिा करणाभिधागमिति भावः) यद्यपि वाक्छार्थतथा वद- fauna तथापि प्दा्धंतया तदभिधानं नेन्धेवानभिहितत्वा्ं इति कुद्धमान्ननिपकाघ्रे स्फुटं, एवश्च मागेङ्साधमत्वयोरात्रवाममिनाद wat

ए्ब्दाख्यतुरौमखय्डे विधिवादः | ROS

तषा च शतिसाध्यतान्नानात्‌, सा च विकौषापदा- प्रतिपाद्यापि शतिरहेतुः समानविषयत्वात्‌ न तु at: चथा afatq: छतिविषया विषयत्वादिति चेत्‌, असि तावत्पाकलशताविष्छा eared, अस्ति च afaar- ध्यवप्रकारिकेष्छा, पाके तथापि ata छतिकारणं लाघवात्‌ न तु रतिसाध्यत्वप्रकारिकेच्छा गोरवात्‌ धात्वर्थानुपरक्ते छतिसखरूपे weaq नोदेतीति चेत्‌,

au, “समानविषयलादिति शतिसाध्यताख्यविषथताश्रयविषयक- बादिव्यथेः, “लाघवादिति, समान विशेव्यकलख्य चाप्रयोजकलादिति भावः । 'घाल्चंति, तथाच धालर्योपरक्नकृतावेव इच्छेति ara: |

न्य इति बोध्यं । न ैेरटसाधनत्वंमिद्टसाधनत्वत्वेन wet वाच्यं तश्चेटसा- धमगघटितं तदितराटत्तित्वधटितश्छेति लाघवादिष्टसाधनमेव वत्वेन शव्धम- मेद श्वाग्बय दति वाचं । प्रङ्ति-प्रययाथयो रमेदान्वयाच्यत्पत्तेः कि्ेष- साधनस्य wad तद्धम्मोऽपि शक्य इत्य मानाभावः। म fe wea Tease wes इति नियमः, went: शक्छस्येवोपाधिविग्रेष- खेकते तदनुगमार्थमपि तदनभ्युपगमात्‌ गवादिपदे तु च्क्ठेरनुममाै Het wa न चेवं लिखपदा्निन्निकल्पकापल्तिः, ॐपाधिविशेषस्य मानापदाथं घटितत्वेन सविकख्यमाध विषयत्वात्‌ | वस्तुतः सह्यानभिधानाभि- धानं प्रयोजकं न्यया कु रबाच्यत्वेनागभिहितत्वादेवदन्तः पचतोत प्रथमा ब खादेवश्च लिखा करशसह्यानभिधानात्‌ तोया स्यादेवेति तत्वं । शङ्धित- मप्यधिकामिधाबायाश्ट, “नव्थास्विति, तथाच कतिसाथ्यवाच्चामं wade चिकोर्वाणनक च पगष्येव कथालवादिति भावः । “ाघवादिति afar

१, - त॑स्वचिन्तामबौ

Ai पाकादिल्तीषटसाधनतान्नानात्‌ पाकर्ताविष्डा ततः -रतिरित्यभ्युपगमात्‌। न चावगति-प्रहत््योः समानविषयत्वं उभयसिद्धं, तस्येव विचाय्धत्वात्‌ | कथं ate पाकं छत्या साधयामौतौच्छा, यथा वहिसाध्यत्वेन इष्टसाधनतावगमात्‌ विना पाकं साधयामौतोष्छा तथा रतिसाध्यत्वेम इष्टसाधनत्वात्‌ पाकस्य पाकं

(शअवगति-प्रत्योरिति काय्ये-कारणभावापक्लयोरिष्टसाधनताज्चान- भरटत्योरित्थयेः, weafa asa विवादादित्यथैः । ननु arg हतिषाध्यत्वप्रकारकेष्छा प्रठन्तिडेतुस्तथापि तादृशेष्छायां तव मये को तुः किमिष्टसाधनताश्चानमाचं हशतिषाश्यताश्चानमाचं वा छभयं वेति guar शच्छति, कथं aif केन हेतुना arate, उन्तरयति, “ययेति, वदङ्धिषाध्यलेन' वदङ्धिसाष्यपाक- arama, “हतिषाध्यलेन' शतिसाध्यपाकलावच्छरेन, ‘coara-

(९) पुव्वेमनुमवसिडेटसाधनताश्चानं वा मम शतिखाध्यताच्चागमाज्रं वा wad वेतौति qo | |

प्रकारकेच्छाल्वापे्तया WAN कारतावच्छेदकस्य लघत्वादिति ` मावः | wal भिन्नविषमल्वात्‌ acter न हें तुरि are, नन चेति, वथा- | चोक्लाधघवात्‌ कतोग्ेव हेतुरिति मावः। एष्छति, कथन्तर्हति, यदि trang ग चिकोर्षाहेतुटिति te) उत्तर, “ययेति, गद्यप्येतथि- Sete छतिसाध्यलश्चागनन्धत्वेऽपि गखखमते म wire छतोष्कारूय-

श्ब्दाख्यतुरौमखद्दे विधिवादः | Roe

हत्या साधयामौतौच्छा अन्यथा तत्तदुपायसाध्यत्वेन TH पाकादौ तत्षद्पायताध्यत्वप्रकारकन्ानात्‌ सादित्यनन्तकारखकनल्यना स्यात्‌ । मम तूपायेच्छा- वामिषशटसाधनतान्नानमेव Yq: क्ियादारा शूतेरि- एसाधनत्वज्नाने क्रियाया अअपौषटसाधनत्व' विषयद्ति miter भवन्तौ क्रियाविषयापि भवतति चनेष्छा- प्रयन्ानां समानविषयतापि | अतरव पाकं feate-

लात्‌" दृष्टसाधनलावगमात्‌, “श्न्ययेति यदि रतिषाथ्तान्नान- मिष्टबाधमताश्नागश्च इवं हेतरग्यपेयते तदेत्थथेः, ‘eq reat’ तडष्मप्रकारको पायेच्छायां, इष्टसाधनताश्चानमेवेति aguiaee- गेष्टषाधनगतान्नानमेवेत्ययः । WS काय्यं-कारणभावापन्ानां श्चान- चिदोर्ा-पहन्तौनां खमागविगेय्यकलमयिद्धमिद्युक्ं ददानो तेषां बमानविशेगव्यकत्वसुपपादयति, “क्ियादारेति, 'शन्रानेच्छा-प्रयलाना- भिति, काय्ये-कारणभावापन्लानामिति ओषः, “खमानविषयतापिः warafanernatta, “पाकं चिकोषतौति सप्तम्यन्तं, “विषयतया

चिकोर्षाहेतुत्वाष्कारेण छशतिसाध्यतच्चानस्य वथाप्यपवत्तकलाव्‌ दद - साधगताच्नानादेव तदुपपत्तेस्तथापि कतिसाध्यत्वप्रकारेष्छायाः प्रवत्तकत्वेऽपि इतिसाध्यताक्चानः ग vada दरटसाधगतान्नानादेव तस्या ्भ्यपपत्तेरिति द्यतु इदमुक्कमिति ध्येयं | खमानविषयत्वेन हेतुत्वमभ्युपेत्वाङ, भियेति | 'अतरवेति यत wa पाकोऽपि विकोर्गाविषयः अतर्वेखयं,, eau

QTo avatunraat

तोति चिकौर्षाविषयतया पाकः प्रतीयते | यदा इब्था- विषययिषयतया पाकः प्रतोयते इति तस्य aia मामं जिगमिषति we जिघासतौत्यत्र प्रामादे- fra, न fe ्रामादाविच्छा, सिद्धत्वात्‌ । waza भोगे ga ow feat तदनुकुलरूतेरिट हेतुत्वात्‌ अन्यथा रतिसाध्येष्टसाधमतापश्चे afeatetara- WAL ART | WAT सन्ध्यावन्दनं दुःखसाधना-

fatierrar, रतौ यतेः दितौ यातः प्रतीयते, च्छा विषयविषयतयाः' श्च्छा विषयविगेष्यतया, ‘ve’ पाकपदस्य, ‘aaa’ दितोयान्तता, "जिगमिषतोति, aw गमधातूर््वानायेकः, “जिर्घांखतोति, aw इनधातुदेषाथेकः, “न होति, तथाच समुप्रत्ययान्तसविषथायेक- wae डदितौयाया wefarafateaad इति भावः । “अरत एवेति यत एव हकतौष्टसाधनताश्ञाना चिकीर्षां श्रतएवेत्ययैः, ‘afa- साध्येष्टसाधनतेति शतिसाध्यतले सतोष्टसाधनताज्ञानसख्च चिकौर्षा- हेतुत्वे दत्यथेः । “सन्ध्यावन्दनं सन्ध्योपासनं, (तत्साधनं afa-

छृतेरेेश्ितत्वात्‌ पाकस्य तदभावात्‌ कम्भता न स्यादिति भावः। पाकस्येष्छा- मसिषदचत्वामावेऽपि कम्भत्वमुपपाद यति, "यदेति दष्काविषम्रः छविः तडिकषव- aren, (्ामादेरिवि वथापौक्छाविषयगरमनादिविषयतवेव कन्भत्व- faut:, “सामग्न्तरुमिति, खलश्च TH मोग Ase तच बोध्यं । व्यन्यथा खकतिरूपेटसाघनबलव-लतिसाध्यत्वयोः सखेऽै कक्यान्र तच सामच्यन्तर खा- दिति | लोकवदेदेऽमि कलौ खाघनल् श्र वमेव प्रवेक याइ, “एवश्च,

श्ब्दाख्यतुरोयखब्डे विधिवादः | RE

वन्दनाभावरूपत्वेनेष्टं तत्साधनं कतिरिति लिङथंः, अन्बथा कृतिने छतिसाध्या waaay नेष्टसाध- नमिति कस्य छतिसाध्यत्वे सतौष्टसाधनत्वं frag: स्वात्‌ । भ्रतर्वैकप्रत्ययाभिधेयत्वप्रत्यासक्तेरन्तरङ्गतया विभिप्रत्ययाभिषेयेष्टसाधनत्वस्य क्तावेवाग्बयो न प्र त्यये तयेव विकौर्षा कारणत्नानजनकत्वात्‌ NATIT ख छत विषयत्वेनान्धय इति |

रितोति सन्ध्योपासमविषयकष्टतिः सन्ध्योपासनसाघनमितौत्ययैः, ‘faei? सण्ध्यामुपासोतेत्यादिजित्यविधौ लिङः, “श्रन्यया' afa- aaa सतोषटप्राधनलस्य faeia | मन्वेवं खगे कामो यजेतेत्यादौ विधेथिकोर्षाप्रयोजकश्नानजमकलानुपपन्तिः तज बाधकाभावेन किथा निदेष्टसाधनलस्यैव लिड बोधनात्‌, न तु रतिनिष्टश्ेत्यत- राह, “अतएवेति कतोष्टखाधनताश्चामस्य हेत्‌लारेबेत्ययंः, “एक- प्रत्ययति, wenden vaca विधिप्रत्ययोपस्ा पितला- दिति भावः| श्रन्तरङ्गतयाः खसम्बन्वितया, जनकत्वात्‌” जनकत्- निर्वाहात्‌, श्रहत्य्थस्येति यागादेरित्यर्थः। म चेवं प्रत्यथानां प्रर त्र्थान्वितस्लञायबो धकलब्यत्पन्तिभङ्ग इति aed ठतिखरूपखाथं-

मेसाधनमिति, काम्यत्वे नित्यताच्ततेरिति a | मनु छतोटटसाधनता-

was इचित्‌ प्रवत्तं तेश्यत याइ, ‘Mey चेति, तथाच सन्धयो

प्रासमयागादिविषयक छतेरिदटसाधनत्वावगमान्नान्यथ wana इति भावः |

यदा प्र्ग्रागां cera ज्वितखार्थावबोधकल्वमुपपादबति, ‘carry चेति, 86

—

। +>: स्वचिन्ताम्ौ

` उच्यते । वह्धिसाध्यत्वेन कतिसाध्यत्वेन वा न पाक- स्वौदनसाधनता इत्युक्तं । कथं afe वह्धिना पाकं साधयामौतौच्छा इति चेत्‌, न, इष्टसाधनत्वेन ara ग्र AAA नायते तच तत्साध्यत्वेनेच्छा भवतीति, यथेष्टसाधनत्वेन Wa पाके वहिसाध्यत्वन्नानात्‌ बह्िना साधयामीतौच्छा रवं छतिसाध्यत्वेनावगते इष्टस्य साधनतान्नानात्‌ स्त्या साधयामौतीष्छा तथाचेष्टसाधनत्वेन रतिसाध्यत्वेन च wa afaar-

मादायैव तादृगर्यत्यन्तिखितेः, ग fe प्रत्यर्थानिततयैव यावत्‌- खाथंबोधकलमिति व्यत्पत्तिः, पचतीत्यादौ वन्नेमामलवादेरपि तावमन्वयापत्तेः वन्तेमानलाद्यतिरि क्षतेन स्वाथे विगरेषण्ले किमप- राद्धमिष्टमाधनला तिरि क्ल विग्ेषणेनेति भावः । “उच्यत इतिं अच मयोश्यते इत्यथः, “उक्रमिति, पाकलादिकमपेच्छ गौर नादिति भावः । कथं afe पाकं शत्या साघयामोतोश्छेति पाटः, दृष्टठसाघधनतान्नानमाचात्‌ स्यादिति शेषः, तथा सति ष्टावपि ताद्ृरेख्छापन्तरिति भावः | "ययेति प्रसाध्याङ्गको दृष्टान्तः, (तथा- चेति तद्र्मावच्छिन्नविगव्यकेष्टसाधनतान्चानान्तद्धग्रावख्डिलविगरष्य- ताक-छेतिषाध्यतान्ञानाच्च तद्धम्मावच्डिनलविश्ेव्यताक-शतिसाध्यत-

दटसाधनलस्य चिदा रेवान्वय इति भावः | दृष्टान्तं दूषयन्नेव ceria दूषयति, ‘axtfa, (तथाचेति, waq छतिसाध्यत्वमपि sana विष्यथेख्ेति ara: | निन्येऽपोदसाधनल्वमुपपादितमेव | मन्वस्तु छतिसाध्यत्वप्रकारकेष्छायाः

्रन्टाख्यतुरोयखन्डे विधिवादः | REQ

ध्यत्वप्रकारिकेष्छा a त्विष्टसाधनतान्नानमाजादिति।

waa: न लिति, wat न टश्यादौ तयच्छति भावः । न च मास तदुपाथसाध्यपाकलावच्छिक्घभ्डिकेष्टसाधनताश्ानं पाकल्वा्यवच्छिन्ने तन्तदु पायसाध्यलप्रकारकेचछ हेतु्गोरिवात्‌ तेन equsauaafacere तथापि तत्तदुपायसाध्यपाकलादिप्रकार- AMMAN TRATES तत्तदुपायसाध्यवप्रकारकेच्छा- larg oanaritat उपायेच्छा तप्मकारकमिष्टसाधमताञ्ञानं हेतुरिति सामान्यकास्यै-कारणएभावेनेवोपपत्या का््ै-कारणभाव- शछाघवात्‌ भवतु तन्तदुपायखाध्यपाकलवादिना इच्छा तत्तदुपाय- WAAR TH ATA स्ादित्यनन्तकाय्यै-कारणभावप्रसङ्गादिति वाच्यं । यत्व-तत्वयोरलुगतयोरभावात्‌ तश्दुपायबाध्यलान्तभीवे- नानन्तकाय्यै-कारणभावस्ध॒तवाण्यावश्वकलात्‌ लन्तदुपायसाध्यपा- कलादिभ्रकारकेष्टसाधनतान्ानं(९) हेतुः किमिष्टसाचनपाकलादि- ध्परितावच्छेद ककतन्तदुपायसाध्यलप्रकारकन्ञानं हेतुः पाकलादि- धर्मितावव्छेद कक-तत्तदु पायसाध्यलेष्टसाधमलोभयप्रकारकञ्चामं वा दत्य विनिगमकाभावात्‌ उदे श्ध-विधेयतावच्छेदकभरेनानन्तकाय्यै-

(९) तत्तदुपायसाध्यपाकत्वादिधभ्मितावच्छेदककेष्टसा धनताच्ञाममिति we |

ढतिसाध्यत्वप्रकारकन्चानजन्धत्वं थापि सा ब छतिहेतुः किन्तु लाघवात्‌ छतोच्छेव सा च कतौटटसाधगताच्ानारेव sata रतिसाध्यताश्चानं auntie लतिद्ेतुचिकौर्षाजनकन्ानसयेव तथात्वादिल्च नव्यमते किमपि गोत्तरसुक्छमिति चेत्‌, खचाः, पाकादेरिटसाधगतान्ञानं विगा aqaa- खद्रोघासन्भवेन तत्‌प्राथमिकत्वे इसाधनौथूलपाकजनिका छतिरिति

१८४ तस्वचिन्तामणौ

eran प्रवलकमिषटसाधनतान्नानमेव लिडन्धै-

कारणभावकश्यनं पुनरधिकं इष्टषाधमल्वां शस्या्यवच्छेदककोटि- प्रविष्टलादवच्छेदकगौरवश्च मम पाकलाद्यवच्छिलविगेव्यकरुतिषाष्य- ताप्रकारकश्चानत्ेनेव BAT शतिसाध्यलप्रकारकेच्छानुरोधेन पाक- त्वादिप्रकारकेच्छछालेन पाकत्वादिप्रकारकेष्टसाधनताश्चानवेम काये कारणभावस्यावश्यकलात्‌ ततएवातिप्रसद्गगदि विरहादिति भावः। यद्यप्येतावता शुतिसाध्यपाकलावच्छदेनेष्टसाधनताश्ञामं शतिसाध्व- लप्रकारकेच्छायां हेतुरिति यन्नयेरक्तं तज दूषणाभिधानेऽपि wre water wfaarcd न तु छतिषाध्यताप्रकारकेच्छा way न किमपि दूषएमभिदहितं तयापि प्रथममेव ae दूषित- लात्‌ नाच पुनदूंषष्णभिधानमिति मन्तं |

(आचार्य्याःः उदयनाचार्यः, शदष्टसाधनतान्ञाममेवः बल्लवद- मिष्टानलुबन्धो्टषाधनतान्नानमेव, श्राप्नाभिप्राय इति श्राप्तलप्रका- Te, wey साध्यवाश्यभरमागधौमरृतिविषयलवं, अनेन हेतुना बलवद निष्टाननुबन्पौष्टसाधनत्मनुमौ यते चेत्यवन्दम-विष-

च्चान खव कृतिसाध्येटसाधनत्वयोः प्र्यात्तेनेव तद्धेतोरिति न्धायेन weet सम्भवल्यां ग ततृक्लतिगो चरेटसाधमत्वन्नानपय्यन्तापेच्ता गौस्वात्‌ । ग च चाकभनिका छतिरिति arise वाकः छतिसाध्य इति ween, समामदित्तिवेद्यतया तल्ञामादिति afer, उक्घलाघवेन कृतौच्छायाः पव्- कत्वे FER तदुपपादकत्वेन ततूपग्येन्तापेश्ताया THAT | वस्तुतस्तु समान- प्रकारकन्चागस्येव विरोधितया पाकष्तिरिदटलाधनममिति नेऽपि पाकः weeny दति श्वागसम्भवात्तेन च प्रढत्तिप्रतिबन्धात्‌ रतिसाभ्यताच्ानं

शरब्दाख्यतु रौ बखण्डे विधिवादः | +) 8

ह्वाप्ताभिप्रायो शाधवात्‌ पाकं Fat: कुयामित्यच विधिखिङः सम्बोध्य-खकतुकक्रियेश्छाभिधायकन्वेना-

भच्णादौ व्धमिचारवारणाय व्रमानधोनले हवि विग्रेषणं, भोज- नादिनान्तरौयकजघताङमादौ व्यभिचारवारणाय जन्यलवशचणां wea fawa साध्यत्राख्यविषयलानुधावनं, आममिनल्ललेनापि car विग्रेषणणोया तेन तादृश्रतिविषयलप्रकारकाययार्थच्छा- मादाय चेत्यवन्दनादौ विषभक्षणादौ च न व्यभिचारः, eat विध्यर्थाग्वयनये तु भरमानधौनेच्छाजन्यतवमाप्तपदा्थैः, जन्यलपदेन च खा विषयकशत्यदारकजन्यताविगेषो राद्धः, तेन नान्तरोयकनल- ताडनादौ न ्भिचारः। न च तादुश्रजन्यलं थागादावसिद्धमिति वाच्यं । AHA शतो टसाधमतान्नानस्य प्रवन्नकतया धागादावसिद्ध- लेऽपि चतिविर हात्‌ दितोयेख्छा च पूष्वेवत्‌ भरममिन्नवेन विग्रे- wiafa भावः । “लाघवादिति, तव निषेध विध्यनुपपत्या बलव- दनिष्टामलुबस्धितेऽपि शक्तिः atte मम तु तदिरदाल्लाघव- मित्थये quaa विवेदयिग्यते। नतु तवाप्तलप्रकार कलपरवे शात्‌ aa भिनतप्रवेश्राखच गौरवमित्यरुचेराह, 'पाकभित्यादि लं पाकं gal: BY पाकं कुर्य्यामित्यतेत्ययेः, ‘wty-aacata सम्बोध्यकटैका श्राद्मकदेका च या क्रिया तद्धोचरेच्छाबोधकलेनेत्ययेः, इच्छाविष- AUR ARABI ATS इच्छा विषयपाकानुकूलत्याखरयोऽदं दत्य- ग्यबोधादिति ara: | सविषयवाविधातुयोग्याख्यातसामान्यच्येवा-

wats, waa विघटयत खव we प्रतिबन्धकल्वादेवश्च॒तच्वन्धा इविखाध्यत्वप्रकारिजिष्छेव हेतु, गोरवश्च प्रामाखिकभेव | (लाघवादिति

acd ` ` तत्वचिन्तामणयै

न्ना-प्राथेनाशंसनादिलिडने वक्तादीच्छाभिधायकेत्वेन लिङ्माचस्येच्छावाचकत्वकल्यनाच्च। रवश्च STATA

श्रयते निरूढलाचणिकलवा दि धिनेवाश्रयतलाभः, लं पचेरित्यादौ तु दृच्छाविषयपाकानुकरूलषतिमां स्वमित्यन्यबोधः श्राख्यातसामान्य- शक्या हृतिलाभादिति ध्येयं । श्रागरंसेति, घनो ग्डयादि्यादौ बोधं। वक्तादोच्छाभिघायकवेनेति, “श्रभिधायकलेनः शक्रतेन, श्रादि- पदात्‌ चच Waret वक्तरौच्छा बाधिता aw शिचकयुरुषेच्छछापरि- ग्रदः, TY खरूपकयनंन तु तद्रूपेण शक्ति द्च्छालेनेव WR: परन्तु दृच्छालेन वक्रि च्छव बोध्यते नान्यस्य य॒द्मदखादा दिपदवद्वयत्यत्ति- वै चित्या दिव्यवधेधं | “लिङ्माजस्येति, तद्दृष्टान्तेन लिडम्लेन्‌ हेतुना लिडःमाचच्येव इच्छाव चकलालुमानाचेव्ययेः, तथाच प्रामा- रिकं गौरवं न दोषायेति भावः । Uda न वकुलं इष्टसाधन- are fart तश्यानुपयो गितया व्यथ विशेषणत्वात्‌ श्रनेनेव हेतुना बलवद निष्टाननुबन्धौ टसाधनलेऽलुमोयमाने श्नाग्या क्रियमाणे सत्यवन्दनादौ व्यभिचारपरसङ्गात्‌ न aes भचयेदित्यादौ निषे- धविधिवाधप्रसङ्गाच | अतएव न aa wes शश्वरमादायो- पपत्तावपि निषेधविधिबाधात्‌ व्यथे विगरेषणएतवाश्च बशवदनिष्टागनु- बन्पोषटसाधतानुमाने व्यमिचारप्रसक्गख । न च प्ररतक्रियागोकच-

(९ खाल्ञादिलिख्दृष्ान्तेनेति ate |

'अमिप्रायविधिपच् इत्यादिना वच्छमानादित््थः | नग्वाप्तत्वविषेचने .योस्व-

ण्ब्दाख्यतुरौ यख विधिवादः | २९८७

यनेतेत्यस्य स्वगकामस्य कछतिसाध्यतया यागो याग-

रेष्टसाधनताप्रमावत्वं तत्‌ तशेष्टसाघधनलानुमाने व्यभिचारवारकतया न य्यमिति वाच्यं । तत्ततृक्रियाम्तभविनानन्तश्रह्ापक्या निषेध- विध्यबासेन बलवद मिष्टानतुबन्धितेऽपि पएरयक्शरह्ापत्या च शाघ- | वादिष्टसाघधनलस्येव waned: बलवद निष्टाननुबन्ौ एसाधनलानु- माने मधु- विषसन्पुकाख्लभोजने व्यभिचारप्रबङ्गाच्च | अतएव प्रत- करियागो चर-बलवद निष्टाननुबन्धिल विशिषटेष्टसाधनता प्रमा वल तदि- द्यपि परास्तं तत्तत्कियान्तभविनानन्तग्रह्यापत्तेनिंषेधविधिखणे- अशिद्यापन्नेश्चेति दूषणम्यपास्त |

केचित्त खेच्छाधोनभरमानधोनहृतिसाध्यवमाप्तलपदाथेः, सा- धवश्च जन्यत, अनेन Baa दष्टसाघधनलानुमाने भोजनादिना- ATA जलताडनादौ तादृश्ररुतिसाध्यलप्रकारकाययार्थ॑च्डामा- दाय चेत्यवन्दनादौ च व्यभिचारवारणाय खेच्छाधोनेति भमान- धोनेति च छतिविगशेषणं, aud प्रटतक्रियापरमित्याडः। तदसत्‌, न कलश्नमित्या दि निषेधविधिष्यले तादृश्ररतेरप्रसिद्धेः न च सेष्डासौ नलं न शक्तौ प्रवेश्नौयं किन्तु दष्टसाधनलातुमाने करतवय यभिचारवारणएाय हेतौ Mara . तद्‌ विगेषणमुपादेयमिति वाच्यं । तथा सति भ्रमानधोौनषृतिसाध्यलपरकारकल्स्यापि wat Wine वैचर््यापत्तेरभिप्राथमाचस्येव सम्यकलात्‌ शययार्थ॑च्छा- मादाय निषेधविधेरप्रामाण्छापत्तेखेति |

‘are रतिसाध्यतयेति विशेषणे eater साथ्यतासम्न-

निद्यपपादकत्तर माङ प्राकमिति, "मागो यागयलो वेति मतमेदेन, तथाच

REE avafarn teat

TMH Al MIRE TI | ततो यो व्यापारः यस्य

Aa सखगकामहृतिमानधाग इत्यर्थः, आस्यातसामान्यद्रक्निगणख- weal: रतेरन्वयावश्यकलादिदमभिदहितं, "यागयन्नो वेति qi- कामस्य AMARA Ta इत्यर्थः | दद ञ्च रतोष्टसाधनताजन्चामच्छं हेतुतामये, was षष्ठ्यथ; wat: “पष्ट इति आप्तवप्रकारक- अमभिशेच्छा विषय इत्यथः, GATE SHAT TITIAN ग्राह्यं । यद्यपि खगेकामपदस् प्रयमान्ततथा तद्थस्छ शतो नान्वथसम्भवः मिराकाङ्कृत्वात्‌ प्रयमान्तपदोपस्थाणस्य गशाब्दबोधे विशेव्यलादा- ख्या तायेसुख्यविशरेष्यकतनियमाञच्च war देवदत्तः पचतौत्था- दावपि देवदन्तनिष्टा पाकानुक्घृला शतिरित्यग्वयबोधापन्तेः, तयाप्यवानुभवबलाद्विलच्षणेव व्युत्पन्नः, अतएव दष्टवाधनलादिश्- क्रिमतेऽपि प्राचोनाः खगेकामेष्टसाधनं यागः खगेकामरतिसाध्यख Tata Hania भावः। एतेनाख्यातोपश्यापयशतेविंष- यिलातनुकूलत्वान्यतरसम्बन्धेन धात्वर्थ विश्रेग्यतयेव भाननियमात्‌ कथं साध्यता सम्बन्धेन धातय विग्रषएतया भानमित्यपि परास्तं, wa fae- aug: । “यस्य॒ कतिसाध्यतयेति यछ कतिसाध्यलास्यभमाम्‌- धषी नरृतिविषयतारूपेण, “श्रा ेनेव्यते' भ्रमभिनेच्छाविषय cet,

(९) सर्वच वार्थः क्तव न्वित इति qe |

(छतिसाध्यतयेति न यतनाग्बयि, रखवमयेऽपि बोध्यं । wag कति साध्वत्ममि एबधमिति ध्येयं | ननु यत्त्वं तत्त्व वा नानुगत मिति मानुमाबमवत ary, 'तचा-

`

श्रब्दाख्यतुयोषखग्ये विधिवादः | २८९

हतिसाध्यतया . यद्यापारविषयकः Waal वा यस्याप्ते- नेष्यते स तस्य बलवदनिष्टाननुबन्धौषटसाधनमिति व्याप्तिग्रहात्‌ यागस्ये्टसाधनत्वमनुमिनोति । ता fe यागो मदिष्टसाधनं मतप्रयल्लविषयतया आपेने- Waa यथा मत्‌पिा मत्‌प्रयन्नविषयतयेष्यमासं

maafa प्रकारे ठतोया, च्राप्तपदं सा्यलास्यव्नमानपोनहति- विषयलपरमिति चस्ढ़टौकर कायाेनेल्युक्त, तुच साध्यताखथ- मानधौमयत्छतिविषयलप्रकारकभ्रममिनेष्छा ara बोध्य, एवं श्वे । BSI हेतुतागये Aw, “agrarefa, wafa, आमानधोनेच्छाजन्यवरूपेषेति शेषः, are थाग- We वा warn बखवदनिष्टानमुबन्थिले सतोष्टखाभनलमि- at, ‘ant मदिष्टसाधनमिति यागो बलवद निष्टागहुब न्धि षति मदिष्टसाधनमित्ययः, “मत्रयन्नविषयतयेति साथलाखवमा- मधौन-मत्छतिविषयलरूपेणेव्ययेः, ‘Taare’ wafer दिषयलात्‌, Te भानधा तत्‌पुरुषक्रियमाखे चेत्यवन्दभन-विषभक्णादौ अमिचलारवारणाय अआमानधोनेति मल्छतिविगेषण, भोजनाटि- गाकरीयकलखतादनादौ QANTAS जन्यवशचणं साध्यलं विहाय साध्यलाख्यविषयलारुधावभं, तादूशछतिविषयलप्रकारका-

चचार्थेच्छामादाय चैेत्यवन्दनादौ व्यभिचारवारणाय भममिनेति

Tits | 'कलन्नमश्च अमिति, सत्यन्तं उदासौने africana, मद्‌ 87

Ree arafarntaall

wgraa मदिषहटसाधनं तथाचेदं तस्मात्तथा | श्वं ण wes waif सम कलक छखप्रयन्लो नाणे werfawa Care: | ततः Nee मम वलवद्निषट- साधनं ARCATA HANIA मल्यचनविषयतया अनिष्यमा खलत्रात्‌ चथा afew मत्रयन्विषमतया अमिष्यमाखं मधु-विषसम्पुक्तान्रभोजनं मम बलवदनि-

इष्वा विशेषणं । न च साथ्यतवाश्यभ्ननानधोनसत्छतिषिषश्ला शित्ये- वाख्लिति वा््ं। भिश्नभ्ठिकलेन धमप्रानभाववदवेधश्यारिति eli SAAT TAT STATA न-मत्लति विषचनयेन्धयैः । "नातेच्छाविषय इति बाप्तलप्रकारकष्यनभिेकष्छा निषय capt, "जलरिष्टसाधनवे घल्यपौति मदिष्टघाधनले नल्लतिषाश्नले च स्- Pad: weg भागः प्रश्रः प्रमाण्ठान्लरादुपख्ित इति zee "काकेन मत्रयनविषयतये ति शाष्यलाख्यम्नमानष्यन-बत्छति विषथत्व- खपेखापेनेत्यथः, “अनिश्वमाशलात्‌" भममिनेच्छा विवश्जला भावात्‌, ‘aftayfs aftawatat:, तिव warnd ane frensnn- रकेच्छाविवयलसामान्धाभावौ Wt GIAt BATTS at ऋपमेन्नादसङ्गतेः। नन्वाद्चारिजिडग caren वक्रे वेषा बोधति खगेकामो चजञेतेत्यादौ च fafufeet weeqr बो-

aaa मदिषशटसाधनस्यापि मत्‌प्रयन्नविषयतया खनिष्यमाखत्वाद्यमिचार- waa we ‘anata, ana रुवेश्ररेच्छापिषयतब्ना अप्रखिखिभयादवाद्न,

शब्दाख्धतुरोयखष्डे विधिवादः | REL

BUNA लवाबेदं AMINA, स WA Weare” भगवामौश्वर VI) Ay A पौरूषेयत्वं नोपेति तं प्रति बिभिरेव arama इव अुतिकुमाव्थः पुंयोगे are) म तदि लाघवं तात्पय्यगौरवादौजरायमन्त- कश्यलादिति चेत्‌, न, शभवादिनेष्डाबोधक्षत्बेन शोके fee: प्रमाण सिडत्वेन फलमुखगोर वस्यादोष- तात्‌ । न तु कर्रञ्मरणं बाधकं mite निरासात्‌ दप्तिकाममया विषमक्षणप्रदत्तस्य विषभक्षणं तत्‌- बृतिसाध्यतया नेश्रेखेष्यते ततो विषभश्चणस्य शे श-

write sre, ‘a चेति तादृगेच्छाशरयसेत्यरथः, aay awa वाक्धायेगौचर यधार्श्चानवान्‌, तथाचाजापि वक्ुरेवेच्छा बोध्यत- र्ति भावः। मनु यक्ते Ae वक्षा भारि तन्ते किं श्यादत- wy, चख्िति, “विधिरेवेति, वक्मिन्नसयेच्छाबोधने तख निरा- काङ्वादिति भावः । “कर्तुः वेदवक्तः, “श्रस्मरणं' मन्वादिरदत्या अवोधने, शरागेवेति, “प्रतिमन्वग्तरदेषा श्ुतिरन्धा विधौयते” | इत्यादि wan कटेबोधनादिति ara”) । 'ततृकृतिसाध्यतयेतिं

(९) वेद वक्तेति Te | (९) कन्तबोधनादित्यथं इति we, ग ° |

"मतप्रयन्नविषयतयेति, care तव्मकारिका ग तच्र्डेति wa |) ate गौरवमेव विड्खोति शदखरइति इति प्रकाश्यः |

watal मूप्रयनविषयतयेत्स्य फलं द्रं यति, ‘aitfe, दितौयाु-

RER arafamntarait

रेच्छाविषयत्वेपि a तेन व्यभिषारः। यदा यत्‌- कामलतिसाध्यत्वेन यो ब्यापार अाप्तेनेष्यते स तस्ये- vara विषभक्षखष्ड तृतिकामरतिसाध्यत्वेन मेश- रेच्छाविषयः मानाभावात्‌। अतश्व न कलशं भष्येदित्धब कणश्ञभकछ्षणं तृतिकामनया wew- vena रतिसाध्यत्वेना तेष्छाविषयो मेति तस्येश्वरे-

अमानधौनगतत्‌ छतिषाध्यत्वाख्य विषयतयेत्यथेः, एवं wy साध्यत्वपदं खाध्यताश्य विषयतापरं | aq सखगेलादिरूपेर खर्गादिषाधनमत- way हेतुः न विष्टलेन तच्च न ta इत्यङ्चेराह, ‘atfa, "यत्कामेति चदर्यौत्यचेः, wate भ्वमानभौनेति रति- विशेषणं ate, "तस्येति तख्ेष्टस्सेत्यथः, दत्भिकामशतौति भमानपोनटध्ययिहतौत्य्येः, “मानाभावात्‌ विषयबोधाभावात्‌ ईरेच्छायाख सम्पाजविषयकलनिथमादिद्ययैः, 'हतिसाष्यतेनः आमानधौनरति साध्यत्वेन, “शआरातेच्छति खमभिन्नेष्छेत्ययेः । wed

मानेऽपि aqueare “श्वत खवेति, बलवदिति, तथाच यागो बलवदनिद्टा- मनुबन्धौटसाधनमिग्येव साध्यं, WAT तदरमेब्याष्युपद णग प्रारक्तं संगच्छत- हति मावः | शचेदममभिमतिवोजं भ्नमेण इिकामक्ते विषमे तथापि श्यभिचार रव तस्य टपिकामङतिसाध्यत्वेनेश्वरे च्छा विषयत्वात्‌ | म चात्र मानाभावः | वस्तुतस्तथ तत्‌टछतिसाच्यत्वे तत्‌प्रकारकतदिष्छाया वच्वलेप- त्वात्तदिष्छायाः सकलप्रकारकल्वात्‌, अन्यथा घटस्य घटत्वेन तदिष्छाविषयत्व किं मानं | भ च बलवदनिरटाजनकत्वमपि लिङ्धविग्रेषयां, मल्लतजलताड- मादौ तथापि व्यभिचारात्‌ warn वस्यापि मतृरृतिसाध्यतवेनेशवरेग्डा- विषयत्वात्‌ तस्यामुमानिकत्वाभ्युपगमेन विधिवाक्धादनुपख्ितेख । भ च

` अ

शब्दाख्यतुरौयखद्े विधिवादः | १९३ ाविषयत्वेऽपि विशिष्टनिषेध उपपद्यते, अभिप्राय-

कुतो लाघवमित्यतः gain लाघवमेव facutfa, श्रभिप्राय- विधिपच्च इति, अरजेदमसखरसवोजं awaste अमानधोनत्व- यमभिनलेच्छाल्वादौनां प्रवेश्रादिपरौतमेव गौरवं आश्नादिखिङ- gra feeca हेतुगा खिङूमाजस्येव दच्छा शक्रलानुमानच्चा- प्रयोजकं श्सेनेनाभिचरन्‌ यजेतेत्या दि विधेरप्रामाश्छापसिख wre ब्व निष्टानसुबन्धिलमभ्नमाधोनहतिसाष्यतलनियमेन ay तादृश्र- भमभिन्ञेच्छा विषयलख्छ बाधितलारिति |

अत aq: श्राप्तलप्रकारकलतं भममिन्नवश्च न प्रवेश्रनोखं किन्तु इच्छालेन इ चेव विध्यर्थः, इष्टसाधनगलादौ च निरूढखचणा

्रवाराम्तरोपश्ितस्येव तस्य लजिङ्कवि्ेषयत्व, छतिसाध्यत्वस्याप्यप्रवधत्वा- WS तद्देव वस्यापि लिङ्विर्रेषणतवसम्भवात्‌ । रुतेन यद्यापारविषयः Wat wana इत्यादिव्याप्तौ व्यभिचारो बोध्यः, रवश्च saat wera विधिङनिषेधानुपपत्तिरेव vane तस्यापि ववृश्तिसाध्य- लेगेश्वरेष्छाविषयत्वादिति दिक्‌ |

न्धे तु खमुभितेव्थापकतावच्छेद कविषयकात्वादिटसाधगत्वप्रकारकानु- मिवावपि प्रवत्तकखगंसाधमताच्चानमितो भ मवतौत्यखरसमाडः |

विधिख्वनेकधा भिद्यते कचित्‌ क्रियाविधिः यथोद्भिदा येतेति, कचित्‌ सम्बन्धविधिः, यथा यदाम्रेयोऽटटाकपाणो भवतौति, कविदिशिदविधिः वधा ब Taare खातकः स्यादिति, अच हि गानुयानेष्वितिवव्‌ प्यदासलच्चणया नौं मलवदन्यत्वविशिषधवासोपिधिरेवायं खनन्यगतिक- लवात्‌ । न दाच नोगंत्व-मलवक्त्वाभ्यां विशिष्टं वासो निषिध्यते, fafire- वासोनिभेधस्य विद्ेष्यवासोनिमेधेऽप्युपपत्ें मस्याप्यग्बयापत्तरेकविधिद- Sree | माप्येकेक विशिष्टमेव निषिध्यते, वाक्धमेदापत्ते, वि-

२६8 तत्वचिन्तामयौ

विधिपशे बलवद जिश्टानगुबन्धित्वमानुभामिकं re-

wea] खा चेच्छा Rta बोध्यते मान्यस्य चुश्रदख्रदादिपदवत्‌ ्युत्यस्तिवे चित्यात्‌ । न Segre: खरूपसत्या एव प्रत्या दिदेत्‌- त्वात्‌ PMTCT a वाश्छं । ATT ॒प्रन्तावनुप- थो गित्वऽपि इष्टसाधनलवाद्यपेचया लाघवादेव तज ग्रह्षपगमात्‌ । न चेवं विधेरश्ानत्व-गुणएल-सत््वादि कमादाय विनिगमनाविरह दति वाच्यं । भवान्‌ पाकं ङुर्य्यात्‌ we पाकं Fat cararnfe- खिङख्चलेऽलुभवबला दि च्छलेन र च्छायां fae: श्क्ररावश्सकलतवात्‌, न हि ay त्सद्यागत्वादिकं शक्रतावच्छेदक, किन्तु सामान्यतो ागलादिकमेव तथा । न चास्यातसामान्यखेव तिलेन eat शक्रिकश्पनात्‌ शतावपि विधिश्रक्रिरख्िति aes aw तिल-

श्ेषवमाच्रनिषेधेऽप्येवं | तरव gree भवितव्यमिति शरुतिर मूख- भिति मोक्षमपि gerd, निषेधकत्वे fe वपिधायकमूलकं ad न स्ममा- दिति। कइचिदुगुणविधिः यथा सितासिते खायाटित्् निव्विधिप्राप्त wa amex पलाथं Sweat gat विधोषते । कचित्‌ कालकूपरुखदिधिः अथा मध्या णव Tailed कुत्वोतिति | कचित्‌ कारककूपसतदिधिः यथा गोदोहनेन पश्ुकामस्येति | कचित्‌ कालवििटकम्भदिधिः यथा अपरपच्चे me कुम्ेतिति | कचित्‌ क्रमविधिः यथा द-पुयंमासभ्बामिहवा सोमेन watts । कचित्‌ नियमविधिः यथा यानाध्यापन-प्रतियरहेर्ाख्ब्ये धममण्नेयेदिति, ae fe ब ured विधौयते रागपापतत्वात्‌, Was TPT: WAPI रागपापतत्वाव्‌ STS विधेमत्वाठ्‌, वच्ाचाघ्राप्न इतरोपायनिषेध wart fade: afaq ufcaggfate: घा पश्च WETS मच्छा दच्च । मन्धजापि णद्मकादोनां पञ्चानां मच्बं = कागप्रा्मेवेति तदितरपश्चमखमच्छचनिषेधच खव विधेय इति fawa-ufe-

शब्दाख्यतुखेमखक्छे विधिवादः | Rey

लापततानिधिपस्चे तु तदपि शक्छमिति गोरवमिति ॥

AMSA श्क्रतावच्छेद्‌कलेनाष्यातलस्यागवच्छेद कत्वात्‌ | gay बतोष्छयोदभयोरेव ॒श्क्ररावश्यकलवा दिधिर्नानायं एव whee TTR स्नेकामो GAAS WAT द्रत्यस्तागग्वया प्रतः तच श्ा्म्वुपगसे च दज्छाविवचवागातुङ्रब्नतिमान्‌ खगेकामं गद्यन्वजतो AAT । अतएव दहमाभनलादिद्नह्िवादिनामपि et निभिग्रक्तिरावष्सवति wares प्रथमान्तलेन सखगै- काणाश्च चाग दृ्यन्बयगोधाडन्भवात्‌, इतिग्राह्मङ्कोक्रारे च TWEE गेकाम इति अम्बेबिद्ध- युत्यश्यविरोधेनान्वयबो धो पपत्तेः । न चेच्छातेनेष्छा्ां met ब We भचये दित्या दिनिषेधविधेरपानाख्ापन्तिः कल््चभकण- wit दक्र विषद्यत्रेस विषश्चतया दृच्छाभावद्य बाधितलात्‌ दूति वाश्थं । इष्टसाधनतवश्रक्किवादिनामिव ay खच्णया विध्य

बह्ययोरन्यवम वज्छेदविभ्ाषक्त्वादमेदः दरति चेत्‌, ay बन्ति, यत्‌द्ियायां णिकच्येन कऋरारक्राम्वयस्ततश्न fare अधा UTM, न ERA धनाख्ेन- feet धानय-प्रतियरङादयो मिलिता watted, मानब-परतिय्मराग्ा- देकर धनाव्जैगस्यासम्भवात्‌ | परिसह्यामान्तु मेवं, एशकादिमांसेन निश्विवस्ेगास्य पिख्धस्येकस्यामेव भक्तयकरिखायां ्वन्वधसम्भवात्‌ | तदुङग ^ बिधिरव्रन्तमपाप्तौ नियमः ofa मति | तच चान्यव च प्राप्तौ fie ब मुष्यते ॥ दति । वन are wel? विकच्छेगोपाय जयसम्बनये शब्दतः प्रतो यस्राने BATT मषन्बयोऽर्धाल्‌ सिश्यति, म fe येमामेकराग्धये अपराबन्वयकिबिमेप्ां wy- चयः सम्भवति, तथ्ाज्रानेवरोपामखदास एव Were प्राप्तवान्‌ भविक

२९६ वच्चचिन्तामणौ

दति ओरौमद्गङ्गेशोपाध्यायविरथिते तत्वचिन्तामलो शब्द्‌ाखयतुरौयखण्डे विधिवादः समाप्तः |

Tes पापाजनकलयस्येव कणश्ञभकणेऽभाववोधनात्‌ अन्यथा तजाप्रामाण्ं दुर्वारमिति भ्रागेवावेदितलात्‌ । न च तथापि पाक न gar: पाकं न कुययामित्यादिलौ किकनिषेधकिडनेऽप्रामाख्वा- पन्तिरिति aren) तच खचणएटया चिङोपस्वा पितायास्तन्तत्‌ पुरषच्छा- लेन वद्धिच्छाया एव विषयतथा अरभाववोधनात्‌। यदा THETA जेव वद्धिष्छाव्यक्तेरभावो asi बोध्यते wee खिडेऽन्वयिताव- च्छेदकावच्छिल्ाभावबोधकलनियमेऽपि we शयुत्पत्तिवेचिव्वाग्वुप- गमादिति ATS: ॥ ०४ इति ओ्रौमथुरानाथ-तकंवा गौ विरचिते तत्वचिन्तामखिर दे

शब्दाख्यत्‌ टौयखष्डर इसे विधिवादरदष्टम्‌ Wyte ॥ ° ॥

ऋ ee nee ext eee ree wre ere eee ज तज wee प्रवत्तते ्चन्यलभ्यत्वात्‌ वद्िनिच्चा' प्रति धूमोऽस्तोति- शब्दवत्‌, परिसद्यायान्तु नेवं तज मच्चयक्ियायाच्च पश्चनखाग्बये प्रतौते- ऽर्थाहिवरपश्चगखान्वयो TATA उक्तगत्या TT समुष्चयसम्भवात्‌ तच्चा- चाजानन्धगत्धा खन्धपद्चनखमश्षणनिषेधोऽत्र AAT, खश्च मक्त -पञच- पदयोर्विसोधलच्तया तेन प्ेवरे WETS न ava दृति वाक्धाधैः सिद्धयति

वधित्वाच्च भि- यमाच्या serra परिसद्यानन्धागव्ेति afer) याजनादिषन्ध- तत्षद््णनेतशोपायग्युदासस्याथं लभ्यत्वेऽपि छष्यादिभिनाष्णयेदित्स्यप्रापते querer नियमेऽपि निमेधसयेव वाक्छात्वोचिलवात्‌, अन्यधा छव्यादिमि- CHAVA तच्णन्धाख्णैग-वत्सन्बन्धश्चदासामावादिति TAT

{ २€० )

अथ खगेकामो यजेतेत्यादाविषटसाधनत्वं ara

अयापूव्वेवादरदस्यं |

प्सङ्गादपूल्वस्य विधिप्रत्ययवाच्यतां प्राभाकराभिमतां farce विचाराङ्गसंश्रयप्रयो जिकां विप्रतिपत्तिमादशेयति, श्रयेत्यादिना, ‘afefa’ यददिधिपदोपसा पिताः, “समभिग्याइतक्रियान्वयोति एतदिधिसमभिग्याइतधाद्वपस्या पितार्थान्यौ तदन्याग्वयो वेत्यर्थः, तदम्बयिलश्च॒ तदिशेव्यकत्वावच्छिलश्ाब्दबोधप्रकारताश्रयत्व, wa विधिकोटिः विधेः are शकरिवादिनां नैयायिकानां awa खगेकामरृतिसाध्यो याग दत्यन्वयात्‌, निषेधको रि काय्यैलर्ूपेणा- ya श्रक्रिवादिनां प्राभाकराण्णं qaqa eine यागविषयकं काय्येमिति यागवियककाय्ेवान्‌ खगेकाम दृल्येव वाग्वयबोधात्‌। ्रच विषयकलवं जन्यलं, तच्च याग-काय्येयोः संसगेः, aaa afa- wed, श्रूलवेश्यपि कचिक्लच्णादिना धाटपस्या पितलवात्‌ विधि-

प्रसङ्कादाष, “अथेति, यद्यपि गुरुमते विधिः कार्ग्यात्मा समभिद्या- इतकियान्धय्येव तथापि काय्थैत्वांशमुमयवादिसिद्धं लिख्थमादायेव विप्रति- 38

RES ava fanart वा यदिधिः स समभिव्याहतकरियाग्बयौ तदन्याग्बयौ

सममिव्याइतधालरूपस्था पितलाश्च विधिकोटौ सिद्धसाधनं निषेध- कोटौ बाध इति तद्वारणय एतदिधिखमभिव्याइतेति धात्‌- विशेषण, azarefeay तदन्वयिभिन्ललं, curiae विरोषि- को टिल्लाभावात्‌ । दृष्टसाधनलत्वादिना प्रल्येकरूपेए qe इयो- Tage: इष्टसाधनता विधिपशे tomate aga विध्यय- कार्थःग्वयादतः पशे 'यददिधिरिति, श्त्यश्च यदिष्यथतेन दइयोरनु- WAM: | ‘CSW rae षेति तु खरूपकथनं न तु तद्रूपेण पके प्रवे, शषटसाधनलमिति प्राभाकरेकदेशिमते, ‘ara’ शतिसाध्यलं । न च गुरुनये कार्यस्य धर्मिणो विध्यथेतया कति साध्यलरूपस्य काय्येत्वस्य विधिप्रत्ययप्रडन्तिमिमिन्नत्मेव git fawiafafa ae) arae विध्यथत्वेऽपि श्रवच्छेद्कविधया काय्थेत्वस्यापि विध्ययेलात्‌ । agag wad शतिसाध्यत्वर्ूपं काये म श्रक्यतावच्छेदकं, श्रपि तु प्रागभावप्रतियोगित्वरूपं weanfa- थो गिलरूपं WAST व लाघवात्‌, शतिषाध्यलन्तु एयगेव श्चं लिडःसामान्यश्रकधयं वा पचेतेत्यादि लौ किकसश्थलातुरोधात्‌ | श्न्वय- बोधोऽपि यागविषयक्तं काय्यं खगेकामशृतिसाध्यमिव्थाकारकः ृतिसाध्ययागपिषयककाय्येवान्‌ सखगेकाम दत्याकारको वेति यथाच्रुतमेव साधु! पच्ततावच्छेदकावच्छेदेनम विधिकोरिषद्धि- aqua बलवद्‌ निष्टाननुबन्धिवस्य प्रशत्यर्थेऽग्बयमादाय नां ग्रतः

पत्ति्नेभ्या, इषसाधगलवं विधिरिति न्धायमतेमाभ्युपगमवादेन वा बोधं |

शरब्दाख्यतुरो यख ऽप॒व्बेवादः । Ree

सिद्धसाधनं, न वा कतिसाध्यवेष्टसाघधनवयोरन्यतर्जांग्रतः ere शिद्धिमादायार्थान्तरत्वं, प्रवत्तंकज्चानप्रकारोग्डतत्ेम च विष्ययी विशेषणीयः तेन वत्तेमानलयादेः कालस्य सष्यायाश्च areufafe- प्रतिपाद्यत्वेऽपि न aw विधिकोटावंश्रतो बाधः, न बेष्टषाधमत्व- त्वादौ विष्यथेतावच्छेद केऽ शतो बाधः प्रवन्तैकज्ञानप्रकारोभ्रतवस् प्रठत्तिविगेव्यां शे प्रवन्तंकन्नानप्रकारवरूपत्वात्‌ । यदा सद्या कालातिरिक्रलेन विध्यर्थोऽपि विशेषणोयः, विधिगश्रकष्धलवरूपस्य विष्ययैलस्छ पञतावच्छद्‌ कला दिष्टसाधनत्वलादौ नांश्रतो बाधः, हृतिसा्यलस्य एथक्‌ शक्यतया नेतद सङ्गन्हः | निषेधसिद्धिस्त पथ- तावश्छेदकसामानाधिकरष्धेन STR नातो बश्लवद निष्टानमुन्थिते- Swat बाधः। प्रवन्तकञ्चानप्रकारोग्तत्वमाचेण पकतायां श्रोदन- कामः पचेदित्यादि विध्यर्थं श्रोदनसाधनत्व-पाकमाजविषयकशति- waearet विधिकोटावंश्रतो बाध दति, खगंकामो यजेतेत्यादि- थो यतत्तदिष्यथेत्वेन warring खगेकामो यज्ञेतेत्यादाविति | विधिविशेषणएमिति भावः ।

व्यास्तु famafafuanrg तदग्यिनं पृच्छति, श्रयति, मतु विप्रतिपन्तिपरोऽयं गन्धः, qeur समं विवादे तु कार्यत विधिप्रत्ययश्रक्यतावच्छेदकं न वेति विप्रतिपनतिरूहनोया विभि- कोरिः परेषां। न च विधिप्रत्ययश्रक्धत्वेऽपि तस्य प्रर्त्यथं- यागादावभेदाग्वयेऽपि नेयायिकानां विवकिता्थसिद्यार्थान्तरप्रसङ्ग-

यद्य्यौपादानिकं साघधनल्वादिकं परमते यारोऽन्वेयेव तथापि प्राचमिक-

gee , वत्चचिन्तामणौ वा, WA गुरवः, नात्य क्रियाकायेतया feet बोध-

दूति वाच्यं । धाल्े-प्रत्ययाययोरभेदान्यबोधसागयत्पन्नतया ता- दृश्ान्वयबोधासम्भवात्‌ Ta पूर्नवोक्रविप्रतिपत्तावपि यागनिष्ट- कृतिसाध्यलस्य निर्ूपकतासम्बन्धेन विध्ययं छृतावम्बयादपि नेया- यिकानां विवज्चितायंसिद्यार्थान्तर प्रसङ्गस्य दुव्वारल्ादिति प्राह रिति feat

“अच गरव दति, “aw विप्रतिपत्तो wat वा, 'नाइत्येति, “areey’ साच्ात्‌, श्रपूर्नकाय्येलानुपपत्तिन्नानदारा wr बोध्यत एवेति भावः । “क्रिया यागादिः, ‘area खगेकामहृतिसाध्यतया। न चेवं श्रनुपपत्तिन्नानोत्तरकालिकबोधमादाय विधौ सिद्धसाधनं मिषेधे च बाघ इति are) तदन्वयिलस्य शाब्दलघरितलारेव बिद्धसाच- नादिनिरासात्‌ अ्नुपपन्तिज्नानोत्तरकालिकबोधस्येव श्रौपादानिक- बोधत्रेन शाब्दल विरहात्‌, श्रौ पादानिकलश्च प्रत्यच्व्वादिवदनुभव- त्व्याप्यो wafata: तदवच्छिन्नं प्रति च ओरौतानुपपत्तिन्नान- सचिवः शब्द एव पुनरनुषन्धो यमानो Bq: श्रतएवानुपपत्तिन्नान- सचिवः शब्द एव पञ्चमप्रमाएमिति पर सिद्धान्त इति ara: |

(९) न चेवमित्यादिः इति भाव xara: पाठः mas मास्ति |

श्रब्दो पस्थितान्वयबो धस्तमभिपरत्येदं बोध्यं । ‘areafa इ ङ्साधनवाच्ला- गात्‌ wife: | aft quate नियोज्यस्य नियोन्यत्वेन योऽन्वय- ates योग्यताश्नानविरङादिव्य्थः। कुत wafaaa are, "कामेति विदचेष्यान्वय्थनन्बयिनो विग्ेषणत्वानुपपररि्व्िथेः। न च कामनोपरलच्छड-

शब्दास्थतुरो यख STATE: | RoR

faq waa खगेकामनियोज्यान्बययोग्यताज्ञानविर- हात्‌, कामनाविशिष्टस्य हि ममेदं कय्यमिति Tea

'खगेकामनियो ज्येति खगे कामो यजेतेत्यच्न यो विधिवाक्यनियोच्य- स्तदौोयष तिषाध्यवाग्वयनोधप्रयोजकोग्रतसख्य wae विरहादित्यथंः, वच्छयमाणयुकषा यागे स्लगंकामङृतिसाध्यताग्वयबोषे यागनिष्ेष्टसा- धमताज्ञानस्य डेतुत्वेन प्रथमं afacefefa भावः । प्रयोजकन्चाम- विरदमेवोपपाद यति, कामनाविशिष्टस्य हो ति, ‘aad arafafa चागविशरेव्यकखगेकामङ तिसाध्यतप्रकारकेत्ययंः, age श्रान्दबोधो- पयो गित्व, AY कारणए-कारणतावच्छेद कषाधारणं तेन aware-

मेव, ऋअकामब्याछत्तो पलच्याभावात्‌ विग्रोनगत्वे बाधकामावाचच । ननु कन्त - त्वगाधिकारस्त्विन वा तदन्वयसम्भवे fa गियोज्यत्वेनेति चेत्‌, छतिसम- वायित्वरूपस्य कतत त्वस्य सवग रूप फलभाविविलच्तयस्याधिकारित्वस्य च का- मनां रेऽनन्वयात्‌ | न च छति जनकत्वेन ककत TATA Sey तच्च faittaat- भूतकामनाया मपि न्धया बोड्श्यत्वाग्वयोऽपि कथमिति वाच्यं a fe न्यायगय इव फलकामना गुरुमतेऽपि साच्तात्रयन्नहेतुः, किन्तु ममेदं कायेमिति बोधदारेत्यस्यापि नियोज्यत्व wa विश्रामादिति वदन्ति |

न्ये तु शुशिविषश्ितकालजौवित्वे सति पलकामनावत्वमिष्धो पायताच्चान- agitated तच्च कामिनो यागे न सम्भवति तस्य चत णिकत्वात्‌ खगस्य ्भिकल्वात्‌ । ग च फलसाम्यलच्तयेनाधिकारित्वेनान्वयोऽस्तिति वाच्यं | wean छयधिकारिता तया च तस्य करियाग्धये सति geal wait फलवश्व- मिबन्योन्याश्चयात्‌ । नापि कत्तं त्ेनान्वयः तथा fe खगकाम xenfz- वाक्यं तावत्‌ इष्छापिषयत्वेन खगं बलवदिषटप्रतिपादकं। न Aca

RoR तश्वचिन्तामयौ नियोज्यत्वं, तत्‌ कामनायास्लदोधोपयोगे सति भवति

क्रमेण कामनाया श्रपि तादृ श्रश्राब्दबोधो पथोगिलं सङ्गच्छते, कामना- विशिष्टस्य तु तादश्बोधोपयो गिल खमवायिकारणतया, .नियोष्य- aw सकलप्रामाणिकसिड् नियोज्यव्यवहार विषयतावच्छेदकं, (तदिति खगेकामना विशिष्टस्य तादृशरबोधो पयो गिलमित्यथेः, "तद्धोधो पथोगे सतौति तादृश्काय्यैताबोधोपयो गिल ane, विगरव्यान्वयिन एव विशेषणतया विग्रेषणस्य तदु पयो गिल्व विना विशिष्टश्च तदुपयोगि-

भवति, नेष्टं परनिष्यत्तये इति aia, किन्त्वद्टाथं तेवान्यस्य eae काममापि तावत्‌ काम्यार्थेव सा हि खगे' भवन्तौ तत्साधने ददोपायता- धियं तवः काग्यैताधियं तथोत्पाद्याधिकार्णिं तच caer खरग मव्नैयतीति, ud यागोऽप्युपायतया खर्गाथेः, ख्वं खदेतुगरूतापव्वेनियोज्यतया पएदबोऽपि wate खवेति न पुसः करु त्वेन क्ियायामग्वयः ब्ुत्पादिलख्गंपाधान्ध- aga: | aut fe खगकामकसको याग दत्धन्वये खमस्य करोकोटि- प्रवेशात्‌ GYULA | ननु यजेतेत्यनेगोक्का भावमा शुद्धेन प्रातिपादि- कार्थेनाग्वौयते उमयाकाङ्काबलात्‌ तदनुयायिनो लिद॒क्ता सङ्कयापि रुक- प्रययोपात्ततवात्‌, VR सद्या सपतिदभ्यामभिधौयते इति wee सामानाधिकरण्यं, तथाच भावनान्वयेन पुरुषः wat भवघ्नग्बौयते यागे खवच्चाधिकारि्विनान्वये ख धिकारिणोऽलामे परवत्तकल्वायोगः तत्‌कथमभेव- मिति चेत्‌, ग, पञ्चात्‌ कन्त त्वादिनाप्यन्वयस्याम्युपगमेन Tatas | तरवै कादश्राद्ये तथेव लसिडधान्तितमिति वदन्ति। ननु निसक्षनियोव्य- त्वमनुप्ितं कथमन्वयप्कार इति चेत्‌, न, योग्यतावच्छेदकप्रकारेोप- fea wa दवरान्धय इति द्गितरत्ववत्‌ तस्य योग्यताबलादेवोपख्ितेः संसर्गे रूपतयेव तद्भानमित्यप्याडः | नोजलमिति मोधनगकलमिलधेः।

पन्दास्थतुरौयखद्े ऽपृव्वेवादः | ROR

स च कामनानन्तरं काम्यसाधनताबोधात्‌ कायैता- बोधे सति स्यात्‌, Tas सख्गेसाधनताबोधे सति खगं- कामनियोज्यान्वययोग्यता | न च कालान्तरभाविखर्गे क्रिया साश्चात्‌ परम्परया वा साधनमिति शब्दो

त्वासम्भवात्‌) म च aaa रस दत्यादिवत्कामना शोपलचणमिति वाच्यं । विगरेषणत्वसम्भवे उपलच्णवस्यान्याय्यलादिति ara) श्व चेति, कामनायास्तादूशबोधो पयोगसखेत्य्थः, “कामनानन्तरं काम्य- साधनतावोधादिति, "कामनामन्तरः कामनाप्रकारकज्चानामन्तर, यः काम्यसाधनतानोधः काममाघरितकाम्यसाधनताबोध दति यावत्‌, तस्मात्‌ काय्येताबोषे सति तच्मन्यो यदि काय्यतावोधस्तरैव शत्‌ कामनायाः कारणतावच्छेदकलात्‌, म हि कामनैव साचात्‌- कास्येताबोधजनिका, असम्भवात्‌ इत्यर्थः, चरतः काम्यसाधनताज्ञानं खगेकामलतिसाध्यलान्वयप्रयोजकं इति sa: “खर्गकामेति खर्ग- कामो यो नियोच्यसदोयहतिसाध्यलाग्वयवोधप्रयोलकज्ञानमि- au) नन्वेव प्रथमं वेदाद्‌ यागे खगंसाधनताश्ञाने सति तदनन्तर तच खगेकामहृतिसाध्यताबोधो भविव्यति किं काय्यैवरूपेण विधेर- warm श्रा, नन चेति, श्रियाः यागादिः, साक्षादिति

MATA साच्तात्‌ तद्बोधोपयोगे बाधात्‌ तद्रारमाष्, “स चैति UTA जगकत्ववाधे MUG कामनायां aaetsaastaay दासेप- fafraten इारश्वेटसाघधनताक्नानं तदसम्भवे योग्यताक्ञानविरह दर्थ इत्यन्ये |

Bog avaParataat

बोधयितुमरंति, भ्राशुविनाशित्वात्‌ परम्यराधटकानु- पर्धितेश्च तृतयप्रकाराभावाच्च | अन्यधा तमादाय

श्व्यवहितपूल्यैत्वसम्बन्धेन काय्योधिकरणणौग्डतच्षएनिष्ठात्यन्ताभाव- प्रतियोगितानवच्छेद कान्यथा सिद्धय निरूपकधग्मेवत्वं साचात्‌ साधनलं, तादृगधर््ाव च्छिलजनकलवे सति काय्येनियतपूल्ववत्तितावच्छेदका- न्यया सिद्धानिरूपकधग्मैवत्तश्च परम्परासाधनल्र्िति भावः । साचात्‌- साधनलस्याबोधने हेतुमाह, शश्राश्चिति यागादेरिच्छाविगरेषरूपस्य दतोयचणटन्तिष्वंसप्रतियो गित्वात्‌ इत्ययः, परन्परासाधनतस्याबोधे saa, “परम्परेति seafarers खगे विशेषाधिकर- फोशतचणएनिष्ठात्यन्ताभावप्रतियो गितानवच्छेद कान्यथा सिद्धय निरूपक- धरर वच्छिन्नजनकले सति खगं विग्रेषनियतपूव्वेव्तितावच्छेटका- न्यया faa] ASTRA STITT साधनल्घटकस्यापूव्वेस्यानुपल्ि- रित्यर्थः | न चापूष्मैघटितविथिष्टपरम्परासाधनलस्येव विध्यथेतया तत॒ एव विशिष्टोपखितिसम्भवात्‌ किमपूल्वेस्य एयग॒पस्थित्या दति वाच्यं । परन्परासाधनलान्वयबोधे परम्पराघटकफलपय्येन्तखा चिवया- पारोपधायकलस्यान्वयप्रयोजकरूपत्ेन योग्यतालात्‌ प्रथमं तज्चरःनं विना तदन्वयवोधासम्भवादिति wa) नन्वेतदुभयविलक्तणमेव साधनलं बोधयिव्यतोल्यत are, (दतौयेति, ‘waar’ aata-

= यद्यपि तन्मते श्यौपादानिकं तन्न शाब्द, तथाप्यपादानसष् रतश्ब्दअन्ध-

तया गशाब्दाभ्युपगमादेतदुक्तं । “खगेति साच्तात्‌ खगं साधनता्ेमि्थेः, warn क्रियातौल्ये दोषतौल्यादित्यवधेयं । रुत काम्यस्य, मिते चेद- साधनतान्ञानं विनापि तन्मते काय्यैतानुद्धेनि योज्यान्वयसम्भवादित्यवधंथ ।

परब्दास्यतुरोय ल द्डे STATE! | Rey

साधनत्वसम्भवात्‌ FATA न स्यात्‌, इष्टसाधन- ताविधिप्चे स्फ्टेवानुपपत्तिः । काय्यैताविधिपशचे

प्रकारस््वे, 'साधनत्वखम्भवादिति sg विनापि यागस्य खग साधनत्वसम्भवा दित्ययः(*) । (कर््यमिति तव नयेऽप्यपून्तंकल्पमा न स्यादि व्यथः, श्राइ्विनाशिनो यागस्य कालान्तरभाविखगेषाधन- लान्ययानुपपत्येव त्वयापूव्वंकल्पनादिति भावः। aaa प्रथमं पर- न्परासाधनत्वत्वरूपेण परम्परा साधनलाग्वया सम्भवेऽपि सामान्यतः स्छगेखाघनत्वत्वरूपेणएान्वयः स्यादित्यत sre, 'दष्टसाधमता विषधिपक- दति सामान्यत इष्टसाधनलस्य friars car, ्रनुपपन्ति- रिति सादात्‌परण्परोदासोनेन फलसाधमलान्वयेऽपि फलपय्यैन्त- छा यित-तादुश्यापारोपधायकलान्यतरवक्नस्य TYAS AA विना सामान्यतोऽपि तत्घाघधनलान्वयासम्भवात्‌ इति भावः। नख खाचात्‌परन्परासाधनलोभयसाधारणं खगेसाधनललमनुगतमेव दुरव- चमिति वाच्यं । खगलावच्छिन्लविजातो यद्ग नियतपूरव्ैवन्तिताव- ष्छेदकान्यथासिद्यनिरूपकधम्मेवत्वस्येव तत्वात्‌ । न चैवमव्यवधार्ा- Wat खतो व्यापारतो वा खर्गाव्यवदितपूव्व्णमसतोऽपि नियतपूव्वेसतः कारणत्वापत्तिरिति वाच्यं । श्रन्यथासिद्धानिर्ूपकल्- विशरेषणेनेव aac, विजातौयस्लगं नियतपूव्वैव्नितावच्छेद कलन्तु यावत्यो विजातौयस्गवयक्रयः प्रत्येकं aqurudfafaed विजातौयखगात्पत्यधिकरणएनिष्टसावच्छिन्नोत्तरत्व सम्नन्धावच्छिन्ना-

ere

(९) इति भाव इति we | 89

Rod arafertarat

अन्बयप्रकारतया साधनत्वं शब्दमिति weet a

भावप्रतियो गितावच्छेद कान्यत्वमिति धावत्‌, एवमयेऽपि सवेन बोध। aa कारणएलश्चातिरिक्रपदायं दत्यभिप्रायेणेद मित्यपि कञ्चित्‌ | aq भवन्मतेऽपि विधिप्रत्ययात्‌ काय्येलरूपेण्णपूर्व्वावगमेऽपि तख AANA मावगतं तथाच तावश्माजन्नानात्‌ कथं प्रटत्यथेञुत्तर- कालं यागे परम्परया खगंसाघधनवावगमः परभ्परासाधमलष्यापूे- निष्टसाधमताचरितलात्‌। म च काय्थैवत्साखात्घाधनलस्यापि विध्ययथेतया तप्य च समानपदोपात्ततया कायै एवाग्वयादपूरब खगेसाधनत्वावगम दति awe) तयापि का्थ्यमाचस्य fara पेऽप्रतौकारादित्यत आह, "का्यैताविधिपकच् इति काय्येलमाजश विधिप्रल्तिमिभिन्ततपश्े दत्यथेः, माजपदादिष्टसाधनवलमाजख्य व्यवच्छेदः, तेन सद्ादे विध्ययेत्वेऽपि न शतिः, कतिसाध्यत्वद् एवक्‌ श्रक्यत्वपच्चे तु काय्येत्वमाचस्य विधिश्रक्धलवपक्ेऽपौत्य्थंः, Arve दिष्टसाधनलव्यवच्छेदः, “श्रन्वयप्रकारतयेति शतिसाध्यलान्ववप्रवो- जकरूपतयेत्यर्थः, ‘aaa’ पदानुपस्धितमपि सखर्ग॑साधनलं, घटेन जणमा हरे दित्यादौ अ्रपदार्थस्यापि हिट्रेतरलस्य भामवश्छान्दमिति भावः। यद्यपि aya कतिखाध्यलाश्वयबोधे सख्गंसाधनवस्याग्वव- प्रयोजकरूपतया MATS शाब्दबोधात्‌ पूव्वेमपूर्वं तजन्नानमस- म्भवि sere शाब्दबोधात्‌ पूव्वैमश्नानात्‌ तथापि परनये बोध- Tat योग्यताश्चानं न कारणं बोधनोयपदार्थसयापूनव॑वात्‌ किन्त॒॒पदाथैतावच्छेदकावच्छिशे कचिन्तस्धाश्चानं aq weet

शब्दास्थतुरोयखण्डे SHAT | Ros

afafera: 1 अतः कियातोऽन्यत्‌ ख्गसाधनताहै क्रियाकाय्यैतानिर्व्वाहकं लिङगाद्थः। ननु* खजातौ- येऽन्वयदशनं योग्यता ees एतपानस्याशुविनाश्िनः

बवति काम्येत्वङूपेण घटादावेव जखाहरणरूपकाम्यसाधमतान्ञा- गखवादिति fare: | खयसुपसहरति, “श्रतद ति, खगेसाघन- तारेमिति are खगेसाधनतस्याम्बययोग्यमित्यथंः, “क्रियाकाय्यै- तानिवांहकमिति का्ीपस्थितेरिष्टसाघनतान्ञानं ततः शतिरिति wre क्रियायाः ङतिसाध्यता निवांहकमित्ययेः, “लिङा द्यं इति, शरारिपदान्तव्यादिपरि यदहः । “सजातौोयदति तत्‌सजातौये तत्‌- WRITS Pilg तज तस्य योग्यता न व्न्वय- प्रचोबकर्ूपवत्न मित्यर्थः, AMY सामान्यतः फथसाधमतवस्याग्बये निर्हान्यतरधग्मेवत्वस्य योग्यतात्वाभावात्‌ परग्पराघटकापूर््वागुप- द्ितावपि प्रथमं सामान्यतः खगेसाधमलत्वरूपेण परन्पराषाध- were: स्यादिति भावः। मनु सजातौयेऽन्बयदग्रेनमप्यज amen आह, ‘uta, 'पुष्टिडितुलमिति काम्यघाधभत्वत्वषहपे् पष्टिडितुवमित्यर्थः, आदर विनागरिते काम्यसाघनत्वलमेव साजात्य मिति भावः । “"पदा्थ॑तावच्छेदकेनेति शअरन्वयितावच्छद्‌करूपे- Vee, ‘qua चेति श्रभिष्टोमेनेत्यादधौ श्रग्निष्टोमलावच्छिघ्न

(९) निगम इति we |

° न्विति तथाच म योग्यताच्चानविरड caw, “आद्येति यथा चेवत्‌

Ros तक््वचिन्तामथो

कालान्तरे yfetqafafa चेत, न, यथाकथञ्चित्‌ साजात्यस्यायोग्येऽपि waa योग्यताया अव्याव्तक- ATTA: पद्‌ाथतावच्छेदकेन साजात्यस्याद्यजातः पयः पिवतीत्यादो प्रकते चासम्भवात्‌ तस्मादन्वयप्रयोजक- SUI साजात्यं । HAV द्रवद्रव्यत्वं सेककरणत्वे प्रयोजकं इत्ययोग्योवहधिः, तदिहाशुविनाश्िनः काला- न्तरभाविफलजनकत्वे फलसमयपयन्तस्थायिव्यापार- जनकत्वं प्रयोजकमतोऽपुव्वं विना साजात्यमेव न

सखगसाधनतलावच्छिनललस्यान्वयादग्ेनादिति भावः । ^श्रन्वयप्रयोज- Reta साजात्यमिति श्रम्बयप्रयोजकरूपवत्वशूपं साजात्यमित्यथेः, योग्यतेति wa. शसेककरणएत्नेः सेककरणएलान्वये, aga wa एव यद्‌न्वयधो स्तद्भश्मेवतत्वमेव तदन्वयप्रयोजकं भवति च TARA awa सेककरणत्वधौरिति द्रवद्रव्यलवं तदन्वय प्रयोजकमिति भावः |

केचित तदनवयव्या्तावच्छेदकधकेवत्वं तत्वं द्रवद्रयलपदश तद्िशेषपर मित्याङ्ः |

‘afesfa तथाचशे्ेत्यथंः, श्रः एएविनाशिनः' यागस्य, "फलज- WHY खगेजनकलान्षये, "फलसमयेति सखगसमयेत्यथेः, श्रयोगक- fafa, wey खगेसमयपय्येन्तस्था यिवस्य बाधितलादिति भावः। ‘age’ विना श्रपू््वेन्नानं विमा, 'साजात्यमेवेति खगेखाधनला-

वथा श्याख्यातं योग्यतालच्ते | शृते चेति, प्रथमं तजश्रागस्यासम्भव'दिति

शरब्दास्यतुरौ यख SYA: | Ree

द्यते wanae तु वेद्यकोपल्थितधातुसाम्यमादाय पुषटिसाधनत्वयोग्यतान्नानं fara श्रथ बाधकप्रमा- खाभावो योग्यता। न च साधनत्वमाचे बाधकं, साखात्तदाधेऽपि परम्यरासाधनत्वमादाय तदिश्रान्ति- सम्भवात्‌ | न च योग्ानुपलब्धपा दारस्य बाधात्‌ परम्यरासाधनत्वमपि बाधितं, संस्कारस्येव तस्य

यप्रयोजकश्पवत्वूपं साजात्यमेवेत्यथः । wad पुष्टिकामो ed पिषेदिव्यारौ श्राश्विनागश्िनो तपानस्य कथं पुष्टिसाधनताज्नानं Heal यित्व-तादृश्रष्यापारोपधायकलान्यतर व्वन्नानाभावादि- त्यत ॒ श्रा, “ठतपानस्येति फलपय्थन्तस्थायिधातुसाम्यरूपव्यापार- मादायेत्ययेः, ‘fanaa, श्रविन्ञस्य न भवत्यन्वयघोभेवति वा एतपानस्येव स्थिरव्भ्रमादिति भावः । भरमश्चाग्टहो तासं सगेकन्ना- नद्यं विशिष्टन्नामं बेत्यन्यदेतत्‌ ययायेतात्पय्येसख शाब्दबुद्धिषा- मान्येतुलाच्च तद्भमान्नायोग्ये शान्दधोरिति इदयं । बाधक- प्रमाणाभाव इति, agalafeen तद्धम्मावच्छिन्नाभावप्रमाविरह- दत्यथेः, न त्न्वयप्रयोजकरूपवत्वमिति भावः। (साधनत्माच टूति, यागतावच्छिश्ने खगसाधनत्लावच्छिन्नाभावप्रमेत्ययेः, 'साकात्त- दाघेऽपिः साचात्‌साधनलस्याभावेऽपि, (तदिश्रान्तिसम्भवात्‌ दति खगेसषाघनलसत्वसम्भवा दित्ययेः i ‘ara’ अभावनिश्यात्‌, "बा- fed’ निखिताभावकं, “शंस्कारस्येव तस्येति संसकारस्येवातोषि-

न

ama: | “संस्कार स्येवेति, खयोग्यस्य योग्धानुपल्ग्पया बाधोऽश्क्ध दति

३९० तस्वचिन्तामयौ

सम्भवात्‌, Wet वाच्येऽप्यपुव्वे क्रिया कामिका नं स्यात्‌ काम्यासाभनत्वात्‌। न fe aaa तत्पश्चात्‌ योग्यं, अयोग्यत्वे ख निष्फलः प्रयासः। न च कामिकायेमपुव्ये तद्थिकार्य्या च क्रियेति are यागे रागादित्यनेन विरोधात्‌ । तथापि इारानुष-

चस्य Wace सम्भवा दिव्ययैः, awe योग्यानुपलब्ध्या योग्य इाराभावनिखयेऽपि म दारसामान्याभावमिखयसम्भवदईति भावः। "अन्यया" थागे खर्गसाधनत्वसामान्यस्येवाभावे, ‘are वाश्येऽपि, wfenaa पाठः, "कामौति खगेकामेत्यथेः, "यदैव" क्रियाखरूपः, "अयोग्य" खर्गासाधनं, "पञ्चात्‌" aware, "योग्यं खगं- साधनं, ‘wate चेति खर्गासाधमते चत्यथेः, "निष्फलः प्रयास- दति श्रपूष्वेवाश्यताकर्यने यस्तव प्रयासः स निष्फल care | नम॒ चेति, "कामिकाः खगंकामकाय्थे, 'तदर्चिका्या' श्रपू््वाधि- कार्य्या, तथाच यागः खगेसाधममेव नेति भावः । “यागे रागा- दिति थागे रागादङ्ग वेधोत्यनेनम विरोधापन्नेरिव्ययेः, तख हि रागः खर्गादिफलेच्छा, खगंसाधनतान्ञानजन्यचिकोषां वा, तथा यागे प्रटृन्तिः शङ्गे च विधिरप्रै तदर्थितया प्रत्तः, श्रन्यथा waar Az प्रहृ्तौ यागवदङ्गस्य प्रधानलापन्तेरित्यये इति भावः | wea, (तथापौति, किन्ति, विधैः सामान्यत Teel भावः | ‘aaa इति यागादिक्रियाया योग्यत्वे तद्रोचरो wae

प्रयल्लो विफल इत्यथः, द्रस्य वत्काग्यैताबोघधनाय प्रयासो ey इने | न्न चेति तथाच यागः खम साधनमेव नेत्यर्थः । "याग दति रागः खर्गादि-

श्रब्दास्धतुरोयख गे ऽपूव्वेवादः | RLY

fean परम्यरासाधनमिति ma न भवेदिति चेत्‌, सत्यं किन्तु खगेसाधनं याग इति ara साक्रात्पर- न्यरोदासौनं वस्तुगत्या परम्परासाधनत्वविषयकमुत्प- यमानं मायोग्यतया परिभवितुं waa यदि ख साक्षात्परम्यराविेष दयव्यतिरिक्रं सामान्धं AK

धनलमाचश्रक्रलादिति भावः "परग्परासाधनवेति साधमलत्वेन परग्परासाधनत्वविषयकमित्ययेः, “श्रयोग्यतयेति श्रन्वयप्रथोजकरूप- व्तलचषभवन्मतसिद्धयोग्यताज्नानविरडेएत्ययेः । मनु साचात्ा- घनलव-परमग्यरासाधनतलवाभ्यामतिरिक्रं शखाधमत्त्मेव मास्तोव्यत- श्राह, यदि चेति साचात्छाधमलसय-परग्परासाधनत्वलातिरिक्रं यदि

परेच्छा तया तत्साधने यागे GACH वेधो विधिस्पुन्बे' तदधिंतयाङे प्रड- तिरिति त्वदुक्तेन तवेव विरोधादिचंः, खर्गसाधगताश्चागन्धचिकौर्वा राग इन्धे । aq न्यायनये यद्यपुव्ाधितयेवागने प्रत्षिसतरदा प्रधमं az niet मूकत्वमङ्विधेः स्यात्‌, खर्गाधिंतया चेत्‌ तदा यागेनाविधेषाव्‌ विनिगमनाविरहात्‌ acy ग स्यादिति चेत्‌, न, खर्गाग्वयावि्ेषेऽपि एकसमभिव्या्ारेण यच विधिवाक्यं प्रवर्तते तत्प्रधानमिति निगेयादि- बेबे । पथमं साधनत्वेनेटसाधनत्वेन वाङ्विधिप्रडततावपृव्वंकल्यनोत्तरम- एरूपेरटसाधनतान्चानादङ्े प्रडस्तिरियन्ये। तदुल्षरभेवाङ्विधिप्ररतन्तिरि- wy: । ay fatafarad सामान्यन्नानं कथमित्यत ae, "वस्तु मेति, fatten विशेषरूपेण भागनियमोऽसिद्धः तरव घटत्वेन गौबधटादेरविंग्रेषस्य भानादिति ar) गनु नौलघटल्वाद्यतिरिक्कघटत्व- बदुमयातिरिङ्कतल्घा धनत्वं aaa are, "यटि चेति, 'योग्यमयेग्य-

BR वत््वचिन्तामयौै

तदा अननुगमः, fa वा विश्ेषयसि साक्षात्परम्परया वेति । न च यावददिशेषवबाधे तदाभित, परम्यरासाभध- नत्वेऽबाधादिति। Rai योग्यता fe खवबाधकप्रमा- fara वा सकलबाधकप्रमाविरडहो वा, sara वहिना सिश्वतौत्यादौ खबाधकप्रमा-तदिरषहौ समयमेदेन स्त इति तदेव योग्यमयोग्वश्बेति प्राप्तं, दितीये तु योग्यानुपलब्धग तन्निश्चयोऽशक्यः परप्रमाया शअयोग्य- त्वात्‌ नच वाच्यं सकलबाधकप्रमाविरशः खरूप- सन्नेव प्रयोजक इति, योग्ये योग्यतास्मादन्वय- बोधाभावप्रसङ्गात्‌ अन्यस्य तच बाधकप्रमासश्चात्‌ | ऋअम्बयप्रयोजकरूपवश्वेन बाधकप्रमाविरदो निश्चौयते

साधनलत्वमामान्यं नास्तौत्यथेः, (तदाननुगम दति, भवनग््तेऽपि श्रक्यतावच्छेद कामनुगम ca: । ‘fa वेति, धम्वितावच्छेदसखे- कष्याभावादिति भावः) भान्ताश्डूं निराकरोति, न चेति, ‘agifud’ साघमत्सामान्य बाधित । परप्रमाया दति, अनुमानस्य @ स्वज सब्येदा श्रमवतारादिति भावः, शश्रयोग्य इति, भवग्त- दूति शेषः, नधोग्यताभ्रमादिति निरक्रयोग्यताभ्नमस्येव सत्वादित्यथैः,

(९) मौमांसकेकटे तिना इदसाधनत्वेऽपि शक्छिसखोकारादिति ara: |

शेति । ग च विरुषपदरमनव्यन्तामावपर, तत्रिखयस्याश्यक्छत्वादिति भावः | couaa इति । न च नित्य-निरो षत्वेग वेदे तदनुमेय, तस्येव प्रमं दु रछय-

श्ब्दाख्थतुरौ यखे STATE: | RLR

शति चेत्‌, तहि प्राथमिकत्वात्‌ कैव योग्यता । न चख सा प्रते सम्भवतीत्युक्तं, किभ्वेकविशरेषवाधे शाब्द सामान्यन्नानं तदितरविशेषप्रकारतानियनं हिद्रवाषे द्ितरघरन्नानवत्‌। न ख दारानुपश्थित्या प्रकते तथा घटते | रतेन यदुक्तं प्रशस्तरूपवान्‌ चैच caw TMA ATTA रूपमाबमवगम्यते तदत्‌

Wy श्रष्यप्रयोजकङ्ूपवन्तेव, सम्भवति' प्रयमं sar सम्भवति | ननु योग्यतायाः संशयसाधारणं wa शाब्दधोकारणं नतु fe तथाच ख-परसाधारणबाधकप्रमा विरस स्वं निशेतुमश्रक्त्मेऽपि a afaftaracarare, “किश्चेति, ‘mea- TTY सामान्यप्रकारकशाब्दसामयोजन्यन्नानं, TTA न Tet wed सामान्यप्रकारकले विग्रेषप्रकारकलास्भवात्‌ | दारानुपश्धिल्येति, विधेः सामान्यत दष्टसाधनत्वलस्येव गशक्यता- व्छेदकलादिति भावः। इदमापाततः दिद्रबाभे तदितरघरवेम धटविश्रेवधोवदबापि ease तदितरसाधनत्बलेन व्यापाराजु- पितावपि साधनलधौसम्भवात्तश्यापि विशेषधश्मेत्वादिति ध्येयं | गौर-श्ामेति, गौर-श्यामयो्धी विशेषो गौरत-श्यामलषूपः, “ET मा Sue |

वात्‌ । वस्तुतः wan तन्निश्चयासम्भवान्न सा योग्यतेति भावः । शपरसङा- दिवि, ana असं सर्गाय्रहतवेऽपि न्यायगयमम्धुपेत्योक्षं । ननु न योग्यता-

WME Tela: खरूपसतौ योग्यताप्रम हेतुरि्खचेराह, ‘fae | 40

ars avaferteralt

विशेषानवगमेऽपि साधनत्वमाबमिति ange, at कविञेषवाभाभागेनोदासौन्यसम्भवात्‌ |

रतेम खगेकामाग्वयवलात्‌ क्रियायाः फलसाधनत्वं तदसलाच्च पटोः संस्कारस्येव स्थायिन्वं करश्प्यतां किम-

भदहेकदे शिमतं दूषयितुमाह, “एतेनेति, “खगेकामानयेति खगेकामौयद्तिसाष्यलान्वयेत्यणेः, "पटोः संखकारस्सेवेति भवकते पटोः रंस्कारस्सेवेत्ययैः, तच्तेऽगुभवस्सा पि श््पैकस्पमयेवो पपत्वा खंख्कारकश्पनायां मानाभावेन ययाज्ुतासङ्गतेः, TAG TICS फखवमयस्ायिलाभावात्‌ पटोरिति, पटुलं इतिफलोपहितव,

लसामान्दघटिव विद्ेषदयमध्ये नियमोऽयं बोध्यः, दिगेतरत्वप्रकारकषटन्चान- afcaw:, whet चिक्य यथा faxed द्िगेवरत्वेन घट धोखथा eer ward तदितरकारडल्वेन इारानुपद्ितावपि axtog तस्यापि विदेष- त्वात्‌ । faq परम्परासाधनत्वेनापि atc हिगेवरत्ववद्योग्यतावला- देव तग्ते तदुपरख्धितिसम्भवात्‌ | ग च परम्यराघट कापूव्बेस्य ध्रागमजुमवात्‌ गोपस्ितिरि्ति वाणं । ग हि ana खन्वयपतियोगिग रवोपद्ितिर म्वयबोधाक् | खपृव्ववा्यतयेऽपि तदमन्बयप्रसङ्ात्‌ HTT घटादेरेव शरक्तिग्र विषयत्वेन पदार्थं मरणे तस्येव विषयत्वात्‌ तथाच परभ्यरासा्न- त्वपकारकोपखितेरवा्यसमागप्रकारकल्वेन हेतुत्वात्‌ । सा च म दुमा वाकार्थागुमवकाक्ञे च योग्यतावलात्‌ परम्यरात्वेनापृन्बेमेव भासतां, TUTE किमपृव्बवाश्चतया | म च पदाजन्धतया खोपखितिर्गाङ्क, ferrule तावपि तुल्यत्वादितौति प्रकाशः |

agaa निरस्यति, “रुतेनेति | सख्ारस्यापि न सव्वेस्य aura:

WET GL TSS ऽपव्व वादः | Be

yae weer यागस्यामे प्रत्यक्षानुपसस्धि- रासमविश्रेषगुखानां प्रबमक्षणख श्व afaqaanaey जननस्वभावात्‌ अस्तु, म वैवं क्रियान्तरमपि तथा

wfaatafa कलपय्येन्नख्ायथिलमिव्यथः । न च योग्यात्मविशेष- इशनां सखोग्रोत्पनगशनाश्वतया कथं यागारैरिष्छा विशेषरूपस्य तवत्‌काखखायिलमिति Wa | खवख्यामुगतस्वेकस्याभावेन wwe- AMAR ANAT ख्गेगयकतेरेव ना ग्रकलान्वुप- गमात्‌ । म व angie नाश्स-नाग्रकभावेऽपि तत्ततकशोत्यश्ञ- चनेच्छादिकं प्रति तन्त्‌शकदितोयोयो बदस्शदुत्य वेन awa तथाच यागादिषमागकालौगज्चानाद्यमरवर्यागादे राशएविना्िल- मवश्वकमिति ae) vata चणेऽनन्तचणसत्वेन विनिग- मनाविर हाददनन्तका्ये-कार कभावस्यावण्डकतया - खाचवेन AZ fata नाष्ड-नाग्रकभावादिति भावः। aa दिनान्तरेऽपि Ure प्रत्धकापन्तिरत wy, ‘aes, ‘VEE: इच्छा, श्रथ- wee एवेति चतुथंखणपूष्यखण एवेत्ययेः, तेन विनश्वदवम्बप- रामरादेरगुब्यवसाये ग यभिलारः, अपेषाबद्धः चकजयावखाभिले तदितरलेनात्म विशेषणो विगरेवणौयः, तेन विनश्छदवसखतदनुग्यव- षये ग वथमिषारः । “ज्ियान्तरमपौति श्चान-डेवादिकमपोत्यथंः निविंकष्यकामपेच्तयपन्ते |

केचित्त “प्रथमच्षण weg दितोयक्षयान्धतर च्य tad, तेनागु- arnt परामर्ानुखवसायसम्भव KATE: | ४

३९६ तत्त्वचिन्तामणौ

प्रमालाभावात्‌, रवं लोकप्रसिहक्रियाक्रा खत्वब्युत्यत्ति- रपि ant न मयतौति परास्तम्‌ । सखगेसाधनतायोम्ब- तया स्वगेकामाम्बयः aaa ख स्थायित्वं इत्यन्यो- न्याश्रयात्‌ लोके धम्मिग्राहकमानेन क्रियायाः afe- कत्वनिञ्चयाञ्च |

ee ee

‘aur asacauaenta, ‘wtanfagfa श्रोदमकामः परवेते- arfeatfanafawafagae:, ‘fmaaraafs facie क्रियाजिष्ठकाय्येताबोधकतलमपौत्यथेः, “खगेसाधमते ति खगंसाधमल- खूपयोग्यताभिखये सतीत्यर्थः, 'खगेकामाग्वथः' खगेकामौयङूतिषा- ध्यत्वान्वयः, “स्थायित्व श्ायिलकल्पनं, स्यायितकण्यने च॒ खन साधनत्निखय इति शेषः, ‘eta लोकस्य, "ध्ियारकमानेनः meu, ‘efunafigeafa cel नाहं यजे ददानो मम aims varus, waar चट-तजन्ञानादेरपि fawaronftfa भावः । इदमुपल्णं यागादेस्तावत्‌ काशखाथिष दिनान्तरेऽपि तप््र्यक्षापन्तिदुग्बरा, न fe arated नियम- awecta का््यीत्पन्निर्वारयितुं शक्या, श्रात्मविग्रेषरणशस्छले ताद-

ननु नान्योन्धाश्नयः यथा खगकामाग्वयानुपपश्चा लिकः काय्यं wires तव खव धभ्भिकन्पमात इति न्यायेन क्रियाया खव स्थायित्वं negate ware, “लोकेति किया तावत्‌ फलपय्थेन्ो श्थापारः फलद्यावच्छेदकं तस्य यनेः खत्वध्वंस इति aquatica यज्यर्थः fag: क्रियाग्तरवदिति लोक.

शब्दास्थतुरोगखद्छे ऽपृन्येवादः | | Ere ननु देवपुजार्थो यजिः, पूजा are गौर-

शनियमसन्वेऽपि गङ्गाखानादिखले तादृशनियमे मानाभावेन) खशाचिलासम्भवाच्चेव्यपि बोध्यं |

ae: wee, “नन्विति, “गौरवितेति गौरवितमिष्ठमौति- हेतुक्रियेत्यथंः । यद्यपि गौरवितलवं न खापेचयोत्क्षवत्व, उत्कर्षस्य Wawasan”) द्ये तदसम्भवात्‌, नापि खश्ञामापेख- वोतृष््टधो म्व, मूखांयां मातरि तदसम्भवात्‌, नापि खगुणापे- चया BSI, राग-देषाधरोत्कव्येरपि तथालापक्तेः, मापि सपृष्टतापेचयो त्‌ शष्टसुङतवल्वं, शन्रपदजमकसुहृतवति नोचेऽपि तवालापन्तेः, खसुकतापेच्चयापरष्टसुशटतवति मादप्रतावन्याघ्याप- wy तथा पि भक्तिविषयलव(?) गौरविततं, भक्िवश्च प्र्यचसिद्धो-

(५ श्गकामो agri खञायादि्यादौ सर््वाङ्गीगजलसंयो गादिरूपखामा- दिक्रियायाः स्धाधित्वासम्भवादगुव्वक ख्पनाया TATA RLS भावः |

१ शुणगवनातिरूपमरलयेति we |

afatatefaterfafa wo |

सिदक्षणिकत्वायाः क्रियाया न Ber करयते धम्मियाश्कमानबाधादि- अथं eae । तथाच परमाणान्तरबाधे + धश्भिकल्यनापि sara, अन्यथा प्रतोतध्वं सानामपि लोके तिरोभावमाथकस्यने साह्यमतप्वेश इति भावः | रखवमनुमवस्यापि स्यायित्वे संसारोऽपि न कण्येत तथाच संस्छार- Via स्यादिति बोध्यं ।

cer wy, नग्विति, fret दद्यात्‌ सन्धासुपासौतेन्यादावपि

as । तस्वचिन्तामणौ

गोच विषैयकसमूहाखम्बनव्याटन्तः(९ मानसलनग्याप्योजातिविग्रेवः, तद- afeest प्रति कारणश्च नानेव का््येमाचटन्िजातेः कास्येताव- च्छेद कतानियमच्याप्रयोजकतथा तस्याः काम्येतानवच्छेदकत्मेऽपि चतिविरहात्‌ यथाकचश्चिन्तदनुगतकारण्ष्वापि वं शक्ल | मसु तथापि अरध्चिमाराधयेदित्यादावग्वयानुपपन्तिः। म afar ay गोरवितस्यामेरेनान्वय इति are) गौरवितख् पदार्थेकदे- लात्‌ स्तोकं पचतोत्यादाविव किया विशेषणतया ageafay- area: | नापि गौरदिवमौतावाधेयतथा तदन्वयस्स्ताप्येकदेभ- लवात्‌ गौरवितशम्बन्वितथा छपसख्ितेखेति चेत्‌, न, गौरवित- मरौ तिरेत्कियारूपविणिष्टेऽपेः कलेनाग्बयात्‌ । ग॒ Yaafy- faemacera इति are) धात्येतावच्छेटकफलशश्रा खित्वं कष्मेत्व- मिति adfeinta तल्लाभात्‌ गौरवितादिषु ear. wet मरौतागेव वा waa तदन्वयात्‌ । भ च तथापि रुष्णसुपासते- व्यादावगतिरेव भगवतः wwe प्रोतेरभावादिति agi तजापि विषयितायाः कषोविभश्वयेलात्‌ खा च गौरवितप्रौतिदेतुकियावा- मेवान्वेति । भ च भगवदिषयकक्रियाथा गौरवित नि्रौ fea बाधितमिति are) प्रौतिद्ेतुपदेन भोतिखरूपयोग्यस्छ fra शखतत्वात्‌ इति भावः |

(९ नोचविशेष्यकसम हालम्बन श्वानश्च हत्त इति ख ° | (९) tree गौरवितल्वेऽपि तमरषप्रोतेरभावात्‌ अन्धगौरवितनिकोते- शतादृश्क्रियाया अजनकत्वाद्बाधितत्वमिति मावः |

देवताप्रौविरेवान्धज्रादषश्ता डारुमिश्वमिमानः | नगु मानान्धः aw

CTIA यखद्छे SUSE: | ३९९

वितप्रौतिेतुः किया, अतो देवताप्रौतिदारा यागस्व खगेषाधनत्व, प्रतेः afeadsfa प्रौत्यनुमवजनित- संस्कारदारा तत्सम्भवात्‌ | अतरवाम्रेयादौ प्रौति- भागितया अग्रारेरूदेश्यत्वमिति चेत्‌, न, यज्‌ टेव- पूजायां इति fe शाब्दिकिस्मृतिः स्मृतित्वादेव न खतः mei न ख यागस्य देवताप्रीतिहेतुत्वे ata देवताप्रौतिसाध्यत्वे वा मानान्तरमस्ति। AAT

mang भक्रिजन्यक्रिवा ` श्राराधना शष्णसुपासौतेत्यादौ चख Wwe war दत्थादायिव विवथयतथा uns waa ware- रण्वचबोध इति ATW: |

“देवता परोतिदारेति, तथाच किमपूर्मवशेति भावः। गलतु प्रोते सुखस्याश्टविनाग्रितया कथं खगेखाधनवमत sre, श्रौतेरिति, शरौत्यलुभवजनितेति खशौ किकप्रत्यशद्रारा प्रीतिनमितेत्यथैः, 'तत्‌- समयात्‌" मौतेः खगेखाधनलसन्मवात्‌, waa ` ्ाग्रेवादि- ware, श्रो तिभा गितया' तव्न्वमोत्याश्यतचा, श्राब्डिकङतिः" प्ष्दिकानामथेवाद इत्यथः, ‘wie’ चअथेवादल्वात्‌ । भन्वथे- Teste aerator प्रामाख्छमित्थङ्चेरारइ, "वद्तसख्िति, ममु विष्णुप्रौतिकामो विष्णुं ध्वायेदित्यादिश्रुतिरेव देवताचेतन्य

anfcarmngre, ‘a चेति, म चाविगोवल्वादिविर्ेभिवस््तित्वादु बेदोऽनु- मेष इति are अनुकूशतर्काभावादिति भावः । ow चेति, गच यन्न

BRe तत्वचिन्तामयौ + `

चेतने देवे मानमेव नास्ति यच च विष्णुग्रोतिकामा- दिवादोऽस्ति aw विष्णरेव प्रतिः न तु विष्णोः Teeuwen विष्णुशब्दस्य प्रोतिविश्रेषवाच- कत्वं वेद्‌ रव कर्ते । न चख देवपुजाथैयज्यन्वय- UNIT, अन्योन्याश्रयात्‌ । नन्वेवं आप्रेयादौनां

नानमित्यत आह, "वेतन इनि, श्रतौ खियप्रोतेरभावात्‌ परकौौीय- सुखस्यापराप्रत्यचलादतः सुखबिद्धिर्देवताचेतन्यविरडे न॒ सम्भव- लोति ara । "यज चेति, विष्णोः प्रो तिकामस्तं ध्यायेत्‌ प्रौ यते भगवान्‌ इरिरित्यादिञ्जुतौ च मानाभाव दूति भावः। ननु frame प्रो ति विगरेषबोधकलवे काग्यदृष्टचरमित्यत are, शविष्ण्‌- शब्दस्येति wat भवश्ञयेऽपि विष्णौ पौतेर्बाधिततवेनम तननिष्ठ- We: फखलाख्म्भवादिति भावः । देवपूजार्थैति खमंकामोथजे- तेत्थादौ रेवष्रणायंकथवधातना देवतानिष्ठगौरवितपौतिष्ेत्‌- किथालेभ बोधना दित्यः, ‘ae’ देवतायासेतन्य, “अरन्योन्याखया- दिति षषधातोौवतागिष्ठप्रौ तिदेदुक्रियाबोधकलवदिद्धौ देवता-

(९) चेतन इत्यादिः न सम्भवतोति माव इत्न्तः पाठः ATER athe |

दिष्छोरि्यस्ति तच का गतिः, त्र मानामावादिनाडः। ब च वसख- प्रोतिसिादौ का गतिः, तस्यापि प्रोतिविग्ेषवाचकत्वकर्यमात्‌ | Taya: Ya wat देवताप्रौविर्िन्तरादृदं विना कथं afrate:, तदगुमवजनिव- cece च erage at पलाभावप्रसक इति बोध्यं । “ear-

शब्दास्तुरौयसब्धेऽपृव्यवादः | RRL

wafefgafest च ताद्ग्रक्रियाबोधकलसिद्धिरित्यन्योन्याश्रषा- fear) इद मापाततः यनधातोख्ताद्शक्रियाबोध्कलवशिङ्कौ रेव- ताजिष्ठचेतन्यिद्धेरशुपयोगात्‌ महाजनपरिग्टहोतश्ाण्दिकङधतित- एव तादृश्रक्रियाबोधकलत्वसिद्धः । किञ्च awd Ware Zama मानाभावेऽपि शदस्ाखा दि शरोरिणमग्धपगच्छत्येव तत्‌प्रौतिरेव यापारोऽख। न च प्रोतेः सुखस्यादएविनाभशिलात्‌ weve च खध्यं-सरणेतराजनकल्नियमा दिदमप्ययुकमिति ae) are निकमे मानाभावात्‌ । वद्खतस्ठ॒ देवतायाखेतनत्बेऽपि way देव- तावाः प्रौतेने व्थापारल्वसन्भवः sud चरं नि्वंपेदित्यादिविभि- बोधितवेष्यवयागादौ सुवणेदानारौ च तदसम्भवात्‌ । भ च तेजापि विष्णुपरोतिरेव व्थापार इति are । विष्णुनिपरोते- frat । ग॒ च तथाणाग्रेयादियागखले श्रावश्यकान्बारि- Witte ्यापारोऽख्छ॒ fa तजापूरव्धणेति वाच्यं) देवतानिष्टप्रौतेः कगेगव्यधिकरणलेम व्यापारत्वासम्भवात्‌ एतत्‌ पुरुषोययागजन्यरैव- ताप्रौतितः पुदवान्तरस्यापि खमगेप्रसक्गात्‌ तन्तत्‌पुरुषौयलान्तर्भा- वेन कायै-कारण्यभावेऽनम्तकाय्यै-कारणटभावप्रसङ्गात्‌ गोौरवाञ्च। रय देवतानिष्ठभ्रौ तिने ara: किन्तु रेवताविषयकखपरो तिः, मोतिखा- wie: एवं ay विष्णु्रोतिकामादि वादोऽस्ि तजापि विष्णविष- चकपरौ तिरेवाथेः, अन्यथा विष्णलादेः भोतिनिषटले विष्णोः परौति- कामः Set भगवाम्‌ इरिरित्यादिश्ुतेः सब्वेसिद्धाया श्रपला- फप्ेरिति चेत्‌, भ, यागादेः साशाद्देवताविषयकानुरागनन- कल प्रत्यक्वाधितलेनापूलवद्ारेव RAAT AIA वक्तय- 41

RRQ क्स्वचिन्तामशो

तथा yeaa कसख्ष्यल्ा विगेषेण विनिगमना विरडेश- पूववेलिद्धदुग्वारलाच्च इत्येव दूषणमवसेयं |

केचित्त यागादिगोचरसंस्कार एवावश्वकलाद्या पारोऽख्ड किम TAU स च संस्कारो न रतिमाश्यतावच्छेद कवे जात्थावच्छिल्नोऽपि तु खगेनाश्सः। ग च संस्कारस्य विषयाजन्यतया यामादिमोचरसंख्कारख कुतो यागादिव्यापारलमिति ae) यागादेः ख्गोचरलौकिक- WIG खविषयकसस्कारजमकलत्वसम्भवात्‌ अ्तणएवानुभमित्यादिष्र- नितपरकौौययागादि गो चरषंस्कारवतो न खगौत्पन्तिष्वस्य are त्वाभावात्‌ | न चेवं चटादिलौकिकप्र्यलजन्यसंख्कारं प्रत्यपि षटादे- RHA A Cas वाच्यं । तज मानाभावात्‌ श्च तु खाघवतकंषह- हतस्रगेसाधनलान्यथानुपपन्तेरेव मानलात्‌ | श्रथेवं गङ्गाख्ानादिशले परकौौयगङ्गाखानादिणौ HAASAN LRT TAT SL खगे सङ्गः कुष्टाद्युपहतलचः अन्धस्य च प्रत्यचास्भवात्‌(९ गङ्गाजलसंयोगात्‌ खर्गारुत्पन्िप्रसङ्गखेति चेत्‌, are तजापूव्वस्यावश्वकत्यऽपि यागादि- VAG मानाभावात्‌ श्रन्ञातयागादेरनन्बपगमादित्याङः |

मनु फलसाधमताग्वये फखयमयस्थायिल-ताङुश्व्यापारोधावम SMC योग्यताले श्राग्रेयाष्टाकपाखयाग-रेददरधियाग-ठेग पयोयागात्मकयागब्रयद्ूपख्च द शेस्याग्रेयाष्टाकपाखयाग-उपांएवा- गाग्रोखोमौचेकादश्रकपाखलयागाद्मकयागजथरूपस्य पौ शेमासख चा- वान्तरकशिकापू्ेचयं we विना षड्जन्येकपरमापू्वंजनकलम नुपप थुगपदाग्रयादौनां सहानवस्ठानादतो द्े-पौणेमासार्वा

^" कुरादयुपहतत्वचा प्रमश्लासम्भवादिति we |

शब्दास्यतुरौ यखब्छेऽपूव्नंवादः | ३२३

षां छिकत्वात्‌ योग्यतानवगतो परमापुव्वैकारश-

धेत खगेकाम इत्यादि प्रधान विधिबोधितपरमापृव्बषाधमलान्य- चानुपपत्या तज परमापूष्यैमाश्यक शिका पू्यंषट्‌कं कर्ष्यते इति तव रिद्धागो area: योग्यताज्ञानाभावेन प्रधानविधिवाक्यात्‌ प्रथमं परमापूव्येषाधनताज्ञानव्येवासम्भवादित्याश्ङ्ते, "नन्वेवमिति, “एवं? Tease निरक्रान्यतरवत्वश्य योग्यताले, (चणिकलादिति शरादविनाभिलादित्यथेः, परग्पराघटकानुपश्ितेखेति शेषः | कचमिति कथं प्रधानविधिबोधितपरमापूष्बेषाधनलयान्यथानुपपक्या किकापुष्वैकण्पममित्ययेः । यदि च निरुक्योग्यतान्नानं विनापि प्रमापूरयेषाधमतवावनमस्तदा Way विना खर्गंसाधनलस्या- पि च्वागसम्भवात्‌ कि परमापूष्येष्यापि वाश्यतयेति भावः । भ ख Tf प्रधानविधिबोधितपरमापू्वेसषाधनलान्यथालुपपत्या कलि- कराू्व्वाणि म wep श्रपि तु श्राप्रेयादिबोधकप्रत्येकवाक्धाव्‌ इखिकापूर्व्वौपख्ितौ प्रधान विधिवाक्यात्‌ परमापूव्वेषवाधनत्ावगमः mag भरधागविधिवाक्धं मूकमेवेति ares श्रपसिद्धान्नात्‌ ्ाप्रवाष्टाकपाख्लो भवल्यमावास्यायामित्थादिमरह्येकविधिवाक्ानां दभपौणंमाससरूपमाजबोधकतया कणिक पू्व्वाबोधकलाञ्चेति fa मैः । आश्एुविनाभित्वेन प्रतिरंडिते कमणि यद्रूपेण qe खाश्रवादिति पूार्थकयव्थन्बये खति देवताचेतन्यसिदधिः, तत्सिद्धौ च पुजाधंकयज्यग्बय ergy | तुल्यन्धायतया wed, नज्विति,

धप्रेयोऽङाकपालो भवत्यमावास्यायामेग््रप दधि भवत्षमावास्यायामित्धादयः बडतत्तिविधयः दशं -पौंमासाभ्वां अनेतेति विधिवाकार्थो भूतप्रधानापूल्वे

BRB तत््वचिन्तामलौ

त्वानवगमे कथमपुव्वंकर्यनेति चेत्‌, म, काम्ये अजपुषय

काल्लान्तरभाविल्वप्रतिखन्धाम TZU ATA RST TTT TE तत्प-

व्ये्स्थायिव्यापारोपधायकलं योग्यता प्रहृते च प्रधामविधिना

काय्यैल्रूपेण WAG बोध्यते तथाच काय्यैत्वङूपेर ASH दर््णादौनां याद्या ay च परमापूव्वैवरूपेण कालाम्तरभाविव- प्रतिसन्धानेऽपि म काय्येवरूपेख काला नरमा वित्वप्रतिसन्धानं कां

लावच्छिश्नस्य द गो दचवयवदितक्वणेऽपि सम्मवादतः परमापूरैरमव- स्छायिव्यापारोपधायकलवश्चानं विनापि प्रथमं का्येलरूपेरट षामा-

न्यतस्तत्ाधमत्ग्रहः उन्तरकालंश्च खगंसमयस्था यिकार्य्यानरान- ARG AIAN परमाप्व्यैजमकतयेव qaqa तच way सम्भवति श्राग्रेयादेराशविनाग्रिलादतः पवन्पराजगकलं

Terran far शअनुपपन्नमित्धलुपपत्तिन्चानात्‌ कि ।

कापूर्ग्वाणि Te Bie च॒ टेशाम्तरभोग्यत्येन कालानक- रभाविलप्रतिखन्धानान्तत्पय्येन्तस्यायिव्यापारोपधायकत्वज्चानं विना सामान्यतोऽपि न marrage दति दढाभिषन्ध्या समाध, "काम्य इति दभे-पौणेमासाग्यां यजेत खगेकाम इति कान्ब- विधाविल्ययेः, “श्रपूर्वेवाश्यत्खिता विति काय्यैतरूपेर परमापू्ववा- wt वडुत्यचयूर्व्वायि we, way सव्वं प्रधागोभूतमपुव्वे Te! samyaifa कख्यानोति तत्षिडान्तः स भ स्यात्‌ कमिकप्रधानापूने प्रति शणकानामाभेयादिकम्मगामयोग्यतया ATIC TSA TATE: | ‘Sry इति, एकस्योत्वटरागगोचरतया ततुपुरयच्तमः कलिकापूज्वेबोधन्

श्ब्दास्यतुरोयखब्देऽपूव्वंवादः | RW

qweafan आग्नेयादौ ACT साधनत्वस्य योग्य- तासम्भवात्‌ न तु प्रमं |

अवसखितायेवेत्थथेः, agit साधनलश्येति परमापूम्बैदारा खाधनल- VAR, सामान्यतः खगं साधनतल्वरूपेष्ठान्वये इति We: | "थोग्यतास- अवात्‌" योग्यताज्ञानसम्भवात्‌, न तु प्रथममिति न तु Ware

कात्प्रधामविधिरेव, तथाच प्रथमप्रत्तात्‌ तस्मात्‌ Sy प्रतोते पुव्वं- इरे खग प्रति यागस्येव नियोगं प्रति east कारणतास्विति प्रतौतवेवाग्रेयादौनां नियोगसाधनताधौरदेति, तावत्पग्धैन्तस््यायिद्यापार- वष्ररूपयोग्यताया wag ग तु परथममुत्यत्तिविधिप्र्निरिति माव- ws: afer, न हि खं प्रति खं साधन, तथाच तहारौभूतापूर्व्वा- तुषद्ितौ प रमापू्वैकारणतागोघे कथं योग्यवाच्चानं, कथं वा सा्तात्‌- MATT परम्यरासाधनत्वप्रकारकधोः। न च तव्नातौयपरमापु- नपस्थितौ स्धायिद्यापारवत्वरूपयोग्यतानिखयसम्भव इति वाच्यं । तच्ना- तोयसंखाराद्यपस्धितावुक्तयोग्यतानिखयसम्भवे प्रधानापूर्वस्यापि वाच्यता- Te) ay तव्नातौयमिति चेत्‌, ग, सर्वधा BITTY प्रतेप्यसम्भ- वात्‌ गुणल्वादिगा aera तथापि सम्भवात्‌ प्रते तन्न योग्यताघटक- मिति तुल्यमिति । eats: देष्ाम्तरोपमोग्यखग अारुविनाधिकियायाः MANY साधगताबाघे THT योग्यता्चागविरहः, Tas च परमापूव्वै प्रवि साक्तादपि तस्य हेतुत्वसम्भवे योग्यतान्ञानसम्भवः । न च यौगपद्या- मावात्‌ ग तथा, ऋलिग्‌भिरनेकैरेकदा कियमाणानां यौगपद्यस्यापि सम्भ- वात्‌, गरे च बखामेककन्तैकत्वपरतिसन्वाने अयिमायिमनाश्रादमुपपत्या परथमणरहैतसाघनतानिर्व्वाहा्ंमुत्पश्चपु्ने कख्यत इति, तदिदमुद्छं ‘aqi- रेति agar: |

२६ तस्वचिन्तामबौ

area विनेत्यथेः, wie देहान्तर भोग्यलेन कालान्तरभा विल्प्रति- सन्धानात्‌ तत्घाधनलाग्बये तत्पय्येन्तख्ा यिव्यापारोपधायकलसख यो- Waa का्यैलशूपेण WAGs च म तत्पय्येग्त- खायिग्यापारोपधायकतन्ञानमपेखितं aerate are न्तरभाविलाप्रतिसन्धानादित्यभिसन्धिः | एतचापाततः खगेख का- लामरभा विताप्रतिशन्धाने क्रियायाः खणिकलाप्रतिसन्धाने वा खग साधमत्वान्वयेऽप्यपूरव्वीपख्ितिं विना योग्यताश्ञानषम्भवात्‌।

केचिन्न द्े-पौ मासानां यजेत खगंकाम caw विधिप्र- यस्य॒ काय्येलरूपेणा पूष्वेसा मान्य एव WHAT] प्रथमं काय्येलरूपेष्ठ RMA: AAAI पर मापूष्वेवाधनत्वाव- गमः भ तु प्रथममेव परमापूष्वैसाधमलावगमः। म च प्रथमं काम्बे- लरूपेश कथिकापूष्येसाधमल्वावगमेऽपि aw परमापूष्वेपय्येन्तश्वा यित्वं न ग्टहौतमिति are: दितोयबोधे परमापूर्वं खगेपय्येन्तश्वाचि- त्वत्‌ प्रथमबोधे कशिकापूष्यं स्वगंपय्येन्तस्यायिव्यापारषमयश्वाचि- लभानेऽपि बाधकाभावादिति समाधत्ते, "काम्य दति दभे-पौष- मासाभ्धां यजेत॒ खगेकाम इति काम्यविधा वित्धयेः, “श्रपृष्बेवाच्य- afeafafa काय्येलरूपेण कलिकापूम्बष्या पि वाश्थवख्िता विल्यथेः, MEN साधनलस्छेति fear परमापूर्वेषाधमलवखछेत्धयेः, wae दूति शेषः, शयोग्यतासम्भवात्‌" प्रथमं योग्यताज्ञानसम्भवात्‌, ‘a तु प्रथममिति, परमापूवंसाधनमत्वावगम इति शेषः। ग चेवं प्रतौतपरमापूवेसाधनल्वा तुपपत्या कशिकापूर्व्वाण्णां कख्यल्मिति सिद्धान्तव्याघात इति are) प्रधानविधिवाक्धात्‌ परमापूवंषा-

श्ब्दाख्धतुरोयखद्देऽपूच्येवादः । RRO

wearers कलिकापूर्व्वाणामेव प्रथमानग्वयबोधविषयल्व aq तदर्थात्‌ इति भाव Tas: |

ननु एकस्मिन्नेव Wad खगं च दे-पौणंमासथोङभयोौः केन रूपेख जनकल्वमिति चेत्‌, उच्यते, दशे-पौषेमाोभयसाधार- केन दरंक-पौकमाखलव्यापकौग्तेन वेजात्यविशेषेण fanaa विजातौयसखगेश्च प्रति wane विजातौ वापूवेजनकतावच्छेदटकतयेव तदेनात्यसिद्धिः। भ च दण्ड-चक्रन्यायेन दशेल-पौणेमासलाग्यामेव RY कवशद शात्‌ केवखपोणमासादा फलानुत्पादस्य परल्पर- अतिरेकादेवोपपन्तरिति वाच्यं | काय्ये-कारणभावदयकख्पने गौ- रवात्‌ द गेलादेजेमकतावच्छेद कतापय्थेन्तश्य विध्यथेव्वाभावात्‌। भ च तवापि दशेवादिप्रत्येकधष्मेमादाय विनिगमनाविरहात्‌ कायै कारकमाव्रयमावश्यकमिति are | केवशदर्धरात्‌ केवलपौ मासाश्च इवोत्पादस्य वारणाय काय्यै-कार्भावदयस्यावश्चकत्वेन MTA विनिगमकल्वात्‌। थदि च पौणंमासं विना हते दं ciate a fer wa च पौषमासे पौणेमाखलस्त प्रत्य्सिद्धलं नाभ्युपेयते किन्तु zagsied पोणमास एव पौणंमासलं पौफमासोरङत- इव टरं दभेलसुपेयते, तदा तु. प्रत्येकं दशल-पौणेमासतवाग्धामेव we भ॒ तु व्यापकजात्या अतिरिकलातिकण्यने गौरवात्‌ अतिरिक्रजातिकश्यनेऽपि दशरेलादिकमादाथ विभिगमना विरे काम्ये कारणभावद्यस्यावश्छकलात्‌ | we यदि पौणमासोन्तरङृते Wi एव zie तदा दभतेनैव हेतुतास्छ fa पौणमासवेन डहेत्‌- त्वा। म च विनिगमनाविरहात्‌ पौणंमाखलेमापि हेतुलमिति

शेर तच्वचिग्तामबौ

वाच्यं । केवश्षपौएमासनेन हेतुले पौशेमासानन्तरं दर्ौत्याद- ARATE एव परमापूर््ीत्पश्यापत्षेरेव विनिगमकलादिति चेत्‌, ग, द्े-पौणेमासाग्धां यजेत खगेकाम इति अत्या पौणेमासश्चापि हेतुलबोधनात्‌ wean awe TAT dhéarerafaany | एतेन पयोषागात्मकद श चरमयागखेव पथो- array हेतलमश्छित्यपि face) दशे-पौणंमाखलयाक्रागानामन्वे- वामपि डतूल बेदबोधितलात्‌ । शरथोभयसाधारणवेजाल्येन हेतुतापरे जातेरग्याखच्टन्ितया श्राप्रेवादियागषडूखल्च एव श्राग्रेयादिषत्किञ्िरथागानन्तरं परमापूरवोत्यस्यापन्तिः कारण तावष्डेदकावच्छिशयत्किश्चित्कारणसत्वात्‌ एवं दशल-पौणंमास- लादिना प्रत्येकडेतुलपक्ेऽपि पौणंमाखाननरं दर्शान्तगेततवा यत्‌किञ्चिद्थागे et एव परमापूर्वेत्पश्चापन्तिरिति चेत्‌, ब, परमापूरव' प्रति व्थापारौग्धतानां कलिकापूरवेषह्धानामपि त्प दष्छ-चक्रवत्‌ हेत्तथा कलिकापूवेषट्धानां wagers वा तदभावा- देव तज परमापू्बानुत्पादात्‌। aq तथापि द्े-पौणमाषखले कियन्धषूर्म्वाणोति चेदज प्राञ्चः, प्रथमतः पौणंमाखजयेण प्रक कलिकापूर्वषथं जनयित्वा मध्ये एकं परमाप्रयै जन्यते एवं दशेष येशापि प्रत्येकं कञिकापूर्वजथं जमयिला म्ये एकं परमाव अन्यते ततस्ताग्वां परमापूर्ववाभ्वां चरमं परमापूर्ववान्तरं न्यते इति न चापूर्व्वाणोद्याहः |

(९) दर्रत्व-पौयंमासतवाभ्यां हेतुत्वपच्तेऽपमोति ae |

शब्दास्थतुरौयखद्धेऽपूव्व वादः | BRE

Tag मध्यमपरमापूवंदये मानाभावात्‌ षड्भिः कलिकापूरवे- रेव चरमं परमापूवे जन्यत इति सप्तापूर्व्वाणि। न च पूरवेपूवेक्रिया- fasifad: पञ्चभिः कचिकापूर्वैः सइ उक्तरक्रिवयेव चरमं परमा- एवै भगयतु किं चरमक्रियाजन्यकचिकापू्वंशेति वाच्यं । तस्वा- eft खोक्नराङ्गदचिणादानादिसाचिव्येनेव परमापूवंजनकलोपगभेन Tea चरमकचलिकापूवंखलोकारात्‌ दचिणादानाचु- WY Wares परमाप वंदेतुने तु तज इारापेशेति प्राहः |

Way षड्भ्यः alent एव Gia: चरमपर- ah मानाभावः । भ च खगे प्रति षलामपूर्ग्वाणं षडपूवं- wan दभे-पौणमाखानाश्च हेतुत गौरवमिति ares तवापि wad प्रति षडपूर््वाणां षडूवेखम्बन्धेन द्े-पौ ेमासानाञ्च हेतुतेन Awa षडपूर््वाणणं सम्बन्धलन्तु ane एव । यदि पडपूनवांणामपि wa qa तद्‌ाऽपू्वंलेनेव इतरथा तु षट्ते एन्यदेतटि व्याः | |

तदत्‌ परमापूर्व्वानन्युपगमे दचिणादामादेखरमाङ्गख्य खगाप- वोगिलानुपपन्तेः, भ हि दकिणादानं शाचात्‌ Bie: SPAT anergy, तच्नन्यस्यापि verde wat किमपराद्धं परमापूर्वे, परमापूर्वे प्रति च दचिण्णदानारेशचरमाङ्गस्य साखादेव WA canta न च परमापूर््वाभ्यिपगमे तज षड्पू््वाणां zfe- Vara च awa कर्पनौयमतो गौरवमिति are) तवापि weet दकिणादानादिजन्यापूष्वेश्य च ai प्रति saa

Tey, मम तु कलिका पूर्वेवट्‌कं, परमापूव्वेलनन एव. दार ग 42

४६१ aafern teat

त॒ खगेहेतुः Hannay are Waa च अ्रुतिरेव मानमिति भ किञ्चिदेतत्‌ |

aq तथापि मवाडश्थादिखले दश्रपाथिंवशिवपूष्वादिख्खले च केन रूपे परमापूवे विशेषे सगं विग्ेषे च हेतुत्वं aw aarefe- ल्वादेष्लातित्वाभावात्‌। न ख तजापेक्वाबुद्धिविगरेषविष्तयङूपणवं लादि विथिष्टाङृश्िलमादिनेव हेतुत्वं अपेशाबुद्धिख परत्येकषडव्पूवं- कनवाटश्यादिग्धाडन्ता गाद्या दति are! प्रत्येकमवादष्वादि- माचटस्यपेषावुद्धः कारण्तावच्छेदकत्वेऽननुगमात्‌ | THOTT दिटश्वपेखाबद्धेः कारणतावच्छेदकत्वे WHAT खकशबवाट्त्वादि- दत्यपेशाबद्धः कारण्तावच्छेद कले TSA) अय Wey इज्ितन्तलवत्येतरलवत्वत्वादिना गवया दिकमनुगतो श्छ तदिशिषट- लेन हेतुत्वं are कार शताङच्छेटकसम्बम्भेख खगे प्रति wanes ब्ररमापूवे भ्रति लु परमापूर्वेतरापूरवंसामाग्बमेव रशा दिखखशवरषापि ्रत्येकाटन्तिजन्यकलिकापूवंनवकादिद्वारेव परमापू्ेजनभात्‌ परेव FEE OCT MAUS RE ti अम्बकिकापूवेखख म auquaa: कणिकापूवे प्रति welt लादिनेव हेतुत्वं कायताबच्छेद कस चष्डोपाठसामान्यजन्डतावच्े कतया सिद्धो गवाद््सादिजन्यतावच्छेदकजातिष्छापको जाति- fate एव धाराधाडिकपरमापूकदथादिवारणाय वरमापूरवेतरेकि wae: एरयेकापरिसमाश्रनादैकखनाश्च परमापूर्वात्याद इनि श्त, क, निखिखापेष्ठावद्धिसाधाररस्य HAMS रएकसायुगतस्ञाभावेव तेन खूपेशालुमम्नासम्भधारिति। मेवं । गवादन्तिलादेरपि गववाग-

TST T SS STAT: | RAY,

नु* यो ब्राह्मखायावगुरेश्चं गतेन यातयेदित्यव जाह्मशवधोद्यमस्य शतयातनाहेतुत्वावगमे यवा द्रि तापुव्वं Bee” तथेहापौति चेत्‌, न, WAY यात- देत्‌ इत्य हेतु-हेतुमतो लिङित्यनु शासनात्‌ feet श्रवगोरख-तयातनयोनियतं पौर्वापय्य बोध्यते प्र-

दिविषयकमामसन्चानविगेषटन्िमामसलव्याप्पजातिलात्‌ मवह्ञैः पठेत्‌ दश्पार्थिंवग्िवलिद्गानि पूजयेदिश्यादावपि तादृश्षानविप्ेष- एव धावः, तादृजश्चान विशेष परमाप प्रति ererza डेत्‌- रिति aya: प्रतिबनग्ध्यमरमाग्रङते, नन्विति, शरतथातनेति प्रतवर्षावख्डिशयातनेत्धयेः, यातनाः नरकविगरेवः, तथेहापौति तवा खगंकामो चजेतेत्धारावपि खगं साधमलावगमानन्तरं परमा- पूवंकल्यनमस्लित्यथैः, “नियतमिति कारण-कार एग्याटन्तान्यया- रिद्धिश्तुष्टथानिरूपक नियतपूवेव भि तावच्छरेद कध्मोवत्वमाजमित्यवेः,

(९ बथा दूरितापूव्वंकल्पगमिति we, ग ° |

* प्रतिबन्धिमाण्रङ्ते, “नन्विति, ‘seman’ गरकवि्येषः, corer ठव बा गतिः सा समापौति मावः । “जितमिति खन्यथासिड- चतुर्यरदितनियतपोर्व्वा पय्मित्र्थः, तेन मध्यवत्तिकल्यनं निर्व्वहति, ` अन्धा दद्धरूपाटौो तत्कल्यनापत्तेरिति भावः । नन्ेतदप्याखुविनाप्मिगां मध्यवत्तिच्चानेन विनाऽयोग्यतया zoe खन्धथा अन्यथा सिडिपदक- imate aay ग्रहे बाधकाभावाव्‌

RRR : तज्वचिन्तामणौ

व्यक्षेणानुभव-स्मर णयोरिव, AT साधनत्वे साधनसा- yaa वा उभयमपि मध्यवत्तिषरितमिति दूरित-

a

तेन ‘awanlarfe awa, “साधनसाधमत्ये वेति च aya, गिथधतपूरवेव्तितावच्छेद कलन्तु तदुत्त्यधिकरणकण्टनिषोत्तरलखम- न्धावच्छिन्नाभावप्रतियो गितानवच्छेद कलमित्युक्तमेव । मन्वनन्यया- सिद्ध गिथतपूवेवन्नित्वमाषबोधने कथं दुरितापूवैकल्यनं दुरितापूव- awa विनापि तादु श्पूवेवन्तित्लो पपभ्नेरित्यतश्राह, "तच्चेति, प्रूत- दूति गवः, ‘ara’ शतयातमापरग्परासाधमले, “साधनसाधमले काः श्तयातनाषाधनसाधनले वा, सर्भवतोति शेषः, साचात्ाधन- we बाधितत्रादिति ara: ‘afeafafa याप्तमित्ययेः, शह fafa खगेकामो यजेतेत्यादौ लिन्ध्यः, “विध्युभिष्टेति प्रवन्तेक

नितं नेयायिकेः | ciate awatiard fart य सम्भवेऽपि VATU UE सा हौटटसहमावनिग्निता, away wlan व्यापारजिग्मितश्ररौरमेव यागस्य खगेकाधनत्वं तत्‌ कथ'

प्रलोयतां रुकदेशस्यापरिचयादिति qe रवमप्यगन्धयासिडनियत- पुव्वंसक्वादिरूपकारगत्वगोधे बाधकागभिधानादिति | खअवाद्ुः, SA fest नियतपौर््वापग्य॑मात्रं बोध्यते तस्मान्नावगुरितव्यमिति fare वेदमागेनावगोरुणाभावविषयकापूृव्नेकाग्यैत्वे बोधिते तदन्यथानुपप्वा अवगोरगस्य श्रतयातनाहेतुत्वनिबन्धगपुतव्वेत्वमिन्यनुमौयते । न Bate स्थानिसाधनत्वं विना तदभावविषयकापुर्व॑कायथैत्वसुपपद्यते, see राग- प्राक्नमवगोस्यमेव कुर्यात्‌ तथाचो्षरकालानुमितकारणल्वनिर्व्मा हाव

WRIT TSG ऽपूव्वेवादः । BRR

कल्पनं संस्कारवत्‌, इह तु विध्यनुशि्टा लिडः कायै- तामाह | किञ्च कामौ काम्यादन्यत्‌ काम्याव्यवहित-

ानजनकलेनाभिमतेत्ययैः, "काय्यैतामारेति, का्यैताग्यबोपे चष्ट- जमकलमेव योग्यता तजश्चानश्चा दर विनाश्रिनो यागस्य ख्गसमय- शाचिव्यापारजनकलन्नानं विनाऽनुपपन्नमिति कार्यऽपरवंङूपवापारे fas: श्क्रिरावश्यको ति भावः । नन्ववगुरेदित्यचान्यया सिद्धिषतु- एवरादित्ये खति नियतपूवैव न्ति माचस्य feeda श्रतयातमारूपा- निष्टगधनलस्वावगोरणेऽलाभाकनिटत्यनुपपन्तिः। न च तादृ्रनि- यतपूव॑वर्तित्वमाचस्य लिदग्रत्ययादवगतौ प्रमाणान्तरात्‌ खाधनला- वगम दति ae तथा सति यज्नेतेव्यादि ्रवन्तेकखखेऽपि तथा सुव- शवेन तजा्यपूवेवाच्यलानुपपन्ते रित्यस्ररसाग्मास्ह safaris: फलसाधनत्वान्वये फखसमययस्ायिव्यापारोपधायकलत्व योग्यता तयापि Tear विमा यागे प्रदत्यतुपपतत्या श्रपूवं कामना्थेमपूरवश्ञान- सावश्यकलत्वेापूरव श किरप्यावश्क्तेत्यार, ‘fata |

केचित्त लाघवान्नियतपूरवंवत्तिंतान्नानमेव निवत्तकमिति as शाधनत्ानवगमेऽपि न चतिः। न चेवं प्रटत्तावपि नियतुपूर्ववत्नि- aera हेतरस्ठ किं साधमताज्ञानार्थ' प्रवन्तेकस्यसेऽणपू्ववाच्य-

दुरितकल्यनं यागे तु नैवमिति न प्रतिबन्धिरिति दिक्‌। ‘ew त्विति तच षोक्ठयोग्यताच्चानविरुहादिदोष इति न तौल्यमिच्र्धः। इतोऽपि क्रियायां न कायेतान्वय द्याह, "किञ्चेति, नित्ये यभिचारादाह, 'कामोति, काग्ये मिचारादाइ, (काम्यादन्यदिति । न च पाकत्वात्‌ पाकः कायं Zag

३९९ वक्वचिन्तामयौ साधनतया श्वातमेव कव्यतयाऽवैतौति नियमात्‌ न

तयेति वाच्यं aw naw साधमताञ्चानागनुषरणणदपि त॒ प्रवन्तंककाय्येताज्ञानाये काय्यैतान्वयबोधे च फखवसेन काम्यसाधम- aaa योग्यताल्वादिति ग कोऽजाखरस care: | "काम्यादन्यदिति यः काम्यभिन्नते सति यत्कामनाजन्यप्रटन्ति- हेतुकाय्येताश्ञान विषयो भवति सोऽवश्छं वद वयवडितखशाघनतया mat भवतोति भियमा्थेः, we धत्काममाणन्यप्रवन्तिविषयत्वमा- viet श्रपूवेमादाय इविराशुपादाने यभिशार इति प्रडत्तिहेतु- काय्यैताज्चामविषयत्वपय्यन्तं, श्रपूरवे-यागोभयगो eH aaa ETE ग्नम विषयल्वेनापूवैमादायापूवं व्यभिचारवारणाय favaarfane- ware सत्यन्तोपादानं, विषयता विग्रेषः प्रल्तिषेतुतावच्छेदक्यै- waren विशेष्यत, यत्कामनापदेग च शतिसाध्यलाप्रकारक- यदुरेश्छककामना विवकिता, तेन चिकोर्षात्मकयागगोचरकामनावा- अपि प्रटत्तिषेतुवेऽपि amare यागे न afte, नवा इविराद्युपादानगोचरकामनाया श्रपि प्रट़न्तिहेतुलाद्भविरादिमा- दाय यागे afin, प्रटत्तिख प्रमाजन्यत्वेन विगरेवणौया तेना- पू्वकाममया et Saad न व्यभिचारः न च ag Waay अम-प्रमासाधारणस्य vane व्यभिचार दति are | प्रशृतेऽपि खर्गाव्यव हितसाधनत्वश्रममादाय सिद्धमाधनापत्या साभ्ये प्रमाविषयव्ूपश्ञातत्वपय्येन्तस्या विवितल्ादिति मन्तव्यं | 'कामिन-

मितौ अभिचारः, ana ante तदपेक्त्युपगमादिाङः। ग च तन्मते

WRATH YHA TE | ९२५

कियायां कामिनोऽन्बयो योग्ः। न ख वृत्तिकामख परे प्रटतव्ेभिषारः, भोदनकामस्य तच प्रहन्नेः, ठत्तिकामना तु तत्कामनोपयोगिनौ न तु साक्षात्‌, WHAT साधनसाधने VStar स्यात्‌ | काम्यसाधमन्बं प्रवल्तकं स्लाघवादिति चेत्‌, न, भोजनकामस्य सिदधौ- दनस्य पाके प्रत्तिप्रसङ्गात्‌ तस्योदनदारा भोजन

एति खगेकामनामाचवत इत्यथैः, "अन्वयः" प्रटन्तिविषयलं, "योग्यः" wal, कियायाः खर्गावयवदहितसाधनलाभावादिति भावः । तथा- WMATA यामे WAT कामनाथेमपूर्वज्ञागस्तावश्यकनेना- एवं श्रक्िरप्यावश्चकोति fara: । ‘efwaraefa, wae ag- खवहितसाधनत्ाभावादिति ara: | 'तत्कामनेति ओदनकामने- we, न तु साच्लादिति, प्रष्त्तिेतुरिति wa: “अन्यथेति afi कामनाया ओदनकामनासम्पादकलत्नाभावे दृव्यथेः, "साधनसाधनेः afrarqaaa खाधने ठ प्रावन्यया सिद्धे पाके दति यावत्‌, ‘vated ादिति तन्मते ठ्भिकामख्छ प्रढन्तिनं स्यादित्यथेः, काम्यसाधमता- wre प्रवज्चिद्ेतुतल्ादिति भावः, (काम्दसाधनलमिति साधन- TAUNTS काग्यप्रयोजकतामाषमित्यथेः, लाघवादिति कारख्कारणब्यावन्तं कागन्ययासिदडूलाप्रवेगेन अालात्छाधनत्मपेच्

स्पध्यत्व-साघनल्वयोरेकदा भाने विरोध इति वाच्यं । वादिमेदेवाविरोधा- fay: | खवच्छेदमेदमाए्दाबादोष cei (कन्येति, तथाच awe

Rae तत्वचिन्तामौ `

साधनत्वाविश्येषात्‌, विशेषे तु यवाव्यवहितसाधनं पाकः तत्‌ न काम्यं यञ्च काम्यं तच नाव्यवहितसाधनं wart न nefa: । aq पाकस्य fastener भोजनसाधनत्वं न सम्भवति हारस्यासाध्यत्वात्‌ ्रोद्‌- नान्तरदारा च तथा प्रतिसन्धाने अब्यवहितविग्रेष- asf कृतोन पाके प्रवसते श्रोदनान्तरे इरे साघ्ा- क्षाधनत्वादिति चेत्‌, न, पाकस्य भोजनसाधनत्वे

छाचवा दित्यथेः, “साधनतया विशेषात्‌" प्रयोजकत्वा विग्रेषात्‌, ‘faige fafa शाशादिगरेषणे लित्यथेः, ‘aw wed, “श्रव्यवडितखाधनंः साखात्‌साधन, (तन्न॒ काम्यमिति, fagatfefa भावः । ‘aq भोजने, “श्रव्यवहितसाधमंः साखाल्चाधन | इदमापाततः बलवदनि- stqafuaqrre प्रतिबन्धकतया सिद्धौदनस्य पाके sara सम्भवादिति ध्येयं । “पाकस्य बिद पाकसख्छ, ‘ater’ भोजम- प्रयोजकलत्वज्ञान, ‘aca यस्य यद्द्वारं ae तत्घाध्यवनियमा- feau:, ‘au प्रतिसन्धान इति भोजनप्रयोजकलप्रतिषन्धाग- इत्यथैः, “श्रव्यव डित विशेषणे साखात्नविशेषणे, “शओ्ओोदनान्तर इति, तस्यासिद्धतेन तजौदनलवरूपेण काम्यतवस्यापि सम्भवादित्धाश्रयः | ater’ भोजनप्रयोजकलवश्चाने, ‘faire’ विशेषरूपेष्

छब्थवहि तपदमैयश्यमिति भावः | “येति ater sae, “यदिति मोगग- मित्यथः, “शोदनान्तरेति, तस्यासिद्धत्वेन काम्यत्व (मत्वभिमानः। ‘ateq-

शब्दास्यतुरोयखद्े STATE: । २९६०.

विेषस्याप्रयोजकतया ्रोदनमाबस्य दारत्वाव्‌ तस्य ख साश्यत्वाविवाद्‌ात्‌ | wizafaaxe च fas भ्रोद्न- कामनाविरहइात्‌ न तुख्यत्वं | नन्वोद्ने सिडत्वात्‌ यथा न कामना तत रव aaa न, अरथोदनान्तरस्वा- सिद्त्वमादाय^ दारता afe कामनापि स्यात्‌ तस्यासिद्धत्वादिति चेत्‌, न, पाकस्येकविगेषदारता- बाधो न विज्चेषान्तरदारता विरोधय सकलविग्रेषस्येकच

ओदटनमनिष्टदारताज्ञानस्य, (दारलात्‌' दारतया Bag, Ae’ Tema, “खाध्यला विवादात्‌" पाकषाध्यला विवादा दिव्यैः | मसु तथापि पाके प्रश्यापन्तधद्यता Tala WC, श्रोदम- विश्रेव इति, यत्किञ्धिदिषयसिद्येव सामान्येच्छाविच्छदात्‌ । म ख तथापि श्रोदनलवरूपेण काममा सम्भवत्येवेति वाच्यं । तादुश्काम- नादश्रार्यार yadfteerfefa भावः। भावमविद्ानाश्रडूते, ‘afefa, डारतापिः दारतान्नानमपि, (धारता इारताज्नानं। मावसुर्‌ूघाटयति, “पाकश्येति, दारताविरोधौ" सामान्यतोदारता-

(९) शओदनान्तरमसिद्धमादायेति we | (९) तादृश्यकाममयेति ग° |

विशेषे चेति, अत्किधिद्विग्रेषसिद्येव सामान्येच्छाविच्छेदादिति aa! श्द्मयमविद्धाम्‌ wee, ‘afafa, खाश्रयमुद्काटयति, “पाकस्ये्यादि 1

गन्वेवमपूव्ये कामिकन्तेखतया न बुध्यते काग्धाद्वड्ितसाधनत्वेन पथमं 43

RRS avaferntaat

दारत्वासम्भवात्‌, श्कविशेषसिद्ौ तु तस्माबकामना विच्छिद्यते, न हि सकलविग्रेषसिद्त्वेन सामान्धकाम- माविच्छेदः, सकलवि्ेषसिदेरसम्भयेन तदनुष्डेदप्रस- HI | अथ वा काम्यादम्यत्‌ सास्ादसाभनत्वेन जचाय- मामं यत्कत्तेव्यतया कामौ बुध्यते तत्काम्याग्यवदित- साधनमन्तरा RAI | यदा काम्यादन्यत्‌ कामी प्रथमं काम्याव्यवहितसाधनं कनव्यतयाऽवैति पञ्चात्‌ तद्‌-

न्ञानविरोधौत्ध्थंः, wavs’ सामान्यकामना, यागेऽपू्व्वा्थि- तया went “यागे रागादङ्े पेपोति सजविरोधात्‌, अन्यथा aifware, ‘wa वेति, ‘sarwaaafa तदसाधनलेनेत्यथेः, "कन्लेदयतयाः तत्कामन्नतिसाध्यतथा, “काम्याव्यवदितेति तदव्यव- हितिसाधनजनकतया waa, श्च खगेस्छापि ख गेकामद्ति- साध्यताज्चान विषयत्वात्‌ खगं व्यभिचारवारणाय विषयता विशेव- ania काम्यादन्यदिति, एवमयेऽपि । "तद्द्ारेति काम्धाग्यव- डितसाधने काय्येताज्ानदारेल्येः। ग च यागस्य श्िरत्व-जिर्या- पारत्वभ्रमवतो विनापपूकेका य्येताबोधं यागकाय्येताबोधाद्यभिकशार- इति वाच्यं । yeaa तदभावात्तल्ये काय्यैलासंघर्गायदस्येव ast-

वद्धोधामावादिव्ख्चे राइ, (खथ वेति। “यदेति, न च यच साच्लात्‌ साध्ब- wa ॒कामिप्ररत्तिस्तच्र व्यभिचार इति are) परम्यरासाधमनिषप्रडत्ति- प्रयोभकेच्छावतः कामिपदेन वपिवच्ितत्वात्‌ | न चैवमपि स्मिरत्व-निर्था. प्रारल्वभ्नमवता कामिना यज यागः कत्तव्यतया बुध्यते ay अनिचार इवि

शब्दास्यतु रो SSS THAT | ११९

waa अव्यवहितसाधनमिति प्रथमं यामे कामिशा- ग्येतावोधोऽयोग्बतापराहत खव |

उन्तानासतु विवाद विषयोलिङः समभिव्याहइत- क्रियाम्वितिकायैतावोभिका प्रमाणलिडत्वात्‌ लोकिक-

दयादिति भावः । “श्रयोग्यतापराइत इति काम्याग्यबदितशाधने RAAT TAT RAAT AAT EIT इतर्थः |

“क्ताना स्विति नेया चिकोलताना इत्ययः, उक्रवाधकमनिराच- द्यानुमानेन यागाज्वितकाग्येताबोधकलसाधनादुन्तानलं, न॒हि बाधकसत्वेऽनुमानसहखेरपि विषथसिद्धिरिति भावः । “विवादविष- चोजिङ्िति, जौकिकलिदिः sina: सिद्धा धनवारणाय “विवाद्‌- fora इति खगेकामो यजेतेत्धा दा वित्थः, "सममिव्याइतेति ‘@ खमभिगयाइतधालये विग्ेव्यककाय्येलप्रकार कबोधजनिङेत्वयैः, अपूव चापि faa बिद्धखाचनवारणाय खसममिव्याइतेति । a चापूवकास्ेताबोधानन्तरं यागेऽपि कायतानोधात्‌ सिद्धाधनमिति wre) agarafea: प्रागिति साध्ये विशेषणोयलादिति ara: | भ्रमाणजिडलादिति काम्बेतवप्रमापकलिङ्ला दित्यथेः, तेनावदुरे-

are | परम्परासाधनविषये श्याशुविनाध्ित्वच्चागवत्वेन कामिमो faite- खात्‌ । शविवाददिषय इति, रतश्च सम्प्रदायमते खोकिकलणिखा sua: लिद्साधनवाराय | खयुव्वस्यापि क्रियात्वेन सिद्धसाधनादाष, (सममि- खाहतेति । न चावगुरेदिवत्र शभिचारः, लिदविगेवहेतुतव aerate ,

४० । तत्वचिन्तामणो

feeaq, शिङ्पस्थाप्यं ard समभिव्याहृतक्रिया- fad लिडन्पस्थाप्यका थत्वत्वात्‌ पचेतेतिकाय्यैत्ववत्‌,

दिव्यादौ डेतु-हेतमतो िडिन्धादिना विहिते श्रासंशरा-पराचंना- fefafea ख लिङि न वयभिशषारः। नवा gaifeqs व्यभिचारः AW धालयं Rae बाधेन काय्यैलप्रमापकलाभावात्‌ | म खं ुर््जादित्यच कथं व्यभिचार वच्छतौति वाच्यं । "नान्याविदयुपक्र म्याश्धयो रेव तदुद्धावनात्‌ |

afer उशाना cae मो मांसकोन्तामा care, निच क्रक मतमाखम्बा खपचहानिकन्तंतया ward, इत्यश्च श्रमाणलिड- ल्ादिति वथाश्रुतमेव साधु, हेतु-हेतुमतो लिंडिन्धादिना विरि तस्यासंशादि विहितस्य च सिद्धाथेकतया प्रमाणत्वाभावेन व्यभिशा- राभावात्‌ । न च तथापि gaifeae व्यभिचार इति ara अगधालुमानदयवदेतदनुमानेऽपयस्छ दोषस्योदनोयला दित्याः |

शिङ्पस्याप्यमिति विवादास्पद शिङ्जन्या काम्येलोपखितिः खजनकलिडःसमभिव्याइतधात्वथे विशेव्यककाय्थेलप्रकार कबोधलमिका शिडमजन्यकाय्यैलो पख्ितिलवादित्धथेः, अतएव aaa पचे- तेत्यादिकमादाय सिद्धसाधनं, मग वा aaa सुखादि- टृक्तर्यागेऽपि सत्वेन व्यभिचाराभावाद्धेतौ उपस्ाप्यान्तवैयश्यमिति

"जिदुपस्याप्यमिति | rer सिद्धसाधनं काग्ैतवस्यानुगतस्येक्येन लिदुपस्ाग्य- स्येव तस्य कदाचित्‌ कियाग्वयात्‌ Tay हेतौ व्यथंविगरेषयत्वं wear सयेवाच्यमिधारादिति चेत्‌, ग, frost काग्ैल्वोपश्ितिः ततृक्षियाग्वित-

शब्दाख्थतु रोयखरेऽपुव्येवाद्‌ः | Bet

यागो वा कायैत्वाम्बितः सिडःसम्बसितधातुप्रतिपाद्- त्वात्‌ पाकवदित्यनुमानात्‌ कियाकायेत्वावगमेनापू्व करुष्यमिति, तच naa या गाम्बितकाय्येत्वबोधकत्व fast बोध्यते नतु feat न ख योग्यताज्नानं विना तत्सम्भवतौत्युक्तमेव । न हि योग्यतादिकं विनैव तदनुमानप्रामाश्यप्रयोजनमाबाद्म्बितममि- धौयते शब्देन, TaN, कुर्य्यादित्यज व्यभिचारात्‌ जेदस्यानुवादकतापाताञ् |

wai यागो वेति यागः खप्रतिपादकधातुखमभिग्याइतलिद्‌- TUR AAACN AAS: लिङ्ःखमभिव्याइतधातुप्रतिपाद्यलात्‌ पाकवदित्ययंः, ‘fase fafufweat, तेनावयुरेदित्यादौ a व्यभिचारः । शक्रियाकाय्येलावगमेनेति क्रियाकाय्येत्वावगमस्य प्रामा- शिकलेनेत्ययः, दूषयति, ^तजेति, "बोध्यते" अनेनानुमानेन बोध्यते, इत्युक्रमेवेति, दूषणमिति शेषः, श्रखितमभिधौयत इति शाब्द- बोधोजन्यत इत्यथैः, तथाच बाध इति was ‘gaifeqafa त्र धाल्धं AAA बाधेन साध्याभावादिति wa) इदमुप- wae खक्षक्रमेणए बाधोऽपि बोध्यः। ओओतुरुक्रानुमानानम्तरमेव

काग्थत्वबोधिका लिदजन्धकाय्येत्वो पस्णितिल्वादि्चर तात्पर्यात्‌ । काय्यै mer इति लिदजन्यकाग्येत्प्रकारकमोधविश्ेष्य इत्यथः, ‘fagueg fafufeout खतो aragifears व्यभिचारः । दूषयति, स्तवेति, वाच बाध इति भावः। कुर्य्यादिति, घातु-प्र्ययोपस्धाप्यक्ृ्थोः

BER ` लत्वचिन्तामयौ

नन्वपुव्वं ब्युत्यत्तिविरहः तथा fe प्रसिदाथखगै- कामपदसममिव्याहारान्यथानुपपक्या उपस्िते शक्ि- TRAST | न च शाब्दानुभवात्‌ ya अपुब्युप- fed? मानाभावात्‌ Steerer अवाच्-

विचिप्रटृत्तिरितिर पराश्रयं मला दूषणमाह, बेदस्येति, इदमा- पाततः भिन्ञप्रकारारकतयाऽनुवादकलत्वाभावादिति aaa | ब्युत्पन्तिविरह दति विधेः शक्तिग्रहासन्भव इत्यथः, “समभि- श्याहारान्यथानुपपत््येति तदुपद्यापितस्स सखलगेकामनावतो यामे ङतिखाध्यलाग्वयानुपपत्येत्ययः, "योतय येतनेमाग्वयः | मनु अन्य थानुपपत्या जन्मान्तरोयमंस्कारादेव तदुपस्ितिः कश्पनौयेल्यत- आड, “श्रपू्वेवव्याघातादिति, शाब्दबोधात्‌पूवै प्रमाणान्तराविषय-

(९) पूर्व्वो पशितिरिति क ° | (९) वेदप्रङुतन्तिरितोति ae |

परस्परमनन्धयादिति aa) न॒ चामेद रवाग्वयः, भिन्नपकासोपस्थितिं विना तदमावात्‌ खच बाधोऽपि बोध्यः। मनु agent हेतुवांच्य इति ज व्यभिचार इत्यत are, ववेदस्येति वेद प्रतिपाद्यकाय्येत्वारेर्बा धावष्डेदक- तया प्रागेव सिद्धेसत्तरानुमानयोः खातन्व्येणेवेत्य्थः | ग च भिन्नप्रकार- कलत्वान्नानुवादकलत्वमिति वाच्यं। समानविषयत्वेग तथात्वमितिमतेनोक्ल- त्वात्‌ । वस्तुतो भेवमनुवादकत्वं अन्धथा लम्भतेऽप्यापत्तेः MATS कदावचिदनुमितस्येव तवः wate) यदि च नियमतसथाऽमावान्नामुवाद- कत्वं तदा प््छतेऽपि ae, तस्मात्‌ प्रथमदूषण ख्व aT । “प्रसिद्धेति, इडय्यवहारादेरमावादिति भावः । “अपुत्वतवेति श्ाग्दानुमवाव्‌ पूव्वं मा-

प्ब्दास्धतुरोयखद्डेऽपुव्वेवादः | ty

arma । न च लिडगदिना तदुपश्थितिः, ग्यत्पत्य- नन्तरं तव्हलतावग्धोन्याश्रयात्‌। न ख कायैत्वेनोप- efga तज शक्तिग्रहः, उपलक्षणं हि स्मरणमनुमानं Tata सम्बन्धाग्रहादशक्यमिति। मेवं । काये धम्मिखि काययत्वेन शक्तिग्रहात्‌ कायैत्वविशिष्टश्योप-

बखेवा पूवव ूपत्वादिति भावः । भनु auto amiss waa मखपपद वदित्यस्रसादाह, “वाश्यते ति, प्रकारान्तरेनापूवस्योप- fet तद्वाश्यत्वं विनापि तद्दारा जनकल्वनिख्चयभ्भवादिति भावः । ‘amen’ लिडा दि माऽपूवौ पस्धितौ, श्रपूवेलनेवोपख्धितिः प्राक्‌ नास्तोत्याश्येनाशङते, “न चेति, ‘sqafea उपस्धिते, ‘ww feefer समरणं, ‘seta सम्नन्धाग्रहादरशक्यमितोति, सरके सम्बन्धगहस्य wafaat साध्यव्याप्य्ेतुसम्बन्धयदस्यापेकित- बरादिति ara: दढाभिसन्विः समाधन्ते, भेवमिति, ard ध्िशोति area ध्िणोत्यथेः, "का सैल विशिष्टेति घटा-

®) खगत xenfe: इति भाव दन्तः पाठः wget गासि | गानराविषयत्वमेवापूव्वत्वं तद्याइन्यत इत्यथः, “व्ववात्वेति प्रकारान्तरेण Te वदेव दारमादाय यागे साधनल्वाग्वयसम्भवे कियाकाखेतवमेव लिष्-

= ५ लवपन्बेमिव्यध ~ € त्वादिव्यर्यं ४०१ wy स्यात्‌ ब , SAYIN Wey Eee, कराये इति । न्वेदमपि खगं साधनताबोधे सति खर्गकामनियोन्यान्वय- Taare स्यात्‌ ख च घटादौ, Gy वा, ATE बाधात्‌, aver

Res तक््वचिन्तामणौ

ख्ितमेव ततोऽन्विताभिधानदशयां -यागविषयकं कायमित्यनुभवः सवगेकामान्वयायोग्यतया aifea तिरस्कत्य क्रियाभिन्ने योग्यतावशाद्‌ यागविषयक्षापुववं पय्यैवस्यति न त्वपव्वे्वेन शक्तिगरहः । न चापू काग्येमित्यनुभवः, भवति च सामान्यतः सम्बन्धवुदिः सहकारिवश्वात्‌ विशेषबुद्यपायः यथा तथैव saat सम्बन्धग्रहात्‌ कतृ विशेषसिदिः। ननु areata किं घटादौ शक्तिग्रहः उतापूववे उभय वा, नाचः अन्धप्रतिपत्तावन्धशक्तिग्रहातुपयोगात्‌। नान्त्यो प्राग-

दिकमिति शेषः, ‘wafavat काय्येमिति, सखवगेसाधनमिति रवः, "खमेकामेति खनेखाघनलाग्ययायोग्यतयेत्यथेः, “विगरेषबृद्युपाच हति लामाम्बरूपेर विजरेववद्युपाय दत्यथेः, “waa रतः सम- wae, ‘safanafa weetet wWaavifefanafafgft- wet? | uftefageaefat wea, ‘afafa, srrqufert-

——_—_—_—_—_$

(९) qeweee: | fd त्वादि

विदेषसिंडिरि ये इति we |

॥ दन्वेयेन किसपराडं इति चेत्‌, न, निद ॥ ्नभ्वे जाते तदादाय खगेकामान्वव- प श्विषगमारित्छाड्डः | '"यागविषयकमिति, (क काय्येयोविथ-विषयिभावः संसगे इति ष ।

Digitized by Google

प्ब्दास्यतु TSS SYA वादः | Rey

Taher a ft चेत्‌, न, येन हि रूपेख शब्देनानुभवो

चेन रूपेण शक्तिग्रहः पदाथस्ररणब्व शान्दानु-

भवतु 9 A fe प्रमेयत्वेन शक्तिग्रहः पदाथस्रणश्च

Vera शाब्दानुभवहेतुः | रखवश्च घटादावेव कार्ये

अक्ता Rafeia शक्तिग्रहस्ततः कामिति सरणं ततो a TAT ea प्रचुरद्रव्य-गुख-कम्माणि कार्य्याणि यागविषयकं काय्यैमित्यनुभवो भवन्पुव्वेमा-

योग्बत्वाञ्च तस्य स्थायित्वलाभः। अतरव

स्मार ष्या वश॑ भागुपल्ितेरितयथे, शयेन होति शर्तियह-पदा्यं- Cw vara काय | र्दा चुभवानां समान का्यै-कारणभावो म तु SAPs, a करखः _ ee गौरवादित्यर्थः। नु समानविषयलेनेव काय्यै F समामप्रकारवेनेत्य € 1 & ATS 9 न्‌ wifa, परा चय Wrway> अ नेयते त श्राह द कत्वा सेनेव त्वे पट्टा येद्मरणश्च, तथाच समानप्रकारकलत्वस्यावश्छ-

ष

® ice bila हेत्दुत्वमिति भावः । “सरणं घटादेः सरण, ae ps Se सर्गपययैन्तखखा यिकाय्यैलाभ इत्यत श्रा, यागविषखय

कका सर्गषाघनलान्वये खगंपय्येन्तस्धा-

विद्ध योग्य | gg eT ee ee aN रूपत्व इच्छे त्यर्थः । शश्रतएवेति यत एव प्रथमं न । रों | ey

Teta, err ह्यतो नियोज्याग्वयानु पपततिरतदवस््ेवेयत are, aa " मागध चछ ए ड्कत्वमाचश्च न तन्नं किन्तु समानविषयत्वभयपि

288 तक्वचिन्तामणौ

खितमेव ततोऽग्वितामिधानदशयां यागविषयकं कायैमित्यतुभवः सखगेकामाग्बयायोग्यतया घटादिकं face क्रियाभिन्ने योग्यतावशणाद्यागविषयकापववें पयैवस्यति न त्वपुव्वैवेन शक्तिग्रहः। न चापू काययेमित्यतुभवः, भवति च सामान्यतः सम्बन्धवुद्धिः सहकारिवशात्‌ विेषबुद्युपायः यथा तवैव वरठमाचे सम्बन्धग्रहात्‌ कतृ विशेषसिदहिः। ननु areata किं घटादौ शक्तिग्रहः CATT उभय वा, नाः अन्यप्रतिपन्लावन्यशक्तिग्रहानुपयोगात्‌। नान्यौ प्राग-

दिकमिति शेषः, “यागविषथकं काय्येमिति, खगे साधनमिति गवः, “खगेकामेति खगं खा धनत्वान्वयायोग्यतयेत्यथेः, “विगरेषबुद्युपाय इति सामान्यरूपेण विगेषबद्युपाय शत्यः, “aaa हतः सम- wow, ‘nefanafa पक्रत्यादौ पाककर्बादिविग्रेषसिष्िरि- eu? | afrafagzarefad wed, नन्विति, प्रागनुपखिते-

AN,

(९) छत्म्ययस्येत्धथः | (र) ATT लादिना विशैषसिडधिरि खयं इति we |

aquiad:, wae क्रियायां तदन्वयेन किमपराद्धं दति चेत्‌, भ, निल wea इव यागविषयकं काय्यमित्नुमवे गाते acer खगंकामाग्धव- योग्यताबुडौ Aware ानण्यपगमादित्या ङः । “वाग विषयकमिति, विषयत्वं न प्रकारः, किन्तु याग-काग्यैयो विंषम-विषभिभावः daa इति

पब्दास्यतु रौयखद्छेऽपूच्वं वादः | Rey,

qafeafiia चेत्‌, न, येन fe रूपेख शब्देनानुभवो जन्यते तेन रूपेण शक्तिग्रहः पदाथस्मरणब्व शाब्दानु- भवहेतुः, न हि प्रमेयत्वेन शक्तिग्रहः पदाथेस्मरणश्च घरत्वेन शाब्द्‌ानुभवहेतुः | रवश्च घटादाषेव काय्यं wat लिङिति शक्तिग्रहस्ततः काययैमिति समरणं ततो योग्बतादिवशत्‌ प्रचुरद्रव्य-गुण-कम्माखि कार्य्याणि विहाय यागविषयकं काययैमित्यनुभवो भवन्नपुव्वमा- लम्बते योग्बत्वाञ्च तस्य श्थायित्वलाभः। wav

रिति wie प्रागतुपखितेरिव्यथैः, येन रौति शक्रिगर-पदार्थ- ऋरण-शाब्दानुभवानां खमानप्रकारत्ेनेव काय्यै-कारणभावो म तु खमामविषयतेनापि गौरवादित्ययः। मनु समानविषयतेगेव काय्यै- कारणभावो न तु समानप्रकारलेनेत्यत श्राह, न होति, "पदाये- BUY’ प्रमे यतेम पदायंस्मरणश्च, तथाच समानप्रकार कलवस्यावश्च- Rare Suu हेतुतमिति भावः । “ACW घटादेः समरणं, ननु RSA कथं स्रगेपय्येन्तस्थायिकाय्येलाभ इत्यत श्राह, 'योग्यलाचेति यागविषयक कारं खगेषाघनलान्वये खगप्येन्तस्वा- यिलस्य योग्यतारूपत्वाचचेत्यर्थः। “अतएवेति यत एव प्रथमं न

बोध्यं । ननु खायिलवानुपस्धितौ नियोज्याग्वयानुपपत्तिलदवय्ेवेत ae, ‘atuerfa | समानध्रकारकत्वमाच्रश्च ब वन्नं छन्तु समागविषयत्वमपि 44

ned avaferntaat

वाक्धार्थासुभवमाजविषयत्वात्तदपुव्य । नम च समृता- नामाकाङ्कादि वशादन्बयबोधः पदेन क्रियते, न चापुवं winery दति aw शक्तिग्रह-पदाथस्मृति- WANA समानप्रकारकतामानेख हेतु-देतुम- वावधारणात्‌ लापवादावश्यकत्वाञ्च, Aq कचित्‌ सह खारमाजेख अन्बयप्रतियो गिन शवो पस्थितिस्तथा, गौरवात्‌ गोपदाद्पुवेगवाननुभवप्रसङ्गाञ्च । विश वैशि्चमोषे सव्वं तथेव, अन्यथा पवतौयवहिर्व्याप-

तज॒न्चानमित्यथेः, ‘aga’ अपूवेव्यवहारः, “पदेन क्रियत दृति, नियम इति ओेषः। श्रक्रियदेति, तथाच ताद्श्रनियमोऽसिद्ध इति wa: | मन्वाका शादि पदश्वले प्राद्मपदा्थौ पस्धितेरंतुलस्य इृष्टवाद्‌- जापि तयेत्यत श्राह, "न विति, "कचित्‌" च्राकाशादिपदे, तथाः श्ाब्दधोखेतुः, “पूर्ति शक्रिगडाविषयोग्रतेत्ययः | aq विशिष्ट त्रै शिश्चबोषे विग्रेषणतावच्छेदकप्रकारकविश्षणश्चानख्य ana थागविषयककाम्यैवाम्‌ खगेकाम इति विगिष्टवेगिश्चबोधानुरोधाद- पूवैश्ञानमावश्छकमित्यतश्राह, "विशिष्टेति विशिष्टै थिष्छबोधेऽपि विग्रेषणएतावच्छद कप्रकारकञ्चानमेव शेतुने तु विग्रेवणविष्यलख्यापि तज प्रवेश्र इत्ययः, ‘saw विग्रेषणशविषयतवस्यापि तज प्रवेश, ware तथा wate facet, ब चेति, “शक्कियहेति,

यद्यपि wufmaew शान्दानु मवहेतुत्वे मानामावस्षयापि yma प्रवि हेतुत्वं बोध्यं, 'मोपदादिति, सामान्दलच्णा नासतो भिमानः, एवमग्रेऽपि |

WRLC STAI | Ree

कतया नावगत इति कथं तदन्वयोऽनुमितौ । ay सामान्यलक्षणया प्रत्यासत्त्या सर्वा एवं व्यक्रयो व्धात्ति- ग्रहे शक्तिग्रहे च विषयौभवन्ति, कथमन्यथा पर्वतीय- धुमव्था्यग्रहे तस्मादनुमितिरिति चेत्‌, न, येन रूपेण व्यात्ति्रहस्तेन रूपेख व्थाप्यत्वेन वा पञछ्धम्मेताग्रदो- ofa कारखमल्तु किं तया । अपि च सा यद्यस्ति ममापि, नास्ति चेत्तवापि। किच्च तव देने सास्तौति

श्यापकतवेति वयापकताश्चाने न भात इत्ययः, (तदन्वयः तदिष- wa, “तस्मात्‌” तदौयपच्धग्मेतान्चानात्‌, “तेम रूपणेति खमते, AAA व्याप्यतावच्छेदकप्रकारकपखधम्मेतान्नागद्धेवामुमितिदेतुलात्‌, ‘eras वेति महागरौयधूमे ग्टहोतेन धूमयापकवदिखमाना- धिकरणधरमत्वरूपरेण वशि मदन्याटृत्तिलङ्पेण वा बयाप्यलेनेत्यथेः, एतच्च न्यायनये, wert afeerat धूमः धृमवान्‌ पवेत इति च्वानाद प्लु मिन्युत्यत्तेः वदि्याप्यवान्‌ wari श्चानादष्यनुमि- वयुत्पन्तेखेति ध्येयं । “खाः सामान्यप्त्यासत्तिः, 'ममापौति, तथाच कायेलरङूपसामान्यप्रत्यासस्या श्रपूरवोपख्ितेयागविषयककायेवान्‌ ख- गेकाम दत्धन्वयमोघध इति भावः । इ दच्चाभ्वपगमवादेन तेरूपनौ-

तदेव बङ़यितुं शङ्कते, “न्विति, श्थापकत्वेनेति परनयेनोक्तं, “अपि चेति, ग छभ्यपगमेनार्थाः कियन्ते, श्छनभ्युपगमेन at frat इति भावः। श्ुवरामिति, आचोक्दोषामावादिति ata) तदेव fazatfa, "कामय,

asc arafanraat

सुतरामपुवेवाश्यता aaa fe रूपेखापुवस्यापि शक्तिग्रह विषयत्वं पदाथेस्मृति विषयत्वश्ड | न वैवम- पुवत्वक्षतिः, यागविषयत्वाद विशेषस्य aa fad विनानुपस्थितेः, यथा पवेतौयत्वभानं axl नानुमितिं विना । ननु ara यदि क्रियासाधारणेन लिडनशक्तिः क्रिया चायोग्येति योग्यापूवेलाभः तद्‌ नित्यनिषेधा- पुदेयोरलाभः, न हि तचायोग्यतया क्रिया aa शक्यते, फलाश्रवणात्‌ कल्पनायाश्च वौजाभावात्‌।

तभानानभ्यपगमादिति we 1 “सुतरामिति, विदणोति, ‘ara लेन होति । शक्रियासाधारणेनः करिथाखाधारणधष्मेप्रकारेफ, *अ- ata साकात्‌फलजमनायोग्ये्यर्थः, “जित्य-निषेधेति सन्ध्यामुपा- सोतेत्यच सन्ध्यावन्दमजन्यापूर्वेस्य म ney भच्येदित्यज कल- GAMING चालाभ इत्ययः, तथाच तवापसिद्धान्त- दति भावः। श्रयोग्यतयाः साक्षात्‌फलजमनायोग्यतया, "फला- अवणादिति नितव्य-निषेधस्यले फलाश्रवणा दित्यर्थः, 'कश्पनायाश्चेति फशकन्यनायाश्चेत्यथः, "वो जाभावात्‌' प्रमाणाभावात्‌, "क्ण समं

८५ 'ममापौतोव्यादिः इति ध्येयमित्यन्तः पाठः agen मास्ति |

त्वेनेति, “यागेति, तथाच विशिष्य पूर्वा प्रतोतत्वमपुतव्वेत्वमिति are | “नन्विति, aga कन्ये ज्ौष्क्तिलिंखादिनिय निषेधे वाऽपूव्वेमाहेतोति भावः | ‘a हति, न च तात्पर्य्यानियमः, तथा तात्पर्ये मानाभावादन्यथा

शब्दास्यतुरोयखदःे ऽपुष्वेवादः | Ree

न च way faala: शास्तार्थीऽन्यच तथेषेति न्यायात्‌ तच्ाप्यपूवेमेव लिङं इति युक्त, न Woda शक्ति- ग्रहः किन्तु कय्येत्वविश्ष्टे ufafa करिया च तथा Waals | न च कार्ययेख समं क्रियाया अन्वयानुपपन्त्या sua पय्यैवसानं, अभेदस्याप्यन्वयादिति । मैवं । न हि लोके पचेतेत्यादौ कार्यये wile शक्तिः afer, किन्त्वनन्यसभ्ये छतिरूपे कायत्वमाचे पम्थिणः पाका- देरधतोरेवो पश्ितिसम्भवात्‌ क्रियाकाय्येत्वस्यान्विता- भिधानलभ्यत्वाल्षथाच धम्मिशि बेरे शक्तिः कल्यनौया

ee

faareae कायण समं, “्रमेदस्यापौति । यद्यपि मिषधश्थले कलश्चभकणाभावस्य काय्यैवाभावेन काय्धेत्वरूपेण fest न agty- सग्मवस्तथा पि श्रभावस्योत्पाद-विनाग्रश्राखित्नयेऽभावस्यापि काम्य aaa दत्धमिप्रायेरेदं धश्चल रूपका य्यैत्वासिप्रायेण वा |

केचिन्त॒ काय्येवं शृतिसाष्यत्वं तञ्च यो ग-केमसखाधारणमित्यभा- qerfa aaa Tas: |

'हतिरूप इति, साध्यं daar दूति भावः। “अन्िताभिधानेति

विवादामावादित्याङः | (छतिरूप इति, जन्य-जनकभावेख dar इति मतेनेदं । वस्तुतः Rae खव ara चिकर्षाजुरोधेन तत्रकारक श्ानस्येव परवत्तकल्वादिति। ‘az दति, विधिलिख द्व ॑स्तेनावगुरेदित्यादौ न दोषः। न चामुकपापच्चयकामो गङ्गायां क्ञायादित्यादौ विन्नध्वं सकामस्य स्तवादि- विधौ वा गापूव्वे इारं गौरवादिति ग कियातिरिक्ताग्बय इति वाच्यं ।

Rue ava fere raat

at च क्रिथानिरासेनैव। a fe कियायाः arerear- म्बययोग्धत्वे धम्थिणि शक्तिः कल्पयितुं wat, तस्मा- दयोग्यतया क्रियानिरासानन्तरं तदतिरिक्त wa tim: कल्पनोया५। न च क्रियातिरिक्रकारय्यौत्‌ काययैमाचं लघु ततः क्रियापि शक्येवेति are) यतो न ब्रुमः क्रिया तिरि क्तकाय्यंत्वेन शक्तिः किन्वयोग्यतया क्रियायां निरस्तायां भधम्मिखि शक्तिकल्पनसमये aq क्रियातिरिक्तं तच भक्तिः नतु शक्तिग्रह ferrets: a fe यत्मयुक्तानुपपतत्या यत्‌ कल्पनं तदेव तस्व

श्राष्दबोधेत्यथः, ‘ufafw ara, "क स्थैत्वान्वयेति सखगेकामद्ति- साध्यतान्वयेव्ययेः, “श्रयोग्यतथाः सखगेकामङतिषाध्यलान्वयायोग्य- तया, एवमयेऽपि । ‘aw शक्रिरिति तज शकि दव्यथेः, "यतम युक्तेति यन्निष्टखगकामङतिखाध्यलाग्वया तुपपच्येत्य्थेः, 'अरक्रिकख्पना-

८९) तदतिरिक्त शक्छिकल्यममिति we |

तद्धित्रलिङ्क्यात्वादित्याङः। मनु शक्तिषेऽपि कियाप्रवेशामावाद्यदि waif क्रिया नान्धेति तदाऽपुव्वंमपि तथा स्याषस्यापि प्रागमुषस्धितत्वेन तदगप्रवेश्राव्‌ | यदि च समागप्रकारकत्वेन हेतुत्वात्‌ तदप्रविषटस्याप्यन्बये अ विसोधस्लदा क्रियायामपि तुल्यमित्धत are, (न fe यदिति, तथा किया प्यक्तानुपपश्या area योग्धापि क्रिया arate उक्षनिवमाभ्बष- गमादत wa दिट्रितरत्ववत्‌ क्रियाति रिक्षकग्थेत्वमेवाग्वयवोधप्रकार दति दम्ति, पू तु नेवमनुपपत्तिरिति भावः दति प्रकाश्ः।

शरब्दाल्यतुरोग ख ददेऽपूव्वेवादः | Rut

विषयः, wa काय्येष्वेनापि तदतिरिक्तकारयये रव व्रक्िकख्यमान्नित्य-लिषेषयोरपि वतदेवोपासनाद्यम्बय- and festa न तु ada धष्िखि बापकाभावात्‌ लक्षणाप्रसङ्गाख+ | घटादि लिङ

दिति Sfeafeerae शक्रिकल्यनादित्ययेः, "उपासनादीति बग्ध्योपासनादौत्यर्थः, “श्रादिपदाजिषधविधिखले कखशच्चभकचणाथ्- भावपरिग्रहः, ‘awdfa, वेदिकशिडःः arf ufaea शक्रिकण्प- नादिति भावः। ure wae शौ किकशिख्लं का्येलगरक्रता- बच्छेदकमित्यभिप्रायेश, श्रन्यथा तज fara शक्कतावच्छेदकले शचणाया ्रसद्धतेरिति ध्येयं । wana: awasqae शङ्ि- शहाविषयत्येऽपि श्राब्यबोध विषयत्ववत्‌ क्रियाया aft काय्यैलदूपेण afzafee: शक्रिग्रहाविषथत्वेऽपि शाब्दबोधविषथलसम्भवात्‌ | न fe arene इव तन्मते याद्मपदा्थष्यक्रौ शक्रिधोरपेकिता, किन्तु वटाथेतावच्छेदकर्पेश यशरङुभलिद्धभ्मिणि शक्रियहादेव शाब्दबोधे चोग्बव्यक्नर्भानं । किश्चैवमपि भिषेधस्यलेऽपूर्व्वालामः तज कलश्च-

* भन्वेवमपि निषेधापूव्वैभावो न स्यात्‌ कियातिरिक्कनिषेधे काग्यैता- बोघेगोपपत्तावपुव्वैकाय्येलावगमकल्पने मानाभावात्‌ । न च प्रागभावरूपे fara eran बाधान्नेवनमिति वाच्यं । ्लेमसाश्रारगस्येव तस्य vawe- लेन प्रागुक्छत्वाव्‌ तस्य चाबाधादिति fear) “लच्शेति विभिड्ग्रल्त- पदस्य Het लाच्चणिकत्वादित्वथः | मनु यदि घटादिकाग्धेतवेन लिख - इक्िग्रहस्तदा Wyler घटाद्यतिरिक्ककाय्येतवेन चेत्‌ तदा अ्रक्तिद्यद्न श्व ब खात्‌ वस्पराडुपश्िते रित्बव ore, (घटारिच्लिति कागयत्वमाचं ररव

Bur araPantaat

afane न तिरस्कियते न पुरस्कियते उभयथापि गौरवात्‌ | अ्न्विताभिधानदशयान्वयोग्यतया तस्या- vam: विधिप्रत्ययस्य ख तच्राप्रयोगः केवलस्य तस्या- साधुत्वात्‌ | धातुसमभिव्याहारस्यञे च तदर्थेनान्वय- बोधजनननियमेन घटाश्चप्रतिपादकत्वात्‌। अतरवाप्र-

भक्ठाभावस्यापि क्िथातिरिक्रतथा काग्यत्वङ्ूपेण खिद तस्व बो धसम्भवात्‌ । TTT प्रहृति-प्रत्धया थेयो रभेदाग्वथब्या्थत्पश्ञतथा fast क्ियादेने बोधसम्भव tala ae) गतु घटादि खण कास्येवख श्रक्यता वच्डेद कले यजेतेत्यादौ Haagen: चटा दि भिशनकागये- तस्व श्रक्यतावच्छेद कलेऽपू्बेश्यानुपखितलात्‌ कुज काय्यैलश्रक्रिगरह- दत्त श्रा, ‘azifefefa, डभययापोति चटादिभिन्ञकाय्वंवसख चटा दिलखणकायेतवष्य वा शक्यतावच्छेद कलव इत्यथः, किन्तु कार्थं त्वमेव श्क्यतावच्छदकमिति भावः मनु सामान्बतः कायस शक्यतावच्छेदके यजेतेत्यादौ बरादेरपि शाब्दबोधे arate रित्यत six, श्रग्वितेति श्ब्दबोधदगश्रायामित्ययेः, “श्रयोग्यतया' धालर्यान्वयायोग्यतया । नन्वेवं कार्यत्वेन चटारैर पि श्क्धलरान्त्रापि fees: कदाचित्‌ प्रयोगः स्यादित्यत श्राह, “विधौति, ‘aawe’ weary, ‘aw विचधिप्रत्ययस्य । “श्रप्रयोगादेबेति

तच प्रक्षि दयभ्यपगमादन्यथोमयचा गौरवादिल्ैः । 'यतृप्रकारिका Wifa wafaiterd fateh, तेन श्डिगितरत्वादौ ब yay: अच

शब्दास्धतुरो य खग्डेऽपूव्वं वादः | BUR

योगादेवाप्रयोगोऽपुवेत्वं वा प्रयोगोपाधिरिति वदन्ति। अथाप्रतिपाद्यषट।दिरटज्नितया न arid nefafa- fad प्रतिपाद्यमाचहत्तरेव तथात्वात्‌ अन्यथा प्रमेय- त्वमेव तथाल््विति चेत्‌, न, यत्कारिका fe प्रतिपत्तिः Vesa तदेव तच प्रृत्तिनिमिन्तं फलकरुष्यत्वात्‌

अषाधुत्वादे बेत्ययः, रप्रयो गः विधिप्रत्ययार्घटारेरमयो गः, श्रयो- गोपाधिरिंति श्रक्निप्रमाजन्यश्राब्दबोधे( श्रभावसम्बन्ेन प्रतिबन्ध कमित्यथंः, तादगश्रनो धेऽपूरवेल्वं कारणमिति पय्यैवसितोऽ्थः, ‘afa- प्तिः" शक्यप्रतिपत्तिः, "तदेव asfa agefa तदेषेति योजना, श्रक्यटन्ति तदेवेत्यथंः, तथाच तत्यद श्क्यटत्तित्वे सति तत्पदजन्यो- पस्ितिप्रकारत्वं तत्यदःप्रहृन्तिनिमिन्त्वमिति लचण फलित, ae ` तेरपि मोपदादिजन्यप्रतौतौ wen खसमवायिसमबेतलसम्बन्धेन प्कारल्ान्तचातिव्या्तिवारणाय सत्यन्त, श्राहतिख्छ श्रवयवसयोग- विश्रैवरूपा न गो पद्‌ शक्यटन्तिः खसमवायिसमवेतत्लचणपर न्परा- wae टत्यनियमकलात्‌ टइत्यनियामकसम्नन्धेन तु म कोऽपि धः कुचा पि शक्यतावच्छेदकः, पश्णपदादेरपि लोमवलषङ्गलादि- समवेतत्वादि कमेव शक्यता वच्छेदक, A तु समवेतलसम्बन्धेन खोम- वशाङ्ुखादिक, तदादिपदात्‌ कदाचित्‌ परम्परासम्बन्धेन कपाल- लादिप्रकारेख घटादिमोधस्त॒ wanes, श्राहृतेरपि द्रग्यादिपदथ्-

(१४ wha प्रमाय तच्नन्यणाब्दबोध इति qe |

वोरलादौ प्रसङ्गः, तत्‌प्रकारिका श्रत्यपतिपत्तिरितयर्थात्‌, wafed 45

Rue avatar

wa न तु प्रतिपाद्माबहन्ि साल्ञादौ व्यभिषारात्‌।

क न्तित्वात्‌ तत्पदेति । न wert काञिकादिखन्बन्धेन शकय गवादिडन्तिलादतिग्यात्िसख्षदवस्वेति ary) तत्पदशक्िविशेष्यता- वच्छेद कता नियामकखन्नन्धेन तत्पद शक्रिसु ष्धविग्ेवधटन्तितलवश्य विद- चितलात्‌, सुख्थेव्युपादानात्‌ मूर्लादिपदे परिमाण्वादेः चटादिषदे MBAS ATTA AR शक्यतावच्डेदकलथदा सः WTA AAA वश्छादरिपदे ज्ञानस्यापि शक्रिलुख्य विशरेयतया waae winger विग्ेवयदटन्तिलवेऽपि न यथोक्रसम्बन्धेन ageftel ग॒ चाकाश्रतल्ारे- दपि श्राकाशादिपदश्रक्यतावष्छेदकल्वापल्तिरिति ares aaa चटल्वादै्॑टादिपद ne Aas दकलवटाकाश्ालारैरप्याकाश्ादिषप- दश्रक्यतावच्छेदकले COITH:, सम्प्रदाथमते शाकाशादिपदशक्र- fanata निर्विंकश्पकरूपतथा विगेयता वच्छेदकतानिवामकसम्बन्धा- प्रसिद्धोवातिग्यात्भिविरहात्‌, शअवयवावथविवाचिदष्यादिपदे gene: शक्यतावच्छेदकत्ववारणाय fata, उपख्ितिख शखण्ा-सक्नि- warren विगरेषणोय। तेन शच्छतावच्छेदके gaatet भनाति- Way: । म च समूहाखम्बममाशाया तिप्रसङ्गः इति are) चतका- रताचरितधर््यावच्छेदेन az awe विवङधितत्वादिति fans: | तत्यदश्करिविशरव्यतावच्डेद कलं तत्यदप्रटन्ति निमिश्ल, wary yea भग्धमेयायिकमये च न्‌ wafafa ग तचाति- erfafcf तु era) बाखादौः साद्ासमवेतलादौ, ‘ae’

प्रकार इति मतेनेरं । .साखादाविति, यद्यपि प्रतिपाद्यमाज्डश्छेव पतति.

शब्दास्धतुरोयखय्छेऽपुत्यं वादः | ६५५

म ख प्रमेयत्वं तथा, तदोभधस्याप्रवन्तकत्वात्‌ | WaT wa foe लाक्षणिको क्रियाभिन्ने धम्मिखि az

धथोक्रखचणाश्रयः, ‘ANSE’ तप्मकारफजनामस्स, “श्रप्रवन्तंकलात्‌' wT wna, चटादिषदस्येति wa: मनु शौकिकञिङः wea wie: वेदिकरिडः कायं ध्भ्डिणि शक्रिरिग्धभ्डपगमे शोकिकलिरव-वै दिक रिडनत्वथोः शक्रतावश्छेद कलये शक्ता वच्छेदक- भौरवमिव्यत se, “अतएवेति शक्रतावच्छेद कगौ र वादेबेत्यर्थः, 'लाचण्िको' काय्येलशाचणिकये, 82’ बेदस्थले, “गरकरिकन्नादिति शिखा मान्यखेव श्रक्रिकश्यनादित्थयेः। न ज लिङ्मा स्य ada afte: बेदे च कार्यं aftifu लच्णत्येव किं न सात्‌ aTda-

९ ब च लोकिकणिखः are प्रह्िरिति we |

निमिरुमित्वाच्षेयो ग यावत्‌ प्रतिषाद्यमाचरढत्ति तावत्ता, तथाच श्ा- पकवभिचारोऽयमयक्घः, तथापि तत्त्वे न प्रङत्तिनिमिसत्वप्रयोजकं साखादौ व््ेपि वथ्ाए्वामावादिति ata | खतर्वेति, रतिदेष्यमाष, ‘firet- fay डति erat लोके foo: कारयते शक्तिकर्पनेऽपि वेदे कार्थ श्र्ति- कल्यनसमये लाघवात्‌ लिखत्वावच्छेदेगेव भ्ियाभितरे कां शक्तिः कण्यवे वाच क्रियायाः कार्यमेदान्वये कायैत्वमाघोपस्िवये लोकिकौ for ाचखिकौव्धेः।

केचित्त उमयश्क्तिकल्ने गौरवात्‌ लोके लत्तया । ग च लोके काय्येलशक्लाया fas वेद ख्व काय्यं लच्तणास्त॒ विनिगमकाभावादिवि Te) खपुर्व्वाननुभवापत्तरित्ययरे स्फटमिव्याङरिति प्रकाः |

aud तत्त्वचिन्तामणौ

शक्तिकल्यनात्‌ । म च+ लोकिकानामपुर्वे तात्पय्यै सम्भवति, पुव" प्रमाणान्तरेणाप्रतौतेः, क्रियासाधा- रणशक्तावपि लोके wade पर्ेतेत्यच हि पाककाय्ये-

लापेखया काम्थेलत्वि शिष्टस्य काय्धेतवस्य शक्यता वच्छेदकस्य TART विभिगमकाभावाच्वेति amy. शतिसाध्यत्वत्वरूपकाय्येतल्वला पेया प्रागभावप्रतियो गिला दि रूपस्य ध्लरूपस्य वा काय्यलस्य खच्‌ - त्वादिव्यभिप्रायः । वस्तुतस्तु लाघवालिङःमाजस्य छतावेव wie: साध्यत्वं dai: a च प्रागभाववत्वादिरूपकायत्वाश्रये viafe Weta श्यायः ) ननु शोकस्थले काय्येत्वरूपेणा पूव्यमेवारथाऽख्च किं लचणयेत्यत wy, “न चेति, पूव्वेमिति, बेरे त श्रनादि- किडपपवाहादेवाध्यापकानामपू््वावगमा सच amar दति भावः । Agata RF बाधितं मानाभावादित्थेव zea) भनु लिडः ग्रिग्रहे क्रियामिखधभ्भिणो विषयेऽपि area we तावच्छेदकतया क्रियायां शक्रिर्लयेव तथाच शोकेऽपि पाकः कार्य्याभिन्न इत्यभेदान्वयबोधस्य wet fa जलचणयेत्यत- श्रा, “क्रियासाधारणरेति, ‘wate Hae wana, ‘arpa तावगम्यत दति आआधाराधेयभावमम्नन्ेन wafaraaefaare- वप्रकारकान्वयबोधो जायत दत्यथंः, श्रन्यथा प्रटत््यनुपपन्तेस्तथाख प्वन्तेकन्नामानुरो धाल्लचणेति भावः। इद श्चाभ्युपगमवादेगोक्तं वम्हतो

* ननु लोकेऽपि ग aaa किन्त्वपुव्वबोध wag इत्यत स्याह, "न चेति, “क्रियेति, रुतच्चाभ्युषगमवादेन अन्यया निग्यस्धलेऽगतेरिति बोध्यं |

परम्दास्यतुरोयखग्डेऽपुव्वेवादः | Rue

ला वगम्यते, तच are लिङस्तात्पय्य' लाघवात्‌ । न॒ धम्मिणि क्रियाया घातुलभ्यत्वात्‌। तदाहुः, तात्पर्य्याडि रत्निनं तु टच्तेस्तातपय्थैमिति, दती यायाः करखत्वेकत्ववत्‌ WA RAIA न स्वतन्त्रं शक्यं

धालये-प्रत्ययायेयोरभेदान्वयबोधयस्यायत्पश्नतया क्रियासाधारणश्र- क्वपि शषा नोपपत्तिरन्यया नित्य-मिषेधस्थलेऽपि तथाग्वयबोध- सम्भवादपूर्व्वालाभापन्तेरि Bai । मतु शोके पचेतेत्यादौ aaa सिखेलच्णायां लिङ्पदात्‌ काय्येलश्ूपेण पाकोपख्धितिदारा पाक- PATA SATA IIa जायतामिति वक्षस्तात्पय्थमनुपपनञ fast wauq काय्येत्वमानो पस्थापकलादि व्यत sre, ‘aafa, "कारवे" काय्यैतललोपख्ितौ । ^तात्पर्य्याद्धौ ति शोके लाघवात्‌ केवणल- काम्बैलोपख्ितौ जिङस्तात्पर्य्यात्‌ aan एव टन्तिरित्यथेः, ‘aa इन्तेरिति, अन्यत्रेति शेषः । इदमापाततः लौ किकतात्पर्श् पुमिश्छानियग्धितत्ात्तज लाघवस्या किञ्चित्करत्वात्‌ । वस्ततस्त॒ ता- त्प्यैसन््ेऽप्याकाङ्का नुरोधेन श्षणाया WIAA TA a1 मनु तथापि waa बेदस्थले शति साध्यलसूपकाय्येला्रये लिडः शक्रि- waa हतिसाध्यत्वरूपकाय्येत्वस्यापि विग्रेषणविधया शक्यतया शोके wed तादु शकाय्यैत्लो पस्थ तिखम्भवात्‌ किं लकणयेत्यत wre, ती - याया दति । ‘a aaa श्रक्यमिति, want विधेनिं विंकर्पक ग्रहा प-

वचरापूर्व्वानङ़्ौकल्तमते दद मित्धन्ये | “क्रियाया दति, अनन्धलभ्यतया न तच तात्प तदभावाच्च स्यमि ठतिसतचाप्रमोणिकरेति भावः। म चैवं गोलो

auc avafernterat

किन्तु विरिष्टं विशिष्टाश्च विथेषणमन्धरैवेति wre MAT | न च कायत्वविशिष्टधम्म्युपख्ितावपि धम्म्ये- शमपहाय क्रियायां कायैत्वाग्बयोऽसतु किं शघ्मखथेति वाच्यं । न हौतरधम्मिंगतत्वेनोपश्थितस्व धम्भ्यन्तरा- Reif, अतः स्वतन्लकाय्येत्वोपश्ितये लघ्वा यथा पुरोडाशकपालेन तुषानुपवपलौत्यव पुरोडा- शाथितया तदम्वितत्वेनोपश्ितस्य कपालस्य नोपवा-

भेरिति भावः। ‘are wetfs रतिसाध्यतरूपकाय्येल विजिष्ट- शदङ्धिवादिनामपि ताश्श्काय्यैतवे शचणेवेत्यर्थंः, waaay विग्रेवच्त्मेण, 'खतन्त्ेति इतरा विगरेषएतयेत्ययेः, "तुषानुपवपतोत्यकेति, पुरोडज्नाच KITS पुरोडाशकपाशमिति चतूर्थो मासे खतोति शेवः, शपुरोखा- शा्चिंतयेति पुरोडाश्प्रयोजमकत्वरूपेशेत्ययेः, तद ज्वितलेनेति पुरो- डाश्प्रथोजनकरूयपुरोडाश्पटार्याज्वितलेन weave क-

चट इत्यादौ नौलपदं Meare स्यात्‌ ग तु धम्मंपरं अन्धलभ्यत्वादिति वाच्यं । तुख्यविभक्तिकप्रातिपदिकार्थयोरमेदान्वयस्येव ब्युत्यत्तिसिडधल्वादि- are: । शआकाङ्कानुपपसेस्तथात्वमि न्धे | wy विशेषस्य weiwe विग्िङ्प्र विद्धवया ग waaay मेदाधिखानत्वादिवत are, ‘fa- शिति । न च “किन्तु काम्येत्वमाच दत्येवनेन विरोधः, तस्याभ्यपनम- रीत्या क्रियानिरासपरत्वादित्धेङे | मतान्तरेण afer "यथेति, aq घटार्येन दण्डेन गामभ्याजेत्धादावपि awa स्यात्‌ | यदि च वाक्येकवाका- waaay निराकाङ्कतवं तदा प्रज्छतेऽपि तुल्यमिति चेदका्ः, वेदे ana तात्यग्येभिति लाघवादुभयप्रयोजनान्वये तात्पर्ग्षाभावादच agar लोड च

WETTIG SYA । ३५९ पाकाद्कति स्वतन्कपालोपस्थितयेऽधिषछानलघ्खा |

gee, “भो पवापाकाङ्कंति, एतश्च जिन्नासायोग्यताकाङ्खावा- दिमते, एकप्रयोजनकत्वेनावगतस्व प्रयो जनाम्तरे जिन्नासाया we- अवात्‌, न छसु कस्याख्य fa प्रयोजनमिति जिन्नाघा सम्भवतौति भावः, 'उतन्छकपाखोपख्ितथ इति पुरोडाश्प्रथोजनकामन्वितत्ेन कपा- शप्राब्दबृद्धये इत्ययः, “अ धिष्टानखशणेति पुरोडा श्पदसख्व पुरोड- श्राधिष्ठाने Swans खचरशेत्यथेः, एवश्च पुरोडाश्ाधिहानामिन- कपालेन तुवागुपवपतौत्यन्वयबोधः, Wiens कपाशमिति wi- mye: पुरोडाग्रञ्च तत्कपाशच्चेति कष्मेधारयो वा समा इति भावः । “उपवापः' स्फोटनं, चद्यप्यज इतर विश्ेवणएतया छपखिति- निबन्धनं न निराकाङ्कुलमपि तु प्रयोजनामरवस्वो पख्ितिनिबन्ध- गलेषेति इृष्टान्त-दाट कथो मेहदेवम्मेव तथापि निराकाङ्खलनि- बग्धमखचर्टा ग्रमाचे दृष्टान्तः । एतच्चापाततः fawrerstamer- WHAT VEIT SSA गामग्याजेत्यजाणयेवंरूपेष नि- राकाङ्घतयाऽन्वयवोधानुपपन्तेः । fargqrarencarertatagerna- हावावधारचंबोधेऽपयवं पेष frye तचापि खले aviary) THUS न काष्यतुपपस्भिः। AAG Aas एकप्रघो-

(९) इद्धा युवानः faa: कपोताः खले यथामौ बुगपत्‌ पतन्ति। तथा तथामो युगपत्‌ पदाथः परस्परेणान्बयिनो मवन्तोति न्धायेने्धंः |

न्वायविषयेऽपि वात्प्ग्यादुभगथ वदविरोधादुभयाग्वयनोधान्न लक्षणेति दिङ। aq लोके कियाकाय्यैतव वेदे तु खपूव्वं काग्ेलं लिये इति ate.

द३९० तत््वचिन्तामणै -

न चख व्य॒त्य्निविरोधः, न हि लोके fear शरक्तिरवधारिता, येन विरोधो भवेत्‌, किन्तु काये- त्वमाजे क्रियाया धातुलभ्यत्वात्‌ | न च धम्म्यन्तरे शक्तावपि तद्धङ्गः, तस्मात्‌ प्ररत्यर्थान्वितखाथंबोधकतव

जमकल विशिष्टस्य प्रयोजनान्तरेण नान्वयः आनुपू मेदे म यत्पत्ति- भेदात्‌ वेदानुपूष्नौं खले तथेव aud: सकशवेदि के कवाक्छतया तथा निणोतला दित्यधिष्ठानशणत्येव तत्वं । 'यत्पन्तिविरोध दति शोके शखिर्ःवावच्छेदेम क्रियानिष्टका्येताबोध्कल्मवधा रितं वेदे च कायें घणि fas: wat aR इत्यथः, “खोक इति, खिद्तवावच्छे- देनेति we, “क्रिया काय्यैतवे शक्रिः किया विशेव्थककाय्यैल्वानुभव- aaa, "काय्येत्वमाज दति शक्रिरवधारितेत्यनुषख्धते, ‘nfs’ अनुभवननकता। "न चेति, वेदखले इति गेषः, ‘waar काये ufafu, "तद्भङ्गः इति, करिथा निष्ठकाच्येलस्येव feet बोधनादिति भावः। मतु तथापि wage fee: क्रिया निष्टकाय्येताबोधकतथा परशत्यर्याज्वितख्ाथंगोधकलं सिङतलावच्छदेन सिद्धं aa धरिण mit च तद्भङ्गः कार्यं ufaea लिङमयेकाय्येत्वाम्बथा दित्यत आह, "तस्मादिति wae foe: क्रिया ज्वितकाब्येतावोधकलादित्धयेः, विरोध र्वेत्यत are, “न चेति तस्या wa शक्तः फियातिरिक्धम्मिविषम- MATT कण्यते न तु तद्ध द्यः | नमु प्रछत्य्थाज्वितिखाथप्रलिपाद कलं

प्र्यानगां qa, म च यागागभ्वितकाय्येत्वं लिढा बोध्यत इति श्युत्यत्ति- विरोध खुवेत्यपखं ह रन्नव निरस्यति (तस्मादिति | “जयेति क्रियोपलचित-

श््दास्यतुरोयखब्छे STANT: | ९९१.

प्रषयानां षतं प्रत्धयायैश्चापुवमपीति न विरोधः, अलु वा लोके fee: क्रियाकाय्ेत्वे शक्किः तथापि. ane विनैव नाना्थैन्धायेन बेरे wat शक्तस्तां विना खगेकामाग्बयासम्भवात्‌ |

प्र्यवानां ग्टोतमिति लिङ्ग्रत्ययलावच्छेदेन ग्टहोतमिल्ययेः, न द प्र्यर्थान्वितयावतदार्थमोधकलमिति भावः । भ्रत्यवा्॑ख्चः | frermerdg, ज विरोध एति, श्रपूनवरूपखा्द्देव neat fie तलादिति भावः। तुखतु दु्णेगन्धायनाडइ, “wy वेति, शक्रिथा- wea दति, “क्रियाः शतिः, तस्याः aria तल्छाध्यले इत्यर्थः, marecay fweata वेदेऽपि श्रपूव्येनिष्टरुतिखाध्यवाव्रग- मादिति भावः । "नागाचेन्यायेनेति इर्व्यादिपदन्यायेनेत्धयंः, थथा- भरते wenfe नानार्थतथा मानाथेतुद्धत्वाभिधानस्ासङ्गतलापन्तेः, वदे" Iowa, ‘wa ara धश्डिणि, श्रक्रतावच्छेद कन्तु waft चिलमेवेति भावः । तथाच यथा इर्य्यादिपदस्ले एकमेव इरि- पर्वादिकं शक्रतावच्छदकं विष्णुल-चन्रवादिभेदेन wea. Be नाना तथा अ्राणेकमेव fase शक्ता वच्छेदकं प्रष्धता- Nag nad कार्यश्च इयमिति फलितार्थः । म च लिर्लावच्छेदेन कां wat लोकेऽयपूरवेलाभापन्तिरिति ae । रमेव षमाडितलात्‌ तजापूष्यैख बाधितलाञ्चेति भावः |

Tarek । ग च पूव्व॑मपि प्रडत्तिनिमिनमेदाब्नानाध्रह्किरिति पूववा ~.

मेद इति ara) तच कायैलवश्रह्धेरेवातिरि्कधन्भिविषयत्वमातरं क्ये

¶ तु बरहमन्तरं अन्न तु शक्यन्त रमेवेव्याश्रयात्‌ | TEs -गागार्चतेक न सुः 46

३६२ तत्वचिन्ताममौ

अन्ये तु पचेतेत्यादौ धातुनेव पाक्रः कायौऽमि- ` Waa लिङः तच तात्यग्यग्राहिका न तु wet नियम- तस्तादश्येव तत्मयोगात्‌, सामान्धशब्दश्य विग्रेषपर-

केचित्‌ कय्येवशक्षतावच्छेदकं सामान्यतो जिङमेव काम श्रकतावच्छेदकन्तु afeafees, अतएव “मानाथन्यायेनेत्यपि यथा- श्रतं सङ्गच्छते AAU श्क्रतावच्छेद कष्या दित्याः | तदसत्‌, ग्क्त वच्छेदके afenanan प्रयोजमविरषहादिति we | ‘at विना' कार्यं ufafa शक्तिं विना, “खगेकामान्वयेति WRIT खगेका महति साष्यवान्धासम्भवा दिव्यथेः । नतु शक्रेति भ तु काय्येले शक्रा eTefent aay, तात्पयै- याहकतामेवोपपादयति, “जिवमत इति, ‘arexafa पाकारि- विगरेव्यककाय्येवप्रकार कबोधस्ल एवेत्यथेः, “Amat? खिद्प्रयो- गात्‌, एतच्छते केवलं etait पदार्योपखितिमाजं म लन्वव- बोधः पदायेदयाभावात्‌ किन्तु sted पसेतेत्धादावेवाग्वधबोध- इति wa) ननु पाकसामान्यवाचिनः पचधातोः कार्मपाकामि- ufaa खचणापत्तिरित्यत ary, “सामान्येति, “विश्रेषपरल्व" वि- agama शक्ततावच्छेदकमेदात्‌ तथात्वं लोकिक वैदिक विधिविष- rasan श क्िमेदान्नानार्धन्तु नेवमि्याङ्ः | 3 afar नानार्थे परस्परासङ्खोर्णा चंदये शक्तिदयं अज tafe विषयकार्य्यत्कटिते fafutoucufafefa नागाचेन्धायाभिधानमिव्बाङः।

, नन्वेवं पचतोत्धादावपि at: स्यादिग्यत aie, “लिङिति, whats कयं नेत्यत. खाद, (सामान्येति । यथा घटपदेन नौलघटधौः wee

शब्दास्छतुरौ यख ्ेऽपूव्वेवादः | ३९३

AYA इच्यन्तर निर्वाह, अतरव AAAS A खड़ादिशक्तिरिति लोके wae न व्य॒त्यत्तिवि- रोष इति, तदसत्‌, fas: काय्यत्वेऽशक्तो पक्विपदात्‌ करायत्वश्चानानुपपत्तेः युगपद िदयविरोधात्‌। न चाज-

Tinned, 'ठत्यन्तरेति शद्णेत्यथः । “अतएवेति wan एव क्मानलादिप्रकारेष क्रियाबोधबम्भवादेवेत्य्ेः, लडादिकन्त तततातपगये्ाहकमिति भावः । एवश्च प्रागक्षथ्त्पन्निविरोधोऽपि गाङौत्धाह, ‘catia, "शोके" wtnea, “श्रश्वग्रहादिति fee: हिवानिष्ठकाम्येताबोधकलाग्रहादित्थयेः, न युत्पत्तिविरोध दति भ प्रागुकबयत्यन्ति विरोधोऽपौत्यथेः । “कासेलश्चामागुपपन्तेरिति धातुना agra काब्यैपाकामिधानेऽपि कांलप्रकारकान्वयबो- भानुषपन्ते रिव्यः) मनु TS: काय्यत्वे खण पाके च शक्रिर्भयोः ROA काय्येलप्रकार कान्वयमोधोपपन्तिरित्यत आइ, युग- पदिति, .खभयसाधारणशेति शाब्दबोधे उभयसाधारणधन्यख लच्छ- तावच्छेदकनेनाभिमतस्च प्रकारतया श्रभानादिल्यधः, काय्यैतवत्व- Steg ardae पाकलावच्छिश्ने प्रकारलादिति भावः। मनु काययेपाकल्रूपेख कार्यं पाक एव षातोखेखणास्त॒ । न च fafa-

विमेषेति ara) “अतर्वेति, mata वरत्तमानत्वादिविश्िद्धाभिधानं लडा- दिकन्तु वात्य्ग्या्माहकमिति are | "का्येत्वेति काय्यैत्वप्रकारकच्चागा- बुपपत्तेरिब्यंः, Gaza चटपदादपि नौोलघटघौनं गोलघटत्वप्रकारिकेति TE | Wye तत्‌ स्यादत आह, युगपदिति । न च प्रक्दनयवत्‌

Bde arafereteat

weal, उभयसाधारलस्यानुपस्थितेरिति fea ` गंमकाभावात्‌ nee एव किमिति न ewer way त्त्पग्येधा- WHY TTS एव yee शकधा्यलादिति awe) प्रत्ययसं अशत्यर्याजन्वितख्ायेगोधकल freee: । न TANTEI खचणापेखया एका शक्रिलंघो यसति वाच्यं । सख्लाकस्पनाया- "अटोषलात्‌ श्रन्यथा प्रयजतोत्धादाव पसर्गे ऽेवङ्गमे WTA frmrecaray, “दिगिति, ferig arama watewerat Qu: पचेतेत्थादौ Guscreaf: धालये-गामायेयोरण्वयस्वा- Sear काय्येलेकदेे eat सेजादेरग्वधासम्भवात्‌ अन्यथा Te लौत्यादावपि saa शङ्किविशोपापक्नः धातोरेव पाकानुकूखं- हृत्यारौ शचवासम्भवात्‌ । न च ay धातो qeuat ger netarera इति वाच्यं । शोभनं पाचक इत्यादौ TENA लज धातोः पाककन्लेरि weqret सुप्‌ विभवर्थानन्वथप्रशक्गात्‌, गे fe धातुखत्रह्तिः, प्राकारिपरे सुखनाचाः काघाश्याश्च । म 4 हतिषाध्यलख meena एव Out: gyre इति वाच्यं | तदेकदे रे ada चेजारेरग्वयात्‌ Guy: प्रयमाक्षपरोपख्वाण्- नेऽपि fafufweee श्यत्प ्तिवे चिन्धात्‌ xaerdfaiwerer अन्वयो eae) सगं कामो वजेतेत्याद तैरिक्खे ताद्‌ ्- ` ५ अन्वय gamit = काखलविश्िषटे पाके शच्चणाख्तु केवलस्य विशिद्ान्धत्वादिति are । बगषङ्‌-

डत्तिदयाङ्ोकन्तमतेन कथद्धित्षस्योपपाद्ल्ात्‌ तदिगोधाक्ोकलत मते याच अदमावात्‌ । खतद भिप्रायेगेवाद, ‘fefafe । बोगबुतावलान्ग शरयित्वादि-

WETTIG: | ३९६५ यडा चाने पदानां aie: Tara, Taw लिडः-

qufmice त्वथाभ्वपगमात्‌ । Wye वा श्राख्यातसामान्यशक्ति- बखलखग्यष्टते विशरव्यतथैव चेचादेरग्ययः कतिसाध्यपाकानुकूलङति- भांसेच इत्यन्वयबोधस्य निरुपद्रवलात्‌ । भ चेवं कतिसाध्यपाके धातोश्ंबष्णा पदेऽपि घा मान्यश्रक्रिवशकलग्वरते विगेव्यतयैव वेषादे- रण्वयसम्भव इति वाच्यं । fee: wat अक्रिखेकारे wer श्व धाचतासं सर्गं श धातय विशेषणतया श्रनुकूखता संसभ धातय विज्ञे तया WATTS ZA वि िष्टल्कलान्यपगमस्य BAT शव वात्‌ साश्यतासंसर्गेढ शृतिप्रकारकन्नानस्येव प्रवन्तंकतया छतिसाष्य- लप्रकारकश्चानविरहेऽपि चउतिविरहात्‌ । agama एव वन्त- मानलादौ न खडादिश्रक्रिरिति, तदपि तुच्छं, धातोवनतेमानपा- कादौ लकणायां शडथेशृतौ वन्तेमानलाद्यशाभप्रसङ्गात्‌। न च तज वन्तेमानल्वाद्यलामेऽपि भ छतिरिति are) तथा सति शतिनि- amata पाकस्य विद्यमानगतादश्रायां qeatfa प्रथोगापन्तेः ai- fier भाविपाकदश्रायां तादश्प्रयोगानापन्मेखेति भावः । wera ब्युत्पञ्िविरह इति Gare समाधानान्तरमाह, "वदेति, “na इति शब्दबोघविगेषणतावच्छेदकधणप्रकारकज्चान- wae: "पदावां, पदश्चानानां, अकिः" afeae:, “ग्रक्यलारिति

(९) प्राब्दबो घविषयतावच्छेदकधम्मेपरकारकच्चान इथं इति Ae |

जान इति मतेन कल््यान्तरमाह, “यदेति, Tene काययैत्ववत्‌ साधनः त्वबोघोऽपि areata विर इत्यपि बोध्यं । शरक्छत्वादिति, चागस्येति

2९९ तच्वचिन्लामणौ

पदं VW स्थायित्व-स्वगंजमकत्व-कायत्वानां श्वाने शक्तमिति व्युत्पत्तिः स्थायिनच्नानादिकश्बोप- स्थितमेव, ततो लिडःपदेन रकनोच्ारणे योग्यता- ferme यागविषयकं श्थायिखगेजनकं काय्येमिल्येवं त्रानमनुभवरूपं प्रचुर द्रव्य-गुल-कम्मेविस्शविषयं fear) न चेवं नानाथवदेकेकन्नाने शक्तिग्रहारेकेक- विषयोऽनुभवे भवेत्‌ न समुदितविषय इति वाचं | शक्तिग्रहकासे रकचोच्चारख इति विभेषखमदिना

wie ग्रक्धलेऽपि sire शक्िविषयलादित्धथेः, तस्मकारकग्रभि- aurea ततूप्रकारे् तदाञ्जयव्यक्किभानमिति भावः । ‘fee पदमेकजोखारख इति शिङःपद विषयकमेकञ्चानमित्ययेः, “खावि- लेति स्वायिलवादिप्रकारकज्चाने शरक्रमित्यथेः, ‘erate: शक्रिः, "इखवायिन्ञानादिकश्चेति श्थायिलादिप्रकारकञ्ागषेर्ययेः, ‘fees जैकजोश्चार इति शिङ्पद्‌ विषथकेकश्चानेनेत्यथेः। “wa एकेकप्रकारकश्चाने, "भ समुदितविषय दति, शष्टद्श्चरित द्या-

दिभिथमात्‌ इति भावः । शक्रिहकाख इति शखिङ्पदन्नाब-

(९) सह्ृदु्चरितः शब्दः Bae गमयतोति नियमादित्यधैः |

शोषः, wae रव श्रक्तेरचितत्वादिति भावः! खथेस्य तु शक्धश्चानविषथतया wanetfetcte ध्येयं । “खयायित्वेति स्थाथित्वादिप्रकारके arene श्रक्घमि्यर्थः। wacae, ‘anaifa, प्रेकमिति ae: ; agate,

श्म्दास्वतुरोयखद्छेऽपूष्बेवादः । १९०

तत्सम्भवात्‌, नानार्थे तु प्रमाखाभावेन गौरवेन ख अक्तिगरहे तस्याप्रबेशात्‌ | तथाप्यमौषां समुहाशम्बनं स्यान्न तु परस्परं वैशिच्चन्ानमिति चेत्‌, न, सा- काहृधम्मे-धम्मि गोचरो कश्चानस्येव विशिष्टत्चानत्वात्‌, न च समूहाखम्बमसम्भेदः | तस्य. निराकाङ्कविषय-

छोक्रौत्या शक्गि्हेत्यर्थः, तथाच तद तिरिकखले सद चरित- इत्यादि नियम इति भावः । श्रमाणाभावेनेति, यगपन्नानार्थनुभ- वाभावेनेति भावः। 'तथापौति, वैगिष्डां भरे शक्िगरहविरहारिति भावः। "खाकाङ्कति साकाङ्घौ at wa-ufeet तदुभयगोचरेक- च्रानस्येत्ययेः, ‘Vaasa: समूहाखम्बना विगरेषः। निराका- Sia, Way Vad पदार्थान्तरं ay ग aE दूति भावः। टजिरूपा wf: aratager शरक्रितोऽन्येव अतः सा खाद्ादथंनिरूपितापि सुवचा इति anata व्यधिकरण-

विशिष्टस्य प्रागनुपस्थितेरिति ara | "पमाणाभावेनेति, प्रकते च खगे- कामाग्वयानुपपत्तेरेव मागत्वादत ण्व गौरवं न दोषायेति मावः । प्र्टते मानार्थाजुम वबलादेव aga xara (तथापौति wufeaware इव द्याय्यादौगां वैशिश्च्नानममेदश्चानं न स्यादिव्य्यः । यडा सायित्वादौनां रुकस्िन्‌ घभ्निणि सामानाधिकरखन्ञागं न स्यादित्यथः। यद्यपि प्र्ेक- मण्यपश्ितानामाकाङ्कादिवश्ात्‌ संसगेबो धः सम्भवत्येव तथाप्यश्वुपेत्य ख- मतेन समाधत्ते, “साकाङ्कति खर हौतासंसर्गेघर्थः, "सम्भेदः" alate: | गन्वेवं free का गतिः तत्र खगंजनककार्म्याभावात्‌ कथं वा खपूव्वलाभ-

ate avaferntrat

a1 wey बोयस्थितेषण्हौतासंसर्गेषु enfar- खर्गजनकत्व-काय्यत्येषु शक्तिः अद्होतासंसगेक- स्यापि विशिष्टन्नानसमानश्यखत्वात्‌ अत उक्तन्यायेन तावदिषयकमेकं जानं विङकपरेन aga | रवमेवा- सौकिकार्येषु स्वर्गादिपदेषु शक्तिग्रहः । aq मव-

मानाधदोविशिष्टनिरूपितेकश्यक्तिमभ्युपेत्य खमाधन्ते, “शर वेति, 'डपस्वितेव्वग्टदोता संख fata संसर्गानन्तभां वेन धये धदिगक्षा- वपि विश्रकशितोपस्थितेरेवासंसर्गायहषहकारेषठ समूहा हम्बमविष- लणश्राब्दबोधजनकलमिति aed” | शशक्रिरिति शक्ियह cat, ua शक्िग्रहादेव ततृप्रकारेण ufaa उपस्थितिः यथा आाति- wea anata इति aa) wee वेशिष्स्याभानेऽपि न उतिरित्धाह, श्रग्टोतेति, “श्रग्टहौतासंखगेकस्य' श्रसंसरगा ्रहलन्य- ज्ञानस्य, ‘fafsemtfa विशिष्टवे शिश्चा वगा हिन्ञानेत्यथेः, “शरत- दति array शरक्ररक्धा दित्यर्थः, "उक्रन्यायेनेति तावदयनिरूपि- तेकशक्रिमतवदिल्ययेः, “एवमेव विश्रङ्कल विगेषए-विग्रेव्यमवगाद्धव, 'खर्गादि पदेष्िति, aw दृःखासम्भेदादि विशिष्टसुखारेर्थस्य प्रमा- प्न्तरागवगम्यत्वा दि शिष्ट विषयक श किधिथोऽषम्भवादिति भावः | एतश्च fafunveriace ware Mafia, अन्यथा थश्च

- ~~~

(९) ठत्तिरूपे्यादिः खचित मित्न्तः पाठः गपुरके मास्ति |

coe ee - न

दरति चेत्‌, न, योग्यतया स्वगंजगकत्वां ग्र मपहाय खाथिकाग्येभिषमेवा- न्वयादिगेके । लच्तयया तथा बोध waa) ग च वैद्यकलिखादौ का

WET TSE AAT: । ३९९

तूक्घप्रकारेख शक्चिग्रहस्तथापि लिङःपद्‌ात्‌ यागवि- ैवककार्ययमुभवे सत्यपुवेलाभात्‌ स्वगेकामान्बयः सम्रवतौत्युपपाद्‌कप्रतिसन्धाने प्रसिडा्थ॑सखगेकामयपद्‌- समभिव्याहा राग्यबानुपपत्तया fee: ara शक्ति- wera । न fe प्रथ॑मसुपपादक्षप्रतिसन्धानं विनार्था-

दुःखेन सम्भिशमित्य्ेवादादिशिष्टार्थऽपि सखगेपद शकियहसम्भवात्‌ तदोकरौव्यनु शर वेयश्येप्सङ्गात्‌, उपपादकप्रतिषन्धाने जिङ्पद- स वगेकामाणग्वितखाथेबोधकलरूपखगेकामसमभिव्याहारानुपपत्या कार्यं भक्तिः कस्या garage oat श्रपू्ववोपश्थित्था तर्षटि- ae लिखने खागविषय क कार्य्यानुभावकलरूपस्य उपपादर कस्य ग्रड- दल्यन्योन्याश्रयमाश्रदते, नज्ित्धादिना, “सम्भवति' उपपद्यते, तथाच fee: का्य्थाजुभावकलतं खगेकामाज्ितखायेबोधकत्बोपपादकमिति पथैवसितः प्रतिरधन्धानाकारः, तदुपपाद कलश्च खाभावव्यापकतद- wane, खगंकामसमनभिव्याहारामुपपस्या तदतुपपन्तिषिद काय्था- quae श्रपरव्वाजुभावकतायां पय्यैवसानादिति भावः । का- aifeat कार्य्यानुभावकतयदहात्‌ कार््यालुभावकल्वसामान्यस्योप- पादकलगदे उपपाद्यवसया प्रतोते शिङ्पदे कार्य्यानुभावकत- ward fag कार्य्यागन्तरालुभावकलबाधेनापृष्वैरूपकार्य्ानुभाव-

गविः तच्च धादु साम्यदारा साधनत्व stag क्रियायामेव काय्येत्वाग्वयादिति

वाद्य । acfafcafas wa उक्षद्रद्धियहादिषके। लद्यश्या तथाग्वय- इभ्य | |

47

३७० तस्वचिन्ामणौ

uf: सम्भवति । न च शक्तिकख्पनात्‌ ga उपपाद- कशरौरनिविष्टमपवे न्नातमिति चेत्‌, तत्‌ fa a र्व विशेष उपपादकः पक्धम्मेतावलात्‌ सिध्यति ततप्र- तिसन्धानम्थपत्तो कारणं तथात्वे ca रशौतमा- चस्य करत्वे कल्पनोच्छदापत्तिः। तस्मात्‌ यथा सामान्यतो भोजनस्य पौनत्वसम्बन्धावगमात्‌ उपपाद- aaa सति awa faite: यथा at

कलं waaefa । न च तादृ ग्रविग्ेषस्योपपाद कलेन ज्ञानमर्यापन्ति- प्रवन्लेकमिति ward, तत्‌किमित्यादिगा, कण्यनोच्छटापन्ति- रिति देवदक्ादौ प्रतौयमानपौनलानुपपत्यापि तदुपपादकदेवद- कोयभोजनादिरूपापू्वेवस्दसिद्युच्छेदापन्ति रिव्यथेः, ‘Threaten वगमात्‌” पौनत्वो पपाद कलावगमात्‌, “विगश्रेषावगम इत्यनेनाख्याग्वयः, (उपपाद कतकं सतौति यदि देवदन्नो भोजो न खाकदा Gat न स्यात्‌ इल्यादिविषयपरिश्ोधकतके eta, ater चालु- मान दवार्थापन्तावपि wear दश्छाघरितविपरोतग्रडाबामथ्या- निरासदारा इत्यवधेयं । अथ वा (तकपदं संश्रयपर, संश्रय qw- ताघटकः WTA दवार्यापन्ताशुपयुख्यते | श्रथ वा “पोनत्वसम्बन्धा- वगमात्‌" पौनत्कार एतायदात्‌, ‘wena’ पोनत्रूपोपपाे भोजनरूपोपपाद काण्वय-व्यतिरेकन्यािन्नान इत्यथः, awe RTI व्या्षिञ्चानपरलात्‌, “AAT: कर्यनासामरौतः,

न fe ama कण्यच्चागमपि wt ama इति few! ag

श्रब्दास्यतुरोयख्छेऽपुन्वेवादः । ९०१

सामान्यशक्रव्यक्तिवाचकपदेन सममिव्याहारवशदि- गरेषाभिधानमेवमचापि काय्यमाचवाचकन्वे काययेवि- wen: सम्भवलौति तक्षतो पपादकप्रतिसन्धानाद्‌- भवत्यर्थापत्त्या शक्षिकल्यनं, यागविषयकष्च काय्यै म wife तस्य सविषयकत्वाभावात्‌, विषयत्व्ब न्रान- धटयो रिव स्वभावसम्बन्धो वा तन्निरूपशाधौीननिरूप-

‘fanaa: wera agra श्रू्वेदेवरम्तोयभोजमव्यक्षि- सिद्धिः । प्रमाणान्तरादपूवववय क्रिलाभस्से सामान्यतः fate दृष्टा- कवयति, "यया वेति, “कममिव्याहारवश्रात्‌' समभिव्याइतानयनाद्च- बाधात्‌, “विशेषा भिधानं अ्पूष्येव्यक्रिविगरेषलाभः, 'काय्येमाजवाचकलतयः का्यवामान्यानुभावकत्वे, सिध्यतौति गेषः। कास्येविशेषलाभः' MMA GSAT AAA THAN: | श्रपूष्वेलाभवोजं कार्ययान्त- रख यागाद्यन्वयायोग्यत्रूपं दशयति, यागे ति, ‘afarana- भावादिति यागविषयकलाभावा दित्यर्थः, ‘faraagfa, प्रशत- दति शेषः । धागापृष्वैयोस्तादुश्रसखरूपसम्बन्धे मानाभावादाह, तदिति तन्निरूपणधौमनिरूपएविषयत्वमित्यथेः, ‘ay? sya । wa यागविषयकयत्किञ्िन्निरूपणव्यक्रघेटा दि निरूपणस्यायधोन-

शाब्दबोधे घटादिकार्य्याग्वय wa कथं नेत्त खाद, "यागेति । नन्बयुत्वे- मपि चटव्चिव्विबयकमेवेति कथं तथेत्यत ere, “विषयत्वघ्ेति तदिषय- wager: | “Mata घट ्षानस्येत्यथंः | गमु खमावसम्बन्धो विषयादि- wine rad aw, 'तलिरूपफेति यामनिरू्पणाधोम-निरूपण्तवभि-

OR avafedrrat

शत्वं वा तत्सानसंवित्संवेत्वं वा ॒व्यात्तसाधभत्थं वेति । अस्ति हि याग-दान-दोमजन्यापु्वाखां qe-

तया घटादेरपि यागविषयकलत्वापत्तिः। न च तन्निरूपणाधौन- माचविषयतं तदिषयत्मिति वायं । श्रपृष्वेमग्रतौत्यापि घाग- पदादितो यागप्रतौतेरषम्भवापन्से रित्यत श्राह, शसदिति। we सत्‌ समानश वित्‌ संबेद्यत्वं तददिषयकधौ विषयं तदिषयकषावद्धौदिष- यत्वं वा, नाद्यः am घटादि विषयवस्या्यापत्तेः, नाश्यः यागे- ऽपूव्वैविषयलस्याप्यनापत्तेरित्यत we, वयाटृन्तेति श्रषाधारण्- कारणएल्रमित्ययेः, यागविषयककाय्येत्रूपेए ष्वंसभानवारणया- साधारणत्वप्रवेश्रः । वस्तुतस्तु पुरूषोत्तममुख पश्येदित्यचर पुरुषोत्त- ममुखदशेन विषयक काय्येवूपेण संस्कारभानवारणाय तत्रवेश्रः, satay श्रन्वयितावच्छेद कव्याप्यनानाग्यक्रिटत्तिघम्मावच्छिल- afaaa सार । श्रसाघधारणकारणएत्वमेव व्यवस्धापयति, श्रस्ति होति, तुल्यरूपेति, यागनि्ठतत्कारणएतायाः सकशका््येसाधारण-

व्यथेः, खतदपि यागन्लानादावतिपरसक्तमत are, ‹तत्समानेवि, बदा कदाचित्‌ समाग वित्तिवेद्यत्वं घटादावपि नियमेन प्रटतेऽप्यसम्भवतोत्बत- aie, ‘Bene genera यागस्य विषयत्वं तत्‌ साध्यत्वमपूरव- सविषयकलत्वं इत्ययः, रतश्च प्रागनुपस्थितमपि संसभेमर्य्यादया भासत इति सत्त्यं | व्याङत्तत्वमुपपादयति,'“खस्ि होति, खनभिसं हित परखत्वापत्ति- wag यागः, अभिसं हितपरखत्वापतन्तिफलस्त्यागो दानं, देशवि्रेष- गतग्र्प्रच्तेपोपाधिकस्ल्यागो होम Kas । “तुल्येति बागापुत्बेस्य दाना- feant यागः कारयमेवमन्यकापौत्यथेः | यद्यप्येवदपि तव्नन्धखर्गादा-

WET TSS ऽपूच्नं वादः । १९३

हपसापनान्तर व्यवच्छेदेन प्रत्येकमाचजश्यत्वं । तदुक्त, <षिश्ष्टो fe विशेषाः सिनोतिषन्ध उच्यते | विशे- we सिनोतीति विषयोऽतलो नियामकः” इति । मतु येन रूपेण अक्तियरः तेन रूपेख काथेत्वशक्ता खिद्ध- Wawa कार्यी पख्वितो योग्यत्तादिवशादपुवेला-

चचानाद्यात्मककार णम्तरव्याटृन्तलेनेव्यथेः, TARA थागा- दिप्र्येकमाचनिष्ठमनकता निरूपकलत्वं | विषयश्ब्दस्य व्याटग्तजनक- ताभ्रयवा दित्वे साघकमाडइ, (तदुक्रभिति, ‘fara: ग्याडसलाधेः, Ta जननं, “सिनोतोतौति, serif शेषः, नियामकः" शाटत्तजनकताओ्रयः । शक्रियह इति मोमां सकस तव where इत्यथः, “तेन खूपेफेति “कार्य्यो पश्िता वित्यजान्वेति, अतएव (९ tiered शो किकययत्पस्यमतिक्रमख्च भवतोति भावः Ay wee श्क्यसम्बनभ्धितया श्रनवगमात्‌ कथं शचणटयोपस्यिविः

(९) wafa qo |

tareaa तथापि agnew faale, wacfanafnnt eteratears: | We खमावसम्बन्पविद्येष रवेतरव्याङत्तस्तदिति बोध्यं । war खड सम्मतिमाह, “तदुक्तमिति, 'विग्रेषेणेति अन्यतो gem असाधारणेने- चथेः, "सिनोति" सम्बक्नाति जनयतीति यावत्‌ । ननु वेदेऽपि fae: काय्यै तमार wa एक्तिरस्तु धम्मि णोऽन्यलभ्यत्वादित्याशङ्क्ते, ‘afafa, तथाच न शुत्पर्तिविसोधोऽपौति भावः । "कार्ययो पश्िताषिति येग रूपेय as प्रधिः तेन रूपेण लच्तणया ae पख्धिताविति बोध्यं । ay लच्छापूर््वा-

R08 तक्वचिन्धामसौ

भोऽखु ware fe अन्विताभिधानोपयोगि 4 त्वपूवेस्मर शं तश्च पदेन पदार्थेन वेति म कथिदिगेषः, कायश्च शक्धकाय्यत्वसम्बन्धितयार्वगतभेवेति चेत्‌, न, fast लाक्षखिकत्वेनापर्वानलुभावकत्वात्‌ | न शेत रान्वितखाथेशक्तस्य यञ्यादिषदस्येतर दपूवमादायानु- भावकत्वमिति are | इतरोपल्ितख्लार्थाम्बयमान fe पदानां शक्तिने france गौरवात्‌ पद्‌ान्तरलभ्य-

स्यादित्यत श्राह, ‘ara होति काम्येवरूपेण् यत्कि्ित्‌- कारणं ₹होत्यथेः, अन्यथा क य्येगरह्मभ्युपगमेऽप्यगतेरिति भावः। ay काय्येवप्रकारककाय्येखार णश्च, “पेम faeces, ‘yaa ar omer जिङूपदोपस्थापितेन aidan वा, एतश्च aque Sees एव पदस्मारितो रच्छाथस्मारक इति शश््रदायमतानुसारे- win! ‘Raa का््येवरूपेण यत्किञ्चित्‌ काब्यश्चत्यथेः। ्रपू- म्बाननुभावकलादिति श्रपूर््वामनुभावकलप्रसक्गादिव्यथेः। श्रवष्टा- पत्तिमाश्ङ्कते, “न चेति, (दतराण्वितख्ञायेशक्रख्य' इतराज्वितखार्था- quae, इतर मिष्ट विषथता निरूपितस्य विषयता श्राख्यनुभवश्र- कस्येति यावत्‌, "यश्थादिपदख्य' यज्यादि पदस्येव, “इतरो पश्चदितेति इतर विषद्ला विगरेषित खार्यानुभवत्वावच्छिनेत्यथः, ‘a वितरत न खरे कथं WWaea ow, "काय्यैसूमरणमिति, saat utara

प्रतोकार इति मावः । पू्वस्येव तौरस्ारकलत्वमिति मतेनाह, ‘Tete नेति । न च काय्यैत्वोपद्डितिः शक्रेवेति यगपद्रत्तिदयविसधः, fafa

शब्दास्थतु TIS TATE | ३७५

त्वा | Sees तौरोपलस्ितान्वयशालिखार्था - नुभावकत्वमितरपदस्य तीरस्य तु संस्कारादूपस्थिति- रन्निहितेनान्विताभिधानाभावान्‌। न चापूवै सं

वितरल्-विषयत्वमन्तभव्य । aad गङ्गायां घोष cay we ear” इत्यत aye, 'खचणायाश्चेति गङ्गायां घोष- Ty चेत्यथेः, “तोरोपलकतिति wana तोर निरूपितदन्तिता- श्राल्ौत्धयेः, “दतरपदस्य' धोषादिपदश्य, न तु तौरानुभावकतव- मिति Sia: 1 ‘alte’ तु तोरन्तितवस्य a, तथाच awurea wawfata न तु तच तस्य शाब्टानुभवे प्रवेश इत्यभिमानः | गन्वयबोधे तोरटृन्तित्वश्याप्रवेे fa तस्य सखतेरित्यत आह, wifafaafa श्रलुपख्ितेनेत्ययैः, “श्रन्वितामिधानेति, कीर- इततिर्धोष इति विशिष्टव्यवहारासम्भवादित्ययंः, तथाच aay कागदयस्येव ay विशिष्टव्यवहारजमकत्वमिति भावः |

पिदढचरण्टास्ठ wa यदि तोरटत्तिलस्य संस्कारादु पख्ितिखटा कचं म शओाब्टाजुभवे भानमित्यत are, “श्रसज्िदह्ितेनेति श््वा- नुपञ्ितेनेत्धथेः, “श्रन्विताभिधानेति श्राब्दानुभवासम्भवादित्यये- दति प्राः ।

(९ तौरङत्तित्वान्वय इति we |

WI केवलान्धतया प्रछछ्टजयवक्षदभ्यपगमात्‌ | ale गायां घोष इत्यव का मतिरिखत ay, aqurgfa, “खसत्निशितेनेति खनासम्नेनेत्य्यः, पदअन्धो पस्धितेरेवासन्तितवादज च पदारथस्छेवो पद्ायकत्वाभ्यपगमादिति

god तश्वचिन्तामणौ

स्कारविषयः। किथ्च यजिपदेन खर्गकामकायविषयो योग इत्यसुभवोभकेत्‌ लकष णायांमितरपदस्य लक्षौ यवि्ेषणसाथैविशेष्यकानुभवजनकत्वात्‌। न चैता- इणो बोध आ्आकाङ्कितः। न च यागाविश्ेषितकाये- aay खगेकामाग्बयः प्रतौयते, किन्तु यागविषयक-

we प्रहतेऽणूर्ेस्य संस्काराद्पश्थितिरख्कि्ित श्राह, "न चेति । गसु weurat लच्यस्तिरेव यदि कदा तव नवे आपूर्णो इुपख्िततोररन्तिवं न प्रलये तेत्थत wre, ‘feta: a तचेवा- Crise को ete cam आह, न चेति, आकाङ्धितिः च्ागविषधकं काय हतिसाध्यं भवलित्यपूर्वेविषयक सिकर्षाजनकाः | गग्येताद्‌ शोधस तादु त्रा पू्येबिश्रष्यक चिका sepia न चतिरतस्लाप्रवषे कत्वा दिष्यष्लरसादार, "न चेति न Rak, खगै- कामो यजेतेकिं बाक्धादिति शेषः। 'खर्गंकामान्वयः' खगेकाम-

मावः। ननु त्वग्मतेऽर्थाध्याहारवदासब्नत्वमितर्पदेनानुभवविषयः स्थात्‌; fay वीरस्य शाब्दबोधविषयत्वमवग्यं वाचं । अन्धा विमाधर्था नन्वयापसतेः, AU यचा तवं शाब्दत्वं क्था Tae कायैसर ये सति समागप्रका- रकत्वस्य नियामकत्वेम योग्यतया श्ाब्दानुमवोऽपुत्वेमादाय eae वेरा, “किति, (लक्षणायामिति, यद्यपि wer कोशन्तौ्यादौ यमि- चारः, तथापि व्भिचारममु “यथा fe ae safer fe हलो खकार ware विमार्बपिष्यतोति बोध्यं | ततः किभित्यनं are, a चेति, छतिलाध्यावाप्रकारकत्वादित्वाङः, त्क्व, Wet कामेत प्रका रकतवस्यौ- विरोधात्‌ । वक्रात्‌ खगेकामनोधकं वागङ्षियकं काय्येमिकि ararfe®-

शब्दास्यतु रौयसखद्धेऽपुव्वेवादः | ३०७ कायैविश्येषे, तथाच तथाविधबोधार्थ' लिङः कार्यये शक्िरेवेति |

इति यौमद्गङ्गशोपाभ्यायविरचिति तस्वचिन्तामशो शब्दाख्यतुरौयखण्डे अपृव्वेवदपूव्येपश्चः |

-*--- --- Ce Ce ~ ~~~ ------=

हतिखाध्यलान्वखः। यागविषचकेति यामविषयकतया भाते काय्यै वि्रवे इत्ययः, तथेवानुभवादिति भावः । - तथाति, लदणाया- ब्वशो य विग्रेषणकतया श्रनुभवजनकल्नियमादिति भावः । श्र मञ्चाः कोश्नन्तोत्यादौ व्यभिचारो ग्रन्धकश्तेव सयं aga इति नाखक्गुतिः |

इति ओमथयरानाच-तकवा गे श विरचिते तत्चिन्तामणिर इष्य श्ब्दाख्यतु रो यख्ष्डर ह्ये श्र पूरवववा द पूष्वपकर इच्यम्‌ ew

`

[1 “ 9 Ee tt LOTTIE TT

ES ~ न

SOW प्रवततंकत्वाग्यपगमात्तदनाकाङ्ितलमिति मन्तं । नलु खगं - uefa शानं कोञविद्ेव्यक्रतमा प्रवत्तकमश्लित . धाः. (न 48

Res ava ferret

अथा पुष्यवादसिद्धान्तः । निक - STA | अन्वयप्रयोजकरूपवश्यं न ॒योग्बता अनाप्तोक्ते पयसा सिष्बतोत्यब सत्यष्यम्बयप्रयोजकद्रव- द्रव्यत्वे APTANA MAMA | अथ योग्बत्वेपि सबाधक्षप्रमायिरहः कारणं afe सोऽप्यवश्यापे्- शौयद्ति लाघवात्‌ सैव योग्यता, रवश्च तदेव योग्य- saya स्यादिति चेत्‌, aay, यथा दशा विशेषे तदेव साकाङ्कमनाकाङ्कमासनरमनासखब्ब तथा स्ववाधक-

ned

wUTysarefUg_iacTeS |

a BG अनापतोक्त इति करकामिप्रावप्रथक्त इत्यथः, द वद्रग्यते' दरव TMNT, “योग्धस्येऽपि' योग्यताश्चानेऽपि, 'खवाधकप्रमेति, ` भरमा- परम frquat, Aare बाधश्नमदश्रायां नातिप्रसङ्गः | wes,” ‘waufa, ‘ava साकाङ्भिति अजनितान्वयबोधकलमाकाङ्ख

(९ wantal aq waey बोग्यं यदयोग्यं तत्‌ सव्वदेवायोग्ये Kati प्राये Wye LTT: |

चेति । आपाततोऽभ्बुपगमवादेनाह, "वद्वि । न चेवं खबाधकम्नमदश्रा- areata, प्रमापदस्य निखखयपरत्वात्‌ । “खाकाङ्कमिति wae लोधनननानननगद्द्राडां SASHA GY, रव HUTA AT

शब्दास्षतु रो यखब्धेऽपूव्वेवादः | Ree

प्रमा-तदिरश्द शायां तदेवान्बयबोषे योग्धमयोग्बण्ा- भिधौयते, खबाधकप्रमायां afece वा योग्धायोग्ब- ताव्यवहारदश्नात्‌ खबाधकप्रमाविरदहदशायां यो- ग्यतादिसक्येऽपि वहिना ल्िष्वतोत्यबाग्वयबोधः अ- प्रमादोषवन्प॒रुषप्रखौतत्वात्‌ | सामान्यभानस्व किष्डि- दिश्ेषभाननियतत्वात्‌ विग्ेषाभाने कथं तद्धासत- इति चेत्‌, न, वस्तुगत्या परम्यरासाधनं विश्रेषो भासत- शव परम्यरासाभनत्वन्तु प्रकारो न भासते तत्‌प्र- कारभाने हि परम्पराषटकन्नानस्य हेतुत्वात्‌, खजा

दूत्य मिप्रायणदं, सखोयबाधनिखधाभावयख्य योग्यताले साधकमाइ, ‘aqruafa: नन्वेवं wtaaufaqefacecurat बाधितायेक- व्यापि योग्यते तजान्वयधौः प्रमा स्यादित्यत are, ‘aaruafa, 'दोषवदिति, तयाच दोषाभाव एव श्राष्दप्रमाप्रथोजक इति ara: | wed, “खामान्येति, ‘faa इति परन्परासाधनत्वाभान- इत्ययः, साचात्छाधनलस्य च बाध इति va: | "ययेति, हिटेन-

सन्चमगासन्नखेत्र्थंः। WAT शाब्दप्रमाप्रयोजकयोग्यतासन्वे कथं शाब्द wa इत्यव श्या, “खेति । यद्यपि ाग्तप्रतारकवाक्यं कर वापाटवजन्य्च वाकं दोषणन्त्वेऽपि प्रमाजनकं, तथापि TUTTI शुकः तद- मावो दोष इति मते तात्पये | थाच यागे खगसाधनगत्वान्वयो नायोग्धता- पराहत दति भावः। अच wpa, “सामान्येति, ‘awn सतौति । द्यपि

८१ । तश्वचिन्तामयौ

घटेन Heart योग्यतया fasacas aca wea a तु fasacda तथा सति शघछशायां युगपद ृत्तिदयविरोषेन धटानन्बयप्रसङ्गात्‌ उभय- साधारणरूपेणानुपस्थितेश्च AHA! Wa

राभिश्रषटलङूपैण घटपदस्य waurafage: पुरुषेति रषः । ‘a तु दद्रेतरतेनेति म ठु दिद्रेतराभिनश्ललनेत्यथैः, “खचण्ेति fagat घटपदस्य शल्णेत्यथः, “वटामश्वयेतिं aaa धटनिन्ववप्र- सङ्गा दित्यः, युगपद्‌टृन्िदयविरोधारेकपदटल्युषस्छापितयोः sft वनतैभानलाद्यतिरिक्ष्यले परस्पर मभ्वयवो धस्यावयुत्प्नलाचचे ति भावः। भनु ufafagau द्िद्रेतरल-घटलतवे श्रतुगतीङत्य तद्धग्भोवख्डिन- वत्वरूपेण Wass टे अजहत्‌ खायेलच्णा स्ित्यत sre, "उभ-

यगपद्‌ रतिया कत्त मते TRV भानं सम्भवति, तथापि मथन तथा aaa तत्र योग्यतादिक्नानसत्ये एान्यबोधोपपत्नौ लच्तणाकल्यगे मानामावाघ्न तथात्वेन मानमिव्यक area । तन्मते agate Tat 4 grate: खकाङ्गाविर्हात्तथा प्रछतेऽपौव्यन्ये | “संस्कारेति संस्कारसह- जतस्य घट पदस्येव वदुपस्यापकत्वाभ्यपगमासस्यापि Tarra द्िरेतर- त्वावच्छेदेन विभक्तयर्थाग्बय इत्ययंः। न च am प्रज्नतिप्रतिपा्यत्वं प्र. mu, गैर वादित्याग्रयः | ‘wea, safe शषः, wate तौरेऽपि सपतम्यर्थाग्धय सभ्मव्रे लच्तणोच्छेदः स्यात्‌ पदात्‌ WATTS artes तदन्वयनोधापक्तेखधेति बोध्यं । भभ्वेतावता स्मरनियम- सम्भवे <प्यन्धयानुभ वप्रवेग्रेन हेतुरुक्तः | न चोपदश्ितपरिखामे वौजामाषा- न्नियतोपस्थितं शम्दाश्चयत्वमादायेवानुभव इति ave | दिगेतरतेऽपि

TATA TSS वादः | १८१

शंकारा्षदुपस्थितिः। न च सुब्विभक्तौनां प्रत्यथै- गतखार्थान्वयबोधकत्बव्यत्पत्तेस्तच विभक्ता . ATA वेतेति वाच्यं । प्रत्यौ fe प्ररुतिप्रतिपादः लक्णौ- यान्बयानुरोधात्‌। स ख संस्कारसहकारात्‌ प्ररूतेऽपि। न च तस्यानियतोदोधकान्न नियता तदुपस्थितिः। फलबलेन तथा कल्पनादिति चेत्‌, न, शब्दोपश्यापि- तेनैव शब्द स्याम्बयबोधकत्वात्‌ | न चैवमाकाश्पदा-

येति, “श्रनुपस्थितेरिति aza-fexzataar: शाब्दबुद्धिविषयला- भावादित्य्ैः। 'संस्कारादिति, टल्यतिरिक्थत्किञ्चित्‌ सम्बन्धेन चटपदादिति रषः । 'तदुपश्थितिः' waa घटोपस्थितिः, श्णया च घटपदाच्छट्रेतरोपस्थितिरिति शेषः, sat न युगपद्‌टन्तिद्रय- विरोध इति भावः । ‘aw aeafafae ae, ्रतिप्रतिपाथः' प्रतिलन्यसूति विषयः, म तु शा प्रहृतिस्मारितः, "संस्कारसहका- रादिति, इत्यतिरिक्प्रतिसम्नन्धन्ञानजन्यस् तिविषयवेनेति रषः | ae संस्कारस्य, “श्नियतोददो धकादिति इत्यति रिक्रघटपदसम्नन्ध- ज्ञानरूपस्टो दो धकस्यानियतलादि व्यथः, तदुपखितिरिति, स्यादिति शरवः । तथा away नियतोद्धो धकलकच्यनात्‌, श्रष्टोपसख्ापि-

arene: | यदि च तत्तत्रियतोपस्ितिकं, तदार्डव्यातिरिक्षदव्यत्वेन Uae शन्दाश्रयत्वस्यापि तथात्वाभावात्‌ तुल्यं रन्नुपस्ापितस्याप्यन्वये प्रा्क्रदोषख्, ठश्युपस्म्रापितत्ववच्चियमत द्यादेरपि तत्‌पयोजकत्वकल्यने

BCR सस्वचिनामखौ

AAA CACTI शब्दाश्चयत्वस्य कथं शाब्दा- सुभवविषयत्वमिति are) नियमतो यद्धम्भेवस्वेनोप- faa यज शक्तिग्रहः ततस्मरणजनकसंस्कारस्य तद्ख- भ्मेविषयतानिरमेन तदृ दोधकादेव तदंशेऽपि उदोध- नियमेनाकाश्पदादश्क्धस्यापि तस्य भानात्‌। Wey

aaafa amen श्ष्टोपस्या पितेनेवेत्ययेः, “श्ाब्दानुभवदिषथतलमिति आकाग्रपदनन्याकाश्रामुभवविषयत्वमित्ययंः, ‘fran: निखयतः, तौ थान्तान्तसिः, ्रभेदख् एतोयायेः, अन्वयस्ाख “शङ इत्यनेन, ‘ay ufafe, (तत्‌स्मरणजमकेति शक्रियदवहकारेर agfa- सरणोपधायकेत्ययः, ^तद्धग्मेविषयतेति तद्शनखग्युपधायकतेत्धयेः, “विषयतापदस्व व्यापारालुबन्थिविषयतापरत्वात्‌, "तदुदोधकादेवेति शआ्राकाशोद्दोधकाच्छब्टाञ्रयत्विश्िष्टे ्राकाग्रे waver Maw देवेत्यर्थः, दं भरेण धनिधमेनेति शष्टाश्रयलाभेऽपि acer मेनेत्ययैः, “suet तस्येति श्राकाग्रनिष्टाकाश्पददस्वविषव-

गौरवं | feed गोल्वादिकमपि शब्दाख्यत्ववन्न श्क्यं wifzarqzarete, ‘neq Sf, ama च्युपस्धापितमादायेवान्धयबोधः छिगेतरत्वन्तु न wafa भावः । ‘fran xfs, नन्वर्रथातिरि्लग्रवयत्वेनाप्यपस्धितेने नियतोपश्ितिरतर्वानुपदं तथेव वश्छति तथाच कथं तज ग्ङ्किरिति चेत्‌ । wus, नि यमतोऽगु पस्थितावपि शब्दाश्जयत्वं vefatafad वि- निगमकाभावादच्तादिपदवन्नागाचत्वेऽप्युपपततेः । न चेकस्यां व्यक्तौ aaa प्रत्तिनिमित्तसिषि वाच्यं । प्रयोजकत्वात्‌ | किष त्व-तकोमु स्थार्थत्वेनोष-

WRT TSS STATE! | RTE

वा aefa naz यदि नियमत sufafa: सदप्र- योगस्य वाश्यादिपरत्वेनाप्युपपन्तेः । वस्तुतस्तु निय-

स्वापि(९ शब्दाञ्जयत्वस्य भानादिव्ययः, तथाच सखप्रकारकपदट्न्ति- च्रानोपस्ापितत्वमेव विधेथता तिरिक्रखप्रकारताकश्राष्दबोधे तन्तं नतु खप्रकारकसनिष्ठपददन्तिश्चानो पश्वा पितव्मिति भावः । ननु तवापि श्ब्टाञ्जयत्वस्या का श्पद श्रह्वविषयत्वे श्राकाश्पदश्रङ्निप्रमान- न्याकाशोपखितौ कथं ae नियमतः प्रकारत्वं तत्पदग्रकतिप्रमाज- न्योपख्धितौ नियमतः प्रकारलस्य तत्पदशक्रिविषयतस् ग्यायतला- दिति तरख्ाश्डायामाह, ‘nq aff, ‘act nearqaaafe, ‘wey विग्रेषणोग्रया काश्रपदश्क्िविषयः, “नियमत खउपल्धितिः" निवमेनाकाग्रपदश्रज्गिप्रमया शब्दाञ्जयलप्रकारकोपख्ितिः। ननु

(९) आाकाश्चपदश्रह्यविषयस्यापौति are |

प्ाव्यचरिताथेत्वे मानाभावादिति । वस्तुतस्तु लाघवाच्छब्दा्यत्वभेव yafafafad म त्वद्द्रव्ातिरिक्तगरव्यत्वादिकमपि गौरवात्‌ | etrau- लेन ufeeraragafar: | खन्धथा कम्बो वलत्वादिनापि शक्धिग्रहास्दुप- सिवो तदपि waa स्यात्‌ | यदि च शाघवात्‌ घटत्वमेव तथेति तच श्नह्धि- यो sare Tesh तुल्यमिति न भानाथत्वमिति | wed चटः कुम्भ- इतिवदाकाश्चः श्ब्दाश्नय इति सप्रयोगो भ स्यादत ay, "सहेति, आक्राद्मपदवाश्च ईति acer | “वन्तुतस्तिति तथाच नियतानुपर्धिवस्यापि wee विनिगमकामावेन नानार्यत्वमन्धथा म॒ तथेतखन्धदेवदिति मावः | weary dere कदाचिदनुदोधमभ्युपेतयाइ, ‘wey वेति, अत्रा

ere तत्त्वचिन्तामणौ लोपश्ितिरेव arfer अन्तु वा पदादपि fafa

शरब्दा्रयत्स्या का शपदप्रटन्तिनिमित्तले ्राकाशं शब्दस्येति स प्रयोमोऽनुपपन्नः Wa षष्ट्वथैतया पचन्‌ पचतो तिवन्निराका- तवा दित्यत आर, “सदेति, वाच्यादीति आकापदस्याकाश्पदवा- च्यादिपरलेनापौत्ययंः, “श्रादिपदात्‌ श्रष्टद्रव्यातिरिक्द्रव्यपरत्यपरि- यहः | ‘franafefata नास्तोति श्राकाश्पद्श्क्िप्रमया शब्दा अयत्प्रकारकोपस्ितिरेव न निधतेत्य्यः, कदाचिदष्टद्रव्यातिरि- भद्रग्यव-केवलद्र यलादिप्रकारेणणपख्ितेरिति भावः। ननु ae- विशिष्ट विशेग्यकतद्धर्म्मावच्छिल शर क्रिसंसगे कश्चानमेव तद्धश्मेप्रकारक- ज्ाष्दबोधकारणमन्यया चटादिपदस्ापि aqate: wwaree- दकल विलो पायत्तेः उक्षरौत्यैव azare: शक्यतानवच्छेटकलेऽपि श्राब्दबोधे भानसम्भवात्‌ | म च तत्पदश्रक्गिप्रमाजन्योपख्वितौ नियमतः प्रकारलख्य तत्पद शक्ति विषयलव्याणतया घटत्वादौ भटादिषदस्छ शक्रिलिद्धिरिति are आकाश्पडश्क्िप्रमया जष्दाश्रयत्ेभेव घटादिपदगशज्गिप्रमथापि घटलादिना निथतोप-

काश्मदाभिष्यकारकमेवाकाशस्रणं Aha नियमोऽलिडो- wats मावः | न चाका्रोजवयमित्यादो भिन्रप्रकारौपख्ितिं विना कथम- मेदाग्बय ईति बां । ` विभक्रयुपबोवसंस्थामाराब तथात्वादित्ाद्धुः । 'सवापौलि, ग चान्वयप्रकारकतणा साधनत्वं . शब्दमिति, क्राम्याव्यवद्धिव- साश्चनतथा watt च परेड प्रागमिधानारदिशोघः। मतान्तरेगाः CEE । ।

WRU T SRST AAT | ३८४ werk तद्धेग्वयवोधदशायामितरान्बयासुपपश्यभावा-

fedtcfagary दन्थलादिप्रकारकथटलावदख्छिलघटपदश्क्रिप्रमथा तादृश्केवश्लणरपदश्ङ्किप्रमया वा द्रव्बलादिप्रकारेापि चरोप- शितेः, परन्तु तदुपख्वितिनं शराम्दबोधाङ्गमिन्येवाभ्बुपगमात्‌ तावता wzaret uerfecce शरक्किसिद्धावपि इरिपदारेखनश्रलादौ क्रिविशोपापन्तदुवारलाच्च तच कदाचित्‌ विंहलादिनाणुपच्छितैः सम्येधिड्त्वात्‌ तथाचाकाशपदाशक्धतावच्छेदकष्च शब्दा अयत्वखय कुतः wreeaty waa आह, “wg वेति, पपदादपौति zerfe- पदादिवाकाशादिपदादपौत्यथैः, शक्विति ओषः, “जनिभ्विकश्यकं' WAIT: शब्टाश्थलाद्यप्रकारकमेव Wea! न चेवं तज कः प्रकार इति are सदारैः पदाश्तरोपख्डितश्येव तज प्रकारतव- wearfefa भावः |

Taten: wea, "तर ति sgeerarwa इत्यथः, “wee- auf सखगेसाधनलत्वेन wawervegfyomet यथा ar- Peas, “अन्वया गुपपत्यभावादिति argurrayfy- दभ्रा्थां खर्गोषधायकग्यापारोपधायकत्वं विना are सगेसाधन- नंन्यन्धोऽनुपपन इति सगं वाधनलान्वयानुपपल्तिश्वानानावारि-

वि्ेषस्पेखाधिमनोधमभिपेबेदभिन्न्ये । न चौपादानिकखर्गसा- way कथं योग्यतायहः, यागविषयकं काय्यमित्नुमवागन्तरमनुप- पत्तिप्रभवेटसाधनताच्चाने सति खगंकामगोधकयागविषवककाग्य॑मिलनु- waftars: | कौगेत्वमाजं निलखनवद्रागुपपन्रं सगं कामकागेत्वं तदा

49

ard arafataait

दमेऽपि aera न स्यादिति चेत्‌, तहि तवापि कायै- ताजोधानन्तरं शोपादानिकसाधनताबोधो न स्यात्‌ ओपादानिकबोषेऽनुपपसिबोधस्य हेतुत्वात्‌, कल्पयना-

a, wast’ तादृग्रा्यनुद्यत्तरमपि, ‘awa न ्टादिति भिरक्रान्वयानुपपन्तिन्नानादपूव्वकश्यमा न स्यात्‌, प्रतौतानुपपत्ति- मूक प्रतीतौ प्रथमप्रतो तिर श्रायां अ्रनुपपल्तिन्ञानस्वापेकितत्वादिति भावः। तथालापूर्व्वा सिद्धिपरसङ्ग इति भावः । तोति यदि प्रतौ- तानुपपन्तिमूखकप्रतोतौ प्रायमिकप्रतो तिद श्ायामनुपपत्तिन्नानम- पचतं तदेव्यथेः, “काय्येताबोधानम्तरमिति श्रपृष्वनिष्टकास्वेता- नोधाननम्तर मित्यर्थः, "चापादानिकेति याभे काभ्वक्ाधनमलविशिष्ट- कामिकाय्येतलप्रकारकौपादाजिकबोधो म ॒स्सादिन्धर्थः, श्रूव्वका- यंताबोधदश्रायां यागविषयककागेस्य afanaa न areata विना खाच wfat are कामिकायेलवविशिष्टकाम्यषषाधनताधियं fan इत्धनुपपन्तिन्नानाभावादिति ara मनु प्रतोतानुपपन्ति- मूदक्लकप्रतोताबेव प्राथमिकप्रतोतिदश्ायामनुपपन्तिन्नानमपेड्ितं दापादानिकमोधश्च न तथेत्यत wae, श्पादानिकेति भापादा- निकश्राग्दमोधेऽपोल्ययः, “squat प्रतो तानुपपन्तिबोधख, 'हेतुलादिति, भवन्नये डहेतुलादित्यथेः, प्रव्यकलादिवदौपादानि-

(९) कामिकाण्ेत्वविश्िरेरसाधनताधियं विनेति ग० |

च्प्रतौतमेवेति कथमनुपपर्तिप्रभवतभक्नागमिति चिन्त्यं | AY दोषस्याप्रामाखप्रयोजकत्वमुक्षयोग्यतापक्ते TYR तच्च भ्नान्त-प्रता-

WATT यखण्डेऽपुव्वे वादः | ‘yt माजोष्छेद शवं स्यात्‌ प्रतीतानुपपत्तिमूलकत्वात्‌ कश्य

कलमप्यनुभवलब्या्यो धम्येविग्रेषः, ख च जातिरूप उपाधिरूपोवे- त्न्यदेतत्‌ । तदवचख्िन्ल प्रति 4 प्रतो तातुपपन्तिपरतिसन्धामसचिवः We एव पुमरनुसन्धो यमानो डेतुरतएवालुपपन्तिसचिवः शब्द एव पञ्चमं प्रमाणमिति तव सिद्धान्तादिति भावः । “एवं स्यादिति प्रतीलानुपपल्निमूखकप्रतौतौ प्रयमप्रतौ तिद श्रायामतुपपत्निन्ञानस्या- पेचितले सति स्यादित्यर्थः, “कल्पनाया इति, कल्यनालमर्यापन्तिल- याप्यो जाति विगेषस्तदवच्छिननं प्रति प्रतोतालुपपन्तिन्नानं कारण- fafa aa सिद्भान्तादिति भावः । ननु @lraarafagafacet न वोग्यता तथा षति श्राब्दप्रमां प्रति श्रतुगतकारणलाभा। त्‌ । नच दोषाभाव एव तथा, भान्त-प्रतारकवाक्य-दरएका टि विखवादिवाक्ययो- रब्याघ्यतिब्याघ्यापन्तेः श्ब्दसामान्यं प्रति ुप्तकार णएभा वस्येव विश्रेष- रूपेख शश्ाब्दप्रमा हेतुलेभियमविलोपापत्तेख | श्रतएव ख-परषाधा- रषटबाधकप्रमा विरह एव BRIA शाब्दप्रमाहेतुरित्यपि भम aw भ्राब्दसामान्यकारणतेनाङ्गप्नलादतः ख- पर साधारणएवाधकग्रमावि- रह एव योग्यता ABI BT च न Saya शब्दसामान्यद्ेतु श्राब्दथ् मो च्छदापन्तेः किन्तु AT शाब्दसामान्यदेतुः amar च श्राब्दप्रमायाभमित्येवोपेयं, तथाच wad यागे परकोयवाधक-

रकवाक्ये तद मावादयुक्तं, च्चावश्यकयोग्यता प्रमात्वाप्रमात्वाभ्यामेवो TTR UH यथाथ वाक्याधेन्नान-लदभावैयोगैण-दोषतया हेतुत्वकल्यना गो रवात्‌, faq परबाधकप्रमानिशखये खनाघकप्रमाविरद-तत्रिश्चयदशायामपि म

ges arefaantrat

मायाः । AA गाधकप्रमाषिर ङस्य sane संशयसाधारणं न्ानमाचमेव तस्याः प्रयोजकं तेन यच बाधकप्रमामिश्चयस्तबेवान्बयबोधाभावोऽन्धब तु तद्धौमाचाच्छान्दवोध इति यागेऽपि योग्बतासंशये- नान्वयबोधाप्रतिदन्धः बाधसंश्यस्याप्रतिबन्धकत्वात्‌, अन्यथा अनुमानाचुष्छेदप्रसङ्गात्‌^) | NAAT

प्रमाविरदइस् निखेतमशरक्धतया कथमग्वथधोरित्यत we, "वद्ध afefa, 'बाधकप्रमा विरसः स-परसाधारणवाधकप्रमा विर इख्छ, ‘arama’ योग्यतालेऽपि, was लिति यच न बाधकपरमानिखथ- wae, ‘agraraey’ सख-परसाधारणबाधकग्रमाविरहन्ञागमा- WIA! मनु ख-परसाधारणबाधकप्रमा विर इसंश्ये तदाडितबाधमंश्च- Vana कथं शब्दबोध इत्यत wy, 'बाधसंश्रथस्येति, “अनुमानादीति सन्दिग्धसाध्यकानुमानादौत्य्थैः | wy वा wa- कामङृतिसाध्यलान्वये खगेसाधनलं योग्यता तथापि संश्रयषाधारण- aye तदन्वयवो धद्ेतुतथा यागेऽपि तत्‌सं्रयादेव खगे- कामशतिसाध्यल शाब्दो धोऽस्तु किमपूष्येवा च्थतेनेत्याद, “पूम्यैवाच्य- लेऽपौति साध्यतासम्बन्भेन हतिमत्वलचण्टकाय्येलरूपेणा पूयस्य fae

(९) श्धनु मानमाचोष्डेद प्रसङ्कादिति ae |

ए्याग्दघौटिति afecwisty योग्यतान्तभूंत इन्धरचेराङ, ‘aqafeta | "सन्धये ति, वि्येषदण्ं नेऽपि सं श्यो ada अनुमित्या aan इति मतेजेद-

WRITS TATE: | axe

cape, स्वगंसाधनतासंशयाद्योग्बतायाः संशय शव अपूर्वस्य प्रथमं स्वगेसाषनत्वानिखयाद्‌पादानस्यान्वि- तानिधानोल्रकालौनत्वात्‌ साधक-वाधकप्रमाखा- भाषेन डारलसम्भावनया साधमत्वसम्भावनातः खम

पदवाच्यतेऽपौत्थयेः, ‘sua’ चिर्‌ःपदा यतावच्छेदकका्यैवाव च्छि, (लर्मसाधनतासंग्रयादिति कस्यचित्‌ पुरुषस्य खगकामङृतिसाध्यवा- ` waa खगं साधनतायाः संग्रयदैव सत्वादित्यर्थः, “योग्यतायाः era एवेति सखगेखाधनलरूपयोग्यतायाः संश्रय एवेत्ययेः, syd निग कामह्ृतिसाध्वलान्वयवोधे कचिद्धेतुरिति Ra: । “पूय ङिर्पदायंतावच्डेरकनिरक्रकाय्यैलावच्छिननद, श्रयममिति, afar मिति sre: । गन्वनुपपन्तिन्नानसहइकारारौ पाराजिकसखगंसाधनता- निचयः सर्व्व॑ाभेव यागविषयकेऽपू्व्वं भविव्यतौत्यत are, "उपा- दागखेति यागविषयककाय्यैस्य wares weave विना अनुपपक्लमित्यनुपप्तिन्नानस्तेत्यथेः, श्रज्विताभिधानेति Te खगं का मह तिसाध्यलाग्वयबो धोन्तरकालो नलादित्य्ः, तथा- चान्विताभिधाने उपादानेन खगंसाधमलोपस्थितिः खर्मसाघनलोप- चितौ चान्विताभिधानमिन्धन्योन्याञ्रय इति भावः । शवाधकेति, तचाचेत्धादिः, (डारसम्भावनयेति पुष्टिं प्रति एतपानस्येव खभ प्रति

मिष । सन्देहोत्तर खे यच खरणात्मकः पराम्रस्तदमिप्रायेणेदमितयन्य | ‘apf, ग च यागविषयकं कारगयमितयनुमवागन्तर मौपादानिकखमसाध- Tate सति खगेकामाग्बय इति वाच्यं । खगेकामकायैस्येवानुपपन्नतया

ace तत्त्वचिन्तामणौ

कामान्बय श्ति तुल्यं । पि चयथा न किया स्थिरे त्ययेग्या तथा काययैमपुव्वेमपि षिश्िष्टं न fet कतिर्विनष्त्वात्‌ | न चाधिष्ठाने ्रपुव्वेमाजे साधनत्वं, लस्य पदार्थेकदे शत्वेनाम्बयाप्रतियेागित्वात्‌ ।

यागस्यापि किञच्चिन्मध्यवत्तिदारं स्थास्यतोति सम्भावनयेत्यचेः, . .साधनतसम्भावमातः' यागेऽपि खगेसाधनत्वसम्भवनातः, "ख कामा- न्वयः” सखगेकामङतिसाध्यलान्वयसम्भवः, ‘awfafa, तथाच faa- qaargaata भावः। age लिडःपदवाश्यतरे साधकाभावसुक्ता बाघधकमयप्याह, “श्रपि चेति, ‘wat सारात्‌ खगेसाधमलाग्वया- fare, “विशिष्टः साध्यतासम्नन्धेन शतिमक्वलचणएकाय्येल वि शिष्ट, "म fav a खगोाव्यवदहितपूरव्ववत्तिं। न च गौद्रंवयं नौला गौरि त्यादौ गोलो पलचिते द्व्यवादेरम्बयवदचापि शृच्युपणलक्छिते खगे- साधनलानवयो भविव्यतौोति वाच्यं । तथा सति फलाव्यवहित- grerfaumea”) वेदि कवि धिजन्यसाक्ात्‌ फलसाधनताबोधे fay- ष्यतावच्छेद्‌ कत्नमिति नियमभङ्खा पत्तेरिति भावः। ‘“afaera’ वस्तुगत्या साध्यता सम्बन्धेन रतिमल्नाञ्ये, ‘aad’ एकच <a

अ न~~

(९) खर्गाश्यवहितपव्वंस्थायिधम्म॑स्येवेति Te |

तदुपपादकल्वेनेव ARIAT, अन्यया frase क ्धैवमाचानुपपच्छा तत्‌ कश्येतेति। (यपि चैति, यद्यपि घटमान ये्यादौ घटत्वमिवावच्छेदकतया वाससौ देवदत्तपदवाच्य इत्यव वास दइवोपलच्तगतयान्वयो योग्य wa, तथापि विग्रेषणतयान्वये अयो ग्यत्वं बोध्यं, तरव 'विशगिङमिति। वस्तु- तस्तु पूर्व्वदोष ख्व ata | “तस्येति, यद्यपि wy पाण्डर णव द्र्यादा-'

WATT ययवद्ठेऽपूव्वं वादः । REL

` अन्ये त्वम्बयविरोधिरूपविरष्ो योग्यता, अतरवं वह्िना सिश्वतोत्यच् तद्‌ भमे भवत्यम्बय्रमः। यागे चान्वयविरोधिरूपविरदो योग्यानुपश्ब्या सुगम शव | नच यागे आशुविनाशित्वं कालान्तरभाविफल- जनकत्वविरोधौति VTS | अनुभवे क्राथपामे चाशु-

मितिन्यायेन थागविषयकलत्व-साखात्षाघमत्रयोरुभयोरम्वयः, न तु घाध्यतासम्बन्धेन हतिविशिष्टलं तच विगशेव्यतावच्छेदकमिति भावः। “्रन्वयाप्रतियोगिलादिति खङूपतोऽग्वयप्रतियोगिलासम्भवादि- व्यैः) wy वा पदादपि निर्विंकश्पकमिति मते श्राकाश्रमित्यादौ BEIT एवाकाश्रस्य VEIT विशेष्यत्वात्‌ "पदारथेकदे ्रलेनेल्य- fafed, पदार्थेकटे ्रलश्चावच्छिश्श्क्रिविग्रेव्यत्ं | -श्नलयविरोधोति. विशेष्ये विगषणासमानाधिकरणधष्मौविर द- दूत्यः, agua’ वश्िकरफकल विरो धिधर्माभावश्वमे, “श्रन्वय- विरोधीति खगंसाधनतविरोधौत्ययेः, “सुगम एव सृञ्जय एव । वथोगब्धवच्छेदादौ पदार्येकदेगशपाष्डरत्वा TUE aT वथा खच तु न तथेव्या्रयः। गन्वेकवि्रोषबाधे सामान्यज्चानमपरपरकार- नियतमवण्यं वाच्यं । अन्यथ कप्रकारबाधे सामान्यनि खयेऽपरप्रकार संश्रयः कदाचित्‌ स्यात्‌ | म चेवं, तथाचापुव्बैवाक्धतेति | मेवं, ताकृश्रसामान्यस्या- परपकारष्थाप्यतया वत्निखयस्येव विश्रेषद्रंगत्वादित्याङः। ) ‘eal fafa, खन्वयविसो धित्वमन्वयामावय्याप्यत्वं यदि तदा केवला-

ग्वचिन्दव्थामेरिति यन्थण्दुक्तयोग्यतापरत्वे खस्य पूर्व्वा विशेष दमभिमति- बौजमवेन्याङ्ः | “योग्येति, यद्यपि बाधकप्रमाविषयत्वादेरलोग्द्रियस्याप्य-

RER तत्नचिन्तामयौ

विनाशिनि कालान्तरभाविफशजनकत्वादुय गेऽप्यन्त- तस्तत्सस्वात्‌, WAT AT | असमादग्बयप्रयो- sacar सष्विति बेत्‌, म, तत्सश्वेऽप्यनाप्ोक्ते व्वभिजारादन्वयविरोभित्वेन यत्किश्वित्‌प्रतिसन्धानं TT अन्ततो बाधकप्रमाविषयत्वस्येव बिरोधि- नोज्रानादिति।

“अनोतस्तत्सत्वादिति व्थापारदारा तत्त्वा दित्यवंः, श्रन्वयप्रयोज- केति, अरन्वयप्रयोजकत्वमन्वथक्षमाना धिकरणत्वमिव्यमिमानः, 'तत्घ- सऽपि" तज्ज्ानसत्वेऽपि, व्यभिचारात्‌" बाधनिखयद रायां wrez- बोधानुत्पाद्‌ात्‌, प्रहृते यागेऽपि यागलादेरेव agree सुखं- भलाचचेत्धपि बोध्यं । भनग्वन्वथविरोधिरूपविरशश्चानख्य डेतूलेऽपि अनाप्तोक्रौ बाधनिययदश्रायां कुतो नाग्वयवोधः बाधनिखयदश्ा- at नियमतोऽन्वयविरो धिरूपवस्साज्ञानाभावेन बाधनिखचथसत्ेऽपि ताङ्श्रूपविर इश्चाने बाधकाभावादित्यत we, ‘wrafactfy- लेनेति, तजाख्ेवेति तच वाधनिञख्चवद शाथामख्छवेत्ययेः । एतद पेया बाधनिञखचथाभावश्धेव was बाधनिखयदशायामन्ववविरो- धिलेनावश्छं wafers मानाभावद्ाबाखरषो बोध्यः |

न्वयविरोधित्वालदभावोऽद्वधनिख्धय रव तथापि योग्यमाजाभिप्रायेखेदं | वमपि वा खखरसोऽज Sturn) (खन्तत इति wearers: कत्वादित्य्यंः | “व्यभिचारादिति, तराने$प्यन्ववनोधामावादिन्ः | werd लु भावं ete इना इ, “खग्येति | |

WTC य खब्डेऽपुव्वेवाद! । RER

काम्यसाधनत्वन्ना ANT VANS लाघवात्‌। faa’ दनस्तृतिकामो रूधुपाये भोजने WANA न तु पाके गुरूपायत्वात्‌, जलाद्य्थौ च afafea | अतएव ज्यो- तिष्टोमादौ ्रतखगेफलकत्वेऽपि गुरूपायत्वेनामनुष्ा- नखस्खा प्रामाश्यापत्या फलभूमा कल्प्यते, इष्टोत्प-

किञ्च कामो काम्यादन्यदित्थादयुक्रं नियमं दूषयति, “काम्बेति, एवकारात्‌ काम्याव्यवदडितसाधनताज्ञानव्यवश्छेदः, vada’ प्रन्ति- प्रयोजकं, तच्च न्यायनये nefasafentat प्रति साकराव्जनकतया wa च कामौत्यादि भियमवलेम हतिसाध्यतान्नानदारा प्रठन्ति- हेतुचिक्यर्वाजनकतयेति मतदइयसाधारश्यं | wad ट्निकामश्य सिद्धौ रनस्यापि पाके प्रटन्तिप्रसङ्गः पाक्यापि परम्परया दषटङति- साधनत्वात्‌) इत्यत wy, “चिद्धौदन इति, शरूपायत्वादिति बखवद जिष्टाजनकलत्वक्लानाभावादि व्ययेः। तादु शाजनकलश्ानस्य प्रव- Waa युक्किमाहइ, अतएवेति तादृश्राजमकलन्ञानस्य प्रवन्तंकल्वा- देवेत्यथैः, “वधो तिष्टो मादौ बहायाससाध्यव्यो तिष्टोमादौ, “श्ुत- खगेफलकल्येऽपि' शतसरगेफशकलतस्या विशिष्टलेऽपि, "फलग्चमा करप्यत- दति योजना, खच्पायाससाध्यज्यो तिष्टोमादिजन्यस्लगेव्याटृन्तं ज्यो ति-

५९) पाकस्यापि काम्यटप्षिसाधनत्वादिति we |

कामौ काम्यादन्धदिव्यादि दूषयति, "काम्येति, “भूमेति बाडल्यमुत्कषं- रूपै नायं वेत्यर्थ । विशिष्य कल्पकामावादेलच्तण्यत्वेन सामान्यतः कल्यम-

मबाधिवं विषयकरोतीेति बोध्यं । गुरुत्वमननुगतमतः प्रतिबन्धकान्तर - 60

REB arafarntaat

च्थनान्तरौयकश्रमजनकत्वं वा प्रतिबन्धकं । अपिच काम्याव्यवदहितसाधनतया waaay यदि कामौ aw व्यतयाऽैतौति नियमः तदा पुब्वेमपि कायैतया नावगम्येत अग्विताभिधानात्‌ yer काम्यसाधनताबो- धकाभावादृपदानस्यान्विताभिधानोत्तरकालौनत्वात्‌ ।

SALSA AIHA AST HAMAS GRATER es WIM काय्येतावच्छेदकं Rea इति तदथः, तज हेतुमाह, qeqraafa, यदि a तत्कन्पनोयं faq श्धोतिष्टोमल्वेन विजातौयखगेलेन खामान्यकाग्े-कारषषभाव एवाभ्युपेयलदा खन्या चाशषाध्यव्यो तिष्टो मादेव sat तिष्टोमसामान्यलन्यतावच्केदकवेजात्था- का स्स त्पजिसम्भवन्ञानद्‌ रायां बखवदरष विषधदुःखजगकलन्ला- नेनेत्थर्थंः, “अनगुानखचण्ठेति प्रटश्यविषयत रूपा प्रामाश््ापर्येव्धयेः, MUTA TINA SA ATA AS SHIBATA AAA ASS कधम््ावच्छिन्नोत्यन्िखम्भवन्ञानेऽपि बहायाससाश्यजन्यनाग्तरोयक- pase बणवह्रषोत्पस्षिरित्यभिमानः। इृष्टोत्प्लौ ति बलव्‌- देव विषयञअमजनकलश्चानमेवेत्यर्थः, "काम्याव्यवहितेति यदि az- व्यवडितसाधनतथा waa तत्कामनाजन्यप्रटन्निदेतु काम्बेताश्चान- विषयो भवतौति नियम cae, 'उपादानस्सेति परम्परया खगे

माङ, “इष्टेति बलवटषविषयदुःखजगकत्वश्चानमित््थः, बोधकामावादिति। म च MMU WIA शाब्दबोधद प्रायाख्च तत्सम्भवन्धेवेति ae! लदा श्थातेरप्रयोकत्वात्‌ तदौपादानिकल्वपर्ते दोषतादवसरुथ्याच । यदा

शब्दास्धतुरोयखष्छेऽपून्ववादः | ३९५४.

अतश्व काम्यादन्यदित्यादि प्रकारदयं निरस्तं, कायै- ताबुञ्लौ WEA वा काम्यसाधनत्वस्येव हेतुत्वात्‌ | न च कार्यये घटादौ लिडःशक्तिग्रहः, यथा रिडशक्ति- ग्रहकाखे खगेकामाम्बयायोग्यत्वात्‌ क्िथानिरासस्तथा यागाम्बयानुपपत्त्या घटादिनिरासोऽपि स्यात्‌। afe यागविषयको घटादिः सम्भवति, अन्यथा अन्विता भिधानदज्रायामपि afatrat न स्यात्‌ । स्यादेतत्‌,

साधमौश्ूतयाग विषयक का््यैस्य स्वर्गाव्यव हितसाधनत्वं विना qi- कामङ्ृतिसा्यत्मनुपपन्नमित्यनुपपल्तिश्चानस्य सखर्गाग्यवदडितसाधन- लज्चापकस्तेत्ययेः, “श्रन्विताभिधानेति खगंकामश तिसाध्यताबोधेत्ययैः। म च संग्रया्मकमेद aM प्ये भवि्यतोति वाच्यं । WAS पन्वमनुपश्धित्या संश्यस्यायसम्भवात्‌ संशयस्य हेतुत्वे यागेऽपि तादु ग्रसाधनलसम्भावनातः कन्तेव्यताबोधसम्भवादपू्वेवाश्यताग्वुपग- मख्य ग्ययतवप्रसङ्गाशचेति भावः । श्रकारदयमिति, शश्रथवा-यदेत्यादि- मोक़ं॒प्रकारदयमित्ययेः, “का्येताबुङ्धौ प्रटसिेतुकाग्येताबुद्धौ, एतच्च परनये, ‘newt वेति खमते, "काम्बसाधनलस्येव" घाखात्‌- परण्पराखाधारणकाम्यसाधनलन्नानखेव । कां fee: श्रक्रिग्रहा- ayaa, "न सेति, "खगेकामान्वयायोग्यत्वादिति प्रथमं खग-

व्पथवङ्धितत्वांण्गोधकामावाच्र तथात्वमिति भावः | “खतरवेति वच्छमाड- देषेवर्धः, अप्रमोजकत्वे mae’ । aafafeeware, “न चेति । “न

३९६ तस्चचिन्तामणौ

सखगेक्षामान्वयानुपपत्त्या तदन्बययोग्ये frente: स्थायिकायेश्व तथा, अतः शक्तिग्रहकाले कियानिरा- सो युज्यते न घटादेः | यजिपदमन्तभाँव्य खगेकाम- पद्‌-लिङडःपद्‌ाभ्यां अन्वितामिधानद शायां षटादिनि- रासो यागान्वयायोग्यत्वादिति, तत्‌ fa शक्तिग्रहकाखे यागान्वयानुपपतल्तिस्तपिडहिता येन घटादिनिरासिका सा न प्रतिसन्धौयेत। प्रत्युत प्रत्ययस्यान्तर ङ्गप्रकत्यर्था- ay बोधयत रवेतरान्वयबोधकत्वमिति तदम्बयानु- पपत्तिप्रतिसन्धानमेव प्राथमिक, पुरुषदोषाद्‌ प्रति- सन्धाने शक्तिग्रहो भ्रम रव घटादेरश्क्षत्वात्‌ पुरूष-

कामहतिषाध्यलाग्वयायोग्यत्।दिव्ययेः, । “ख गेकामाग्वयेति प्रथमं खगेकामरूतिसाध्यलान्येत्यथंः, खायो ति खर्गाव्यवहितपू्वखखायौ- त्ययः, (तया प्रथमं खगंकामङतिसाध्यवाग्वययोग्य, म घटादेरिति, तस्य खरगाव्यवडितपूव्वेमपि सखा यितवसम्भवादित्यमिमानः, दूषयति, "तत्किमिति, श्रन्तरङ्गंति खार्थनिषठत्य्थः, शश्रपरतिसन्धान दूति यागाम्वयानुपपन्तर प्रतिसन्धान THU: | ननु घटादिकमपि शक्य मेव योग्यतावग्रा्ापू्वेलाभ इत्यत wy, "पुरुषविशेषं प्रतीति ae

wifa, प्रागुक्तं विषयत्वमसम्भवोति ara) 'खप्रतिसन्धामे' घटाग्बया. ` नु पपन्तेरप्रतिसन्धाने | नन्धप्रतिपाद्यघटादिर््यपि nea पडत्तिनिमित्त- ` मिन्यक्त तदाश्रयतयेव घटादेरपि शक्यत्वं स्यादित शा इ, ‘gaat,

श्ब्दास्धतुरो TBR ऽपूव्वंवादः | ६९७

विशेषं प्रति अपुव्यवाच्यतापत्ते्च । धटादौनाम- नन्तत्वेन यदि afacra न शक्यः तदा अन्विता भिधानदशायामपि न स्यात्‌ पाकादौनां क्रियात्वेनेव परथिवौत्वादिना निराससम्भवाञच्च | TIT प्रचुरद्रव्य- गुश-कम्मेसु निरस्तेषु क कार्ये धम्मिणि शक्तिग्रहः | न च विशेषे निरस्तेऽपि mama न fata

पुरुषस्य घटादौ श्रक्रियरकाले यागान्वयानुपपन्तिने afta तरीव queda, ware wwe शिङ्पदप्रतिपद्यतापत्तेः, ayaa वि धिजन्यश्राष्दबोध विषयतापन्तेरिति यावत्‌, तथाच qe चटादौ यागान्वयानुपपन्निः स्फ्रिता aw fas: wef सम्भवेन यजेतेति विधिवाक्याद्यागविषयकं काय्येमिति शाब्दबोधो म स्यात्‌, ज चेष्टापत्तिः, तस्यापि पुरुषस्य विधिवाक्यजन्यश्ाब्दबो- धथ्यानुभवसिद्धत्वादिति भावः) ननु घटादौनामनन्तत्येन तचानुप- पत्तिप्रतिखन्धाममेवानुपपन्ञमिल्यत श्राह, 'वटादोमामिति, ‘afe- रासः" afaeiqqafaae:, “न स्यात्‌" अ्रनुपपन्तिग्रहो न स्यात्‌, “निराससम्भवात्‌" अनुपपत्तिग्रहसम्भवात्‌ | "मिरस्तेषु" शक्तिरहविष- यताबाधकविशिष्टेषु, ‘faces? शक्रिग्रहविषयताबाघधकविशिष्टे-

aura यच्रानुषपत्तिप्रतिसन्धानं ay शाब्दबोधो न स्यात्‌ | न चेष्टापत्तिः, अनुभव ःवशोधात्‌, तदप्रतिसन्धाने क्रियायामपि aware छवचत्व- मित्यपि बोध्यं ‘cagla, गमु सामान्यलच्तणाभ्युपगमपच्ते काय्यत्वेगोप- farsa परक्तियरदो यथाच गापूल्वेत्वच्छतिस्तथा प्रागुक्तमिति चेत्‌, न,

RC तश्वचिन्तामणौ

fafa वाच्यं। न fe विश्येषाविषयं सामान्ब्रानं सम्भवति | रतेनापुञ्यंसाधारणकाैत्वेन घटादौ W- क्तिग्रह इति परास्तं । अर्टहौतासंसरगेषु स्थायित्व- कायत्व-खगंजनकत्वेषु तजन्नानेषु वा शक्तिग्रइ इत्यपि परास्तं, स्थायिनां घटादौनां निरासात्‌ धम्ममाचे च शक्तिग्रहस्य प्रटतेऽनुपयोगात्‌ | किष्ब तेषु शक्तिग्रहः

$पि, ‘a face’ a शक्रि्रहविषयताबाधकविशिष्टं । उपसंहरति, "एतेनेति, “May तजन्नानेषु, afenta पाठः । श्थायिलादिषु धर्मषु शक्तिग्रहो waaay Rasa वा, we “स्वायिना मिति, ‘face’ यागाग्वयासुपपश्या शक्तेयहविषयतलनिराषात्‌, दितौये "ध्मात चेति, “अनुपयोगादिति धम्वैपख्ित्यमनुङ्कखलेनागुपयो- गादित्यथेः । aq stfanfsowt व्यक्रिमिव धष्मशक्रिह एव ध्मिणसुपस्थापयतौत्यत wry, किञ्चेति, समुदितेषु" मिथः सामा-

तन्मते पूत्वैदोष णव तात्पर्यात्‌ | "न Wife, गमु विश्रेषरूपेख बाधितेऽपि सामान्यतः Mra ag शक्ियहोऽख्त अन्यया निव्वेद्िप्वंते षव्वेतेवर- afadfecs नास्तोति च्ानेऽमुमितेनिं विं षयत्वापत्तिरिति चैव्‌, न, faite- बाधकस्यापि दोषत्वात्‌ यथाचेतन्तथामुमानप्रकाश्े विपश्चितं । “रुतेनेति, यद्यपि प्रागपि वदेव निरस्तं तथापि ya घटल्वादिगोपद्िते काम्ैतवेन ufsay cena, इदानीं काय्यैतवेगोपख्िते wert क्षिय xfs निरस्तमिति ara “यदच्ादिमतदयं निरस्यति, “ग्ट शोतेति, “वभ्‌- च्लानेष्निति । यद्यपि तेषामेकं we प्रागुह्कं aaa वह्यभिप्रायकं बङ- वचनं । “श्षगुपयो गादिति खपूत्वेलाभागापत्तेरिषधेः, “समुदितेभ्विति,

शब्दास्यतुरौ TSS TSA वादः | Ree

समुदितेषु प्रत्येकं वा, ale: प्रथमं समुदायस्थेकन्ना- नाविषयत्वात्‌ विषयत्वे वा ave विशिष्टस्य wea- TATA: रकन्चानविषयसाकाङ्कधम्मे-धम्मिणो- रेव विशिष्टत्वात्‌ । न feta: शवं हि लिङ्पदात्‌ wand यजिपदाञ्च यागस्मरणं। न ख चतुगों

नाधिकरण्या वच््छिनेव्‌, “समुदायस्य' सामानाभिकरश्छस्य, "एकन्चा- नाविषकत्वादिति ख्ायित्वादि विषयकञ्ञानाविषयलादित्ययैः, श्र पूववेरूपाधिकरणएसछ सामानाधिकरस्छघरकल्वादि ति भावः । पूर्वै मेव' श्ाभ्दा लुभवात्‌पूत्येमेव, “विशिष्टस्य' खायितादि विशिष्टापूष्वै- wae, “श्रपूष्यैलव्याघात इति, weave विगिष्टज्नाना- विषवलस्येवा पूव्यैतवरूपत्वा दित्यमिमानः । गनु सामानाधिकरण्य घटकतया श्रपूव्वेस्योपख्ितात्रपि शायिलादि विशिष्टज्ञानं न ay TARA WY, “एकन्नानेति साकाङ्कृधश्र-धकडिणोरेकश्ागदेवे- चेः, "विशिष्टलात्‌" विशिष्टज्ञानलात्‌ । सरणएबयमिति चाय्या

एकाधिक्षरणङत्तित्वं समुदायः, प्रयममिति, त्वबान्यथाख्याते रनभ्वुपगमा- दिति ara | “रकपदं सम्णातायातं, SATA पूरव्वमनुमवादित्येव वच्छ- वोति ध्येयं । मन्वपुव्वंमादाय तथा बोधः स्यादित्यत are, “विषयत्वे वेति । गु वावडम्भवि्ि्ररोरादेखूथालमख् तथाचापूव्वस्य तदविषयल्वाव्‌ rota | म च ज्रियान्तरमावित्वमपि विवलितं परेणापून्नैत्व- fren ख्व श्मक्कियहम्युपगमादिति aver । खभिग्ररौ रादौ तचाप्यतिप्रसकत- रिति चेत्‌, ग, खब्धवहितानन्तय्येस्य विवच्तितत्वादिति दिक्‌ । “सत्वे उप- fant | वन्भतेनेवाष्, “णकेति । नगु समुदायमतिरिक्ठ ग ब्रमः किन्तु

9०० तत्त्वचिन्तामणौ

तेषां योगपद्यमस्ति। न च प्रत्येकं शक्तिग्ररेऽपि समु- दितविषयक्रमेकमेव स्मरणं लिडःपदादिति युक्त, समु दायस्य पुव्वमननुभवात्‌। MIU यदि साकाङ्क धम्म -धरम्मिविषयकमेकं तदा Woes: रुकन्नाना- रूढयोः साकाङ्कधम्बे-धम्मिोरेव विशिष्टत्वात्‌ afa- यतत्वादा । रतेन सखर्गादिपेषु अरणहौतासंसगधम्मे-

दौनां acusafaae: । “श्रस्ति' सम्भवति, समुदित विषषक- मिति श्थाय्यादि जयविषयकमित्यथेः, “खमु दायस्येति खययादि च यस्येत्यथेः | “श्रननुभवात्‌" समू दालम्नना नुभवविरहात्‌ । मनु समू- हाशम्बनानुभवविर हेऽणयद्ो धकषमाजादा धिकं धम्‌ हालम्बनमेकं सरणं भविव्यतोत्यत ae, ‘acafa, "धक्-धभ्विविषयकमिति we- स्थायिलादि विषयकमित्यथेः, ‘unmafa, “mage wre -एवकारोऽप्ययै, तथाच साकाङ्कघषो-घश्िणोरेकस्मरणस्यापि विभि- श्ानल्ादिल्य्थः । ननु aguiqua एव विशिष्टज्ञानं न त्‌ु स्मरणमित्यत ay, 'तन्नियतलादेति विशिष्टज्ञानमियतवादेत्यथे,

सधायिल्वादि कमेव तथाच तत्तदुद्रोधकमानात्त्समूहालम्बगमेकमेव स्मरं तदेव समुदितविषयमित्यत शाह, ‘Raga, खन्धतर माच्च विषयत निराकाङ्कविययत्वे वा छतानुषयोग ख्व दोष इति रस्यं ‘ale यतत्वादेति साकाङ्कधम्भ-धम्भिगो चरेक ्नानारूएत्वस्य विश्चिदटत्वनियतत्वा- इव्यर्थः । रुतेन तन्मते ल्ानाभावकाल्तेऽपि विशिद्धसत्वमुपपादितमिति ध्येयं | “रतेनेति खगस्य वाक्याथ धौमाच्रगोचर्त्ववादिनस्तव मते खगेपदे-

शब्दास्यतुरौ यखब्छेऽपव्व वादः | 8०१

धिष्‌ शक्तिग्रह इति व्युदस्तं । प्रत्येक-समुदायविषय- कम्मरखविकख्यग्रासात्‌। Wey वा लिङः कारये लक्षणा, ववा fe ae कोशन्तौत्यादौ पुरुषविशेषः प्राग-

we खदतेरष्यग्टङोतयाडितया प्रामाश्छापन्तेः, तथाच wa बमकयेग्धत वि्िष्टज्चानमाद।येवापूष्यैतचतिः। म च खायित्वादि- ete जटा दि कमेव wcufarat नापव्वेमिति aw aurea Vreage शाब्दबोध विषयल्वानुपपन्तेः उपख्ितयोग्यतादि- विशिष्टा्थंबो धकलसख्ञभावत्वात्‌ पदानामन्यथाऽतिप्रसङ्गादिति ara: | शवमेवाखौ किकार्येषु खर्गादिपदेष शक्तिग्रह cfs प्रागुक्तं दूषयति, ‘eat, ‘weeufae दुःखासभ्मिश्नलादिधम्येखखा दिष्वित्ययैः, 'युदसमिति aie वाक्यार्यानुभवमाजगो चरत्ववा दिनस्तव॒ मते खृदस्तमित्थथः | अश्वपगमवादेन पर सिद्धान्तमा जेणोवा पूवस्य fee- पदवाश्यतां खण्डय ति,(९ ‘ng वेति, 'लचणाः न तु शक्तिः । aad लाक्किकस्यानतुभावकतया विधिवाक्धश्चवणामन्तरं यागविषयका- Paget म खात्‌ । म चाग्टहौतसंसगेकं ग्रहण-खरण्ात्मकं ना - गहवमेकश भवतोति वाच्यं । सामान्यस्याप्रत्थासन्तितया we Waray समरण्ाथोगादित्यत श्राह, "यथा रोति, श्राग-

५९) खम्युपगममािव्येवापुवंस्य लिखवाच्यतां खब्धयतोति ae |

Si श्रक्ियदो निरस दर्थः । तन्भतेऽप्यपव्व्रक्िकल्यगमयन्तासङ्गत- मिवा, ‘wey वेति । way गानु भूयेतेव लाक्षणिकस्याननुभावक-

वारित ere, "यथा हति | रुतेन लच्चणायामितरपदस्ये्ादिप्राशाह्न- 51

8०२ तश्वचिन्तामणौ

ननुभरूतोऽप्यमुमयते इतरपदाल्लाक्षखिकस्यामुभावक- त्वात्‌ तथाऽपृव्वमपि, अरस्तु च खगेकामकायैविषंयो याग इत्यनुभवे सखगेकाम-यागयारग्बयप्रकारतया

नमुग्धधणीऽपौति समानप्रकारकस्मरणारैषेति wea: यद्यपि we Wate विगरेषकतयेव भानमिति नियमस्य मञ्चाः क्रो गन्तौत्या- दावेव स्फ़टतरो व्यभिचारस्तथापि argufaaaansft 4 wfr- रित्यभिपरव्याह, “wa चेति, खगंकाम-यागयोरिति खगंकाम- रतिषाध्यव-यागयोरित्य्थेः, “श्रन्वयप्रकारतयाः विघ्रे्-विग्ेवख- तया, “चर्यात्‌” श्र्यापिश्या । asa विधिभन्यग्राब्दबोधे तदुलतरा- यापन्तौ वा क्रियायां हतिसाष्यलश्याप्रकारलात्‌ ततः क्रिथायां कथं vata: प्रठजि विषथविशरेकट ति साध्यतान्चानच्येव प्रवकंकला दित्यत-

ent श्मिचाराप्रयोगकत्वमपि खचितं दति मन्तव्यं । गमु पुवः Se सादुपतिरते म त्वनुभूयत cua are, “प्रागिति, Tre परमतान्धृपममे- भेव । म च तत्रापि कथमनुपश्ितस्याजुमवः, परषत्वादिसामान्यप्रकार- खरे सति योम्यताबलादिशेषानुभवात्‌ समानधकारकत्वेगेव तस्य हेतु- व्वाभ्युपगमात्‌ | यद्यपि खार्थादन्धेन रूपेख ura भवति agar, म चेह waaay रूपेख तदुपरख्ितिः, वथाण्यक्घनियमोऽपमोजकः, तरव Tete दादौ तथेव शच्तणेति पराश्युपगमानुसारे गेदमुक्षमिति We | गयु विधौ ब लक्षणा age “न विधौ परः were इति चेत्‌, ग, तस्य मतान्तरत्वात्‌ ! ATA परस्य लौकिको fos लाच्तथिकोति । यजि- परेन खाथं वियेष्यकं श्वानं स्यादिलकेापस्तिमाह, “स्तु चेति, यथा तथा बोधोऽच्वपुव्वलामः परः ama दति ara | गन्वेतादृश्रो बोधो aver

WRIUTATSS पत्वं वादः | ४०

WSS: | यदा स्वगेकामकाययैविषये याग इति शाब्दा नुभवानन्तरमर्थादयागविषयकं काय्यैमिति प्रानं अनुपपत्तिप्रभवं। Waray शाब्दबोधानन्तरमोौपा- दानिकबोधात्महत्तिः। किष्बापुवेवोश्यत्वेऽपि न कलं भक्चयेदित्यादितः कलच्जभ छणाभावविषयकमपूवमव- गम्यापि न waa तदभावे, तथाहि was रागा- दस्य कलव्यताबुद्िर्जाता शब्दाच्च भक्षणाभावे, निष्क खात्‌ कार्यात्‌ सफलं wea दति न्यायेन सुखहेतौ Way wa प्रवर्तेत न तदभावे, निषेधापव्वेमेव फल-

are, “अतएवेति विधिजन्यवाक्धार्थानुभवे क्रियायां हतिसाध्यल- स्वाप्रकारल्ादेवेव्ययेः, शपादानिकेति ओपादानिकक्रियाविश्रे- व्यकड्तिषाष्यत्वोधादेवेव्य्ः, ayaa विधिपदवाच्यतेऽपि तयेवा- ग्यपेयत्वादिति भावः। नित्य निषेध्योरपि तदेव fast विधोयत- दति प्राक दूषयति, "किञ्चेति, “रागात्‌” रागविषयसाधमताज्ञा- मात्‌, ‘wegrefa, उपादामसहकारेफति We, .भच्षणाभाव दति, तथाचेति ओषः, “निष्फला दिति निष्फणवन्ञामसमवडितात्‌ काब्येता-

ee,

दितः काम्धविग्ेष्यकच्चानस्येव प्रव तैकत्वभ्युपगमादित्व ure, "यदेति, ‘fra-faauatcty तदेव लिखा विधौयत इति orga दूषयति, ‘fagfa, सथा्ेषटसाधनत्श्रह्िर्मा पूवव दति मावः । “न तदभाव दति, इटसाधगता- खिङ्ककाय्यैताश्चाबस्य प्रवत्तकत्वादिति भावः। “फलमिति, तथाच तदेव

8०8 तस्वचिन्तामयो

fafa We, न, तस्य सुख-दुःखाभावानग्धतया पण्डत्वेन तदजनकतया च गोश-मुख्यप्रयोजनत्वाभावात्‌ | FS- वद्पुवंमपि प्रयोजनमिति चेत्‌, न, लोके तथानव- गमात्‌ | अलोकिकयोः खर्गगपवगेयोः लोकावगत-

MA, "सफलं" सफलत्वज्चामसमव डित काय्येतान्ञानं,(९ ae दष्ट, “पण्डतवेन तदजमकतथा चेति सुख-द्‌ःखाभावाप्रयोजकलवेन कलान- मकतया चेत्यर्थः, "गौ ए-सुस्येति दष्टसाधमतान्चाना सौनेच्छा विववल- सुख-दुःखाभावलन्नाना घधोनेच्छा विषयतवयोरभावा दित्यः, “सुखव- दिति. यथा सुखं फखसाधनताज्ञानं विनापि सुखत्वप्रकारकश्चाना- देवेच्छा विषयस्तथा sweaty फलसाधनतान्नामं विनापि श्रपू- व्येवप्रकारकश्चानादेवेच्छा विषय इत्यः, “लोके लोकेन, "तथान- वगमा दिति फलसाधमतेनाश्नामद्‌ श्ायामपू्वस्येच्छा विषयलवागवम- मादिद्यर्थः। waa मिषेधापूर्वेवत्‌फलसाधनताश्चानाभावेन(२) श्लर्मा- पवर्गयोरपौ च्छा विषयत्वं न स्यादित्यत आङ, “अलौकिकथोरिति खौ किकसुख-दुखाभावभिन्नयो रिग्थयेः, “खोकावगतेति खौ किकसु-

(९ निव्फलादिति निव्फलत्वच्षानसमवश्ितात्‌ weary aren: च्ानसमवह्दितं कार््यताश्चानं बरवदिति न्याया इति गर | (९) फलसाधनत्वाभावेनेति ग ० |

पफमादायेटसाधनगत्वसत्त्वाद्नोक्छ दोष इति aa) "गौखेति तथाच स wees Tay: | wa खर्गापवर्गावपि ग प्रयोजने स्यातां शोके तद्यागवगमादिन्त wee, “खलोकिकयोरिति | aq वेदे वथा स्याल्लोक-

WTA ATTRA: | ४०५

प्रथोजनमुख दुःखाभावजानौयतया प्रयो जनत, A- ऽपि काम्यस्य काम्यसाधनस्येवापृवेस्य गौखप्रयोज- नस्य लिङडाभिधानं काम्यसापनतान्नानं विना कामि- कायत्वस्य बोधयितुमश्क्षत्वात्‌ न तु खतः प्रयोज- नत्वेन तथासामर्थ्यादसुपयोगाश्च WAI Haass लोकङ्प्तकाम्यसाधनतान्नानात्‌ काय्यतान्नानादा गौ- खप्रयोजनत्वेनैवोपपत्तेः | नापि नित्य-निषेधयोरपृव्वै

ख-दुःखाभावगतेच्छाप्रयोजकसुखत्व-दुःखाभावलप्रकारकञ्चागविषय- तयेत्यर्थः, “प्रयोजमलं इच्छा विषयत्वं | गन्वपूरववस्यापि फलसाधनता- च्ामालन्या पू््बेलप्रकार कश्चागजन्येच्छा विषयत्वं बेदगम्यमित्यत श्राह, न्वेदेऽपौति, तव मत इति शेषः, “काम्यसाधनस्टेवेति काम्यसाध- मतया waa: ‘Awe’ फशसाधनतान्नानाभौने- च्छा विषयस्य, “खिद भिधान feet काय्येलप्रकारेणामिधानं, नन तु खतःप्रयोजनतेनेति ग तु ययोक्ेच्छाविषयलेनेत्ययंः, "तजा- साम्यादिति तेन रूपेण श्क्रिविरडा दित्यः, “अरसुपयोगाञ्चेति खतःप्रयोजनलप्रकारकश्चानस्यानुपयो गाञ्ेत्यथेः, WTI गिलवभेवोप- पादयति, श्रटक्तेरिति, -शोकङगृ्ेत्यादि प्रकारद्वयं मतभेदेन, "मौ शग्रयोजनलेनेवेति श्रपूव्वैनिष्टस्तःपयोजनतन्ञानं fata,

खव लोकावगमादुरादत STW, "वेदेऽपौति, ‘faefa, enact Te) अनु- uaiaaare, “प्रडत्तेरिति ग प्रत्तावपयो गशङ्कगपि साप्यन्यथेवोपपत्रेबर्धैः |

ged avafaaraat

खतः प्रयोजनं छिडनभिधौ यते | काम्यख्यखे हि धम्मि ग्राइकलिडनदिना प्रवलककाैत्वेनापुवेमभिहितम- तोनित्यादावपि कायैत्वेनापृवंबोधनं न तु खतः प्रयोजनत्वेन। aq नित्ये लोक-बेदावगतगौख-सुख्य- प्रयोजनाभावे सति festa खतः प्रयोजनत्वं बोधयति तेन विना प्रडत्तिपरत्वानिर्व्वाहादिति चेत्‌, न, निरूपधौच्छाविषयत्वं हि स्वतः प्रयोजनत्वं अपुवस्व

‘ufaareafa श्रपूष्वैरूपधरक्धियाशकेत्ययेः । “प्रयोजनाभावे स्तौति प्रयोजनाग्तराभावेसतौत्यथेः, ‘feeaf सण्ध्यासुपासो तेत्थादि- fafafeatafes: प्र्िप्रयोजकलान्य यानुपपन्तिरे बेत्यथेः, "सिङेवेति यथाश्रतन्तु न seed 'तजासामर््यादिति yea भिधानात्‌ “श्रतोऽपोत्या दिवच्छमाणरन्धस्य पुनसक्रतपरसङ्गाच, “श्र- qae’ faerie, ‘Aa विनेति नित्यापू्बेखय खतःप्रयोजनले- a विनेत्यर्थः, श्रटत्तिपरलेति faafafrestafae: प्रटन्तिप्रयो- कला मिर््वाहादिल्ययेः, feet fe प्रटृन्तिप्रथो जकलं तवष्टसाधन- ताज्ञानदारा, cee नित्यापूर््वातिरिक्रं wee बाधितं, नित्यापूर्वं Seay न फरसाधनतान्नानेन सम्भवति पण्डलादतोऽपूम्वस्छ खतः- प्रयोजनत्वं विना a प्रदृन्तिपरलनिर्व्वाह इति भावः । “जिरूपधोति

प्ररमतेनाष्, mrt, तण्मतेनेवाङ, “कान्येति | मनु काम्ये बधातथास्तु faa तु वथा स्यादित्या, नन्विति, तचाचानन्धगत्धा freer सामण्ेमपि

शब्दास्थतुरो य खक्ेऽपृन्बेवादः | 8०७

सिं feet बोधनौयं । न च तादशेष्छाविषयोपपुव' क्षषिदपि fagi न ख fata जनयित्वा at बोघयति तस्वास्तच्रासामणच्या दिश्छायाः सामग्यन्तरभ- ware | अतोऽपि काम्ये नित्ये चेच्छाविषयत्वं प्रयो- अनत्वम पवस्य लिङ्गादिना न बोध्यते अपूरवेच्छायाः

कलषाधगतान्नानानधौनेत्ययेः, fag aia, ‘fas लिड- जिहप्रठज्निप्रयोजकलान्यथानुपपत्या, “कचिद पि सिद्धमिति afe- दपि वन्तेमानमित्धथेः, क्र्तकारणणभावेनेच्छोतृपक्तरसम्भवादिति भावः । “जिङ्वः शिङ्निष्ठपरटन्तिप्रयोजकत्वान्यथानुपपन्भिरेव, नव्याः” Aq: | ननु तस्ास्तजासामथ्यमसिद्धमित्यत sre, इच्छाया इति, “सामग्यकरेति श्रनुपपश्यषटितसामयोलन्यलनिय- माचचे्य्ः। शश्रतोऽपौति, “अरपिग्रब्ात्‌ (शिङ्स्तचासामर््यादिति पूव कस खमु चयः, “द चछ विषयत्वं प्रयोजनतमिति निरुपधौश्छा- विषयलवरूपं खतःप्रयोजमत्मि्य्यः, yaautorr बोधयितुं न wet इत्यभिडितमिदागौं feerfen शाब्दबोधोऽपि तस्य न स्वतोल्युच्यते इति नाभेदः । श्रूर्वेच्छाया इति फलशसाधनता-

(\) वस्याखहस्सामा्यमपि ava सिडधमित्यत atte ae |

कञ्वमिति ata: | न चेति, तथाचायोग्यत्वान्न agte इति ae ate कायेताश्चानस््पसामयग्रयन्तरजमितामेवेच्छां सा बोधय त्वित आद, “शतो- Wife, यद्यप्यनागतस्यापि शब्देन बोधने न दोषः, तापि शिखस्तचासाम-

ges arataataat

शाब्द त्तानात्‌ TH असश्वात्‌ किन्तु शब्दका खैताच्रा- नात्‌ सेति। अथ नित्ये कायैत्वेनैवापुवेस्याभिधानं न तु खतः प्रयोजनत्वेन किन्तु लिडन अपूर्वे बोधिते तस्य खतः प्रयोजनत्वमिषश्छा विषयत्व सम्भवति सुख- ज्ञानवदपुवैश्चानस्यापि स्वत रवेच्छाजनकत्वात्‌, ततः काम्यापुवेसाधनतान्नानान्िये कायेतागोधात्‌ प्रडत्ति- रिति चेत्‌, न, अपुवच्ानस्येच्छा हे तुवेनाकगु्तत्वात्‌ | mage हि लोकङ्गपेष्टसाधनतान्नानादेवेच्छान

न्ञानानतोनाया श्रपूरवेच्छाया इत्ययः, “शाब्दन्ञानात्‌ पूवे” आब्द ज्ञानातूपूव॑मपि, श्रपिगशरब्दादु्तरसमुच्चयः, “wea श्रप्रामाशिक- लात्‌, शश्ाब्दकायस्येतान्नानादिति, फलसाधनतान्नानखमवदहितादिति रषः, ‘ar श्रपूर्वच्छा । “अयेति, “नित्यपदं frawerqawes, एवमयेऽपि, “द ्छा विषयमिति निरूपधोच्छाविषयलमित्ययेः, सक वतिः तिष्ठति, “सुखश्नानवदिति सुखलप्रकारकन्ञानवदिल्ययेः, “ay amrrafa निल्य-गिषेधापूवं विषयकका य्येलप्रकारकश्चानस्तेत्धयेः, अपूवत्प्रकारकन्ञानस्य शिङ्पदजन्यलाभवेन यथाञरतालङ्गतेः, एव- मेऽपि, “खत एव फलरसाधनतान्चानं विभेव, "काम्यापूर्वति, are

waa queue बोध्यं । “नित्य दत्पकद्ाणं, निषेधेऽपोति xe । खत- इखतिदेश्यमा, ‘ayaa, “काम्येति काम्यश्च तद पुववेखेति wren faa: | ‘aang Wife काग्यश्यलापूव्वं Clee: | ग च नित्ल-जिभेध-

WATTS SYST । ४०९

तवपुब्बत्वन्नानात्‌ । ATT शस्वजकलब्यताच्रानं बसछवदिति चेत्‌, सफलविषयं तथा res निष्यलवि- षयं । अथ vefaan निदल्िनियोगेऽधिकार इति यदा भक्षखप्रटत्तस्तदा तन्िषेषे शाब्द काय्यैताधी- रिति तया विपरौतप्रयमे जनिते रागात्‌ क्रियोत्पच्तिः तेनैव प्रतिबन्धात्‌ रागकारितप्रदत्तिमुपजोव्य fe

= ~~~ -~ ~~~ ~~

चटदपूयै तत्छाधनताश्ञानात्‌कास्वेताबोधा जित्ये प्रटृन्भिरिति योजना | निष्फलात्‌ सफलं ala इत्य ज wea, “शास्ञ्स्येति, ‘utara sree: । प्रतिथोग्यभावातिरिक्रखल एव निष्यणात्‌ wed गरोय इत्यभिप्रायेण शङ्ते, “श्रथेति, ्रटन्निमतः' प्रतिथो- freemen, प्रतियोगिगो लरप्रटन्तिवामयोौ freee धावत्‌, निटन्तिनियोगेऽपिकारः' तदभावलगप्रकारकप्रखण्तौ अ्रधिकारः, तद भावलप्रकारकप्रन्तिमल्वमिति यावत्‌, .भकचणप्रहन्तः' weyrte- रप्रटत्तिमान्‌, "वदा तदेव, “श्राब्दकाययैताघौः' शब्दप्रयोव्यकाय्यै- ताघौः, TARA पट्क्यपधायिकेति यावत्‌ । नन्वेवं चुगपद्भशण- तरभावयोडभयोरेव west कतो म भकणोत्पन्तिरित्यत ary, तयेति शगनब्दकाय्यैताभियेत्ययः, "विपरोतप्रयने' भच्वणाभावगोखर्‌- प्रथने, ‘Aaa’ भरएाभावगो शर प्रयन्नेनेव । नलु विनिगमकाभावा-

निषयकापूर्मैकाय्यैताश्चागत्यनेवेष्छाहेतुतव HWY मानाभावात्‌, प्रङक्यादेर-

न्धयेवोपपाद्यत्वादिति भावः | गनु राग-श्ास््रयोर्बलवत्वे विनिगमकामावा-

Vw Ew, “रागेति, अन्धया wesw Wer पल- 62

४९१० वत््वचिन्तामणौ

निदलिकाय्यैता शसेण बोधिता अतस्तेन बोधम aud विपरौतकृतिरवश्यं उत्पा देति wee बस्तव- वमिति चेत्‌, न, निदत्तिकायताबोषेऽपि निदत्तौ wae wa aaa यस्य प्रतिबन्धकता स्यात्‌ स्याच्च निटलिकायताबोधकमप्रमाणं निष्कलत्वेन तव छते-

दइ्षणगो चरप्रयन्नेनेव तदभावगोचरप्रटनतिः कुतो न प्रतिबध्यत- इत्यत श्रा, रागकारितेति रागकारितप्रटल्िमुपजोगययया नि- ठल्तिनिष्टहतिषाध्यता रागकारितभकषणगो चरप्रटलिकाशोना या हृतिभेखणा दि जिटन्तिनिष्टतत्साध्यतेति यावत्‌, अन्यया भकणाभा- वगो षर प्रटन्तरशौकलादिति भावः | तिनः शास्जकाम्बेताबोधेन, "सफलं aaa सफलं, “विपरोतह्नतिः' विपरोतस्योशल्लरका- wagfren शतिः, भक्णाभावसष्योक्रकाशानुटल्िरूपं ara मिति चावत्‌, हतिपदस्य ase wag प्रयोगात्‌, “श्रवश्वमिति, अन्यथा शाख्वस्याप्रामाश्यापन्तेरिति भावः। “WA? Weasel ATTA, ‘Awa’ सफलस्य भक्तणाभावोत्तरकाशसम्बन्धस्योप- धायकलं, “जिटन्तिकय्येतानोधेऽपोति बेदाद्कणशाभावे काब्येता- क्नेऽपौत्ययः, “निटन्तौ" waar’, "नोत्पदचत एति, etree रएखेष्टसाधनतान्नानविगिष्टहतिखाध्यताज्नानस्याभावादिति भावः। "बोधकमिति, शस्वमिति शेषः, (शतेरभावादिति रतिरभावे

बलात्तया कण्यत इति भावः । “निड्न्तौति मस्तशादिनिबेधेत्चैः, “qgar- मिति | ब च फलभ्नमाष्जायमानगङ्नतिमादाय छशतिसाध्यत्वमशधितमिति

परब्दास्यतुरोयखष्डे ऽपुव्बेवादः | ४९९

रभावात्‌ | अथ कलश्मक्षणस्य निन्दाथेवादेन बश्लव- दनिष्टसाधनत्वावगमात्‌ AKAs न Tava इति चेत्‌, रवमपि aera निवसतां तदभावे निष्यृयो- जनतया vem किमायातमिति । रतेन नित्धापृवं- साधने सन्धयावन्दनादावपि प्रहल्िरपास्ता fara: कष्टत्वात्‌ ACA पण्डत्वात्‌ खतोऽप्रयोजनत्वाञ् | तस्मान्‌ MA पचेतेत्यादौ कायैत्वेष्टसापनत्वरूपधम्भ- शक्तत्वेन प्राता लिङः ata यजेतेत्यादौ तदन्यं यागे योग्यलादिविशाद्‌ बोधयतौति न वेदे धमिंशि

रतिशाध्यत्लचणस्व काययैलद्यापि बाधादिति भावः । न च फलभर मजन्यङृतिसाध्यत्मादायेव न बाध इति वाच्यं । तादृश शतिसाष्यलसख्य वेदेनाबोधनादिति इदयं । बलवद निष्टेति, बलवद- निष्टानलुबन्धिलविगिष्टे्टसाधमताशिङ्गकरतिसाध्यताज्नानस्य प्रवन्त- कलादि ति भावः। ^जिवन्तेतां" मा प्रवन्तेता, किमायातमिति, तचा- ख निषेधविधेर पाथंकत्वमिति भावः। “एतेनेति, यदि fans न फलमिति शेषः, “TUTE श्रसम्भवा, “AEA इष्टासाधंनलात्‌, ayaa तव्लन्यापूवं्यापि। नेयायिकः खमतसुपसंहरति, 'तस्ा- दिति, ‘ufafe ara, 'खगेसाघनताः खगेसाधनललसूपेण ख्- तद्वोधकं प्रमाखमिति वाच्। ममेदं काय्येमिति fe am ततस्तथाच

बस्य न वदुग्नमस्तं प्रति मदं शाग्वितक्नतेर्बा धात्तयात्वमित्याङः | उपसं - रति, "तस्मादिति । गन्वेवमपूव्वम प्रमाणकं स्यादित aw, “पतोतावै-

४७९२ तस्वचिन्लामयोौ

NMRA प्रतता च सखगैसाधनता साक्ादसाध- नस्य यागस्य व्यापारमन्तरेणानुपपद्यमाना तन्निर्व्बा- wa ग्यापारमपुव्व' कर्ययति । ननु निरूपधिपुवे- वर्तिता कारणता सा व्यापारेण faaiwa rare कोऽथः, किं क्रियते, उत maa, नाद्यः sucafe-

साधमता। तरखः wea, ‘afafa, जिर्पधौ ति श्रनन्यया सिद्धेत्यथेः, "पूवेवन्तिताः पू्वंकालसम्बन्विता, ‘Sf, चाग्धेति शेषः, ‘finer’ जन्यते, ‘ourafaaats याग निष्ठपूवंकाखसम्बन्थिताया उन्लरव- न्तितनेत्यर्थः, ‘arace’ wa, “असा मरव्थात्‌" जनगकलासर्मवात्‌, एतच Wawa कारणतलमित्यमिप्राचेण । agayg fre तपूरवैवत्तितावच्छेदकधश्मवत्वं कारणत्वं तस्य च प्रते यागलादि- रूपतया faaaa तजापूर्वंस् म॒ जनकल्सम्भव इत्येव परमाः |

वेति । भमु यदौडसाघनतानिखयः sang यागे ara फलमिति निखयामावेऽपि तच्निखयात्‌ पवसतत । ग Fee, बङवित्षथयायास- साध्ये फलसन्देहे प्रङश्धनुपपत्तेः, Siena पलनिखयारेव प्रत्तेरि- amerefs चेत्‌, rts: साङ्कादेदिककन्भय दति न्धायादङ्गाचुपडित- यागादवश्यं फलमिति निखयादेव यागी vara । म च कम्मनाश्चापारग- amfeuga प्रथमं फलनिखयोऽशक्छ wafa are । अतौख्रियोपा- शिश्ङ्गापि्ाचोवन्तादृद्यद्यहगपिप्रा्या अकिञित्‌करत्वात्‌ । तादृग विरकाद रव watt इन्धे । TSE तस्य॒ वाश्त्वकल्यने विवारः wrata तु मास्ति मानामावादिति acer: शङ्कते ‘aferfa । “arg.

शम्दास्थतुरौ यख ष्ेऽपुतव्वेवादः । ७९६

त्वेन व्यापारस्य AMAA, नेतरः fees तदोध- नात्‌ चिरभ्वस्तं कारणं व्यापारेण व्याप्तमिति चेत्‌, न, fart बाधकाभावेनाप्रयोजकत्वादन्यथा रेन्द्रियकं कारणमतीन्दरियव्यापारकमिति यागानुभवयोदंश्नात्‌ तथा कर्येत |

‘fweafa, तथाच व्यापारकच्यने मानाभाव इति भावः। व्यापारे भागमाश्रद्ूते, “चिरेति, व्यालं तादाव्येन व्यापकत्वश्च जनकता- waa बोध्य, “श्रन्ययेति सहचारदग्र॑नमाव्राद्या्षिकल्यम दत्यर्थः, am कच्ष्येतेति टदण्डादावष्यतौ दियव्या पार कर्पनापन्नेरित्यरथः | ग च व्यापारमम्तरेण aM: aifesana खर्गादिधाराथा श्रनिटृश्यापत्तिरिति are | यथा fe श्रदृष्टस्लो कारे समय विशेष- एव तस्य wanna तथा यागादेरपौति सखुवचत्ात्‌ । अ्रथा- ृष्टाभ्चपगमे मिथ्यावासनाया विजातौयवाखनातवेन watuna- कतया धर््ाधर््ानुत्पा दादेव तत्वन्ञानवतां कश्मेणां मन भोगः अद - Trae च तच्वन्नानिमामपि कर्मेण भोगम्रसङ्गः। न च मिश्चावासना भोगं प्रत्येव शेतुरिति ae) ल्वन्ञाजिनोऽपि भोगश्रवश्टादिति चेत्‌, न, विजातौयवासनाकालोत्पन्नकश्मेण एव खर्गादिदेतुलात्‌(\ । श्रथ “que: पुश्यमाभ्रोतो तिसूपरतेर पूव्वेसि-

(९) खवग-नरकद्ेतुत्वादिति Te |

चेति अदि सष चारदश्यंनमाच्रादश्ुखिडिस्तरे्यथः, रवं रग्डादावप्यतौ-

९९४ | तत्वच्िन्तामणे प्रायशिन्तादौनाश्ब फलप्रतिबन्धकत्वमेव, प्राय-

द्भिः। ग च तच qua धथागादिक्रियापरमिति ae) यागा- Senn टानासम्भवादिति चेत्‌, न, तच प्रयमपुष्यपदस यागा- दिप्राक्रनक्रियापरत्वात्‌ दानपदस्य च इदं मम खर्गादिकं भ अनयतु WAG Hafan दितोयपुष्पदन्तु खगे- परमेवेति भावः । मन्वेवं निषिद्ूकष्मणमपि पापजनकलाभावे प्रायसिन्तादौनां निष्फणलतप्रसङ्ग इत्यत श्राह, भ्रायसिन्ेति, "फलेति नरकप्रतिबन्धकलमेवेत्यथैः, प्रायचिक्नविधौ च गरकप्रयो- जकौग्धताभावप्रतियोगित्वं शतिखाध्यतमाजे वा feed: न विष्ट- साधनल्वमिति भावः। नु प्रायचचिग्तस्य प्रतिबन्धके तस््ाणवि- नाशिता कालान्तरे गरकोत्पन्तौ बाधकाभावः । नग च तत्तत्क््धै- जन्यनरकं प्रति तन्तत्‌कश्मेकालोन-तन्तत्कश्मषमामाधिकर ्यावत्‌- प्रायसिन्ताभावामां Fas प्रतिबन्धकलपदायेः, समानाधिकरणान्तं धावत्नश्चाभावविगशरेषएमेवेति ai हतप्रायचिन्नस्य तन्तत्क् - जन्यमर कस्या प्रसिद्धतलनग ay तदभावकारणएलवस्य awfaqane- तया तेन नरकनमने बाधकाभावात्‌ । न च ताङ्श्ाभावशूपवि- शेषसामभ्यभावादेव हतप्राययिन्तकश्मेणा न नरकोत्पन्तिरिति वाच्यं | तया ति यत्‌कमव्यह्वनन्तरं yi वा तेन पुर्वे प्राथिन्तं कदाचिदपि न क्न्य न wa वा तत्कन्येषमानाधिक- रणया वत्रायचिन्तात्यम्ताभावस्य तेषां wan विशेषसामग्धा श्रपि

खयो पारः सिध्येदप्रयोजकता च तुल्येति भावः, प्रायश्धिन्ता दिगाश्यतया

WTS TATE | 8११

सम्भवात्‌ । न चाङृतप्रायञिन्तान्येव तन्तत्कर््ाणि aca प्रति विग्रेषसामसयौ, तचा सति प्रायखिन्तवे फणा पन्ते विंश्ेषसामसौ fac wea arcana: ia च प्राथसिन्विशेषष्वंष एव नरक - विगेषप्रतिबन्धक इति वाच्यं | प्रायिक्तोत्तरोत्यन्नमिषिद्धकष्येणापि मरकानुत्पन्तिप्रसक्रादिति चेत्‌, म, वन्तद्मायिन्त विश्रषव्यक्रिप्राग- भावकाश्ौ नविजातौोयकम्मेजन्यफल प्रति तन्तप्मायखिन्तवियेषव्यक्ति- नागरस्य सामानाधिकरश्छप्रत्यासस्या प्रतिबन्धकलत्वोपगमात्‌ तादृश फलन्तु पुरुषान्तरे तत्‌ पुरूषश्यापि जश्मा मरे प्रसिद्धं। a tafe प्रायधिन्त विग्रेषे हते पूर्वोत्पशलस्व्रहमवधानां गरकाजनकलप्रशङ्ग- दति वाच्यं । weary sara एकजातोयकण्मेजन्यनानापापानां कमिकोत्पन्ञामामेकेनेव प्राय्ित्तेन नाग्रभ्बुपगमात्‌ । न चेवं mafaa रते पूवजन््ान्नरोणएनि षिद्ध कम्मण पि मरकानुत्पन्िप्रसङ्गः तच्छरोरङरतत्वेन कम्मंविगेषकते ताद्‌ गकष्येणन्यनरकमस्या प्रसिद्धा प्रति- बध्य-प्रतिबन्धकभावासम्भवादिति वाश्थं। तज पूवेजग्मागरौयनि- विद्धकश्येण्णा गरकागुत्पारस्य इष्टलात्‌ अन्यथा तवापि जम्माम्नरोय- तादृश्रपापस् तथा विधप्रायञ्धिकेन नाशस्य दुर्ग्वारलात्‌ । wy वा खसमानाधिकरणते सति खपूर्वेवन्तित्वि शिष्टो दश्यतास्यसम्बन्धाव- च्छिन्लप्रायञ्चिन्तविगेषाभाववत्‌ कण्मैविेषलेमेव नरक विगरेषजनकता | एतेन एकन्रह्मवधमु दिग प्रायश्चित्ते ते तदितर ब्रह्मवधादपि दुःखा- नुत्यश्यापन्िरिव्यपि fava) त्वयापि खसमानाधिकरणए-सोदेश्य- जन्यलखम्बन्धेनेव Way AS पापनाग्रकताया अभ्युपेयलात्‌ | Wea

wy fafearngry, शप्रायद्धित्तादौनाघ्ेति । न च तत्‌प्रागभावस्या-

ard तश्वचिन्तामणै

शित्तस्य “तस्मादेनसः पुतो भवतौति यत्‌ फलं श्रुतमस्ति तस्य निषिद्खक्तियातः फलभाक्‌ न

aq ae फलं TH अनन्तरञ्च तत्‌कर्मोदिगेन प्रायचिन्तं हतं तज तत्कषमेएस्तादु सम्बन्धेन प्राययिन्ताभाववत्वाभाषेन फलानुत्पा- दकलापल्तिः। न च तादृश्प्रायचिन्तान्यतं प्रायञिन्ने विश्वमिति Tey । श्रदत्तफलक-दत्तफणकोभयकर्मार्‌ श्वकप्रायिन्तं तद्धिशन- त्वाभावेनादन्तफलककश्मेणणो ऽपि फलोत्पत्यापन्तेरिति चेत्‌, न, तन्तत्‌- ककोभिन्नलवि शिष्टो श्यलस्य तन्तत्कश्यविशिष्टो रेष्यलातिरिकोदे श्ल- ae वा प्रतियो गितावच्छेदकसम्बन्धघटकतया अरश्युपेथलात्‌ । न चेवं wafane दृष्टसाधनवाभावात्‌ कथं तत्मृन्तिरिति वाश्ं । तच विष्टप्रथोजकौोग्धताभावप्रतियो गिलश्नानमेव प्रवन्तेकं न विष्ट- साधनतान्नानमित्यन्ुपगमात्‌ पापनाग्रादाविच्छानुरोधेन विष्टा भावत्वश्चानस्य तवापि इच्छाजनकलावश्यकलात्‌ प्रायचिग्लाभावक fara ace प्रायञ्धि्स् इष्टत्वेन तश्षाधनतान्चानान्तदु- पायादौ प्रवन्तते न तु प्रायचिन्न इत्यस्यापि सुवचलाञ्च । अन्यधा तवापि दाहादिवारणाय मण्धादौ कथं ्रडृत्निरित्यष्व दुःखमा- धेयलादिति wa पल्लवितेम । भनु प्रायसिन्तश्च मरक विगेषप्रति- बन्धकत्वे “तस्मादेनसः पूतो भवतोति पापनाग्रूपफलश्रुतिविरोध- waa श्राह, भ्रायञचिन्नस्येति, “फखभागिति नरकमभा गित्ययंः,

nee

त्यन्तामावल्वापत्तिः । पापना च पापान्तरमासाद्य तदुत्पत्तेन तथात्वमिति ave! निलिद्धक्रियाविगरषस्येव प्रतिबध्यत्वाव्‌ क्रियान्तरमादाय तत्‌समा-

शन्दास्यतुरोखद्डेऽमुव्ववादः | Bro

wana: “Ta: छरति कौलनादिति च atdar- दिहितक्रिया घरति we न अनयतोत्धथैः। सरतौ- am बाधकं विना न लशक्षखेति चेत्‌, न, उपसख्ितन्वेन विहितक्रियायामेव धम्मेपद्‌ शक्तिग्रहस्य बाधकत्वात्‌ | न चैतस्य मुख्यत्वा्थं पदार्थान्तरे शक्तिः, ल्णोच्छेदा-

म तु "एनः" पापात्‌, पूतो wares इति भावः। aa तथापि “wa चरति कौत्तमादित्यादिश्चुतिवसादिहितकषेजन्यधसिद्धिः विडितक्रियायाः aria तष्न्यो wat नष्ठतोति तदर्था दित्यत श्राह, ‘Ua इति, अर्पि तन्तत्कोतनप्रागभावकालौन- THe तैन विषयकष्मेजन्यफलं प्रति तन्तत्कोन्तमना शस्य प्रतिबन्ध- HA तक्नत्कौ लंनाभाववत्‌ ATTS वा WAV । 'खरतो- व्यभेति, खरधातोनां च्रश्क्रयादिद्यभिमानः। agag खर qa CHAM खरधातोगेतिश्रक्रतथा मा्ेऽपि शचणेवेति se "उपस्वितलनेति कप्तलेनेत्यथेः, "बाधकलादिति, विदहितक्रियानाश्र प्रति कौन्तंनस्याद्ेतुलादिति भावः| “न चेतस्येति "एतस्य ez धातोः, "पसर्याग्तरे' aged, “शक्रिरिति ध्मेपदस्य शक्रिरित्ययैः, सचणोच्छेदेति, ayrat ate इत्यादावपि गङ्गापदस्य gear

वादिति ara: | “डपख्ितत्वेगेति, पदाथ्सिरकख्पने गौरवादिति भावः| ददेवदन्तायश्रसोरसितवि, GT रेवदम्षपदमन्धदौयश्ररोरांे बाधवारणाय,

‘arumafa wetcfanea बोध्यं । यद्वांग्रतः सिद्धसाधनं ग दोषदडति 53

४२८ वत्वचिन्तामणौ

पत्तेः विहितक्रियाकरत्वन्नानेन भाम्बिकपदप्रयो गाश्च | शतेन देवदत्ताद्यशरौरं दे वदक्तविभेषगुखपेरितश्रतप्‌-

चोषपदस्य जले शक्रिः कस्यतामिति गङ्गापदेऽपि weer म सा दित्यथैः, “विहितेति, इद मदृष्टजनकं म वेति शन्देडेऽपौत्यादिः। 'देवदन्ता्चश्ररौरमिति, इदितौयादिखण्डश्ररोरे श्राहारादिद्धारा ूर्े्ररोत्पश्नज्ञानादेरंतुलमादायार्थाम्तरवारणाय राधेति, आ- यत्वं देवदश्श्ररोरष्वंसाकालोगलं, कचिदाद्यपदश्यन्य एव पाटः, तज पचता वच्छे कावच्छेदेन साध्यसिद्धरदेष्सलानोक्षदोषः, संस्कार जन्यलेनापि qet विशेषएोयः wat म तेनार्यान्तर, देवदन्तेति देवद सौय विग्रेषगणखदषटतं aga एथिव्यादि तश्लन्यमित्यथः, शर विशेषगुशमादाय सिद्धसाधनवारणाय देवदन्तोयेति, देवदन्लौ- यलं दे वदन्तश्ररीरावच्छिन्ात्मनिष्ठलं, तेन वच्छमाणदोषसङ्गतिः, खामान्यगुणमादाया्था्तरवारणाय fanaa । न च देवदन्लोय- विगेवगु णजन्यभिन्येव weg किं aaa वाच्यं । तावन््ाचस्येव साध्यत्वात्‌ रतजन्यतवोपादानन्तु अदृष्टस्य कारणान्तर- सकारे रेव sane न लितर निरपेकेरेत्या विष्कनतुं , “अन्बल-

= मतेनेदं | शश्रणमादाया्न्तर वारणाय साध्ये देवदत्तेति, खख्छादिना- चौन्तसवारणाय “विर्बेति। न च संख्कारेणार्थान्तर, संस्वारान्येवि विचेश्रगुण्विद्धेषखादियेके । संस्कारजन्यं प्चविश्ेबखमितन्धे | यक्‌ संखारस्य वरेरकल्वामावात्‌ प्ररितपदेनैव तदारखमिति afwed । प्रेस्तिलं fe स तत्वं तश्च तच्र (पि मगसि खमिचारवारणाय, सप्ततमदोषान्तर-

पम्दासयतुरोयखद्डे SAAT | 8१९

Be जन्त्व सति तद्धोगसाधनत्वात्‌ तन्निम्मितललग्ब- दित्यनुमानात्‌ तत्सिडिरिति परास्तं । अग्मान्तरौय- च्रानादिभिरेव तञ्जनकत्वामिमवैः सिदसाधनादिति, मैवं, चिरध्वस्तस्य aries कारणत्वमिति निर पाध्यन्वय-च्यतिरेकाभ्यां व्याश्यवधारणात्‌ यागस्य चिर ध्वस्तकार णत्वेन वच्यापारकख्यनात्‌ | काय व्यापारस्य

दति, मनसि व्यभिचारवारणाय war) न चा्म-मनःसंयोगे व्यभिचारः तस्य उतजन्यलाभावादिति are) साध्ये गतजन्यत- दखखामुपादेयत्वात्‌ हेतौ वा जन्यपदस् भूतजन्यपरलात्‌,) साध्ये तपदं द्रन्यसा मान्यपरमित्यपि केचित्‌ । ‘afafaata तद्भोगसा- धन-तज्निभ्रितखग्वदित्थर्थः, "तव्जेनकल्वाभिमतेरिति अवृष्टजमक- afte, यागादिवश्चिरातोतस्येव हेतुलावगमादिति भावः । “चिरेति anes एव चिरष्वस्तस्छ कारणत्वमित्ययः, अम्बा दिव्यापारके दण्ड-चक्रसंयोगादौ तथा दशेनादिति भावः। “चिरध्वस्लस्येति wigs चिरधष्वस्तसयेत्यथः, "काय्यै इति तदन्वय- व्यतिरेकानुविधायितया साक्ातृङृतन्यापारजनकलवं तष्ननकव्या-

—— me -----~--~- ~ न= ee ~~~ -* ~

(९) जन्यद्रव्यपरत्वादिति ग° |

—,

घटादौ मिच्चारवास्णाय "वदिति तद्धोगसाधमदष्यत्वमिलखथंः, तेन ave: संयोगादौ afaure: | ‘ataftiafa, तद्भोगसा धनेत्यपि बोध्यं, सिद्धेति, यागादिवश्विरातवस्य ननकत्वा्युपगमादिति मावः । “चिरेति, भम्पादि-

४२० तज्वध्चन्तामणो

पथगस्वय-व्यतिरेकग्रहस्तद्मापारकत्वे उपाधिरिति देत्‌, न, संस्कारे तदभावेऽच्यनुभवश्च तद्धा पारकत्वात्‌। न चाप्रयोजकत्व, यागो यदि बिरभ्वस्तत्वं सति aan- पारोन स्यात्‌ खगेसाधनं न स्यात्‌ घटवदिति विषे UTIs साध्ये उपाधभिरिव्य्ः, लदभावेऽपौति रणं प्रति wee- ग्यतिरेकसाचशात्काराभावेऽपौत्ययेः, "तद्यापारकलेति शमर णजगक- संस्काररूपव्यापार वत्त्व शेना दित्यथेः, “चिरष्वस्ततये षतौति aig- कालौमध्वंमप्रतियो गिले सतौत्य्थैः, ‘ware न स्यादिति era सखगंजनकसालाष्जनको न स्यादित्यर्थः, safes व्यमि- चारवारणाय सत्यम्तमभावविगेषकं, प्रतियो गिषिशेषणत्वे तरोष- ACID खगेजमकशरौरजनकलस्छ पररभ्बपगमान्तद्धारण्णय aafefa जमकविगशेषणं) ayia ग्धा्चिय्ाइकतर्केोपद शेनमेव प्रहत उचितमयश्च विषयपरिशोधकतकंतया म व्या्ति्ाइकस्थापि

श्यापारके चक्र-दब्डादिसंयोगादौ तथा दश्रंनादिति भावः। “संस्कार इति, AAA ARMA गद्सख्कारकत्वाभिमताजुभवादपि खरशप्रसषु- दति भावः। ‘ata इति, चिरडस्तत्वे सति व्थापारवद्धि्रत्वमापादक तथाच चिर दश्तत्वस्य faq eam प्रतियोग्यग्धयेऽव्यवदि तखगेसाधने व्यभिचारवारणार्योपात्तसत्धन्तदानेऽपि वथभिचारतादवख्यापत्तेः fafirz- विरहस्य तच सत्वात्‌ सन्न्तमे च छतेऽर्थान्तर, व्यवहितखगं साधने व्यभिचार ष्धे्ग्रमपद, खगपदं दृणटान्तासिद्धिवारणाय, खध्वं सादिक wats तस्य हेतुत्वात्‌ । न च विषयपरिग्रोधकोऽयं न enfrores दति are ।

शयन्दाख्यतुरो बखब्दे STATE: | ७२९

बोधातं। मन चाच कारखताग्राहंकाभि उपाधिः,

शरप्रयोजकलसंग्रथा हितपच्चोयव्यमिचार संश्रयस्य प्रतिबन्धकतया तद्‌- विधूममदधारा we ग्धात्भिाहकलमिति भावः । वस्तुतस्तु खभं- aces न खगप्राक्कालदत्वभावप्रतिवो गितागवच्छङ कथनं वत्वं जाने बाधात्‌ । नापि खगेप्राककाखग्धापकात्यन्ताभावप्रतियोगिता- मवच्डेद कधश्मवस्वं कि धित शगेप्राक्काकूटभ्िनो व्भिचारिकोऽपि तयालेनातिप्रसङ्खात्‌ अपि तु सर्गा्थवबडितप्राककाशटश्चल्यन्ताभाव- परतिथो गितानच्डेदकधष्धेवत्वं श्रव्यव हितपूर्वेवर्भिलैस्य तन्तदन्यक्ि- चरितलेऽपि deinen प्रवेश्ाज्ञानसुगमः, यागस्य चादविनाज्ितवा न काजिकसम्बन्धावद्डिलतादु गाद्यन्ताभावप्रतिशो गितानवच्छेदक- धष्ेवस्वसम्भव इति ब्यापारसम्बन्धनेव au वाच्यमिति सम्बन्ध तचा ग्धापारसिद्धिः। भ चेतावता कस्यचित्‌ सम्बन्धस्य सिद्धावपि Te ava fa मानमिति are) तस्व कारणशागरकर्य- नापेखया खाचवेनोपल्तितामुगतयागस्यैव कारणत्वसिद्धः। न च तथापि सखगंजमकतवे मानाभावः are सखगेसाधनतायाः शरुति- fagaa विभिगमनाविरहाभावादिति are तथा सति) व्यापारमाजश्येव कारणत विशोपप्रसङ्गादिति दिक्‌ । “कारणताय्रा- (९) wa सतोति ae | afrawyel aquiufqmgreremeng । ग च पचे तच्छ्कग म परिपश्थिनौति are) अपयोगकल्वाद्ाहितायास्तस्यास्तथाए्वात्‌, तरव

परेप्यपाधिसन्देहाहितायासस्यास्तथात्वं। यत्त विषयपरिग्रोधकतकंस्यापि विशोधिजिच्चासानिङ्स्तिदारोपयोग इति स रखवाभिह्ितदति, an, तस्य

BRR तश्दचिन्तामणौ

तेनापि समं MINIT तस्वाप्यापादनात्‌। भ चैन्दरियकस्यातीद्दरियव्यापारवन्वनियमः, waa काययाव्यवदहितपुवेसमये असत्त्वस्यो पाधिन्वेनाप्रयोज-

इकाभाव इति खगेकारणत्वनागडममा र्लमित्ययेः, “तेनापि wa- मिति सखगेकारणएलेनाग्टद्यमाणत्वरूपोपाधिनापि समसुक्रापाद कख व्या्यवधारण्नेत्यथेः, 'तस्यापि' उपाधेरपि, “्रापादनादिति श्रा पाद्यतुखलता दित्ययेः, तथाच साधमन्या पकत्मित्यथः । श्न्यथैश्ियकं कारणमिति vain दूषयति, न चेति, ‘aac इति घ्या - पारत्वमाज इत्थरथेः, ‘Arwen शियब्या पा रवत््वव्यवच्छेदः, “we श्वस्सेति waa af कारणएतस्चेत्धथेः, “उपा धित्वेन' प्रयोजकत्वेन,

्रद्विताप्रयोजकत्वनिरासाच्तमत्वेन प्रकतासंगतत्वात्‌ । यदि dtc तथात्वं तदा व्याियराइ कत्वमेवेति | अन्धयेन्दरियकभिग्धादि प्रागुक्तं दूषय ति, “न चेति, (डपाधित्वेनेति, प्रयोजकलेनेत््यैः, तथाच कार्य्या थवहित- पुव्ंसमयेऽसतृकारणं सब्यापारकमेवेति मत्नियमस्य निव्फालकत्वेग त्वभियमस्येव परमप्रयोजकत्वादित्यथैः | रुतेनाप्रयोजकतया प्रागुक्तं तौख्य- aura बोध्यं । अतरण्व चच्तरादावक्तोपाधेः साध्याव्यापकत्वं रड्दरियकत्व- fatwa च श्ब्दादिणगके दण्डादौ साध्याव्यापकत्वमिव्यपासतं । भनु त्वदुक्त - तरके$प्यप्रयोजकत्वश्रङ्कग | न च निरपाधित्वमेव विपद्चवाधकं, प्रतौति- विश्येषविषयत्वादौनामुपाधित्वसम्भवात्‌ । ग च साध्यव्यापकत्वादिसन्देहः, तथाप्यपाधित्वसन्देस्य दृ रोकशुमश्यकात्वात्‌ । faq ॒तादृातौद्धिषा- तिरिक्कपदांकल्यने व्यापारकल्पने च गौरवमेव बलवदाधकं । यत्त कार्याश्च वहि तपूर्व्नसमय विद्यमागता कार्ता साच साक्तात्‌ व्यापारदादा वा, खाङमश्यवधायकभितिन्यायात्‌ तथाच व्यापारकस्यनमावश्चकमिति

MAAC ABT SUBATT | GR

छपाधितवेनेति यथाश्चतन्तु न सङ्गच्छते कार्ययाऽ्यवदहितपूषवेसमथा- सत्वस्य STAM दियव्यापारवत्वरूपसाध्याव्यापकल्वात्‌ । भच साधनावचक्छिलसाध्यव्यापकमिति are तयापि पतमजनक- मुर््ननके घटादौ तथा विधरुंधोगजगके चात्मनि साध्याया-

तन्न, नियमानन्यथासिद्यो रवण्यं तच प्रवे व्यवह तत्वस्य व्यर्थत्वात्‌ | म च वश्ादिकियानियामकत्वेगादृषटसिडिः, तादृश्ययागादिवदात्मसंयोगादा तदुपपत्तेः यागादेख सखवभावादेव नियतकालोन-सावधिपलजनकत्वं न्यया अपूर्वे ऽपि कल्पिते फलस्यागन्त्यापत्तिरिति चेत्‌, खाः, यदि नादृष्टं तदा प्रायख्ित्तादौनां fuel स्यात्‌ । म च तेषां पलप्रतिवन्धकलं, तेषा- माश्विनाश्ितया तदमावानन्तरं फलप्रसङ्ात्‌ | ग च तदुरः समयस्य प्रतिबन्धकत्वं, तस्य तथात्वे मानाभावात्‌ तेषामप्रतिबन्धकलत्वापाताश्च । ग च तवृप्रागमावस्ध भूतानिषिडधक्रिया फलहेतुरिति वाच्यं । खन्यप्रायञ्िन्तप्राग- मावमादाय पलप्रसङ्कात्‌ तत्तवृक्रियोरेश्यक-तत्तत्‌ प्रायश्ित्षप्रागभावस्य तथात्वे यच कम्भणि न प्रायश्चित्तं नातं तच प्रतियोग्यप्रसिद्या - बदमावा- सिद्धौ फलाभावप्रसङ्कात्‌ । र्वं विद्ितक्रियायां कौ ंनादिवेफल्यमपि द्वयं faq सत्‌कम्भादिदानं are फलमिति श्रुयते तदिरध्येत, ग fe वच ॒प्राचौमविद्ितक्रियाया ख्व दानं, तस्याविनद्त्वात्‌ खद्‌ ङ्स्याभ्यप- अमात्‌ अकभ्मिकाया दागक्रियाया खम वात्‌ भावे वा तस्याः पफलजनकत्वे- ऽतिप्रसङ्ान्तस्मादुदृषदानेनादृ न्तरं जन्धत द कामेनाप्यभ्युपेयं | यत्त णवं सति निरन्वयध्वस्तवौज-दण्छडादे रङ्कर-भम्यादिकाय्थे' कालान्तरोऽपि स्यादिति बाधकमिति, तन्न, तच फलबजेम तथेव हेतुत्वात्‌ यागादेख वद्ितस्यापि हेतुत्वे विसोधामावादिति | गनग्वर्तु थापारख्तथापि aan रवाख्विति चेत्‌, ग, तस्य खूतिमाकहेतुतया खगंद्यतुत्वापत्तः खनुमवमाचजन्यतया यागाद्यजन्यत्वा्च | वैनात्यक्षर्यने च fax गः समो हितं | वेगादिवत्तदिषेषो- SY गुखान्तरकन्यने गौरवादिति चेत्‌, न, शुखतल्वादेरमि तथात्वापत्तेरिति-

88 तज्चचिन्तामयौ

कत्वात्‌ | AKG सन्यावन्दमाकर खस्य दूःखसाधनत्व- शनेः तत्करखप्रागभावो दुःखरेतुस्तथा च तस्व खिवर- त्वेन टुःखनमसम्पवात्‌ म॒ पापे प्रमाशं। न च प्रायशि्तमैफव्धं, प्रायशिलताभावसहहटतस्येव तस्य तत्नमकत्वात्‌। TY प्रागभावनाश्च र्व तेम क्रियत- इति, त, ध्वंस-प्रागभावानवच्छिलकालस्य प्रतियोगि- कारत्वेन तदा करण्मपत्तेरिति चेत्‌, न, सन्धाकालौ-

पकलवाडिति Sa नित्याकरणजन्यपापे प्रमाणाभावमाश्हते, 'लन्वेवमिति, ‘ua? कथाया अश्ेग्यदिवादृष्टकख्पमे, ^तत्करकभ्राग- भाव इति सण्थ्यावन्दगकरदप्रामभाव इत्यथः, “पाप इति कित्ा- करकलन्यपाप इत्यर्थः, “प्रायञिन्तेति विद्िताकरणनिमिलकप्राय- fare, श्रायसिन्ताभावेति प्रायिन्तसुकरोत्या प्वंवसम्ब्ेन पफाखप्रतिबन्धकमेवेत्यर्यः, श्रागभावनाश्न इति शण्ध्याकरण्टादिप्राम- WAH इत्ययः, 'लन्ध्याकालौयेति सन्ध्याकाखटन्तिल विशिष्ट

दिक | way we enafeat द्वितो पाधोनां AAA ANAT तदिद. an "निदपाध्यग्वय -खतिरेकाभ्वामिति । (नन्वेवमिति, “aa? चिरध्वख- त्वस्य आायारकश्यनाप्रयोजकत्ये, “UT इति, अद्यप्यमन्यानमनादेराखविना- CATH ATT SUT सम्धावन्दनाकर ककन्धपापे WAT am इलः, “ध्व सेति । न च प्राजभावनाशस्यापि तददिरोधित्वाब्र तदा- प्रन्तिरिति are | प्रतिओणिन wa तब्नाशल्वादिति मावः | “सन्ति, aaa SARUM हेतुरित्वायातं वज ततृकालोनं करकं प्रति-

शम्दाख्छतुरौव खद्छेऽपूत्नेवादः | ७२१

नाकर खस्य दुःखजनकत्येम' विशिष्टस्य सन्याकाशा- पगमेऽनुपगमान्‌। न च सन्धयाकालोनाकरणशे विशे- वं किन्तु प्रतियोगिनि करणे तथाच विश््ाभावः शिर श्वेति aw सन्ध्याया ह्यकरशेऽम्बयस्तस्य

श्याकरणत्यावच्छिलप्रतियो गिताकाभावस्तेत्धयेः, 'दुःखजनकले- नेति सामानाधिकर प्रत्यासत्या दुःखजनक लेनेत्ययेः, अन्यया केव- शले करण्ाभावस्य सन्ध्याकालटत्तित्वोपलचितश्य कर ण्णभावस्व TATHAGATA तादु शाभावस्ाशतसन्ध्यावन्दनपुरषे नरकजनन- We छतखन्ध्धावन्दनेऽपि सत्वेन तस्यापि नरकोत्पश्यापन्तिः काल- विव पुरुषाम्तभविना हेतुत्वादिति भावः । “विशिष्टस्येति, तथाच तादृश्रविभिष्टाकरणएस्य गरकोत्पाद पाक्‌ का लेऽघत्वात्तचाप्यवश्छमध्े- कर्पनमिति भावः । सन्ध्याया होति, सन्ध्याकाशोनाकरणं नरक- साधनमिति वाक्य इत्यादिः, "पदायेत्वात्‌' प्रधामलात्‌, विशरेव्यतला-

ष eel

(९) दुःख साधनत्वादिति wo, खर, To |

बोबि afe तदाऽसम्भवः प्रायभाव-प्रतियो गिनोरेककालल्वामावात्‌, यदि बान्चकालोनं तदा तत्‌कारिणोऽपि पा पापत्तेरिति चेत्‌, न, तत्‌पएरषे करण- लामान्सं सर्मामावः सन्ध्याकालोनः स च तद्धेतुल््र्यात्‌ । ननु सन्धया- काव उपलं, म च विग्रेषणत्वे बाधकामावान्र तथात्वं, वि्रेषयस्यामि हेतुलकस्पने मौरवस्येव बाधकलत्वादिति चेत्‌, न, थाढत्तो पलच्छतावष्डेदक- ङपामावादि वाः | तचिं, सन्ध्याकालस्य खटङत्तिकरगामावोपलच्तकत्व-

सम्भवात्‌ WaT कलत्वे तत्‌समयस्य खडत्तिसमाष्युपलनच्त- 54

erg त्वचिन्तामयौ

पदार्थत्वात्‌ न तु करे तस्व पदार्थेकरे शस्वेनाप्रषाम-

fafa धावत्‌, "पदार्येकरेशलेनेति करणाभावङूपवि शिष्ठ विभेव atae:, प्रधान विशेष शलेनान्वये सम्भवति प्रधानविगेषणविशेवष्ट- लेनान्वयस्याकश्पनादिति भावः । ददसुपलचण, वस्तुतस्‌ सन्ध्या- कास प्रतिथो गिन्वन्ववे सतसग्ध्यावन्दनेऽपि सण्ध्याका खोगवन्दना- WTS AMARTH Ve भरकोत्पश्ा पल्िरित्धेवं que द्रष्टव्यं । नरु सन्ध्याकालच्छ करकाभा वविश्रेष्तेऽपि ST खनाणाः Yt परतो वा aerate सन्ध्यायां वन्दनाभावसख्छ प्रा- farm was पापोत्पज्तिप्रसङ्गः। न च थावतृखन्ध्याचषट न्ति- afafagrace पापषेतुरिति ara यावत्‌ सम्ध्याखखडस्ित्व- fafuceracee gute सन्ध्यायामसम्भवादिति चेत्‌, न, प्रति-

कत्वं | aay अश णान्धायेन विगरेष णत्वं ष्न्धयोक्तगोरवेणारख्यस्यापि ऋयसाधनत्वं न स्यात्‌ तस्यापि खाधिकरगव्यत्युपलच्तकत्वसम्भवाद्यदि वौत्‌- सभिकः विरेषणत्वभिति गौरवमपि are तदा प्रछृतेऽपि तुल्यमिति घाशु- क्रेता प्रायश्ित्तवेफल्यमपि स्यादि्पि बोध्यं | "पदार्थेकेति । यद्यपि पदायत्वमेव करणस्य ग तु पदाथेकरेश्रत्वं तथापि कीशशामावरू्पविध्िरा- चेश्छमा प्रतिमोणिन रखकदे्ोक्तिटिति we |

aed करख खव तदन्वयोऽख्तु तस्य वस्तुतः पदार्वेकरे द्म वेन fale गमका भावादिति Se: | तजाकाङ्काविर इः, न च चश्ुबा न पं्यतौखचेव तत्‌सम्भवः, TT तथा वात्यथंण तथात्वात्‌ TAA च तथा तात्पंगेनवधा- स्थात्‌ प्रधागविशरेषणत्वे सम्भवति गाप्रधागविभरेषणतायामाकाङ्खंति, तदिद मुक्तं “अप्रधानल्वादिति । यत्त॒ सन्ध्याकालोगकरस्य advan षरि

CRASS TAT | ४२७

बोग्बनभिकर कलन्ध्याकाखटसिनगविशिष्टतत्‌ पुरषो यसन्ध्यावन्दनला- वच्छिजाभावनव्छ तत्पुङवौयपा पविग्रेषे Bry भरकविगेषं प्रति Waren: कण्ध्धावन्दनमलवावच्चछिलाभावलेनेव सामानाधिकरण्- WATT VA पापाभावारेव च UNRATE न नरको- पिः तेन नरकतिग्रेषे MENTE”) कारये-कार कभावा- wise ण खतिः । न च तयापि खन्ष्यावन्दनपूर्व्योग्तर सन्ध्याचण- mere पापानिप्रवङ्गस्तदवख इति are; चानां न सन्ध्याल- नपि ठत तावन्‌च्राजिटल्तिष्ृखका खोपाधिरेव endeared मनात्‌ खग््धालन्तु शक्विविग्षखम्बन्धेन खन्ध्यापदवत्वं त्सत्काले- Wael वा, तसन्पुरषोयलविशिष्टलेनाभावोऽपि विगेषणटौयः, Matar प्रति agers वा armas Qa: एुदवाग्वरे न तत्‌पुडषोवपापविग्रेषारेरुत्यन्तिः। न च सण्ध्यायाः CHCA TTI धारावादिकापूर्ववेत्पत्यापन्तिः था- नादिखखे ख ामादेरत्यज्तिसम्बन्धेन Fare न धारावाडि- कापूरोल्यस्थापल्तिरिति are । teary । न च यन्‌पुरुषौय- खग््वावन्दगमेवा सिद्धं तत्‌ पुडषो यखण्ध्यावन्दनाभावस्य हेतु वाखम्भ- वात्‌ we यापाद्यगुत्पश्वापल्तिः युदषपदेनात्मविवक्शे द्श्लेर-

(९) वन्तष्छलरान्तमविेति ae |

तचा वदा प्रतिबोग्यप्रसिदिः wate auafacay इति afar, सग्धाकायोवकरकवावच्छिन्रामावस्छ तत्‌ एदषे तथात्वसम्भवात्‌, अज्र सन्ध्या - weg विद्धेमकध्वसे विधिरष्वंस दइन्भ्डपममेऽगुमानख्डोक्कविश्रिखप्रति-

g2c arata न्तामणौ

परिण्दश्ायामपि सन्ध्याकरण्टाभावे प्रत्यवायापल्तिरिति are | थस उण्ध्यावन्दनमप्रसिद्क तत्‌ पुरूषो यपापविश्रेषे सण्ध्याकाखचन्ति- तल्विथिष्टतत्‌ पुङषट तित विञ्िष्टबग्ध्यावन्दनसामान्धाभावय्वेव डहेतु- त्वात्‌ पुरषभेदेन काये-कारचभावभेदान्‌ विग्ि्टाग्तदवमभाये fared) यदा दितौ यविजिष्ठानतं गो पादेयं तत्‌पुरूषौ याध प्रति तत्‌ पुर्वस्य लादाव्येम डेतुलादेव न पुरुवानरे aqgedtqare- बिगरेषोत्यजिः। म ख पुरवभेदेन काय्ये-कारकभावभेरे प्रतिषोग्ध- मगधिकररलण्ध्याड सित वि शिष्टेत्यभा व विग्रेषटमनथेक छरतसन्ध्या- बन्दनगपुखवान्तभावेट काय्ये-कारणटभावविरहादेवातिप्रशङ्गभङ्रा दिति वाच्यं । चअङतखन्ध्यावन्दनस्धेव शण्ध्येतरकाखे धारावाडिकयापा- मासुत्पस्तिवारणाय तदुपादानात्‌ इष्टाप्तावभन्तापूष्वेकण्यने MT वात्‌ कशशुखगौ रवस्यापि दोषात्‌ awe तु विशिष्टा न्तश्यानुपादेखलात्‌ । ननु तथापि प्रथागावष्छिशोत्पज्तिकमरण्शा- [yeaa मानाभावः awe खग पूथ्यैकाखेऽपि शअत्वात्‌। ग च नि्यापारमरणस्य Gerad कखधाराथा wfirqrerafe: nearer तश tae च सखर्गाग्यवद्िलत्राक्‌- कारे तेन सम्बन्धेन तद्‌ सत्वात्‌ तदनुत्पश्यापन्तिः.\) अतोऽपूम्बेभा- वश्यकमिति are) श्रपूव्ाग्वुपगमेऽपि स्लगेजगमे arefaire

(९) खर्गानुत्पश्धापन्तिरिति we |

वोगिकभ्वं लानङ्गोकारादिरोघस्खिक्य इति, ww विरिषथमाचस्ेव शा- CHOC wt न स्यादिति दृ्ेनेगोपपलौ नादृ कश्पन-

WATTS TAA: | ९२९

चात्‌ , तथापि wea एव Brose तव सहभावा- निङूपकस्यापि कार खत्वात्‌ तस्यानन्तत्वेऽपि खभावात्‌ सावधि फलजनकत्व । यज यद्ष्वंसोहेतुस्तब तत्पराग- भावोऽपौति चेत्‌, न, दुम्धध्वंसजग्धदत्नि मिथ्याधौभ्ंस-

सहका रित्वावश्चकतया तत एवा तिप्रसक्गभङ्गादिति चेत्‌, न, तचा- पूर्व्वामभ्युपगमादिति दिक्‌ । गतु सन्ध्यावन्दनादिनित्धाकरणलन्या- पू्ेख्ावश्छकलयेऽपि यागादि खखलेऽपूष्वं मामाभावः तज queda व्ापारत्वशम्मवादित्या शते, audits नित्थाकरण्जन्यापूरव्मस्या- wea, यागादिष्यल इति गेषः । भनु काय्यसदवर््तिन- एव HCA WIG यागजन्धलाभावात्‌ ङतो व्या पारलमिल्यव- are, “तवेति, अन्यथा प्रागभावारैरकारश्ापन्तेरिति भावः | नगु wae aun खर्गादिधाराया sama: wee जिक्छत्वान्‌ अद्षटोपगमे तु तशय चरमयक्रेरेव ATG Ney इत्यत- जाद, तथेति, ्रभन्तस्येऽपिः ध्यंसाप्रतियो मितेऽपि, खमावादिति तनाद्धंख्जन्यफलसामाम्बे तष्सत्काखविशेषस्छ सकारिलादित्यथैः, चअूवाभ्बुपगमेऽपि ater सका रि मावश्यकस्वा दन्येह खोक - एव खर्योत्यश्यापिरिति भावः । "यजेति, मण्छाटिपरतिवन्धकश्यसे तचा दृष्टत्वादिति भावः । दु ग्बध्वसेति, द्रदसुपशच्वणं, महापट-

faareare, -तथापौवि । मबु ध्वंसो ग यागश्थापारः बाजासषमावित्वेन वदभन्धत्यादिष्य Ge, तथैति खन्धथा थानः सर्गेऽपि कारणं ग स्यादि. वर्धः, । कलाननधमा दद्द, (तस्येति, cute sft सभावस्येवा्य-

age लच्चचिन्तामयौ

साश्यसुक्तौ च" व्यभिचारात्‌ प्रतिबन्धकाभावत्वेन हेतुत्वे ताभावा | ध्वंसेनानुपपल्तिः कथं तेनैव समाधातव्येति चेत्‌, न, ध्वंसे सति agra विनासुपपनेस्तद्यापारत्वकसश्यनया शान्तेरिति। Ady प्रतियो गि-ध्वंसयोरेकबाजमकत्वात्‌ । न-हि नियमतो यद्भ्वंसे सति यद्भवति तत्‌ तज कारणं ।

ष्वसणन्यखष्डपरे समवाय्जा दिना श्रजन्ये garfernn च चभिचारो बोध्यः । श्रतिबन्धकाभावलेनेति प्रतिबन्धकशंसर्गाभावलेनेत्धर्थः, तथाभावात्‌" anna Bara, “ध्वंसेनासुपपन्तिरिति qa- प्राक्काले MINTER खगंकारकलाभावधौ रित्यर्थः, "तेनेव समाधातयेति wemaaa निवन्नो येत्यथेः, une निवभकल- प्रथोजकल्वयोर्विंरोधादिति भावः । “ध्वंसे सति saga afa, 'लद्यापारतवेति तद्यापारलवन्चानब्धतिरेकपरयुष्धानुपपन्तिव्‌ दरित्धयः, ‘qe Hat) WA हेतुमाह, "न रोति, ‘fe यसत्‌, SRN यत्‌ AH तत्कारशकमित्ययेः, तथाच तत्कारण्कलवस्व तङ्खंखजन्यलाभावन्धाणतथा खमा | यामध्वंशणन्धः यागकरणक- लारिव्यरुमेषभिति भावः । न च चरमदुःखं प्रति वामादिडधार-

(१) मि्याश्चामादिष्वं सजन्धमुक् चेति we |

बोयत्वादिति भावः | न Wife, मदयप्येवमपव्वेपश्येऽपि यागस्य खग कारवलं a स्यात्‌ निबमवच्लदधंसे ada तदुत्पत्तेः, षटि च तथात्वेऽपि वेदबोधित- WSUS तदा FS, TUATHA तात्प | इति धकाः ।

WET गखब्छेऽपुष्यैवादः | SRY

मं ख संसर्गाभावत्वेन हेतुत्वे तथेति are ब्धभि- SATAY तस्यापि" प्रयोजकत्वात्‌। WH शब्दाद्‌-

ae मिष्यान्चानस्तादुष्टजगकस्यै sana मिश्याश्चामाभावश्यापि जनकयमिःमुक्व्यातिथङ्ग इति are) तज मिश्वाछानध्वंस् हेतुत मानाभावात्‌ | ग स श्रब्दध्वंशप्रत्यचवे विषयतया शब्दध्वंसजन्ये ओओभ- व्यापारतया च meq व्यभिचार इति are) wegen ग्र्दधष्यंसद्ये ओ्रोज-मनःसंयोगस्य वा व्यापारतथा शरब्दस्याव्यापारलात्‌ | म च तथापि तन्ता-तदमुभवध्वसविषयकषमूचाशम्बनप्रत्यभिन्नायां व्यभिचारः तज विषयतया तन्तातुभवध्वंषस्य संसकारदारा तन्ता- quae च हेतुलादिति वाच्यं | संस्कारस्य सन्जिकषं विधया हेतुत्वेऽपि तच तन्ताुभवश्य तुते मानाभावात्‌ । श्रय तयापि यन्ञये प्रत्य- भिश्चाया यण-स्मरणत्मकलं AHS तादृश्रसमूहाणम्बमप्रत्यभिन्नायां ग्यमिलारः AUK तच STAT तन्तामुभवस्यापि हेतु- लावश्छकत्वादिति Sq, न, ध्वंसलावच्छिशकारणता निरूपितजन्ध- वाथा व्धात्तिषरकलात्‌ तादुश्जन्यता च महापरभाश्रजभ्य quads graeme दभि सभवायिना शजन्यसमवेतनाशादौ च प्रसिद्धा समू- शाखग्बनप्रत्य भिश्नायाञ्च विषयलेनेव तन्तामुभवष्वंषस्य हेतुत्वात्‌ | एतेन gata तदनुभवध्वंसस्य काणोपाभितथा हेत्‌- asta म खतिरिति ध्येयं । ‘aa दति vee हेतुत इत्ययः, "तचेतिं प्रतिधोमिगो न हेतुतेत्यथेः, तस्सापि' dean Iaeerfa,

* तस्यापि! ध्वं सत्वेन हेतुत्वस्यापो्र्थः, तथाच ध्वं सतवेनापि हेतुत्व प्रति- यनो म कारकमिति anfata अमिच्वाराभावादिति aa) “येति,

BER avafaenterat

यागकारखता व्यापार विना तदगुपपकतेः तश्जग्धध्वंसस्य कारखत्वकख्यनमित्धुभयमपि जनकं, WAM तु माना- भावान तथेति चेत्‌, न, यागध्वंसस्य यागजग्धस्वरग प्रति जनकत्वस्य प्रमाखान्तरविरोषेनार्थोपक्त्याप्य-

श्रयोजकल्ादिति प्रतियोगिनो हेतुलाभावे नियामकल्ना दित्यः | उक्वयाप्तौ तद्धंसकार्कलेनाप्रमौ वमाणलमुपाधिमा ग्रङ्ते, श्र- चेति, शब्दात्‌" वेदात्‌, श्यागकारणता' are सखभेकारणता, 'काररूल कल्पनमिति सगे कारणत्वकण्पनमित्यथेः, तथाच खनं थागष्वसकारण्कलवस्य waufegay पचे साधनाव्यापकतया त- ङंसाकरणकतेनाप्रमोयमाणत्वसुपाधिरिति भावः। “अन्य लिति चटारिखले वित्ययैः, ‘a तथेति न दष्डादिरूपकारणष्वंसस्य कार- WAY, तथाच घटादावेव साध्यग्यापकतेति भावः | श्रमाणम-

AUTUMN कारगताय्ाहकामाव उपाधिरिति भावः | “प्रमाओान्तरेति wat म masa यागजन्धत्वादिव्याद्यगुमागविशोधेनेतवयेः | गग्व- Taga तथाच तन्निराकरये उक्षव्याभिरेव fe अथ मूलं साचो- क्षोपाधिमाऽप्रयोजकत्वकवरितेव । भ च यागस्य प्रतिबन्धकत्वापत्तिरेव प्रमाणान्तरविशोधः, संसर्गाभावत्येगे व हेतुत्वे तथात्वात्‌ । ग च ध्वं सत्वेनापि हेतुत्वे वथा खण्डपटोत्पत्तौ महापटवदिति वाच्यं | तजर कारणताय्माहका- ATA च तत्‌सश्चे प्रतिबन्धकत्व ग किन्तु हेतुत्वमेव | fry धभ्मिंक खयनात- दति न्धायेन ध्वंसस्येव व्यापारत्वमिति चेत्‌, ग, प्रागुक्तरौत्या इद्टसिजौ लजेव ्ापारत्वं कष्यते Tsay तु ध्वंसे तस्याभावतया गुखत्वात्‌, रवश्च व्यभिचाराभावे उक्कव्यात्तिरप्यविषन्ा, तदिदमुक्तं वभिचाराभाकेनेत्यादि,

परब्दास्यतुरोगसब्धेऽपुेवादः । BRR

रेति eat ग चागध्वंसजन्वः यागकरेणएकलादित्यसुमानव्य शत्‌- प्रतिपर्तथा बिरोधिलेनेत्य्ः। म ee सोपाधितथा Pave- लेव कथं खतप्रतिपद्चवमिति वाच्यं । खगं चागध्यंसकरणकल- fagraa परे साधनाग्धापकतया तस्योपाधिव्सग्भवादिति भाषः | ददमापाततः तत्कारणकलष्य तद्धंसजन्यलग्याप्यले मानाभावात्‌ । म च थागध्वंबस्त Gea ame: प्रतिबन्धकलापन्तिरिति are । संखर्गाभावलेनात्न्ताभावलेम वा Waa तथावात्‌ अन्यया खमवास्वादिनाशस्च द्रष्यादिनाश्डेतुतया समवाय्यादैरपि प्रति- बन्धकलापनलेः । म च MEE व्यापारले यागध्वंसत्वेन तुलं wae व्धापारत्वे जातिविशेषे तत्वमिति शाचवादपूष्वषिद्धि- vraag फलमुखमिति ae | ष्वंससम्बन्धेन याग हेतुगोपममात्‌ ध्वंसस्य च wea हेतुलवमद्ेतुव्वं वा । अथ पु- हतगवाश्राद्धादेष्यससम्बन्धेन पिजादिखगेहेतुत्वासम्भवः agee पिचाद्यनिष्टयात्‌। म च तच स्ाश्रयपिटकत्वसम्बन्धेम खमे: काय्यै दति बाश्थं । भानापुजस्छले तिन सम्बन्धेन खर्गस्याहतमगयाओआद्धेऽपि ge सत्वेन व्यभिवारापन्तेरिति चेत्‌, 4, पुजादिनिषठध्वंसस्तेव पि्ादौ गयाश्राद्धादैः सम्बन्धत्वात्‌ । भम च तदषम्बडूव्य कथं तच्चग्बन्धत्वमिति ra खप्रतिषोग्ये श्यलसम्बन्भेम ae पिभादि- wager = सम्बन्धसम्बन्धगौर वस्य चादोषत्वात्‌ तजापूम्बैषिद्धावपि

प्रमाडान्तरविरोधोऽप्यबमेव बोध्य इति । ननु चरमदुःखोवृपक्तौ भिथा-

wwe हेतुरज्बम-अतिरेकान्तदपि च रामादिदधारा कारणमिति ze- 55

eRe araferntaat

arnfewasgaifag: “que: पुष्छमाभ्रोतषेत्य च swaqeid यागादिक्रियापरमेव, दानपदन्तु इदं मम खगे न जनयतु अमुक जनयलितो च्छापर, दितोयएश्छपदन्तु खगा दिपरमेव, ता दृशेष्छा- Siggy ध्यंससम्बन्भेन सगंहेतुरिति तदशादपि नादृष्टसिड्धिः | म च सुक्रपिचुदेष्यकगयाओआङ्कादिना सुक्स्यापि पितुः फणप्रषङ्गः आद्धष्वंसे फले वा दोषस्याडेतुलात्‌ wee प्रति तु दोषस्यादेतुतया म तत्कल्पनायां तप्मसङ्ग इति are) तज फलप्रागभावाभावेन फलानुत्पादात्‌ खप्रतियोग्युदे श्यदोषकाशोत्पश्न्वंसल्येव वा तच सम्बन्धत्वाभ्यपगमात्‌। अतएव तच्वक्ञानिनोऽपि चागादिना म॒ भोम- प्रसङ्गः AW तादृश्रभोगविगेषप्रागभावाभावात्‌ तादृश्रष्वंसविग्रेष- सम्बन्धेन यागादेरभावाखच । मनु विजातो यगङ्गाजलाङ्गसयो गाच्ा- त्मकगङ्गाख्ञामादि ससे नामाव्यक्ो्नां जलसंयो गा दिष्वंषानां a- MARINA शाघवादे कस्येवापूष्पै wad कारणत वा कश्प्यते। ग चेकेव विजातौोयगङ्गाजलाङ्गशंयो गव्यक्किः खानं मतु नामाव्यक्तिरिति are) fafaranfacee युगपदुत्पल्ानां गङ्गाजख-तद वथवादि परग्परासंयो wana जलसंयोगतया छागलादिति चेत्‌, म, यृगपदुत्पन्ल-विगष्टानां गङ्गाजसल-तदवय- वादिपरम्परात्मसंयोगानामेव «AeA, म तु mata कमिकविनष्टानां वा, तथाच ख्ानव्यक्रौमां भानात्वेऽपि एक एव we: अतिरि करापूष्वधभ्भिकश्यनापत्या लाघवेन तथेव ae |

wa व्यभिचार दरति चेत्‌, 4, तदगक्ौकारात्तयेव चलुधटौकाद्ंनादि- त्याः । भ च URN yaaa agate इति वाच्ये । aca

ए्ब्दाख्थतु रौयखब्छेऽपृत्वंवादः | ४३५

न च गङ्गाजख-तदवयवादोनामाश्रथार्णां भेदात्‌ कथमेकध्वंस इति HY) श्रात्मजलखसंयो गष्वंसानामतोश्ियतया आर्रयभेदेऽपि ष्वंस- छेके बाधकाभावात्‌ तावता गङ्गाक्ञानादिखलेऽपूष्बैसिद्धावपि Unies मानाभावाश्च-। म चापू््वानभ्डपगमेऽङ्ग-प्रधागयोः फलं प्रत्य विगषादङ्ग-प्रधानब्यवस्धेव न स्यात्‌ श्रपूरव्वाभ्युपगमे परमा- पूववैजनका पूव्वैजनकस्येवाङ्गलात्‌, भ हि wars तत्सम्भवः, AIT तड़साडेतुत्वादिति a) प्रधानकयन्ताप्रतन्तिविधिविधेयलेनै- वाङ्गपरिभाषो पपन्षेः कयन्ताप्रधानगिर्वादप्रकारकजिन्ञासेति न fafyeaq |

aig यथा प्रामाणिकव्यवदहाराक्िखिताव्यभिलारकरूपेणठ बन्दिग्धव्यभिचारकरूपसय BAU गु रध्य MMs व्यापक- धदस्यान्यया सिद्धिस्तथा ष्वंसजन्यकाय्य प्रति प्रतिथोगौ प्रतियोगि- waar प्रति च ष्वंसोऽन्ययासिदः तथैव प्रामाणिकन्यवदारात्‌ | श्रतएवानन्तापूष्वैवयक्षिकष्पना गौरवमपि न दोषाय प्रामाणिकलात्‌ | न च पञ्चसु अन्यथािद्धिषु मास्यान्तर्भाव इति ae) व्यायधर््ा- दिना श्रन्ययासिद्धिवद्मव हारबलाद धिकस्येवेतस्य Stare । अन्यथा Wyeast Bowater व्यापकधर््मादिरनन्यथा्िद्धलापन्तेः तेषामन्यथा सिद्धले तन्तद्धष्मेभेदामामपि arcane’ प्रवे श्र- नौयलेन गौरवापन्तेः। म च काय्यै-कारणभावस्य काय्यै-कारण-

श्वपममादभ्युषगमे वा तदे तत्‌ घतयच्स्यालौकिकत्वेन विषयाजन्यतया वद्यापाराकल्यगात्‌। ग च Wy शब्दस्य श्रोचव्यापारतया शमि. चारः, वज TTT व्थापारत्वसम्भवादिति दिक |

gad arafentaat

कसर्यनात्‌ | अस्तु तरिं देवतापौौतिरेव व्यापार इति चेत्‌, न, यागस्य देवताप्रौतिहेतुत्वे मानाभावात्‌

विग्रषनियन्तिततया खध्वंसजन्यकाय्यान्तर प्रति यागख यागजन्य- काब्यान्तरं प्रति तद्खंसस्याकारणएल्रव्यवशारेऽपि याग-खगेखसे तथा- त्वाभावः तजर तादुश्रव्यवहारस्य प्रामाणिकलत्वानन्पगमादिति aay) तया षति व्याय-व्यापकभावस्य व्याप्य-यापकविश्ेषनिय- ज्लिततया व्याप्यधश्मान्तरेण व्यापकधश्ेस्यान्यथासिद्धलव्यवहारेऽपि प्रकते तथालाभावः। अच तादृग्रयवदारसय प्रामाणिकलानभ्धष- गमादिति व्या्यधर्णन्ययासिद्धिख्लेऽपि yaa तजाणन्यथा - बिद्धलाभावापत्तरिति ars: |

“अस्विति, यद्यपि देवताप्रौतेर्वयापारलं पू्वेमेव faced तथापि देवताचेतन्यस्यास्मा भिरूपगमात्‌ पूर्व्वो क्रवाधकासम्भवेम खम- तेन दुषणान्तरमभिधातु पुमः wed, श्रस्विति, यद्यपि प्रोति- caffe तयापि पौत्यतुभवणनितसंस्कारदारा भओीते- वयापारत्मिति wai (मानाभावादिति, यजदेवप्रजायाभिति शाष्दिकख्तेरप्रामाण्ल्वा दि त्यथः, तथाच aegerfane किमप- राद्ध मपूर्व्वणेति भावः। मनु भगवत्मएौ ताद्यव्याकरणमूलकलाण्छाष्डि-

afer फलसमानाधिकर्णमेव भमकमितिख्ितौ परदानात्परस्मिन्‌ दानध्वंसादेरभावादपूव्वेमगन्यगव्याङ्नैकाग्धेमिन्याङः । wafers, पुत्व- मन्धयप्रयोजकतया wfgafaw श्यापारतयेति faite देके । अधिका- भिव्बचमाय तदेव स्मारितमित्यन्ये |

“मागाभावादिति, मभदेवपूजायामिति श्ाब्दिकाख्तित्वादेव ग खतः

परब्दास्यतु रौ Sea! | ४४९

गङ्गाकानादौ देवतायिरहेख तदेसभ्भवात्‌। न च तापि तत्प्रौतिः, तस्य तत्मौति हेतुत्वे मानाभावात्‌ TI कनन-भोक्तगतव्यापार कष्यनाच्च | ननु नायं नियमः पुरतगयाश्राद्वादिना पितरि पिदृक्तजा- तेष्वा ga बादृष्टोत्पत्तेः। अथ तवापि कैर्ययेवाष्टं

कङतिरपि मानममेबेत्यर्चेरा इ, “गङ्ग ति, देवताविरदेण' मोणनौय- देवताविरड्ेष्ठ, 'तदसम्मवादिति^) देवतामौतेवयापारतनाषम्भवा- feat, ‘anifaftfa गङ्गा चिष्टाददेवतामोतिरित्य्थः, ‘ere- af aera कारणएले weatad:, “aaah gare fet WET यो भोक्रे्यथैः, भोक्रृपदं प्रशताभिप्रायेण सम्पातायातं | we fran इति कटेगत एव व्यापार दति म नियम इत्यथैः, Wed) म च गयाश्राद्धाद्यदृष्टयोः सामानाधिकरण्छप्रद्या- wea हेतुलात्‌ कथं पिजादेरदृष्टोत्प्तिरिति वाच्यं । उदेष्ठता-

( तदसम्भवादिग्यच (तदभावादिति कस्यचिग्घणपुस्तकस्य पाठः तस्या- प्यमेवाथंः, tfafaq टौकापुस्तकेऽपि “तदसम्भवादितौत्य् "तद- भावादिति पाठो ada इति |

परमामिति मावः। (तत्‌प्रौतिः गङ्कप्रोतिः। न च ख्भिं्ररौरभेव ame, wager प्रलयोत्तरखर्गालु पपत्तेः | (लाघवेनेति कतिहेतुतव- निनाय कथ्यमानो वापारः तत्‌समागाधिकरण णव कष्यते र्वं मोगोपपादकस्तत्‌ समानाधिकरय इः, ‘aetna भतमेदेन उम वथा देवताप्रौतिने श्चापार दति मावः। कटगतत्वनिथममाच्िपरति,

। $> ल्वचिन्तामग्धै

विहितक्रियायाः यागस्येव कर्लगतादष्टजनकत्वात्‌ । न ख मुक्ते Ye तदहष्टना शत्‌ पितरि न खगः स्यादिति वाच्यं | अदृष्टस्य फलनाश्यतया पितरि खर्गाभावे-

सम्बन्धेन तेषामदृष्टडेत्‌त्वादिति भावः। “विहितक्रियायाः' विडित- क्रियालेन, पुष्जनकक्रियालेनेति यावत्‌, तेन मेषजपानादौ 4 व्यमिशारः, तथाच पचतं अद्ध सखसमानाधिकरण्णादृष्टजमकं quan थागवदित्यनुमेयमिति भावः। मच age कटेनिष्टवेन समवायघटितसामानाधिकरष्छप्रत्यासत्या अदष्टश् खगेहेतलात्‌ कथं तस्मात्‌ पिनादौ खर्गायुत्पन्निरिति वाच्यम्‌ । खजमक कर्मो टै ्ययसम्बन्धेन तददृष्टस्य समादिवनकल्वादिति इदयं । ‘qn पुख इति पिटनिष्ठभोगात्‌ प्रागेव सुक्र पुज इत्यथैः, "तद ढू- ofa गयाश्राद्धादिजन्यादृष्टेद्ययेः, "न खरं दति, स्यादिति ta | “दृष्टस्सेति प्रायचिन्ता्यमाश्लस्य wages: तेना- लनितप्रधानापूर्ववाङ्गापूर्व्व न व्यभिचारः | नन्वेवं पुचस्या गष विगरेव-

(९) स्यादितिपदपुरुखेन कस्मिश्चित्‌ मूलपुक्तके स्यादिति पदं नमास्तौ- तयनुमोयते, अखललव्ादश पसतकेषु Taq तादृश्पदं ada इति पूरुणमकिवित्करमिति |

भ्नन्विति, ‘fafeate विश्डितक्रियाविधेषस्येखथैः, तेन वै यकविदित- क्रियायां ग थमिचार cate: | “फलेति, न चाष्धतप्रधानाद्कापूतव्वे चमि- चारः, यत्र न प्रधानं aT acy मानामावात्‌ मावे वा खृष्ट विद्ये-

शरम्दास्यतुरौ यखब्छे SYA | age

नाहष्टानाश्ात्‌ खषटत्तिभोगजनकाहषटस्य मुक्िविरोधि- ay, न तु faananed जन्यते मुक्ते पितरि दोषा- भवेन योगिनामिव विहितक्रियायाः पिषदृ्टाजनक- चात्‌, तथात्वे च साङ्गमपि आद्धादिकं निष्कलं खादिति तद्िषेर प्रामाण्यापतिः पुचगतादृष्टेन च मुक्तो

एशेष्छेदरूपसुनि विरोध दृत्यत आड, खटत्तोति, तयाच खा- दृत्तिभोगजनकेलरागरेषविगरेषगुणेच्छंद एव मुक्तिरिति भावः । Tye श्रगेषविग्रेषगृणणो च्छेदस्य मुक्रिलासिद्धेखेत्यपि बोध्यं । पिदमतादृष्टजमकतवे बाधकमाह, ‘a विति, “विडितक्रियाया इति गृपिचहेष्यकगयाओ्राद्धादेरिव्ययैः, श्रजनकलत्वादिति जमकला- ष्मवा दिल्य्ंः । मसु ay नोत्पद्यत एवादृष्टमिव्यत श्राह, ‘Ada चेति, शप्रामाश्सापन्तिरिति | इदमापाततः खरूपयोग्यवलखण- इषहषाधनतस्य विष्ययेतया कचित्‌ फलाजमनेऽपि प्रामाश्यसम्भवा- दिति ate) | wed पुचतगयाश्राद्धादिना सुक्स्यापि पितुः wauafa: श्यात्‌ तत्वश्चानिनामपि भोगश्रवशेन दोषस्य waar पिदढनिष्ठादृष्टाभ्यपगमे च पितुदेषाभावेनादृष्टानु- पवा aay इत्यत we, qua, तयाचेष्टापन्ति-

षिण रिषि क

(९) इति ध्येयमिति me |

बामिप्रायकत्वात्‌ | मन्देवमदृष्टसत्तवे सुक्तिविशोध इत्यत ate, “खड- Nit) aad मुक्घस्यापि खर्गोपमोगः स्यादित आह, “Tafa, वचा -

889 तत्वचिन्तामखो

पितरि सुलोत्यत्तौ म विरोधः योभिशलामिव gett दोषस्याहेतुत्वात्‌। अथ forge” पिदृपुख्यजन्ध- fafa पितरि qu तेन चिना तदसम्भवात्‌ न GF तच फखप्रसङ्गादिति पिदसखगंकाममाजग्धक्रिया पिवृपुश्य- हेतुरिति पुबक्रियापि त्जमिकेति चेत्‌, श्वं, faa- क्रियापि पिद्पुण्यजनिकेति a तां चिना पितरि ge qufaat ख पुबपुणखयजनिकेति पुषे पुण्यं पिदृखगे- कामनाजन्यपुश्यत्वेन पिदृसवगेहेतुरल्तु, ace पिव - इत्ति तत्‌सुखरेतुपु यत्वात्‌, न qwefa ततसुखाहेतु-

रिति भावः। ‘faegqufafa पुजहतगयाओआङ्धादिजन्यपिदसुखं frequaa पिदढसुखत्वादन्यपिदसुखवदित्यनुमेयमित्यथेः, तक- ay, तेनेति पिदनिष्पुष्ेम बिना गयाओआआद्धअन्वपिटसुखासमभ- वादिव्यथेः, afwaceqge व्यधिकरणभोगजनकलत्वेऽतिप्रघक्घा- दिति भावः। ‘a पुजेति पुजस्तत्‌ पुष्छाभाववान्‌ तश्जन्यद्ञगभिाव- वत्वा दित्यर्थः । भसु पिदक्रियायाः पिदरपुष्छनमकलतवात्‌ पुजक्रियातः कथं पितरि ga स्यादिव्यत आङ, "पिदखभंति, रउक्रालुमाने बाधकमा इ, "एवमिति । मतु aque पुज गिषटले तस्मात्‌ fee: कथं खात्‌ व्यधिकरणस्यापि जनकलेऽतिप्रसङ्गा दित्यत are, ‘fre- स्लगंकामनाजन्येति, पुष्छपक्षकमनुमानान्तरमाग्रङ्ते, ‘Agata, 'तद्घुखादेतुपुष्छत्वा दिति तन्छुखा डेतुफलजमक पुख्ता दिल्यथेः, तिन

(९) faenagufafa we ।

MTT TVS AAT । ०७९

yaanfefa चेत्‌, a, तत्पण्यं म पिदहतति तत्रत्य जन्धपुश्यत्वात्‌ FAST वा AAA, तस्यास्‌ पिमे काममा जभ्य पुग्छन्वेन foretequia y- शव तत्युख्यमिति । मैवं । eaten woe सवर्गा- शरवे करयते प्रबमोपस्थितत्वात्‌ लाघवात्‌ RATATAT:

मुखारुपधायके तनिष्ठपुख्ये a अयभिचारः। सत्मतिपखमाह, तत्‌- पमिति, “अय तजापि कन्ैवादृ्टमिति पू्येपलो यस्रमतसुप- iwi, तस्मादिति, पुज एषेति, ware ‘aaa यापार दति निवमोऽख्छेवेति भावः। "ननु मायं नियम दति पूम्बेपकलौ दूषयति, चैवमिति, श्रथमोपख्धितलादिति पिदसखगेकामोगयायों sg इर्बौतेति विधिवाक्ये पिद्रपदश्य प्रथमोपस्ितविन खगाभरयश्य पितुरेव प्रथमोपख्ितेरिव्यथः । नु uy पिदपदस्य प्रथमं अवणे- ऽपि श्रङ्किष्चानादि विखम्बेनग पितुने प्रथमोपश्ितिस्तज् यच वा विधिखापेखप्रदृम्तिकायेवादादेव फल-तदाश्रययोरुपस्ि fade 4) मवाशरङ्धादिक्रियेव प्रथमोपसख्ितेति तदाश्रयणएवादृष्टे कख्प्यता-

८५ ay विधिसापेश्चप्रडत्षकाम्बपदादेव तदाश्रयस्य पितुखपस्ितिखच्च चेति ख० |

वेकापत्तिरिति मावः । अनियमवादौ wet, 'ततृएरख्मिति गयाआा्ादि-

भन्वमि्यथंः, नियमवादौ दूषयति, नेति, way भातेरिख्यकेऽपि कटंगता-

वृ्यरेव wafefafete wre 1 अनगिथमवादौ समाध, ‘Aufafe, ‘g-

Wit पिदखमं कालदत्यादितः खर्गा श्रवः पिता प्रथमोचसख्धितं eed: | 56

gee तच्वचिग्तामकौ

साक्षादुपपाद्कविषयत्वाश्च। न च सखगंहेतुकामनाश्रये सखर्गकामनाअन्यक्रियाकचेरि वा, विलम्बोपस्थिति- कत्वात्‌ गोरवात्‌ परम्यरया स्वर्गपपाद् कत्वा |

मित्यसखरवादाइ(९) 'छाचवादिति काय्य॑-कारणएभावे समवायघरित- सामानाधिकरण्छस प्रत्याखन्तिले लाचवादिल्ययेः, ‘aretfzfat लाचवेनादृ्ट-खगेयोः काय्ये- कार एभावकन्यनायाः समवायखचफ- SPA कारएतावच्छेदकलविषयतवादेत्यधंः, अदृ क्रिया- सामानाधिकरण्छे खजनककग्माद्‌ ग्यत्वसम्नन्धेन तस्य पिदसगेरेत्तया परन्परासम्बन्धस्य कारणतावच्छेद कलत्वापन्तेरिति wa! खगडेतु- काममाश्रयलस्याकन्तब्यपि सत्वेनाति प्रसङ्गादाह, ‘ara, “परण्परयेति ema टेग्यलशणपरम्परा SAT ट-सगेजन- कलाद्गौरवाञ्चेति योजना । a गयाज्राङ्धादिजन्याङुष्टस्छ wi- सामामाधिकरण्छेऽपि आद्धादृष्टयोः काय्ये-कारणभावे कारश्लाव- चेद कसम्बन्ध गौ रवं GMA कारणतावच्छेद कम्बन्धत्यात्‌ । भ चोटेश्यला पेया खजमककश्मीद्‌ श्वतं शष्विति ay ममापि तन्तद्‌ टेग्यलाथा एव सम्बन्धलात्‌ खजनकक श्म TITS च सम्बन्धता- जियामकम्बन्धलात्‌ तदगौरवस्यादोषत्वात्‌ । म च गयथाओ्राद्धादि- AMET RASA THTVRTARASHAG CAS TEAST

(१) qeafaaa anefa re |

(लाघवादिति खगं हेतुकामनास्यत्वापेक्तया खर्गाश्चयतवस्य waenfeath, pamare, ‘erate - साश्चातृलम्बन्धेनोपपादकविषयत्वादिधेः |

WRT यखण्छेऽपव्वे वादः | ‘283

शटि च qeangeia qua पितुः शरौरादयुत्पक्तिः Gey स्यात्‌ तदा साश्िविधया श्रसत्याभिधानादि- पुचक्रियाजन्यपापेन “a विष्ठायां छमिर्भूत्वा पिभिः सह पच्यते” इत्यादिबोधितनरकभागितापि gare पितुः स्यात्‌। तथाख पुषछततथाविधशङ्कया न कथि- करोक्ाथे' ब्रह्म चय्यादिद्‌ःखेनात्मानमवसादयेत्‌ “दुःखे-

नामादृषटकश्यने. गौरवमिति वाश्यं । AcE 'फलसामानाधिकष- रपि षट्पुरुषश्राद्धादावाञ्रयमेदेन भानादृष्टकल्पने गौरवात्‌। भ ¶ गया्राद्धादिभन्यादुषटष्य कटैनिष्टते गयाश्राद्धादेः गेन ' aay पिद्रनिष्टखगं हेतुता अदृष्टस्य ॒व्यधिकर एलात्‌ उदे तासम्बन्धेन Mage: खगंपूम्वेमसत्लादिति वाच्यं t शदृष्ट-खर्गयोः वामां नाधिकरण्छप्रत्धा ष्या हेतुलेनेवा ति प्रसंक्गभङ्गात्‌ श्राद्- खर्गयोरशिकः- षामानाधिकरण्छपत्यासत्या हेतुलविरद्ेऽपि ` चतिविरहादित्य- wre, ‘afe चेति, “वकारः ` किश्चेत्यथे, ुज्शतपुष्पेने ति एच्हतमयाच्राद्धादिजन्यपु्ेनेत्ययेः, ‘gra faq: शरोरादयत्पत्ति- रिति, gee शरोरसाष्यत्वादिति ara: | ुचक्रियाजन्यपापेनेति

‘Tangs चेति दृषयति, “यदि चेति । यद्यपि adhere प्राक्‌ मोक्षा तथापि खगस्य तच्नन्धतानिबमेग दय्यक्घप्रायमिति दूषितमिति Wi) नन्वेवं दुःखामावसिद्यनम्तर प्ररौर-सखादिसम्भवे को दोघ, ewe

998 लक्वच्िन्तामणौ

mare विमुक्कथरति म स पुनरावर्तते" इति afa- बिरोध तंवा च सुस्व सुख-दुःखे WTS भवलते- वऋपद्श्चनं ge पितरि आद्ादिना दोषाभावादेव

पुचक्िथाजन्यपुषनिषहपाचेनेत्यथंः, arene’ weit भवति, “we- ainfafs avfegim tau, तथाच aergricaneze wiruafunyg xf ae फलसामानाधिकरण्छनियम इति खिद्धान्तनिष्कषेः। aq acgee पिटनिष्टलाभ्वपगमेऽपि gy पितेदृष्टोत्पत्था guruafagaitea wry, ‘gu दति, “आदा दिनाः quearaargifem, 'रोषाभावादेवेति atrares प्रवि सामानाधिकरण्छप्रत्याखत्या हेतुतया तदभावादेव भादृष्टमुत्पद्यत- Tai मे च ममापि खगोादिकं प्रति दोषश्च सामाकाधिकरष्छ- भत्यासत्या Yaar ge पितरि भे खर्गादयुत्पन्निरिति area त्न्चाजिनामपि भोगख्रवणेन दोषस्य खर्गादर्तुलात्‌ । म शच

मयाश्राङ्धादिखन्ययुजनिष्ठादृष्ट प्रति पिदिदोषख्यापि qrrafqena- ` ₹ूपपरन्परासम्बनेन देतुलाश्मक्तपिषरेष्डकगयाओ्राद्भधादिमा पुजस्ताणे दृष्टं गोत्यद्यत इति वाच्यं । गरूतरातिरिकका्ये-कार शभावकश्पने गौरवात्‌ । भ च मुक्ते पितरि गयथाओ्राङ्धादिजन्यद्लगादिप्रागभावा- भावादेव म खर्गादयत्पक्तिरिति are) प्रागभाव एव मानाभावात्‌ | aw, “न स wre ब छ्रये wate, शरोर निषेधे तत्‌ करवकं ewate जिषिदडधमिन्रधेः |. विषेरपामाण्मप्राकशोवि, ‘an इवि, ‘far

CATT T TR SYM: | 98६

नाह्टसुत्प्यते। न चैवं साङ्गशथाडष्यापि ferred, WEIN सखरूपसतोदोषस्याङ्स्य WUT, यजा विघ्ररेतुदुरितश्चन्येल wet मङ्गलं न पापध्वंसं जनयति Vera: पापस्याञ्स्याभावारटेवन्ब. यागस्यापि

fey मयाश्राद्धा दिजन्बादृष्टश्य कटर निष्टतरे ay तत्लश्चालिला गथा- waren कृतं ae पिारेः खगं न स्वात्‌ कटेदोषाभावेना- दषटातुत्यन्तेः। म्‌ चेष्टापत्तिः, अपसिद्धान्तात्‌ । न चेवं श्येनस्रलेऽप- qe अथनिष्ठतलापन्तियकेस्टौख्यादिति वाच्य । दृष्टवात्‌ । भ चेवं बुसुमाश्जखिविरोध इति are । इुसुमाश्जणादेकदे शिमतेन कदंनिहत्वाभिधानादिति भावः |

केचित्‌ atta agate ages कियते तज कठेनि्ट- Wane weary चच च गोहौश्राद्धादौ कहनामेकसुरेभ्वं तच मोक्गनि्टमेवेकमदृष्टमिव्यनियमपच्च एव सम्यगित्याङः। Ae, मवाओ्राद्धादिणन्यादृष्टविगरेषश्य कचित्‌ परण्यरा सम्बन्धेन खगं विशेषोप- wu afeq साखात्‌ सम्बन्धेनेति सम्बन्ध विगशेषेणादृष्ट विगरेव- Whiten: सामान्यकाय्-काररभावे व्यभिचारापत्तेः गया- आद्ादिक्रिवायाः कचित्‌ खाखात्‌ खम्नन्धेनादृष्ट विशेषो पधायकल्व चिच्च परन्वरासम्बन्धेनेति गयाश्राद्धा्द्टविगरेवयोः सामान्यकाग्यै कारकभागेऽपि वअभिचाराश्चेति दिक्‌ । नन चेवमिति, ‘ea’ सुक

(९) इति वक्मादिति ख |

हेतिति ufasarefewa: | उपसं रति, ^खवष्ेति नातेष्ादिवद्याम-

aed avaferntaat

व्यधिक्ररकौ व्यापारो भविष्यतोति। sea विहित- क्रियया कर्ुगतव्यापारदारा कालान्तरभाविफलं ज- WA इत्युत्धगेः, स च बलवला बाध केनापो्चते, प्रते च बाधकं नास्ति, यथा शाखे शितं फलमनुष्ठातरौ-

पितरि गयाश्राद्धादिना श्रश्ष्टामुत्पादे। “ननु ara नियमश्ति Wael खाभिप्रेतमुपसंहरति, ‘wala, wena एव व्यापार इति जियमाभावादिति ara: | श्यधिकरणे व्यापार इति Zara feat व्यधिकरणो erat भविब्थतोत्यथेः। wia पूर्मप्चे समाधनते, 'डच्यत रटति, ‘sects रसति बाधके saan care, “घ चेति, गयाश्राङ्कादाविति शेषः, “्रपोद्तेः परित्यञ्यते, प्रते चेति । न सातिरिक्रधभ्िकल्पनागौरवमेव बाधकमिति are देवतापोल्यसुभवलनितसंस्कार स्य फशव्यधिकरणतया परम्पराषम्बन्धे- नैव Waa गौरवापश्या खाघवात्‌ साचात्म्बन्भेनापूथ्वेनिष्टत-

स्यापि छतिष्यधिकर्णो द्यापारोऽस्लित्यथः | नन्वेवं यस्य wat बङ- एरषगतः खगः पलं श्रुयते तचानेकादृष्टकल्यने गौरवं कथं वा मरकादि- fart तेषां भ्रौ चाभावे खृदोत्मत्तिरिति चेत्‌, म, उक्षपरमागबलेग सर््वस्योपपकतेः | प्रायश्ि्तादौ व्यभिचारादाह, 'कालान्तरेति |

न च यथ्ानेकक्रियात्मकं प्रायश्िन्तं तच का गतिरिति वाच्यं । तत्र फल- स्यापि कालान्सरोयतया ष्यदृद्ापेच्चणेऽप्यदो षात्‌ | यद्यपि बाधकेगोत्समंः सम्पाद्यते, ग तु बाध्यते awa नियमापत्तः। तथापि ‘a Faw निमम- Sag भलवद्भा धादुत्‌ समः फलतौति मावः | गमूत्सर्गोऽप्यनिबम इन्लनि- बमवादिमतमेब साधितमिन्वत खा, "प्रते चेति, तथाच बलवद्धयधकेव

WET यख के STAT । 99७

ल्यष्ठगेः। पुषकृतगयाश्रादस्य पिठृखग प्रति पितृरुत- wae: पुचपतत्वादिकं प्रति हेतुत्वस्य शस्त्रेण बोध- नात्‌। aed नियम खव पिक्यत्न-जतेश्वादौ पर- म्परासम्बन्धेन कलगतमेव फलं 1 न हि यद्य कस्यापि पितरि Wa वा फलं, किन्तु सखपित-पुषयो सथा खपितृगतन्वं खगेभागिपिदृकत्वं वा परृम्यरा सम्बन्धः फलेन पुचस्य, रवं पृतपुजकत्वादिकमपि पिदृगतमेव।

देजात्य विग्रेषेण Wana व्यक्रिकल्यनाचाः फखमुखत्वा दिति भावः| ‘caret इति, न तु नियम इति शेषः । निथमाभावे हेतूमाद, ‘quadfa, “गन्वयमिति, ‘we’ शास्देशितं we- मनुढातरोत्येवंङूपः, ‘fazasfa, यत दइ्यादिः, UCR TERS faawtfa, न रौति, afters we पुच्छ सम्बन्धः भ तु पुते wena Wy, 'खगेभागोति खाश्यपिदकत्मिद्धयंः, ‘far मतमेवेति ख्ाश्रयपिटलरूपपरन्पराखम्बन्धनेत्यथेः, “Ararat

(९ पृतएच्त्वादिकमपौति ae |

गया्ादादौ छतिव्यधिकरणव्थापाराभ्युपगमेऽपि यागे छतिसमागाधिकर य~ र्व arena तु धिकरणो देवताप्रोव्यादिरिति faite: |

केचित्तु saat नानियमः किन्तु सव्वच प्रसक्तिर्चानमिति यावत्‌, वस्य इचिदपवादोऽयाचाथ्यैमिति नियमाद्भेदः, रवश्च ‘a चेच्स्यापि यथा- श्वल खव वात्पग्यमिग्याङः |

werd दूषयति, ‘afafa वादृ्चफलस्य कटं गामित्वे मिम रबे-

ese aw fariaat

न ख फलस्य BAAS साघ्ात्‌ सम्बन्धेभैबेति वायं |

गम-पश-पुच-हिरण्यादौनां परम्परया कश गतत्व- fafa wired. न fe प्रामादयः साश्ात्‌ |

अरत-सम्बद्ाः | श्वं फलस्य साष्ठात्‌कशेगामित्वबोधमे WIAA न तु फलस्य कदेगामिताबोधने ।

यत्त॒ ख्णभागिपिषेकत्वं म wel तत्कामनाया- ` franc freeing पित्गतसखमकाम set `

दिश्रतेः | खतश्च तथा कामनया EM श्रुतकामना-

[1 ऋ णण

वेति, WATE: BA फलस्य सम्बन्धे मानाभावादिति भावः। 'परन्परयेति सखामितवसम्बन्धेनेत्ययेः, अन्यया यामवामहं TATE

दति प्रतोत्यतुपपत्तेरिति भावः । “एवमिति एवं खतौत्धथेः, |

नकरटगामितानोधन इति साकात्परन्पराखाधाररकदरेगामिताबोधन- इव्यथः, तज तु नियम एवेति ara: |

saa yaaa अन्तानां sarang निराकरोति, ‘afefa, 'खगंभागोति arrafienafieat:, 'अधिकारिवितरेव-

लाभावा दिति aefanqwararenrtee:, 'खतसखेति तत्काम- `

___ ~~ ~~~~~~ ~~~] ~~~ |

र्षः, ‘wafate पूवपलकल्ादिवा परम्यरालन्बन्धेवेपि te । Traits wa हि aw carn, वश्व प्राख्नविदड्योषायविषबत्वं द्ुपायादिघटिवं न सा्षादित्याङः। णवं सल्त्समेलवप्रथादं समथंयति, “खवमिवि । खन्ब-

arg फवल्वमिसि saa समाधानं निरख्यति, यत्विति, ‘avifa, —

परम्दास्धतुरो यख ्ेऽपूव्वेवादः | ४४९

विररेख प्रयोगेऽञनवेगुण्यात्‌ फलाभावप्रसङ्गः | fa स्वगेभागिपिद्कत्वं विशिष्टं aw विशेष्यं तत्पितृ कत्वं न काम्य न वा फलं सिदत्वात्तद साध्यत्वाच्, किन्तु वि- ओषशं पितरगतखगे इति स रव फलमिति। तन्न । न हि स्वगेभागिपिदकत्वं फलं, अपि तु aia समं पचस्व परम्यरासम्बन्धरूपं तदुक्रमिति |

उच्यते । यदि परम्परासम्बन्धेन पुचगतत्वं fia- ate तदा संयुक्समवायादिना पुजेतरस्यापि फलं स्थात्‌। स सम्बन्धो न शास्त्रेण बोधित इति चेत्‌, तरिं सखगंभागिपिद्कत्वमपि न तथा शास््रेणाबोभितत्वात्‌,

गाथा अधिकारिविशरेषण्तेनाश्ुतल्ेऽपि चेत्यथेः, श्रयोगे यागादौ | ‘frsaret दति, काम्य दति wea: । aa निराकरोति, ‘a होति, चढाभिषन्धिः wares, "परम्परेति ।

संयक्ेति खखमवायिसंयुक्षशरौर संयो गखमवायेनेत्धयैः, “पुज तरखापौति पुेतरगतमपौत्ययैः, तया परग्पराखम्बन्धस्च सर्गव ware शास्लदेशितमिति wie तदोधनं य्थमिति भावः । जृढाभिषन्धिञुद्वाटयति, ख सम्बन्ध दति, तथाच Wrath एव परग्यराखम्बन्धः ्मास्वदेभितफलस्येति wai नन तयेति a quet पिदरख्लगादेः सम्बन्ध इत्यथः, “शास्तेणेति, fazeriara-

बन्वेवमधिकारः wee तश्च फलसम्बन्धित्वमिति स ब afefs चेत्‌, 57

७५० तत्वचिन्तामणमै

प्राम-पश्चु-डहिरण्यादौनाण्व सित्वेन न काम्यत्वं किन्त तदिषयकं स्वत्वं काम्यं फलमपि तरेव ag साखादेष करगतमिति कशेगतत्वेन फलस्य साघात्‌ सम्बन्धो- नियत रव तस्माद्‌ यद्गतत्वेन फलकामना AAAAT Ween फलं । अतश्व कामनार्बिंषयः खगस-

इत्येव अ्तेरिति भावः। नलु शास्तरबोधितपरन्परेव सम्बन्धः श्राख- देश्तिफलस्येति गियमे are: कथं जामित्वसम्बन्धेम कटेगतत्व श्रास्ताबोधिततलात्‌ तथाच यामवान्ं पष्टमानरमिव्यादिप्तौत्- शुपपल्तिरित्यत sre, “यामेति, ‘fagaatia श्योगादिभा सम्बन्धे सिद्धलमनेत्वयेः, ^तदिषयकं खलमिति तभिरूपितस्ा मिलशागन्धेन तत्काम्यमित्यथेः, “तदेवेति खामित्वसम्बन्धेन यामाद्यवेत्यथः, ‘wre ्रामादि च, “साचादेवेति खाभित्वसम्बन्धेनेवेत्थ्ः, "कदरेभतलेनेति दबो धितसन्बन्धेनेव यामादेः कटेगतवेनेव्धयथैः, कामंनाधटकतयथा सखलामिस्यापि बेदबोधितल्वादि ति भावः। ‘were’ शासे गरितष- we, “शाकात्सम्नन्ध इति शास्ववोधितपरण्परेव सम्बन्ध TH, । wed फलं कचिदनुष्टातरि कंचिचान्यवेत्यनियमेऽतिप्रसङ्ग शत्युपषंहरभ्‌ निराकरोति, "तस्मादिति, "फलकामनेति यत्‌ कश्रेजनिकेति te, *श्रा्वदेशितं फलमिति, तत्कश्मेणा जन्यत दति शेषः । यद्यपि नायं

म, रुतन्मते फलकामगाया रखुवाधिकारत्वात्‌ | aif, खरूपसम्बन्धेने वि भावः। रवं फलस्येत्धादि इूषयति, कटं गतत्वेन ति | श्ाख्रदेशितं फलममु- छतरोद॒त्छगं श्युषसं ड रञ्नियमान्तर रण्यति, "तस्मादिति, qaetfe,

श्रब्दास्यतुरौयखष्डेऽपूव्ने वादः | ११५९

शव खगैः फलं यागादेः स्वगं-पूतत्वादेख पिठ-पुज- man काम्यत्वमिति आआड-जातेच्चारैः foa-ge यानेव फलं | रवश्च मातापिचादिगतसखगेकामनया Wie रतं पुष्करिणौमहादानादिकं माता- पिबादिखगंजनकमेव कामना विषयसखगेसाधत्वेन तेषां wey | न हि सवगतस्वगेकामस्य aaa पुष्करि- श्ादेविधिबधयति तथा श्रुतेः, किन्तु खगंकामस्य,

fem. खसं हेभेन शतगयाओआङ्ादौ पुचेतरपुतलादिकमु दि हते mtaret च वयभिचारात्‌ तेषां खगतखर्गाद्यजनकलात्‌, wif तश्मतमेव शाख्छदेशितं wefaae तदितरगतश्ास्ल- Yared तस्करा म जन्यत इत्ययं इति न दोषः “ara nia इलि, खगतत्वेन कामनाविषयौण्तो arene: फलं शनैः ङनतएवेति योजा, 'ख्ंसाधनलनेति ख-पर साधारणस- माषवाधभवेनेत्धरयेः, तर्षा" पुष्करिणोदानादौनां, ‘anata खमा-

‘RE PE ~

Wega कामनेति मावः। ‘afafaefafa, तथाच त्र परगत- हर्बकामतरैवाधिकार इति भावः । दतोऽप्यनुदटात स दयत्सगे इति बोध्यं । latent सत्निडितविगरेष परत्वमिति खकौयखगं सा धमतेव yan thea इदि ard) कर्त्वेन तस्यापि बुद्धिविषबतया बुदिसतिधानस्याविशरे- व्‌ । दब्देबस्रतिप्रसङ्कः येन केनचित्‌ ua यस्य कस्यचित्‌ खगे- Wray aerate: फलोदयः स्यात्तथा रागादिना पर्दारैव तव्‌- सश्चकहुष्तोबकादि दुःसवाननुमबप्रसङ्कः इति चेत्‌, ब, यच समान्यतोऽधि- Waly विद्येत द्रो धकं नास्ति तच Tumse अतरव परगत-

४४५२ वश्वचिन्तामण्धौ

wig सवमतः परगतो वेति खगेकामत्वमविशिष्ट, a- जेतेत्यात्मनेपदमपि कच्नेभिप्रेतक्रियाफलमाबजनकत्वे, न च स्वगेकामो ददयादित्यादौ, खगतखगेकामनाया-

चगतेत्यथेः, “खगेकामत्वमविशिष्टमिति मातापिजादिखगंकामनाया- अ्यधिकारि विग्रेषणतया श्तखगेका मनाञ्रयलमविशिष्टमित्यथंः । aaa खगकामो यजेतेत्यादावपि fieqalt: फलत्वे ay कथ- arated शात्‌, “कन्लेमिभध्राये क्रियाफल इति aaw कटेषमवेत- एव क्रियाफले तदिधामात्तज् हि afore इत्यस्य कन्तारम- fat खमवेतौति waren कदैसमवेत card दूति निबन्धमि- वयाख्यामा दित्यत आ इ, "यजेतेति, 'कच्चभिपरेतेति कटेखमवेतेत्यषैः, “क्ियाफणशमाजननकलत्व इति क्रियाफलजनकलमाज इत्यर्थः, तख तच कटंगतफलामिप्रायके यजेतेत्यजाणस्छेव, न कटेगतफखा- wana श्रादमनेपदमिति भावः । पर कपदन्तु परमतफखमाच- लमलाभिप्रायेण । न चेवं खगंकामो दथादित्यादौ ख-परषाधा- रणफलशनोधके परखपदमनुपपन्लमिति वाच्यं । तज fe परद्मैपदख्छ fastens तात्पय्ये, न तु wee तथेव श्िष्टालारादिति फलाधिंतयेव दुर्गास्तवपाठाद्याचरन्ति | राजादौनां दुःखाननुमवस्य शङ्ग- FRAT RIAU पलाधिक्धहेतुष्वमित्धन्ये । wer यजेतेति ब स्यात्‌ कट्टंगतक्रियाफल रुवात्मनेपदस्मरणात्‌ TATA पराथ पचतौवि प्र्छदा- इरयं, तरव यजेतेत्यात्मनेपदबादपयि पलस्य कं गामितेव प्रतौयत-

इति टतोयटौकापि aged दत ore, "यजेतेति | ब च टौकाविरोषः, तस्य मतान्तरत्वादन्याथेत्वादवा प्रल्यदाङरखमप्यनिच्छाविषयकमेवेति | म च

शब्दास्थतु रो यखग्डे ऽपुव्वं वादः । ४५

भअरन्तरज्गत्वादोत्समिकत्वाञ्च स्वगंकामत्वेन सखगतस्वगे-. काम श्वोच्यते सामान्ये बाधकं विना विश्ेषपरत्वे मानाभावात्‌ |

afen सम्यगश्दस्थाश्रमपरिपालनस्य ब्रह्मलो- कावाप्तिः we श्रुयत इति आतेष्टि-पितृयच्रयोरपि गहखकम्मेत्वेन तदेव फलमिति फलस्य ania:

fret: । “खखगंकाम दति खगेकामः genteel दथादिल्यादा- विद्यः, “सामान्य इति । मन्वेवमभ्नष्टोमादेरपि परगतखगे- कामगया RATT. | ग च AULA WT एव तन ब्दा इति ae) युष्करिणौदानादावेवं तुष्धलादिति चेत्‌, म, तस्छ सखगतखगकामकभौ्यप्रकरणे परिपटितत्रेन बाधक-. warfefa भावः । सम्यगिति समसेत्यथेः, ज्म्ोकावाभिः मोराश्निः, तदेव फलमिति कढंगतमिति we: । “फखस्धेति.

ब्‌ ज्वलन्ति fe काणानि तत्‌ किं पाकं ग Rela इथादावक्चभिपायेऽपि दतृप्रयोगात्रेवमिति वाच्यं | तश्रात्मनेषदस्य प्रयोगसाधत्वादित्ेके । णि पमोमत्वमेवाज्न समाधिरित्वन्े |

वत्त पिदटगतसखगं कामनया म कम्भ कियते किन्तु पलमुत्पाद्य 7A दौवते “Gee: पखमाभ्रोतौति वचनादिति, aq, vache वधाव बाधकामावाव्‌ तस्य Manni सम््रदानत्वासिजौ wns frat दद्यादिलादौ च come गौयं वेदबलादिष् तु Mat एखदाने- मेवोपपतसस्या्थत्वे बाधकामावादिति दिक । “सम्यगिति समन्ते्ैः । at wage naa आष, श्रातिखिकेति saad: । भनु cae

9४४ तष्वचिन्तामये

नियम रव, प्रातिखिकफलाभिप्राये लोत्‌सगे इत्याहः। aq यावन्ित्यपरिपालनस्य तत्‌ फलं न तु काम्ब- ओआद्वादेः, काम्यान्तर्भाषे मानाभावात्‌ यावत्‌काम्या- सु्टानाशक्तेखच | यावच्छषधासुष्ठानस्यापि नाबान्त्भावः कामनाविरदादिनाप्करणखात्‌ AAPA STA तत्‌- फलाभावप्रसङ्गात्‌ नित्वस्येवावश्चकत्वेनो पल्वित्याग्ब- ae) अपि च तैः कम्मेभिः प्रत्येकमुत्पत््यपुष्यै aq परमापुव्वैः अन्यते ईति न, गौरवान्‌ मानाभावाच्च |

malate: करटेगतफल्वजनकत्वे नियम एवेव्ययेः, ‘arf सिकेति खर्गादि प्रतयेकफलेत्य्थः । infer एव wee, ‘afafa, नतु यस्य कामना विरहादकरणं तस्य म भवत्येव तत्‌फल- Rasy, चयावजित्येति चावज्जित्यमाजानुष्टान इत्ययः, ^तत्‌- फलाभावेति ब्रह्मलोकाभावप्रसक्रादित्ययेः, तथाच fegrrerara- इति भावः । “अावश्षकलेनो पश्ठित्थान्वयाच्चेति, रिव्यघरितयावत्‌- क्चौपखितौ यावन्निल्योपख्ितेरावश्छकलाच्चेव्ययेः, “गौरवादिति अन्तिमक्रियामाभादेव ततृसम्भवेन पूष्यैक्रियाया अपूष्येलमकल्वकश्पने मौरवादित्यर्वः, श्रश्तिमिलनिवे हायेव पूरववारेषकश्ची पयोगादिति ara: । ननु प्रामाणिकं गौरवं ग दोषायेत्यत ary, “मानेति,

अकं सम्वकपदमेव मप्नमिन्धत ae, (बावत्‌काम्येति, तथाचामनन्धमन्ा wate इति wei शवं सत्ययं दोव care, ‘arafaafa, ‘far wows, तेन नेभिचिकद्यापि सङ्गः, Takis अन्िमक्रिमामात्रात्‌

शब्दास्वतु LTR ATT: | Tt ह

farafrafaaa परिपाखनरूपक्रियान्तरेख वेति, न wel कम्य ब्रह्मलोका वाप्तिफलकमि ति०। Ra) भग- TEENA हतस्य काम्यस्य नित्यस्य वा यस्य कस्यापि we: परिपालनादब्रह्मलोकावात्तिः फलं अुयत- इति जतेशि-पिदयत्नयोरपि तथा anaes फलं । तथाच भगवद्गौता “यन्नायाचरतः कम्प कम्येग्रन्धि-

परिपालनं" भगवत्समपेणरूपकको न्तर, तथा शतयो रिति भगवद्‌- tae शतयो रित्यथेः, तदेव फञ्लमिति। ग च तथापि भगवदुरे परेन शतबोवाति हि-पिल्थश्चयोः कटे निष्टफखजगकलाभावेन सदेव कङे- निकशमगकलनियमो वखमिचारोति are adtcfe fafa प्रतिपाद्यतावच्छेदकरूपेणेव ब्रह्मलोका वािजनकलातौोयवेन अभि- शाराभावात्‌ विचिप्रतिपाद्यतावच्छेदकरूपेण कदेनिष्टकशथगका- आतौबत्स्येवोक्रमियमेन सा च्यत्वादिति भावः । "यज्ञायेति शश्च fry: aegis कम्माथरतः geveed:, "ककोधन्विविं्लोचत- ® बख्लोकावािफलजनकमितोति are |

तत्‌ सम्भवे करियान्तरहेतुत्वकल्यने गौरवारि्धंः | ag प्रामाणिकं गौरद- मपि न्धायमिव्यत ene, मानेति । यद्यपि सन्धयावन्दनवत्‌ cata वतूखलसम्बन्धो युज्यते तद्देवो त्यत्पूर्व्वाखि WAT वा तददेव च श्वृ- धानेऽप्येक wali, तथापि काम्यान्तमोवे मानाभाव इत्यादि दूषय णव aware: | सन्धयावन्दनेऽप्यन्तिमस्येव बद्यलोकफसकतवमि्यनये | पररिपराखनद्च ममबद्‌समषरणरूपं etree: | ‘axafefs, cera

eug | तक्वचिन्तामशौ

व्विलौयते। यनत्नाथात्‌कम्मेणोऽन्यच लोकोऽयं कम्मे qara:” | इति, तञ्च कम्मं यच्चाथैतया प्रत्येकमेव तत्‌ फलसम्थे' सम्बलनन्तु मङ्गलवद्‌ पयुज्यते, अन्था -शक्षप्रयो गस्य व्यवधानादसम्भवः, परिपालनन्तु कलै

दति ्रात्यन्तिकौ दुःखनिटत्तिमवतौत्य्ः , यज्ञार्थादिति भग- वदुर शरतकममेभिन्ने कमोणौत्यथेः, Aaa” कम मिष्यते दुःख- -भागौ भवतौत्यथेः । नन्वेवं भगवदुर ग्रेन यछ कखचित्‌ कमेण :ऽनुष्टान एव ब्रह्मलोकावा्तिः खादित्यनेष्टापन्तिमाह, (तच्चेति । -मन्वेवं कर््मामराचरणमतुपपन्लमित्यत श्राह, “खम्बखनमिति क्या न्तरा चरशमित्यथेः, “aye उपपद्यते, यथा साङ्गतया -मङ्गलान्तराचरणं तथाजापि साङ्गलश्रङ्या कर्ान्तराचर णमिलत्यषेः, -“श्रन्ययेति, यदि Tata तत्‌फलं तदेत्ययैः, “एकप्रयोगस्येति एकस्य क्ौणोऽन्यकष्येकाले विनाशात्‌ फलासम्भव इत्यथः, प्रल्येका- पू््वेजन्यपरमापूष्वं च मानाभाव इति भावः । ननु परिपालन रूपकरियाम्तरस्य ATH न तु जातेष्चादे रिव्यत श्राह, "परिपाश- ufafa, "कन्तैव्यमित्येषेति उत्कटफणकामनावयतिरेबे जातेष्चा- दिरूपविडितकषेणां करएमित्थयेः |

` मगवदुदेशद्कलत्वं सम्यक्त्वमिति मावः। “बच्चायेति, eet इति यच ‘frp ततभौलये, स च जगत्‌कटढं भिन्न इति न तच्च प्रौतिविरद्धा । तत्‌- lea, arate’ कम्भजनितो धम्भोऽधम्भख, य्स्धिगेन्वहेतु- Veifearh | ‘ayeafefa, तथाच यथा वच्रानेकविच्रध्वंसस्तथाच्राप्यनेक-

WTA TSS STATE | FS

करखं ven “core देयमित्येष aw यड्ष्यमित्यहसमिति 1 | au निषिद्धाप्म्बन्ध wa सम्यकत्वं न तु fafea- माषागुघा नमिति 1 तल । यल्किश्विज्िषिद्धासम्बन्ध- array सष्वेनिषिद्धासम्बन्धस्य सव्व सुखभ त्वादिति सम्मदाय | अच FA | भगवदुडेश्ेन शतं किञ्चिदेव कमम, wa काम्यं बा, aa faa वा, सवमिति बा, नाद्यः

TH RUA जातेश्छादेः करणमित्ययं इति, तन्न, AAAI, प्रटत्यसम्भवात्‌ |

ममत्करफशकामगप्रव्यतिरेकेषठ विडितकष्मणं करणएमेवाषिद्ध- मित्यत आह, "तदुक्रमिति जनकादिभिरिति । ददामि देयभित्येवेति उत्कटकामनाव्यतिरेकेणापि दानय कर्नैब्यलाददं ददाभि ATS कन्लेव्यत्वादं BH eas: ,

(९) निषिडासम्बन्धस्यासम्भवादिति ae |

पखमि्याडः | तच्चिन्त्यं gaat | सारूप्य-सालोक्धादिमेदाव्‌ वथात्वभि्येके | GAG रकस्य कम्भणस्तत्‌ पलकत्वेऽप्यसाङ्तवश्चङ्या मवत्‌ कर्ममा ्तराचरणमित्धय cars: | ननु परिपालगरूपक्रियान्तरमेव तवृ फजत्वेब अयते ब नातेष्यादोत्यत are, “परिपाजम निवति, ‘aa, फकामनाच्धवच्छेदाथः। तदुक्तो “'खसङ्कस्पितपसलकाम्यकर्सा रो fe fecw- अमषदवोमवाप्यापडव्वन्त इति । ग॒ च फलक्षामनां विना प्ररत्तिरेव ग 58

४५८ तक्वचिन्तामयौ

waar काम्येन नित्येन वा जानेन तथा कतेन AE पालसिद्धो बहविन्तादिसाध्ये आद्वादावप्रत्त्यापकतेः। नापरो MAMA । न तुयः जातेश्वादेनित्यत्वा- भावात्‌ | तस्मात्‌ AAW AANA तत्‌ फल, सम्यक्रन्तु साम्यमेव अतो WANTS ब्रह्म लोकावराप्तिः फलमिति ava ^ शास्वदे शितं फलं “विदितमाजेति । "माचरपदं यावद्‌ यकं, "एकेनेति । म च wayanger तदाचरणएमिति ae) साङ्गे सावधानेन हते- stata कष्यणि श्रपरानुष्टामदगेनादिति भावः। “जातेष्ादे- रिति, तथाच जातेष्डादादुकमियमो व्यभिचार््यैवेति ara: 'सम्यक्रनिविति,(९) तदाअमविडितावश्चककगएा मिति यषः । दैवा- देकष्याकरणे न भवत्येव aque । न च प्रतयेकजन्यापूम्यैकस्यने

(९) सामस्लयमितोति ae |

स्यादिति वाच्यं । उत्कटफलकामनानिषेधात्‌ । “रङेनेवेति, वि्िषवः लालोक्वादिपरलबोधकश्चु्यादेरमावादेकेनेव तावत्‌सिद्यात्तेः। amie चार्यायासददिश्रादिकम्मरेवोपपन्तौ बज्रायासवडलकर्म्मा करणप्रसष्ुः। म चासाङ्धत्वद्ङ्धया तदिति ae | सावधानं साङधेऽपि कतेऽन्धकम्भं पलादं मात्‌ । . Seats, पावष्यककम्मेखामिति शेषः । तथाच्च तेषामेव .ऋरंव्यमित्येव nami ब्रद्मणोकावाक्निः पलं न. तु जातेष्छादेः। तत्रच विनिगमनाविरह wages wae . ततुपलदहेतुलसुत्पश्च

WTR TSS TATE | ४५९.

अनुखातरेत्यतव्छगं इति । ae फलं afefefrara- श्रुतं कचिश्चाथेवादिकमिति ।

इति ओओमद्गङ्गेशोपाध्यायविरचिते तत्वचिन्तामलौ शब्द्‌श्यतुरो यखण्डे WAITS: #

गौरवमिति वाच्यं | प्रमाणिकलादिति भावः। ‘afefefa बथा सकामो वाजपेयेन चजेतेत्यादौ,(" “कचिचेति, श्रथवादष्ड देषा विधिखज्ञिधिश्रुतो थथा “wr ware: न स पुगरावन्तत इति, कविश्च विधिकर्पको यथा “तरति खल्युमित्यादौ, तस्षङ्ध-. frre । एतदु पलं कचिन्यायगम्बमपि बोध्य यथा विश्वजिता यजेतेत्याराविति wok | इति मौमधुरानाय-तकवानौ शर विरचिते तच्लचिन्तामणिरषख्ते शब्टाख्छतुरौयखण्डरदस्येऽपून्यैवाद egress ॥

मी

(१) etait साजद्धयेग यनेते्यादाविति mo |

रव्वांदिकल्पगमपि प्रामाशिकमिन्यत्सगं खवे्यपसं रति, शति anne fafa | कचिदिति खराव्धकामो राजसख्येन यनेते्ारौ । (इचिचेवि वर्ति ग्ट्लमित्धादौ । इति प्रकाशः |

¢° arefarntrat अथ Rrartfarrsaferate: |

=o GE कज ; ६ नन्बधेवादादौनां सिद्धा्थ॑तया न प्रामाण्वं। का खाग्वित रव पदानां शक्यवधारलात्‌ ददव्यकवशारा-

श्रय का ययाज्वितश्रक्रिवादरदस्यम्‌ |

9 | प्रसङ्ग द्वादस प्रामाश्यं व्यवस्थापयितुं परमतमवतारयति, (नन्वित्यादि | | | कचित्तु फलं कचिदार्थवादिकमिति wagn avarfecfa, नन्वित्यादि, तथाचोपोहात wary apfafctars: । ace, विष्येकवाक्यतापननार्थवादस् तैरपि प्रामाष्छस्मोकारान्तमादायैव

तदुपपत्तेः |

“शर्थवादारौगामिति परोऽस्ति घरौऽस्तोत्यादिकष्षानां qe- Teast काष्य-नाटकादौनासेत्यथेः, -सिद्धायैतसेति काय्येतावाचककिडाद्समभिग्याइततयेत्ययेः, “न प्रामाष्छमिति न विगिष्धानुभवननकलसमिव्ययेः, faq पदार्थापख्िति-तदस्दर्मा- ग्रदमाजजनमकलमिति, श्र Wes काययेलाप्रकारकश्चानटन्ति A का श्ष्डपामाण्छं RAAT TAHITI ब वा wafer चटपदश्चानं का्येलानज्ितजराशुभव- aan न ace विप्रतिपक्तथ अहनौोधाः । gat ग प्रमां तदाह, "कार््यान्वित एवेति, शकतिर्दिविधा एका कारण्तारूपा,

च्यायंवादिकमिग्याछिपरति, भग्विति | cata कुत इतत खा, “ae

WHIT TVS शक्तिवादः | eat

रम्या पदस्ेतरूपा rata शारिका शक्तिरिति Mew, wed स श्रक्किपट्‌ कारणतापरं चानुभाविका शअरक्रिरिति Tee कणाच काब्येलान्वितचरशाष्दवुद्धिलेन चटपरश्चागलेनेत्यादिकमेक Feet काम्येलान्वितिखधायेबोध एव जनकलावधारणादिल्ययैः, wires शछ्ारकशक्रिपरलन्तु न सङ्गच्छते gear लाताचेव जटादिषदानां सारकश्रह्मभ्यपगमात्‌ | अतएव तकतेऽपि wearfe- Wey Witeinfeqnes wong feerfeacerfeenq arenrfafreaa । किञ्च घटादिपदानां काग्येवान्विति्रलारि- रूपेण समारकशक्षभ्युपगमेऽपि बषटोऽखौत्या्ववारानां आमां ुर््वारमेव षटादिषदात्‌ कायैलाश्वितथटलारिखूपेष चटारेरप- सत्था का्येलानितघरोऽकतोत्या दिरूपगराब्दवोधद्धेव शवात्‌ पटार्योपित्धाकाङ्कान्नाना दिरूपसकरूषामयौ सत्वात्‌ । नच af पदच्छानुमावकग्रक्िपरलेऽपि षटोऽस्ि wired वटादिपरात्‌ काब्येषान्वितषटादिजराष्दबोष एव gat ब ere दति we काथयेलोपसिति-षरादिनिटकाग्ेलान्वववृ द्धिभयो- वकाकाङ्धाज्चानादिरूपकाखंलाग्वववो ATT विरेक TATA सामान्यवामग्मौखदिताया एव विश्रेवसासश्याः कार्मयोपधायकलात्‌ । ग च तथापि का्येमावोऽखोल्यादचयेवादानां ware दुवारभिति TS! चटः इृतिखाशध्च इत्थादर्थवाटवन्नद्यापि sare इष्टापक्तेः ; न॒ wet का््येलान्वितिवटादिगाब्टवोधापरचिद्या are Tere काय्येलःम्वित विगेषण्वेधब्येमन्यावककलादिति ae: अरथा वक्नकत्वेऽप्यविगरेषद भिना waa प्रथमं तदन्तमवेखेव ore

ade तत्वचिन्तामणौ

खरोतलेन तद परित्यागात्‌ अन्यथा का्ेलान्विततन्तच्छाष्दवुड्धि- लमपेच्छ खाचवात्‌ तन्तच्छाब्दभुद्धिलमेव काय्येतावचछद कमित््- श्वापि सुवचत्वात्‌ । ग च काय्यैवाज्ितजटश्ाब्दबुद्धिलं न काम्ये विषयकघटशराग्दबुद्धिलं घटोऽस्ति पटमानयेत्थादौ विष्यये-सि- great: समूदालम्बनापत्तेः, मापि घटविभरेखककाय्येलप्रकारक- Utes TA Maracas चटमानयेत्यादावपि चटा- दौनामन्वयबोधानुषपन्तेरिति वाच्यं । aaa घटविष- यितानिरूपितकाग्थैतववे शिश्चविषयिता भालिग्ाष्दबुद्धिलखख तस्वा- दिति ग्रन्धासुचायिनः | -. खच्छङ्खलास्ठ चट विषयक शाब्दबु द्धिवमेव धघटपदादेः are MAST लाघवात्‌, ग तु काय्येलश्यापि तज wae) नम चेवं मथेवादाद्‌बटादिाब्दबोधो दुब्बर दति वाच्यं । awe चटादि- mete काय्यैलान्वितत्वनिधमेन कास्येलान्वितश्राब्दयबोधसा- मसौ विरहादेव तज श्राब्दबोधाभावादिति रमं परिष्कु्न्ति । यत्तु -ग्ाब्दसामान्ये प्रति काग्यलपरकारकश्चागजनकसामयोनेन देत्लान्ना्थवादाच्छाम्दमोध इति । TH! घटोऽस्ति पटमागवेत्यादौ विष्यथ-सिद्धा्थयोः घमूहालम्बनसख दुर्ग्बारतापन्तेः | केचित्त चटग्राष्दबद्धिलेन erecta घटविषचिता- निरूपितकाय्येलप्रकारिताकशाब्दबुद्धिसामग्रोलेनेत्यादिकरमेक हेत्‌- हेतु मद्धावः Wea WAS काम्येलप्रकारकतथा कास्थैतवप्रका- रकवदखश्याव्यावन्लकलेऽपि सिद्धायंख्खे अन्वयबोधवारणशाव तत्‌- प्रबेश् इत्यथ इत्याहः |

STITT शक्तिवादः | । ade

देव ` सर्व्वेधामाथां carafe . उपायास्तरस्य शब्द च्यत्यत्यघौनत्वात्‌ | तथा fe प्रयोजकवाक्योश्चारणा- नन्तरं प्रयोज्यप्रह्तिमुपलभमानो बालः प्रे्षावदा-

ननु चटपद्‌दिश्चानस्य काय्यैलावितघटादिश्ाब्दजुद्धिलं. 9 काग्येतावश्छेदकमपि तु लाघवाट्घटादिग्ाष्दबद्धिवमित्यत रार, "वहारारेबेति, “शब्दव्यत्पपत्यधोनलादिति पश्चम्ययेः ससुदाये- sifa, तेन यत इति wad, न्वेषां" पुरुषाणां, “राधा व्यत्पन्ति- रिति प्रथमं पदलेन arden ग्ितश्राष्दबुद्धिलवेनेति क्रमेण सामान्यतः परलावच्छदेन काय्येलान्वितश्राब्दबुद्धिजनकताग्रह दत्यथंः | "उपा- चाग्रस्येति विशेषतो घटारिपदानां घटा दिश्राष्दव्‌द्धिजनकता- Tea: “meyers सामान्वतसतादू ग्रकाय्यै- कारण्मावोक्तरकालोनलादित्यथेः,.. तथाच प्रथमग्टरौतसामान्य- कास्ये-कारणभावे arate काय्यैले गिष्चविषयता- जआाछिलरूपद्य प्रवेशाद्विगेषकाय्य-कारणभामे गरोरपि तच्छ प्रवेश- carat: । कथं व्यवहारात्‌ प्रथमं पदलावच्छदेन काय्येला- ग्वितिन्राम्दबुद्धिजमकलवद्रहः - कथ वा ATR RTT UTA EAS तदुन्नरकालौ नत्वं तदुत्पादयति, (तया होति, वाक्योच्चारणेति, चटमानयेत्या दिवाक्थोच्चारणेत्यथः, ‘sea घटानयनादिगोचर- अत्तिः, रे्ावदिति परचावदवाक्धोशचारणस्य प्रचावद्यवहारतेन

इारादिति, "उपायान्तर्स्येति प्रसिद्धायपदसामानाध्करुण्य-वाक्छदेष- त्राकर्छ-कोबाप्परेपदेश्योपमानादेरित्थेः।. तदुक्तं “्क्तिग्रहं याकरणे

ers । वत्वजिन्तामको

Wie प्रयोजनजिन्नासायां तदन्वय-व्यतिरेका- गुभिधायित्वादुपखितत्वाख प्रयोज्य दवप्रहततिमेव प्रयो- - अनमवधारथति, न चाकिश्ित्‌ कुव्धेतस्तादण्ये ८") WaT वतौति तस्नन्यं newage कायतान्नानमेव कल्य- यति, खप्रहलो च तेन कायैतान्नानस्व हेतुत्वावधा- रणात्‌, नान्यत्‌ प्रदैः काय्यैतान्नानावर्डत्वात्‌। न

सामान्यतः प्रयोजनवन्तामनुमाय तदिगेषजिश्चसायामित्य्थः, a- दन्वयेति प्रटकोर्वाक्धोचखारणान्वय-ग्यतिरे कागुविधायिलपहादिव्ययैः, 'उपख्ितलाखेति प्रटन्तेरुपखितलाचेव्ययेः, ‘ufafe gaa इति wera किञिदजनयतः meee: "ताद ब्थेमिति प्रश्वलु- कूखलमित्य्थेः, तथासति ममापि प्रज्तिप्रषङ्गादिति भावः । 'तव्लन्यमिति "कण्ययतौत्यख्च पूर्वे योजनं, “टस्यनुकूलं' प्रटन्ति- हेतुतया ज्वितं, "काय्येता ज्ञानं" काले गिष्यविषथताग्रालिश्चानमिति aay | गनु बाणस्य Raat प्रठन्तिरेतुतलयहाभावात्‌ कथं . तेन तदनुमानभित्यत श्राह, “दखप्रन्ताविति, "तेन" बालेन, नान्व- दिति नेष्टसाधनतान्चानमिव्ययेः, "कास्येताज्नानावर्दत्वादिति का- व्यैताश्चानमाचजन्यत्ावधारण्ण दित्यथेः, CY BAAR |

(९) ग eifatqqayrwrerenrcatata कण |

पमाग-कोषाप्नवाक्व्यवङ्ारतख | वाकस्य शेषादिरतेवंदन्ति athe: . सिद्धपदस्य car” इवि । न चाकिञज्िदिति, ाश्रदिबाशत्वादिति मावः।

WRITS AMA: | ४१६

चेवं अब्दस्य त्रानदारा प्ररतिरेतुष्वं, ane बाखेन बब्दाहित विषस्य काणेताच्चानस्व देतुर्येनानवधा-

रखल्‌ । श्वाने च प्रत्यश्ाङ्नानोपायकत्वद्शनाल्‌ weisfa काययैतान्नानस्तुरित्यवधायौ wea अलि

7-7-००

Wath काय्येतान्नागदारेत्यथेः, ‘Veta’ प्रन्ि्ेतु- aft, aaa सडतामिति गवः, तथाच weew कायंलाग्वितासु- wera Beat ag कास्यैलान्वितानु- भावकलमपि न कख्यतामिति wea: ‘wearfeanfanwetes एब्दवोधरूपष्दत्य्थः, “हेतुलेनानवधारणादि ति कागलान्वितप्ाब्द- बुद्धिलावच्छिशकाय्येताप्रतियोगिककारणताञ्यलेनागवधारकशादि-

षेः, तथाच व्यभिचार न्नानसत्नाश प्रन्तिकारणताग्रह इति भावः। हस्तियतविशेवष्य च तेनानवगमाश्च विजातौयप्रटनतिं weft डेतु- muvee इति इदयं । नन्वेवं काम्येलान्वितन्ञानेऽपि खमिचा- रात्‌ WETS न कारणता VY इत्यत श्राह, ‘WR चेति, नना- गोपायकलदृष्ेनादिति नागोपाथकाग्येतावच्छेदकसाच्ात्कारलव-हप- व्दनादिरूपवेजात्यन्नाना दित्ययंः, “का्ेताश्चागदेतुरिति, "काम्य

विं wee चागदारा प्रत्तिहेतुलम ख्विाप्रद्च निराकरोति, “ग चेति, Wels सन्ब्परयोष्धनातिमत इलः, तथाच तज अभिारादजापि जाव दवान्छद्ाखिङ्धः wee | म च प्रदिदिगे षे तस्य हेतुत्वं, सामाग्सामसयोव- इकेपपर्तौ वथा Vat मौरवाग्भागामावाेति भावः । वद्धिं whe

सन्न west tae कषव्पयेदित्याप्रश्चाद्;, we वेति, तथाचान्रथा 69

9६६ तत्वचिन्तामबौ

कल्ययति उपदल्ितत्वात्‌ पश्चादावापोहारेख = fixar- कारकपदानां कायाम्बिततन्तदर्थेषु शक्तिं श्लाति प्रथमण्हौतसामाग्धशक्यनुरोधात्‌ | स्यादेतत्‌, यद्यपि हडहव्यवहारादादौ कायाग्वितधौर सुमिता तथाप्य म्बितमाजशक्येव काययैतावाच्कपदसमभिव्याहारादा-

feats साकातूपरभ्परया काय्येलान्वितेत्ययंः, ‘angele’ तनदथं- श्राष्दबुद्धिवावच्िनेषु, “शक्र ननकतां, "सामान्यश्रल्वनुरोधादिति शामान्यकाय्ये -कारणभावे काय्यैतवा ज्वितलष्ड प्रवेशादित्य्ः । ग ख तावता कार्य्याज्ितश्ञानशक्रिखिद्धावपि का्वेवाज्वितश्चाने whe गायाता कार्य्याश्वितन्नानस्याप्रवन्तंकतया बालेन प्रटश्या वद्‌ गमुमानादिति ae) araifea शक्रिरितव्यादिखग्बेब काय्यै पदस्य wae का््येतापरतया काम्यैलान्वितश्चाम एव तैः श्रह्म्यपगमात्‌ । भनु तश्जयेऽपि कार्वान्वितन्चाने whe: घा- मान्धकायथ्ये-कारणभाव एव॒ Asef “प्रवेश्च एव तदेव नेत्या ज्दते, 'यद्यपोति, “अन्वितमाबश्श्वेषेति पदत्वावच्डेदेनान्वित- भराष्दबुद्धिलावच्छिलजगकलाग्वपगमेनेवेत्ययेः, ‘afar’ वैरि

सिद्धाग्वयादिना शब्दस्य wWeatqerataree ग चथमिचार इति भावः| विशिष्य ्रक्ियदाधं माह, "पखादिति, erate’ agw:, “SET कामः, कचित्‌ ‘ourtfe पाठः, “काग्याग्वितेति । ate काग्यैौभ्वितथटल्वादिकं परत वच्छेदकमिति धटपदादेखत्धकारिकेव पदार्थं द्तिः स्यादिति चेत्‌, भ, RUTH | Aaa यथा पदानामन्वितद्वागजनगमनियमेऽप्यन्ब-

भ्रब्दाख्थतु रोयसखक्डे शक्तिवादः | e¢e

काहकादिमदहिना कायाग्वितधौसम्भवात्‌ न काथ ऽपि uf: परम्यरयापि शब्दस्य काान्वितन्नाना- नुङ्रखत्वादर्थापत्तौ अन्धथो पपल्तिरपि। अवश्यष्वा- WHS: कारणत्वं कायां शक्तावपि तद्यतिरेकाद्‌-

विषयकल्व, एतज्चा्यावन्लेकतया मोपादेयमित्थरुपदं खयमेव व- च्छते, "काया ज्वितपौषम्भवादि ति काय्येलान्वितसौ सम्भवा दित्यः, "न arainsfa न काय्येत्वांओेऽपि, शक्किरिति कार्यतावच्छेदकतेत्यं, गौरवादिति भावः। भसु प्रामाणिकं गौरवं न दोषायेत्यत आह, “परम्परयेति WAHL: “श्रसुकूखतवात्‌" अनुकूल away, उपधायकत्वख्म्मवादिति यावत्‌, “भर्थापत्तावन्ययोप- पन्तिरपोति भअर्थापक्निप्रयोजकान्ययानुपपक्यभावोऽपौत्यथेः, तथा- चार्थापत्तेरेव प्रमाणतया तदसम्भवेन प्रमाणमपि तज नास्तोति भावः । ननु AAMAS WaT Wrage आह, “श्रवभ्सञ्चेति, शश्राकाङ्कादेःः अआकाङ्खाश्चानादेः, ‘aria

बभे खरू्यसतोति शरक्तिखथा् कार्या न्वितलवच्चानजगननियमाभ्युषगमाव्‌ am शक्तावपि तदग्रे खरूपसतो सा व्याप्रियत इति नग तथात्वमिति | मजु wren शक्तिं विना कार्य्याभ्वितधोनं स्यादिखन्धथामुपषश्चा तदे प्रक्षिकव्यगमित्यत are, परम्यरयेति। यद्यपि पदार्च॑खरयदारा खा- काङ्कादिसष् कारेणोमयमतेऽपि कार्ग्याज्वितधौरिति पदस्यापि परम्यरयेव वभ्च्चानावुकूलत्व, तथापि क्ग्यागग्वितावान्तरवाच्छार्थ्रानदारा aat- र्ति परम्परा, तन्मते तु attr we पदसामच्यात्‌ साक्षादेव

8९८ त्जचिन्तामणौ

न्वितासिधानव्यतिरेकनि यमात्‌ । सति बाह्य कायोष्यतिरेकदसनादन्विताभिभानव्वतिरेको न का- प्यस्ति। wear गवादिपदानां व्यक्तावेव safe: स्वात्‌ संस्काराहेव श्धक्तिलाभदशंमाश तथेति यदि Wel कायेवाचकपदादेव कायाग्वितलाम इति चिं अद्या, Taare नियमतः कायान्वितन्नामं ae इष्टमिति तज -गक्तिकसर्यने इडव्यवहारे were

जक्रावपौति Wee काय्येतावच्छेदकप्रवेशेऽपौत्ययंः, काय्यै व्यतिरेकदश्रेनादिति काय्येलान्वितश्चानब्यतिरेका दित्यर्थः, “अन्विता मिधानव्यतिरेक इति शाब्दबोधव्यतिरेक cae: । “अन्यथेति प्रकाराश्रशभ्यार्थाम्तभविशापि शक्िकर्पनेऽपोत्ययैः, व्यक्ायेवंः ग्य्नावपि, ‘afm: enfefa तव मते स्मारिका शकिः arfeard:, "संसखारादेवेति जातिश्रकिश्चानोदोधिताद्मक्िगो चरसस्कारारेषेव्य- येः, शव्यक्िलाभदगेनादिति व्यक्िलाभसम्भवा दितव्ययेः, “कि nef

कार्याज्वित्चानमिवान्तरवाक्यायंबोधोऽपि कार्या न्विति दिषयत्वनिषत ख- वेति erga | aru रूपिपूष्येकणद शाखे aya रुव वच्छति अथा UPTAM Ae प्रथमं खायंवावधाथंघौरतसतदण्वितनन्भौखदगु च went पड्पशार्यान्वयधोः कार्या न्वितयुत्यक्छगुसारात्‌ + तु fax- अङ्क -नग्म-कंत्वागां प्रथममन्वयधौ रिति वयमालोचयामः। "वद्यतिरेका- शिवि, खश्छपलदाकाङ्काहेतुत्वपच्े “सति चेति, किदधार्येऽप्यग्बधवोधादि- साद्ययः | ‘auf उपख्धिवत्वमाजादेव यदि wie तदेयं

प्यब्दाखछतु रौ यख्धे शक्तिवादः | edé

खायितेभेवान्बयवीधद येनाश्डब्दससन्िधेरेवाग्बवबोध- देतुत्वकाख्यने दारमित्यादो शब्द एवाध्याहिथेत । क- चिद्सम्पुखे वाक्य -रडन्यवहारादाखब्यन्पत्तः शब्दस- निधिच्यभिचरतौति चेत्‌, तदि, सिडाये ऽप्यश्बय- अतीति नात्‌ काययत्वमपि व्यभिचारि। न च तथ सघ्खा, बाधकाभावात्‌ | शक्तिकख्यनानिया wee

कि का्येतवांश्रान्तभविणानुभावकग्क्त्यथंः, ‘neqefqutaty ब्रब्दजन्यपदार्योपश्धितेरित्ययैः, “ब्य एवेति, लबकातिऽपो ति शेषः, wary तवापबिद्धान्त इति भावः। wed, "कचिदिति, “we- ae असत्य वाक्येऽपि, सकलान्वयप्रतियोग्युपस्थापकपदाभावे- ऽति यावत्‌, त्राखग्युत्पन्तेरिति, ्राद्यब्यत्पन्निष्यानेऽपौति शेषः, ‘fagrisnfa कास्यलोपस्ापक शिङाद्षममिग्याइतवाक्यादपौ- ae, "काय्यैलमपोति काय्येवान्ितलमपोत्ययेः, ्यमिषारौति ब्राष्दगोधत्वाग्यापकमिव्ययैः | ‘aeafs कुसित्यदे ada wee: "बाधकाभावादिति खश्रत्षान्वयनोषे बाधकाभावादि- are: । ora fier श्ाग्दबुद्धावप्यसुभावकथ TET रवमेव बाधकमन्यया wyrat घोष caret apraerecfa तीरे चचा म ख्यात्‌ तौरे स्मारकश्क्रिकश्पना गौ रवर्ूपनाधकादेव तच तोरे शणाज्युपगमा दित्यत we, शक्तिकल्पनेति अत्वनर-

व्र ae इति te: | “वअध्याक्ियेतेति, त्वग्मतेऽपोति ite, ‘ameter गक्- Mita | मणु प्रथमं ध्रक्धिगरदस्योपणोग्यत्वात्‌ तदिरोध रव बाधक इति

goo तत्वचिन्तामणो

लघछशानुमता दह तु लघौयस्या उभयसाधारणपदा- wave सुख्यस्येगोधितत्वात्‌ । किञ्च कायैवा- विकिडनदौनां आआकाह्कयुपेतपद्‌ा धान्वितखा्थबोध- कत्वमवश्यं वाच्यमतो विशेषान्‌ पदान्तराखामपि aang लाघवादिति | ` मेषं i व्यवहारहेतुतया-

कण्यनेत्यर्थः, “उभयस। धारण्पदायेमाजश्र्मेति एकयेव कायै लान्वितग्राब्दबुद्धि- तदननितगराम्दबुद्ु भयसाधारशाज्ितपदार्थ॑श्ा- ष्दवुिवरूपधर््रावच्छिशेऽनुभावकशक्तत्ययंः, fags शाब्द बोधापन्तेरिति ta: "काय्ेवाचोति काय्येतवाचोत्ययेः, ‘are Tere? सायंबोधक शक्तं, ‘wa वाच्यमिति, काय्येवाग्वया- ayaa कार्य्यलान्वितस्ञायवुद्धौ तस्य श्रह्मसम्भवादिति भावः | Cy समतामुखारेणोक्ष ana feerz: ara ufefe war काय्येला ज्वितस्ञायंबोधकलवस्छ शिडगदेरपि सम्भवादिति we केचित्त का्ान्वितस्ञायैवोधे शक्तिरिति भमेण दूषणमाङ, “किञ्चेति, ‘waa वाच्यमिति, कार्थं कार्य्यान्या सभ्भवेन कार््या- fanariggt we श्त्मसमवादिति भाव cars: | ‘araafefa waeefmricnaa weanfeas: | ‘erzafefagare समाधत्ते, ‘aafafa, ‘arerentceafafa

ewan स्यादित ere, ‘frets, काययैवाचिनि कार्यान्विते wigs = toner wife मिचाराव्‌ प्रथममेव कार्य्या ज्वितेन शक्तिग्रशो भतो Ta

ग्ब्दाख्यतुरौयखष्े शक्तिवादः | ४७९

afaa fe कायाग्बितन्नामेऽन्वय-ग्यतिरेकाभ्यां शब्दस्य साश्चात्कारखत्वमवधारयति न परम्परया, सास्ाष्च- सखोत्‌सर्भिंकत्वेन तत्सम्भवे परम्पराया अन्याय्यत्वा- दिति ata शक्तिं कर्ययति नान्वितन्नाने venient

कारयां शितश्माब्दबुद्धिलाव स्डिज्ञकाय्येताप्रतियोगिककारफएताश्रयत- मित्धथेः। “न परम्परयेति । गन्वन्ितद्राग्द ज्ानलावच्छिकाय्ेता- प्रतियो गिककारणतां कख्पयिला काय्यैवाचकपदखमभिन्याहारादि- aay काय्ैलान्वितश्राब्दबोधशाम इति wea cane, ‘arene खटोत्‌सर्गिंकलेनेति बाधकाभाषे खति का््यै-कारणभावग्रहदश्रायां काब्येटन्तितयोपस्थिततस्व काय्येताषच्छेदकल्रग्याप्यलनेत्यधः, का- येलान्वित्ाष्दयुद्धिलेन TMAH GS fe गेषः, "तत्सम्भवे" काय्यै लान्वितज्ाब्दबोधोपपन्िसम्भवे, acerca इति काय्यैतावाचक- पदषमभिव्याहारादेरिव्यथेः, सहकारित्वकच्यनाया इति शषः | पसंहरति, ‘catia, “तवेति का््येलाग्वित्ाग्दब द्धिलावच्छिश- waerd:, ‘arenas इति नाज्ितश्ाब्दवुद्धिलावच्छिश इत्यर्थः, वैिष्डविषयवरूपद्या नितलष्यांग्र्याव्यावन्तकतया ग्ययेलाद्‌ाइ, “प- नाव्य इति मावः । शब्दस्येति, पदाथेस्मरणब्ापरारादिविभिटस्येति यषः, अन्धा BLUR हेतुत्वे सा्षात्वानुपपत्तेः sect साच्तात्परम्परे बोध्ये । wy काणवाचिपदसमभिव्याङारात्‌ seat न्यायमते परम्परेति, वन्न, परमतेऽपि वत्समभिव्याशारस्यापेच्च णात्‌ arn कार्य्या ग्वितिक्तावपि

चिजार्थाग्बयगोधस्स - युर्ग्बा रत्वात्‌। व्यवहारो प पादकतावन्छेदककार्ग्था- न्विवन्ञानल्ायच्छेदेन कारणत्वमेव UT कारवत्वमिरहेखन्धे। TAH,

992 aratarataat

बा, MAANAAAT NTT सकार णत्वेन तयोरनुव- खापनात्‌। म चाग्वितन्नालशक्तावपि परम्परया का- MTN: सम्भवतयेत्यथापन्या सैव AAA ATTA नतु fafwem® शक्तिरन्यलभ्यत्वात्‌“ इति at अधापकनेः साक्चाद्‌पपादकमाचविषयत्वेन न्धूना-

arama बेति शरान्दबुद्धिलावच्छिे वेत्यथेः। भसु बाधकाभावे बत्युपख्ितरूपय्य कात वच्छेदकलन्ाप्यतं प्रृते तु गौरवमेव बाघधकमिव्यत are, “चअप्रवन्तंकतयेति, तयोः शअव्वितन्नानला- बच्छिनन-पदाेन्ञानलावच्छिन्नथोः, युगपदुपख्ित्धा न खाघव-गौर- वावकाश्र इत्यभिमानः । काय्यैलान्वितश्ाष्दब दिलमष्येऽन्वितश्राब्द्‌- बुद्धिल-शराग्दबृद्धिलयोरपि प्रवेश्ाद्यगपदुपख्ितिरस्लेवेति Fagin खयमेव sega इति नासङ्गतिः । गौरवं बाधकलु्धत्य wwe बाधकमाश्द्खयु निराकरोति, न चति, "परणष्परया कास्येवाचक- पदखमभिव्याहारादिना, “शरथापत्थेति कायेलादुभयग्राब्दु द्धिजन- कलं विना CITIES Ha ATTRA TTT ATS कार्यापच्येत्यधः। ‘aa ufaramearafae ufata, न तु प्रयमोपखितवलाघवात्‌ ‘fafirem® काय्येलान्वितन्नानलावच्छिके,

न 3 ak a ae eee (९) gaara wa अर्थापनण्या शक्तिः कण्यतां weary न हु कामता शरेऽप्यन्धतो कभ्यत्वादिति क ° |

प्रयमद्रहौतसाश्षात्कारखतारच्ताथंमिति are | “साच्वादिति साच्ष्डुब-

WTC wis: । ` 9९

भिकाग्राहकत्वात्‌ साश्चादुपपादककायाग्वितन्नाने अक्षिः कर्ष्यते feeretat शक्ररण्यनात्‌ Garena: तकस्वाप्यभावात्‌^ बा TMT eae | किष्ड प्ररततिकारखतयोपस्थितं का ज्वितन्रानमपरायामु-

अद्िरिति ater, सखादुपपादकेति शअखति बाधके यद्धष्य विञिष्टजनकलवं विना saci तद्धर्यावच्छिन्का्येताप्रति- चोनिककारखताविषयलेनेत्य्ः, ‘anfuafa, agdacehia- यत्किचिद्धग्यानन्तभविष तदघरकौगतधर्ान्तभविणख acear- ्ाहकल्वा दि त्ययः, शाचादुपपादकेति अगुपपन्तिन्नाने जगकर्ता खाकादिग्रेवणतया wea इत्ययः, "का्स्याज्ितश्चाने' काय्यैवा- न्वितशराब्दवुद्धिलावच्छिभे, काय्येला न्वित शिश्चविषकशाब्दबुद्धिला- वच्छे इति धावत्‌, ‘wear इति salar विषयौक्ियत- द्थथेः। नग्यगन्यखभ्लन्ञानमेव बाधकमसोत्यत आइ, खिड- दौनामिति, अक्षरकल्यनादिति बाखस्ठ aaa शकेरश्चानादित्धर्वः, 'अन्यखन्यवतकस्ापोति जिडादिषमभिन्याहाररूपान्यलभ्बलप्रति- सन्धागरूपख बाधकख्ापोत्य्थः । का््यलान्वितश्चाने श्रङ्धि- wert परोह्गौरवादिति RUN ge Foe ITT PRT CATA बाधकमाह, “किति, “शक्तिकण्पनमिति mean cae, (४ खाच्तादुपपादककागयेत्वाभ्वितश्चान इति का ° |

(९ खअन्लभ्यत्वतकं स्याप्यसम्भवादिति ऋ ° |

पादिका कार्ग्याज्वितद्चागद्क्िः कण्पेतेयथेः। यदा वअवहारसाक्तादुप+ 60 |

808 तत्वचिन्तामणौ

पस्ितागम्वितज्ञानमाने शक्तिकश्यनमयुक्रं हेत्वभावा- दुपस्थित्धन्तरे च गौरवात्‌ । अथ कायान्वितच्रा- मोपश्ितावप्यग्वितज्नानमष्यपस्यितमिति लाघवात्‌ कायोंशमपहायाग्बिते शक्तिख्तामिति चेत्‌, न, ata हि पदानां शक्तिः णव्धत्वान्नायेषठु, अन्यच्च का- यान्बितन्नानं अन्यदेवाजन्वितन्नानं विषयमेदेन ara-

"हेत्वभावादिति उपस्थितकाय्यैत्वान्वितञ्नानपरित्यागे हेवभावादि- त्यथः, डपस्धिव्यन्तरे चेति श्रन्वितग्राब्दन्नानस्योप्धित्यन्भरकश्पने qt: “न्वते अज्वितश्ञानतलावच्छिे, षै शिश्चविषयकशाब्दश्चा- नतला वख्छिनलं इति यावत्‌, शक्तिरिति कारणतेत्यथैः, (शक्धलादिति sea पदकाय्यैवारित्यथेः, “नायंस्िति गान्ववेखिित्यर्थः, अन्वयानां wea एव काय्येत्वा जितन्नानस्योपस्ितिदशायां काये- लां ्रवदन्व्या शस्याप्युपखितलवात्तजेव शक्तिग्रह इति सुवचं शषादिति wa’) | भनु sire शक्धतेऽपि काय्येष्वान्वितन्नानस्यो पिति दश्यां श्रन्वितश्राग्दन्नानस्याऽणुपख्ितलान्तजेव शकि दति

सुव चमित्यत श्राह, “न्यचचेति, "कार्य्याखितन्नागमिति काय्यैत्वान्वि- `

(९) तथाच विशिदधस्यातिरिकतत्वेऽपि faitwa-fattetafefa विना a-

तिस्किविध्िष्टोपस्ितिरिति भाषः | खन्धथा तादृ्रविशिखटविषयक- चागो पस्थितिकाजे खन्वयादयुपखि्नियमेन कथमर्थेष्‌ wie

gaa सङ्गच्छत इति |

षादके कार्थ ज्विव चाने क्तिः weatern, “हेत्वभावादिति cufefs-

|

WRT aes Way | gay

मेदात्‌ । तदुक्तमभावबादे अन्धद्शूतलन्नानमन्धश् घटवदड्ुतलन्नानमिति अन्वितन्नानमुपस्थाच्य तच शक्ति गह दति गौरवमेव । agin शकय सम्भवत्धन्धलभ्यं qe न तथेति चेत्‌, न, युगपद्‌ पस्ितो तथात्वात्‌। न अ तस्याप्यनुपरस्थितिः, पुरषविगेषदोषात्‌, स््येरेवा-

तल्विशिष्टग्राब्दश्चानमित्ययेः, “अरन्वितन्ञागमिति अन्वितलविथिष्ट- जाग्दभ्ानलवावच्छिशमित्ययेः, “विष्भेदेनेति विगेषणभेदेनेव्य येः, विशष्टख्यातिरिक्रलादिति भावः। ‘aqzagaewafafa az- प्रकारकत्ववि शिष्ट्डत सन्नानमिनव्ययेः। “श्रन्वितन्नानमिति अन्वित प्राष्दश्लानलावच्छिजञमित्ययेः। अन्बशभ्यलप्रतिसन्धान-गौरवन्नानयो- बाधकलमु्धत्य खरूपतोसयोर्गाधकलमा ग्ध निराकरोति, शचू- नौति वद्ठगत्या waft wa इत्धथेः, कये" ग्रक्धतावच्छेदके, का- ग्येतावच्छेदक इति धावत्‌, “श्नन्यशन्वमिति, वस्ठमत्ये्धादि, श्युग~ पदुपस्विताविति कार्ये कारणथरपाक्काखे वास्तविकणधु-एरध्ये इथोयुगपदुपलितिसत्न wat, तथालादिति वाखविकलध्‌- wie शक्यता वच्छेद कवे ` सम्भवति गुरोरतथालादित्धयंः, यथा- ma पौनरश्षापन्तेः । ^तस्यापौति अन्वितश्नानलावच्छिनस्यापौ- त्यर्थः, “अनुपख्ितिः' का्य-कारणभावयदप्राक्काखेऽसुपखितिः |

खयहेत्वमावादित्व्यः, “दोषादिति, “न चेति सम्बन्धः, तच हेतुमा, सर्वे रिवि, “सर्मपदामाभिति । wed कार्य्या न्वित शक्तो कार््यान्वितल्येनेव पदा- यीपख्ितिपर्ते सिद्धायेऽपि विशेषणोमूतकाग्येमादाय काय्येत्वविशिदधौ-

ged त्षचिन्तामणौ

cant तथानवगमात्‌ | तथापि भ कायाग्बिते शक्तिः कायवाबिलिडगदौनां व्यभिशारादिति चेत्‌, न, सर्व्वपदानां काय्येत्वविशि्टपौजनकत्वात्‌ । aw कव्या गितखार्थप्रतिपादकतयेतरान्वितखाथेकायप्रति- पादकतया वेति । श्वच कार्य्यान्बितव्युत्यत्तौ सत्था-

“पुरूषविशरेषटोषादि ति पुरुषदोष विगेषव्यक्ते रित्यर्थः, तथाच nafs दुपखितिरश्येवेति भावः । पुरषसामान्यश्धेव तदुयखितिर्नांलौति समाधत्ते, ‘watchs, area? आचबयत्पभ्तिकाखे। कार््बा- न्वितस्ायबोधशक्तिभमेख wea, ‘vata, पदमाचस्ेति शेषः, "कार्यान्विते शक्रिरिति कार््याज्वितस्नायेबोधश्रक्रिरित्यथेः। "वभि चारादिति, कार्व्या्वयासम्भवेन aut का्यान्वितस्ायबोधा- जनकल्वादिति भावः । मं गिराकरोति, सब्वेपदानाभिति, .का- व्यैलवविभिं्टधौजमकत्वा दिति कास्मेतववे शिष्छविषयकशाष्द भौजमक- wife: | aw तादृग्र्राग्दभोजनगकतश्च, arate cat पदार्योपखापितकाग्यैलान्वितेत्धयेः | ‘ariaraify wtrerfia- काय्येल विशिष्टकाग्येप्रतिपादकतथा San, शइतराण्वितेति ख खूपकयनं। नमु पदमाचस्तेव काष्येलवान्वितश्राब्दज्चाने wat निरा- काङ्धेऽपि gat न arguaty इत्यत आह, . “एवेति, यमि- भनकत्वमस्तु | न च काय्येवाचिलिखछादिपदाभावात्‌ भ तडधौरिति are |

कायैत्वोपश्ियथे fe sete सा च सिडार्थादेव भाता तथापि च ददपे- छायां कायेस्याध्याहारेय जच्णया वोपदख्धितौ तदिधिदधौन स्याव्‌ शौ-

TTR eS MTT gee

मनाकाङ्कादो व्यभिबारादाकाङ्कादेरूपाधित्वं | TaAT- चोपजोव्यप्रथमभाविकार्य्था न्वितब्य॒त्यत्त्यतुरोधेम वि- waaay काय्धाध्याहारः, कविल्घ्णा. कविद्‌- संसगोग्रह इति सि ार्थेऽन्बयप्रतौतिदशेनाद्त्तरकाश- मभ्वितमाजे शक्तिरेव aout, प्रा चौनकायाग्बित- त्रानं बाध्यतामिल्यप्यत. शव निर स्तं । पुब्बेकस्यनातः |

चारादिति अन्वयव्यमिचवारादित्ययैः, 'उपाभिलमिति कारण्णोग्धत- ज्ञानविषयलरूपं प्रयोगकल मित्य । ‘ornate: क्रिया-कारकषप- दानां विगेवतस्तत्तदथंन्ञागश्रकतिग्रहोपजोग्ये्धयः। ्रद्योपलोग्यत्व एव मानाभाव दति सिद्धान्ते खयमेव च्छते इत्यदोषः । प्रयमभावौति प्रथमोत्पज्ेत्यथेः, “Wear ara wear, “nda चा पदार्थो ufafaacdaniny cau: ‘fagrt इति बसिद्धायेवाक्धस्यान्वथ- अतो तिजमकतादभेनादित्ययेः, array इति श्रनितश्ाब्दन्नान- माज श्यः, "का््ांभ्वितन्नानं' काय्यैलाभ्ितगराब्दवावच्छिशन्नाने afew, "बाध्यतामिति श्रप्रमालेन negara: | 'डन्तरका-

छतच्चानुपदमेव तचा । किच्च कार्याभाव इलादि शब्दोऽपि ` तन्मते प्रमाणं स्यात्‌, WS: पड्त्तिरेतुच्चान खव शयुत्म्तियहाङ्यादृ शकाग्बेतवोपखिचा au निर्वृति aqme प्रयोजकत्वं पते तु न तथा । यदा अयमपि दोषसख्ग्भते बोध्य दति, “उपाधित्वमिति परयोजकत्वमित्यंः, यच न तथा तात्पग्धंगरहख्छजासंसर्गा यह दव्याइ, “कचिदिति । गनु पूव्वंमपि स्नमच्चान- मन्धथासिडत्वेगो्षरेण बाध्यत रवेत्यवापि तचा स्यादित्यत खाइ, “गन्ध येवि, ‘sonata, कार्या ग्वितद्यत्पत्तिसुपजोय लिडधा्थेऽग्बयप्रतौतिरिति

gee वत्वचिन्मामयौ

कख्यनान्तरप्रसज्गात्‌ -उल्षरकाखभाविसिद्धाथप्रयोगस्व शद्चशादिभिरप्यपपक्तेः अनन्धथासिद्धत्वाभावेन प्रा- खनन्नानागाधकत्वात्‌ «GIANTS । अथ सिदर्येऽपि ब्युत्पपत्तिः सम्भवति तथाहि उपलन्धचैन- GUNA बालस्ताहशेनैव वात्ताहारेख समं चैष- समौपं गतेच Yet जात दति वा्ताहारवाकं NET WY सुखप्रसादं WHA शओरोतुरंषमतुमि- नोति, Cale तत्‌कारणं पुषजन्मन्नानं कश्ययति, उप-

खभाकोत्याटि "जवाधकलादितव्यन्तमेको aa: | “सिद्धा चैप्रथोगख्वेति सिद्धाचंकवाक्धजन्यश्राब्दवो धच्येत्ययैः, “लच्चणादिभिरिति arte खचष्यादिभिरिव्यथेः, “अनन्येति शाब्दन्नानलावच्छिश्लशह्वभावं विनाऽनुपपन्नलाभावेनेत्ययंः, “अवाधकत्वादिति श्रप्रामाष्याशन्चापक- लादिरव्ययेः, "उडपनौग्यव्यालाताचचेति प्राचोगन्ानवाधोपजौव्यखख सिद्धायंऽन्वयप्रतौ तिद भनसा सिद्धेखेत्यथेः, यथाश्रुते कार््जान्वित- व्युत्पत्तेः शिद्धार्थान्वयप्रतौ तिदगेनारुपजोव्यतया असङ्गत्धापतेः । “बिद्धार्थेऽपौति काय्येलाविषथकश्चानेऽपौत्धयेः, युत्यन्निरिति प्रथमननकताथद दत्यथेः, तथाच प्रमालानुरोधादयेतः श्राब्दलाव- fees एव पटानां शरक्तिरभ्युपेयेति भावः। ^तादृ्ेनेव' sqearee-

तम्भूजिकान्वितद्रक्तिकल्यना न बाधत Kee: | “शअथयेति, तथाच कार्ा- ग्विवद्म्ेरना पनोश्यत्वमिति म तद्याघातो म वा कल्यान्तश्प्रसष्ूः दति मावः | ‘ouwetfafa, afaaufefa wai aq परिेषादोष्यमत are,

WRT Was: । 9७९

खितत्वादुपपादकत्वादाग्धोपखितौ गौरवाच्च तज वा- षस्य कारखतां कल्पयति लाघवादिति चेत्‌, न, इषंरेतूनां agai सम्भवात्‌ waa लिङ्गेन yes च्रानस्य वाखेनानुमातुमशक्त्वात्‌ fracas परि्ैषयितुमशक्धत्वाच्च | अथ पुषजम्मन्नानाव्यभि- ारिददहिश्रादादिक्रियाविओेषदशेनात्‌ पथजम्मन्नाना- मुमानमिति चेत्‌, afe qe जआत इति वाक्षं तत्‌

पुजलकामेव, "खपसख्ितलादिति qin एव उपख्ितलादिक्यथैः, उपपाद कत्वादिति पुचरभन्धन्नाभस्य दर्षोपपादकलादित्ययेः, ‘aw afaa काय्ेल्वाविषथकपुजलन््रन्नाने, तत cafe: | (लाघवादिति, कारष्म्नरकश्यने गौरथा दिति भावः। “इवेमा मित्य ग्रष्धता- दित्षन्नमेको गन्धः, ‘dq लिङ्गेनेति, व्यभिचारादिति भावः। यनु भपियान्तरश्चानाभावकाल्लोगो wal fag स्यादित्यत श्राह, ‘frafa, "परिगेषयितुः निर सितु, तदभाववत्वेन निदेतुमिति धाक्‌, तथाच विच्चिष्ट्ेलोरज्ञानशचणा सिद्धिरिति भावः । ददश्च खमाधिसौ कर्य्ादु करं । Tey पुजणन्धश्चानासुमानेऽपि तख काम्ये गाविषयकल्वे मानाभावः, कुर वित्पदे खचणादिना तच awa- रिषयकलवष्यासम्भवादिति wei ‘afgargraifa शड्धिशाद्ध

“प्रिदान्धरेति, परिग्येषथितुमिति निरसितुमित्थः। wet पियान्तर्ामस्व eat एजनन्भच्चागस्छ पररिग्ेषभितुभिति पूरयित्वा आस्थेयं । अन्ध.

8८० ` सत्वचिन्तामसौ

क्ियाकनेष्यपरमेवेति कायाग्वितन्नानजनकत्बमेव तस्व प्रथमतो ञ्जते उत्तरकालं पुजजग्मच्रानानुमानमिति न graft: काय्यै जहाति, awrite सहकारतरौ मधुरं पिको रोतौति प्रसिज्वाथैपदसमानाभिकरश्चादि- भि्युत्यत्तिस्तचापि व्यवहाराधौनब्ुत्पत्तिपूर््विंका का- ययाज्वित रव युक्ता पिकपदशक्तिः, yer नावश्तेति चेत्‌, म, तच पिकमानयेत्यादौ कस्यचित्‌ का्थान्वित-

विशेषा दिव्ययंः, ‘agtfa यदि qua जात इति वाक्छश्रवशानम्तरं इङ्धिश्राद्धादिकियादभेनं तदेव्यथेः। गरु प्रसिद्धाचेकपदसामानाधि- RCT त॑स्मारकश्रक्रिकपिकादि पदस्छ काय्यैलाविषयकशराब्वो- ध्जनकलान UAE aaa whet श्राह, ‘quatfa, पिकादिपद इति te: । वहकारतरख Wage, पिको रौतौति, waft पिकपदवाश्ये ewefa, श्रसिद्धायै- पदेति तादृश्रप्रसिद्कायेकबोधस्छ विखचणमधररवकदरेलं-पिकपद्‌- वाच्थवषामामाधिकरण्छन्नानादिभिरित्यथेः, श्यृत्पन्तिरिति et मानविधया कोकिखलादिविशिष्टस्मारिकायाः ग्रभ्‌ रित्य्ैः |

जपि सिडाये' शयुत्पत्तिमाश्रद्च निराकरोति, waite | wafer “उपा- ` भाग्तरस्येति प्ागरुक्कं तथापि afar पुनराश्ङ्धितमिति ध्येयं | अद्यपि पिकपद शह्यगवधार येऽपि सहकारादिपदय्युत्य ्तिपूव्बंकवसापि तचा युज्यते तथापि खभ्यपगमरोला समाधत्ते, 'वचापोति, “कस्यचिदिति wat-

प्रब्दाख्यतुरोषखण्छे wears: | ४९२

रव व्युत्यत्तेः, उपजौव्यजातौयतया च तस्या बलवच! किष्बेदमपि कार्य्यान्वितन्नानशक्तं पदत्वादिति सामा- crits, खा अक्िोरिति यषः, ्यत्यन्तिरभिेति पिक व्यत्पन्तिपू्विकेति पिक- पद मिष्टकार्लान्ितपिकातुभावकशज्रियंहपू विेत्यधंः, "काय्यीन्वित- एवेति श्रध्याङारादिमा काय्यैवान्वितपिकातुभवमेव wrath, अन्यया प्राथमिकपिकपदवाच्यनिष्टकाय्येला ज्ितानुभवजनकश्र्नि- अहस्वाप्रमालापत्तेरिति भावः न च प्रसिद्धायेपदजन्यसामानाधि- करश्छन्नामस्योपमान विध्या शक्रिग्राहकतये “foe व्याकरणोप- मान-कोषाप्नवाक्याद्मवहारतख | वाक्यस्य गेवादिदतेष्वैदन्ति खा- fran. सिद्धपदस्य eg” ॥ cay श क्तियाइकसय साध्ये प्र॑सिद्ध- पदखामानाधिकरश्छद्छ ए्यक्पाठटाकुपपन्तिरिति वाश्य। उपमान- यदस्य सादृश्वकरणएकोपमानपरतया गो-टवन्यायेन विभागात्‌ । मरु पिकपदख स्मारकश्क्रियदप्व्वं घटादिपदस्य कार्ययागित- चटाद्यनुभाविकायाः शक्रय्ेऽपि पिकपदस्य काय्येलान्वितश्रङ्तिन ग्टहोतेत्यपि wed, “पिकपदेति, ‘afm -काग्येलान्वितपिकानु भावकश्चक्तिः, ‘ay पिकादिपदे, कखचित्‌” पुरषान्तरस्छ, ‘at antes एवेति काय्यत्वान्ितपिकालुभव Wark, ‘ach प्रथमं अरक्तिग्रात्‌, ‘santana उपजौोगव्यताश्रयतयेत्यथः, yr -धमिकल्वादेवो पजोव्यतव, बलवत" ware) तस्यापि पुर्वस्य प्रथं काय्यैलान्वितानुभावकश्क्रिहः सम्भवतोल्यार, “किञ्चेति, ‘xe

हरिवरथ, रुवश्चोपजोव्यकार्याज्वितव्यत्प्िजातो मतया ददानौन्तन्यपि | पिकपदस्य कार्य्या न्वित शक्तिरेव बलवतोत्याह, “उपभोव्येति, ‘sefata 61

ace aa feperraralt

ग्धतोऽवगतं खाथेविशेषः at माधिगतः स इदानीं सुद्‌ पदे शादिभिरवगम्यते। अतः fae प्ररत्तिपराखां शब्दानां Walaa, AW कचित्‌ सारात्‌ कायान्बयात्‌ कचित्‌ परम्परया कार््याम्बयात्‌ अत. एव विधिशेषौमूताथेवादानां खगादि पदशक्िमाइ-

पिकपदं, सुदुपदेशादि भिरिति पिकः ate इत्धाप्तवाक्या- रिभिरित्यर्थः। उपसंहरति, “aa: सिद्धमिति, . चरटमानयेत्यारा- विति ओषः, श्रब्दामाभिति माम-कारक-विभक्रि-षालास्यातादि- पटानां स्ववंवामित्यथेः, श्रवकेकेति कास्येलान्वितसा थेन्चानलाव- च्डिशजनकत्मित्ययंः, ‘ay तच तादृग्रन्ञागजमकतञ्च, “कचित्‌” आख्थातपदे, 'साकात्कार्य्यान्बयादिति खार्थविषयितायाः साखात्का- स्मैतवे गिष्यविषयिता निरूपकला दिव्यैः, कचिदिति मामादिपद्‌- इव्यथः, “परन्धरया कार्य्ान्वथादिति ख्ाथेविषयितायाः परम्परया araea शिष्यविषयितानिरूपकत्वा दित्यर्थः । “अत एवेति यत एव कास्येलान्ितसायेबोधपदेन साचात्‌ Waal ख्ायंविषयितानिर्‌- पितकाय्यैत्वे fae विषयताश्रा शिबोधो विव खितः अरत एवेत्यर्थः, ‘fa धिगेषौग्धतेति “sam areata इत्यादि विधिश्षौग्धतानां “न्‌ स पुनरावन्तत दृ्याद्ययंवादानामिव्य्थेः, "व्लरगादिपरेति, ae

पिकपदमित्ययेः। प्रथमग्ौवसामान्यग्रत्यनुसोधादये न काग्थांश्बाग- द्यत प्रथमं वाक्धसामान्य-काय्यान्विवच्ागसामान्धयोरंतु-हेतुमद्भावाग्रहे

प्ब्दास्यतुरोयखद्े शक्तिवादः । ate

WATS प्रडत्तिपरत्वेन परम्परया कायाग्बयात्‌ TA नितख्वा्थेबोधकत्वमिति। यब्र पुराण-भारतादि- पाठे फलश्रुतिरस्ति तजाथंवादकस्पितविधिथेषौ मूल- त्वेन प्रत्तिपरत्वमेव तेषामतिपरम्परया कार्य्याम्ब- बात्‌ का्यौन्वितस्वाथेवोधकत्व॑, खरूपाख्यानपराणान्तु काव्य-नाटकादौनां पदार्थासंसर्गाग्रहेख संसगेव्यव- हारो न संसगग्रहषश्ति।

दति ओौमद्‌ गङ्गेशोपाध्यायविरचिते तत्चचिन्तामणौ भन्दाख्यतुरोयखण्डे कायान्वितशक्तिवादयूर्व्वपक्ः ।

[रि

कामोऽत्रिषटोमेब यजेतेत्यादि विधिगेषोश्तानाभिद्यादिः, "परम्परया काय्येान्वयादिति खाथंविषयिताचाः काय्यैलविषयितानिरूपकलत्ा- दित्थषेः, “अधेवादकख्पितविधौति भारतादिनाम पठेदिति विक्षी- ae: “श्रतिपरण्परया कार्य्यान्वयादिति शखार्थविषयितायाः a mca कार्यत्वे शिष्य विषयितानिरूपकला दित्य यैः, 'खरूपाख्यानेति पच्वपराणामित्ययः, "पटाचंति स्मारितपदा्थत्यथैः ।

दति ओ मथरानाथ-तकंवानौ विरचिते त्नचिन्तामणिर इसे श्ब्दाष्यतुरोषखण्डर इस्ते कार्या न्वितश्नक्षिवाद पृष्यैपथर इद्धं ॥

stg avaferaterat

wa काथान्वितिशक्तिवादसिद्धान्तः। अचोश्यते, घटमानयेति वाश्यश्रवणानन्तरं प्रयो- श्यस्य घटानयमगोषर प्रहत्य घटा नयनकायेतात्रान- मसुमितं बाखेन मतु Matar, प्रहस्तिवि्ेषे तस्याहेतुत्वाद्‌षटादिपद शएक्िग्रहे तस्यानुपयोगाञ्च | तज तजन्नानविगरेषे घटमानयेतिवाक्छविशेषस्याना- कलितपद्विभागस्य हेतुत्वमवधाय्यं घटपद्‌-दितौ- या-धालु-विभिप्रत्ययानां प्रत्येकमवापो हापदारेण घट-

अथय काय्यान्वितश्रक्रिवादरबिद्धान्तरदस्वम्‌ । `

SPOOR St । | , शवटागयमकाय्येतान्नानमिति घटकम्मकानयनविगेवयककाय्येता- ज्ञागलावच्छिन्मित्ययेः, न तु कार्ययाज्वितन्नागमिति न काय्यैलवै- भिष्ावग हिन्नामलावच्छिन्नमित्यथेः, vat अन्वितजन्नान-काय्ैवा- न्वितन्नागयो रिव चटानयनकायैन्नान-काय्येवाज्वितन्नानयोर्भदादिति भावः | शरटन्तिविशरेष इति घटामयमगो चर प्रदत्ता वित्थयेः, "वटादि- पदशक्रिग्रद दति श्रावापोद्रापद्वारेण घटा दिपदानां waa fafira | तकद्थग्रक्रिरह इत्ययः, “श्रनाकशितपद विभागस्येति अनाकलितं विगरेव्यपदा्नां तन्तदर्च्ञानजनकलवं यज arena, “नरपरेति ayaa घटश्नाना दिख्वन्वयः, “त्रावापोद्धापद्रारेणेति वटज्नाना-

Wawa ए्रक्िवादः। 8८५

कम्मेत्वानयन-काय्येत्वन्नानेषु प्रत्येकं कारशत्वमवगम्य अक्ति कर्ययति । पथात्‌ प्ररतिसामान्येनाुमितका- ययाज्वितच्नाने वाक्यमाभस्यान्यलम्यत्वेन काय्यांशम- पषायान्वितन्नानमाजे श्वि कर्ययति, न तु प्रथमं THATS कार्य्यान्वितन्नानमाबहेतुत्वकख्यनं | अख घटानयनक्रियायाः प्रथमं करियात्वन्नानात्‌प्ररत्तिमा-

दिकं प्रति प्रटत्यन्वय-गयतिरेकग्रडेएेल्ययेः, “शक्तिं कश्पयतोति घट- शाब्दबृद्धिव-कम्मेवश्राष्दबुद्धिवादेः काय्येतावच्छेद कलनं कर्पयतौ- Ma । ननु तदनन्तर प्रठन्तिसामान्येन सामान्यतः काय्यवाग्ित- न्लानलावख्डिलवमनुमाय aa पदत्यावच्छदेन शक्यः श्यादि- त्यत TY, पादि ति, “श्रतुमितकार्य्याचितन्नान इति श्रनुभितेऽपि कार्य्यान्वितल्वावच्छिश्नान - इत्यथः, श्रन्यणभ्यतवेने ति प्रथमं विधि- प्रत्ययानां कामैवन्ञानग्रकतेग रौ तलादन्यलग्यलप्रतिषन्धानेनेत्यथः, अन्यया घटाद्यम्तभविणपि ware शक्तिग्रहः स्यादिति भावः। "कार्य्या ज्ितज्ञानमाच इति, काय्येलाखज्ितज्चागलावच्छिन्नस्ोपस्वित- त्वादिति भावः। श्रथममिति घटानगयनकाय्येतान्चाग-चटमामयेति- वाक्धयो विंशेषकाय्यै-कारणतावयरहात्‌ पूर्वमित्यर्थः, “क्रिधालेति चे-

प्रथमं सामान्यश्क्तेरयहादि ताह, “घटमिति, 'काय्थो शमिति, प्रमं वि- धिप्रत्यबानां शक्ियशादन्यलभ्यत्वप्रतिसन्धानस्य सुकरत्वादन्धया घटाद्यन्त- मविखापि wars शङ्धियषः स्यादिति मावः । “कियारेति, बद्यपि वन्ते जिबाल्वं प्रतिं श्भिचरेव वथापि जन्यङ्कतिजन्धक्रियामानरे faitatsen-

eed arafam trait

चानुमानं तेन च कार्य्याम्बितन्नानमनुमाय तब वाक्ध- मास्य हेतुत्वं कश्पयित्वा शक्तिं कलर्ययति तदुत्तरं विशेषयोः कायै-कारणभावधौरिति चेत्‌, न, प्रथमं प्ररत्तिमाब-कार्य्याम्वितन्नानमाबयोरनुमानं ITS ARAMA AIT मानाभावात्‌ षटादिपदशक्िग्रहस्य तेन विनापि सम्भवात्‌। 4 च तदृमुमानसाममरौ तद्‌ादत्तेति वाच्यं | तदा व्याप्यादिस्मतौ मानाभावात्‌।

एटालेव्ययेः, want श्शरागङ्गो कारात्‌ करियामाजस्य तिजन्व- त्वाभावेऽपि न व्यभिचारः । "कार्य्यान्वितश्ञानमिति कार््यालान्वित- warfenfaane:, शक्तिं कश्ययतोति काययैलानितन्राष्दशच्ा- we काय्येतावच्छेदक TUITE, ‘fanaa: चटागवनकाययेता- ज्ान-घटमानयेतिवाक्धयोः, ‘wan इति diated: । aq अटादिपदानां विशिग्य तम्सदर्थेन्चानश्रक्रियहानुपपन्तिरेव मानमि- त्यत आह, "जरादेति, ‘ufwawer विभिव्य auzien® whsae- सयेषेत्यथेः। न च तदमुमानेति, तथाच area मानमिति भावः।

ufaar cea) खभिचाराप्रतिसन्धानद प्चायाममु मानाविरोध ew भघटादौति, तथाच तदन्धथाजुपपन्तिनं व्च मानमिति मावः | शतच पर- Tee परस AMT कार््याभ्वितच्चागोपख्ितावन्वितागत्ववव्‌ षटा- गयबका्ैताश्चागोपख्ितौ कागेताच्चानो पद्धिविभ्रौखात्‌ तदुपर्िसावपि सामान्धतो हेतुलायषान्न savant, इन्र वा aa । अतश

WRT TSS श क्िवादः | g<e

सामान्धयोः काय्य-कारणखभावप्रहो विशेषयोस्तबात्व- प्रहे हेतुरिति चेत्‌, न, विशेषयोरग्बय-व्यतिरेकाभ्या- नेव तद्‌ ग्रहात्‌। यथा भुम-वह्िविशेषयोः काय्ये-कार- खभावग्रहे तत्सामान्धयोरपि हेतु-रेतुमद्धावो भासते अन्धा म TaN व्याप्तिः स्यात्‌ waranty विशेषयोः काययं-कारणमभाववित्तिनेश्य रव सामाग्ध- योस्तथाभाव इति चेत्‌, न, प्रत्यसेण विशेषग्रह योग्धत्वात्‌ सामान्यमपि भासते प्रकते च क्राय्यविशे-

WHA, 'ामान्ययोरिति। न च तावता सामान्यका्यये-कारणभावपरि- aera काय्यैलान्वितन्ञागलेन पदलेन काय्यै-कार भावे मानाभावः faa पदश्ञानवेनेव सामान्यकाय्यै-कारण- भावसषम्भवादिति वाच्यं । अ्रजितन्नानल्ावच्छिलस्ानुपस्ितलात्का- सयेवाजन्वितन्नानलावच्छिश्नख च प्रट ्ति्ेतुतभेवातुमानसम्भवादित्य- मिमानः गमु हेतुतया तस्योपश्ितिर्मास्त॒ समामविभ्िषेद्यतंया तु नियतोपखितिः ख्ादेवेव्याश्ड्धते, "ययेति, खमतेनाह, “अन्ये ति, ‘anta:’ | कारणता विग्रेवः बटानयनकाय्येतान्नानरूपः, "न सामा-

सामान्धहेतुत्वग्र इमेव werd, ^सामाग्धयोरिति, विणेषेतुत्वग्र wa प्रा- धमिक इति वैपरोमित्याद, "विशेषयोरिति | wet, यथेति, खमत- arate, “खन्धथेति, यद्यपि कार्यै-कारणमाव wa न यानि ख-घटयो- खत्सस्वेऽपि तसदसश्वात्‌ उपाध्यम वस्य तन्मते afr, तथापि मत-

ece aya fazrraalt

मेख कार शविशेषोनुमितौ a सामान्धमिति न युग पदु पर्थितिः। अथ विशेषयोः काय्यै-कारखभावात्‌ं सामान्ययोरपि - तथात्वमसुमापथतति चेत्‌, afe वि्येषयोः कायय-कारणभावावगमः -प्राथमभिकं ईति तम्मूलकः प्रथमं पद विशेषे .शक्तिग्रह खव स्यात्‌ निष्य- योजनकत्वेनान्तरानुमितो मानाभावात्‌ यच्चोक्तं ASA कारखतयोपस्थितं कार्य्यान्बितत्नानमपहायाम्वितन्नानं कल्पयित्वा तच शक्तिकर्पनमयुक्तं उभयथा गौरवा-

न्यमिति न काय्यलाब्वितज्चागत्वावच्छिन्लमित्ययथेः, म युगपदुप- fafafifa. काणलाण्वितन्नानल-घरानयमकाय्यताश्चानलदूपयो सामान्य-विग्रेषधश्मयोने युगपदु पथ्ितिः, ` प्रटत्तिखामान्येन तदनु- माने मानाभावादिव्ययः, तथाच aa सामान्य-विगशेषधष्मयोयुगप- दुप्थितिस्तचेव विशषकाय्ये-कारणएभावय्रदस्य सामान्यकाच्छकारण- भावविषयतामियम दति भावः। | “पद्‌ विशेष इति चटादिपदानां रत्येकं घटादिज्नानेष शक्रिग्रह इत्यथैः । 'उभययेति उपखितपरि-

विरेषेणेदमुक्तमित्याङः | ‘fatten? काय्य॑-कारणभावयहे, 'सामान्यमपि' सामान्धकाय्थे-कारकाभावोऽपौ्य्ः, रखतदपि क्षाचित्काभिप्रायं, “का्विशे- खखेति, कारयत्वेनेति शेषः, ‘mentee’, वि्ेष-सामान्धकागे कारखमावयो रिति शेषः | यदा sara सामान्योपस्धितौ सामान्धकाग्ै- कारणमावष्र्खा प्रहृते च तदनुपस्थितौ न eee यथाश्चुतमेव योग्यं | 'निष्ययोजनकल्वेनेति, व्याप्यादिङ्पतिविरुष्टादिति भावः। प्रथमं

श्ब्दाख्यतुरोयखण्छे शरद्धिवादः। ष्टः

दिति, aa, काय्याज्वितन्नानेऽन्बितन्नानत्वस्य स्वात्‌ afer तस्य अतस्तथेव शक्तिग्रहो न काय्यैत्वा- hia | अतश्व घटवद्म्रतलन्नाने ATE MTA aged तज्ज्नानमभावव्यवहारे कारणं त्वयापि खौ- ot) अस्येवं किन्तु तदूपस्थि तावप्यस्बितन्नानत्वं न विषय इति तस्येवोपस्थित्यन्तरं करूप्थमिति चेत्‌, न Tata afar विशेष्यमिति तदुष- लित तस्यापि विषयत्वात्‌ विशिष्टत्नानसामग्रौतो-

am श्रनुपस्ितकल्पनायास्ेत्ययंः, “कार्य्यान्ितश्चान इति विशिष्ट- सागतिरिक्ृलवादि ति भावः। ‘aaa’ azafees एव, लाघवादिति मावः । "कारवां गेऽपौति काय्येलां श्ान्तभावेणणपौत्यथः, ‘ang Te । Maas श्रज्वितश्चानस्छ सत्त्वेऽपि नाग्वित- wary तदुपल्धितमपि q waar eqs तदुप- लितमित्याशङ्कते, श्रस्तौति, ‘acafenafe का्यलानितन्चा- गेलेनोपखितावपि, ‘ae श्रन्वितश्चागलस्य, “काय्पाज्ितन्ानेः कासेलान्वितश्नामतवे, ‘sayy श्रन्ितन्नानल, toy समाधिः aaign । वस्छुतश्छ॒तज्नयेऽपयप्ितं कार््याजितज्नागलं न

सामान्यस्योपद्ितिमभ्युपे कायते गोरवान्र॒श्रक्तियह दाह, ‘welfare इति, 'अतरवेति, fafuefa, अन्यथा विग्रेषखस्याप्य-

fren विश्िबुडिनिं विषया स्यात्‌ विश्ि्स्याविरिङ्कस्याबभ्युपगमा- 62

gee aeafarntarat

fatenimramanaiy waar qzenfersre way osifafafaemafafa eafawrenteera जतिन्रानं ज्ञापि arefaafafa न तव safate पदाथः खात्‌ जातेः केवखोपस्वितो च wafers dfaqdted म ara wa आातिविचिशटच्ागो-

पदजन्वलावच्डेदकं meufen तादूश्रक्चाने afer fag काष्येलान्वितश्राष्दलमेव, तच्च प्रटन्तिडेतुकामुमानानोपख्ितमिति मायमनुयोम cae ae) (जातिनश्चानमिति जातिप्रकारकञ्चान- भिव्यथेः, (जातिविशि्टिज्नानमिति . अक्िविगरेव्यकजातिप्रकारक- च्वानलमित्ययेः, ‘afew’ व्यक्तिविगशेग्यकश्चानलं, ‘arfawri जातिप्रकारकश्चानलं, 'जातिरेवेति जातिप्रकारकश्चानलावद््छिखे एव पटानां wfeae दति न erfeme:, जातिप्रकारकनश्चान- aerqufenatfefa wa” । aq केवखलजातिरिषवक्चाव एव जातिन्चानलश्ुपखितमिति तदेव wreaweemaecaft- त्यत wy, 'जातेरिति। “जातिविश्िष्टश्चानोपख्छितेरिति कि-

दिति भावः | aferacaure, ‘qatfa, अख वदुषख्थितिखधावि ब यौमपद्यगेति म Seatac इत्यादयश्च निराकरोति, नग केति,

necrenqtivgas हिवः | ७९९

ofetefanratreaasty गौरवादट्ष्यकलेशन्धक्चभ्य- aay जातिविशिषटच्रानत्वं न शकतावच्छेदकं जिन्त जातिद्रागत्वं लाघवादिति जतं तरितुन्यं; न w ंयषद्पखितो खाघवानतारोन चाच युगपदूयलिविति- रिति ara वि्जिष्टश्नानस्य विथयष्यविषबत्वनियव- मात्‌ | fay मयेदं कामिति चानं स्राघ्रादुपपादकं ्ररर्या स्वकारलत्वेनासुमितमतस्तब wk Teta VATS पपादकविषयत्वात्‌ कख्यनायाः। म तिद का- खमिति चाने, तस्य साश्चादु पपादकोपपाद्कत्बात्‌ | frre तिप्रकारकश्चागनिगोपख्िते रिष्यथ, अक्रिथ्चानेति ष्यक्धि- विरेक विवचलेऽपोत्येधेः, farafawer लातिपरकारकश्चानल्वि-- . जव्यकलधेति Re: । erg तदु पल्ितिष्ठथापि न जौगपेनेति कथं शाचवावतार ere निराकरोति, “न चेति । शाचादु- went प्रहस्तिकारखताबन्छेद कावष्डिशमित्ययेः, “अत इति उतिडाष्यताश्चानलेन प्रहज्िजनकलादिग्ययैः, तनेति तचेवेत्ययैः, ‘ererfefa, aa गय vanfz:, wane प्रजिकारकतावन्छेदकाः बच्छ निह अ क्रिविववकःतवा दित्यः, TET: अड्वन्बथा eau का्यताश्यलनिष्टश्क्िकश्पनायाः, तथाच we Te ‘fafuefa, aura विथि-विधे्ययोयुजपदुपरश्िविरेषेथेः । अहि

परदततिलाष्तादुपवादकतेन तच wire तथाह, ‘feet, स्थापि waist war खादन्धकमभ्वलयं ata गुक्यमिति भादः । wage.

‘BER वश्वचिन्तामणै

अथेदं का यैमितिच्चाने aaa परम्परयानुमानकारो ममेदं काययमिति waaay waaay नं शक्तिकस्यमा, afe इतराग्वितन्चानशचयेव काथयैवा- चकपदसमभिव्याहारेणेव काय्याग्वितच्रानसम्भवात्‌ं waa न तच शक्िकल्यनमिति qe |

नन्विदं कामिति त्रानं साक्षादेव want an- ब्यताप्रयोजकयावदेकविशेष शस्व स्वगतत्वप्रतिसन्धानं सहकारि तेन नातिप्रसङ्गः | न ख सहकारि विलम्बेन

aurfa शक्रिः स्यादिति ara “साचादु पपादकोपपादकेति प्रिकारणतावच्छेद कावच्छिननस्य मतरृतिषाष्यतान्नागसख far- वणश्चानादि विधयोपपादकलादित्यथः, “meat maya बेद्यथेः, “परम्पर येत्यस्य विवरणं “श्रनुमानदारेति, “अन्यलन्यलेनेति; mae चेत्यपि ` बोध्य, एवमथेऽपि | |

त्र मद्‌ शे विष्यक्रनवोनमतमाहइ, .नण्विदमिति, इदं” पाडः fea, ‘ararza प्रवन्नेकमिति प्रत्तिकारणतावच्छेटकावच्छिश्- मेबेत्ययेः, पाकतमादिध्ितावच्छेदकककाग्येतान्चामत्वेभेव प्रवेक स्वादिति भावः । नन्वेवं पाकादौ खश्त्यसाष्यतान्नालदश्वामपि nefaney can we, "कन्तेवयतेति, "यावदेकेति aaa: ware, “अनुमाबडारेतीति प्रका्रः।

नवोनमतेनाश्रङ्गते, 'नग्िति, atta, तदुक्त Me वः -आाहुप्रकर यवत इत्यादि । “यावदेकेति tate ante, तेन ब्धः

श्ब्दास्यतुरोयखष्डे शङ्धिवादः | ७९३

erage साक्षातसाधनत्वं निवत्तेत इति चेत्‌ , म, खाघवेन ममेदं कामिति Marea ATR, यजा च भविष्यदिषया कायतानुमितिस्तथोक्रमधस्तात्‌ | अपि च यादृशस्य पुरुषस्याविगोौतकतिसाष्यमिदं ताहशोऽहमिति Wa प्रह्तिहेतुः सतकियमा शविषय- कछतिसाध्यताच्चानस्य सिदविषयस्यासिद विषयेष्छा-

तथाच पुदषाम्तरोयपाकषृतिखाध्यताभयोजकलेनावष्टतं शत्‌ चत्‌ प्रवन्तेमानपुरव विशेषं तादु शसकल विशेषणस्य सखगतलप्रतिषन्धान- मित्ये, aq विशेषं ओदटनकामना-तस्ाधनतान्चान-तष्डला- QIAN A, खशत्यवाष्यताश्चानद श्रायाच्च म तत्‌ खगतल- अतिशन्धानमिति भावः । शाकान्धाधनमलं' कारणतावच्छेदकावच्ि- aa, .कास्यतालुमितिः' हतिषाध्यलानुमितिः, याद्श्ख्येति श्रोद- भकामादिमत waqu:, “श्रविगौतेति बखवद निष्ठाजनकत्धयेः, “द” पाकादिकं, “शत-क्रियमाणेति, परकोयपाकेति ie) ननु समान- प्रकारकलेनेव काय्ये-कारणएभावो न तु समानविषयल्वेनापि गौरवा-

पदानर्थंकयागन्वया दितः, “ममेदमिति, यद्यपौढसाधनत्वविषयकत्वमपि ay तथापि तदन्यस्य पररोक्घस्य रवकारव्यवच्छेद्यत्वे awa) was दुग ALKY परृतपाकादौौ guefaenuy निराचष्टे, “यथेति, ब्वसमानप्रकारकत्वेनैव fad गमु समागनिषयत्वमपि at मौरवा- fama are, ‘cera इति, ददान हतिसाष्यताच्चागं हेतुः fez च पाकादौ तद्वाधिवमिव्पि दोषो बोभ्यः। stefan © साच्लाव्‌-

8९8 वस्वचिन्तामग्यै

सुत्पादकत्वात्‌ इच्छायाः खप्रकारकधौसाध्यत्वेन सथा AHAB: ARAMA aT Sa | साध्यतापौजनग्धत्याच | अपि चास्तु weet ara | aim वाक्यस्य साघ्ात्कारशतागोधात्तव अतियः तथापि पञ्चादाबापोडारेय पदवि्ेषस्येतरान्विति- स्वार्थक्नाने छक्ति serait array न तु ae त्वेऽपि गौरवात्‌ अग्धलभ्यत्वा्च । म चेवं प्रबम- | प्रहस्तस्य साक्रात्कारणतागोधस्व तम्भुलककाखान्बित- `

दित्यत श्राह, "दच्छाया इति, ‘wen साधणामोति मत्छतिलाच्य wafer, प्राथमिकसाभान्यका्यै-कारणनावयदे seater masse पञादावापोडापेन तच्तत्यदा्नां तकदवन्नानेषु wiecy न्‌ तस्य प्रभे इत्याद, अपि चाखिति, लाचात्कारवतेति ate । {्वितच्चानलावव्छिलकायैताप्रतिषोनिककारवतावोधारिष्ययैः, A का्व॑लान्वितन्ञानले, शक्तिः" शअवष्छेदकतायदहः, !इतराष्वितेति अन्विततसदथ्ाननादव्छिल cart: । भ लिति सामान्यकाय- | कारणभावपदे we प्रवेशो विगेवकास्ये-कारकभावयद्ेऽपि त gan इति निथमे मानाभावादिति भावः । “काष्जाज्वितश्रनि

कारयत्वमवधारयतौतवजाह, “आपि चेति, “न्धलम्बत्वाच्ेति, ere ल्दादिदयकषिकस्पगोत्तरमिति मन्तं । वभभूलकेति, te arcane Awa तदवच्छेदकतया कारपगाण्छक्तिख तन्मते पदार्था न्तरं aqerwe चेन्धरेष्डेबन्बशेतदिति भावः। walt तुमा, “बाण्ेति ¶ ऋआ”

WITS. EMT: | ७९१४

अङ्धिक्रदस्वय च गाधा स्वादिति aa) दृश्यात्‌ अन्बणासिदिमपश्यतो fe बालस्य स मूत इति तस्या- AAA गौरवान्धसभ्यत्व-तकं-सशलतप्रमाखभन्ध- AAT वशवत्वात्‌। म चोपजौव्यवाधान्न तथा प्रतेतौति वार्थं | aster मानाभावात्‌ । देवादि प्रथमं agen न तु पद्विग्ेषश्क्तिग्रहे तस्य हेतुन्बं तेन॒ विनापि तत्‌सम्भवात्‌। 4 चख प्रायमिकत्वेन

aweta काग्येलागन्वितन्ञानलेऽबच्डेद कताग्दश्ेत्ययेः, "वाथेति अप्र wafer, “न्यथा सिद्धमिति अन्ययोपपन्तिकमित्यषेः, ‘a WUTC इत्यथः, “Ww अपमालात्‌, एवमये- $पि, “अम्बश्न्वलेति, नक्धेपदमजोत्कटको टिकसन्भावनापर, "वख- Quy प्रमालात्‌, एवं श्वेव, बाधात्‌" अप्रमालपसङ्गात्‌, तचा परत्येतोति चग्वितसायेन्चावलावच्छिशे पद्वि्रेवाणां अक्ति प्रये Mat, ‘even इति warenfxqwe fatanfrav- वनो खले मानाभावादिल्यथः, ‘afer wean: प्रायमिक-

आव्य न्वितद्रक्ियहः, sara यद्यपि भ तकंख्तथापि अदि we स्यारन्धभ्यं न स्यारिन्ादिवकंपयोणकतया वकंत्वोक्िरिग्याङः। वकंपदेव सर्काग्तरमेवोष्धं ग तु तदुभयान्बिवं तदिग्ग्धे । तंपरं ्ागपरमित्यषरे ।

'डत्तरख्छ' अग्वितमावच्चक्िगहस्य, तिन दिनापोति, qaitgana- af. शेवः, sary कार्थ ग्वितद्नक्वियद्स्य पदविश्ेषद्क्िपहेडो पनोष्यतव-

sed -araterntaat

werd व्यभिचारात्‌, मापि aa: प्रथमं प्रतौय- मानत्वेन ware सर्वेषां शरौराहम्प्रत्यये- बन्द्रतार- Ao कादिपरिमाखस्य सब्वरण्पत्वग्रहे ख व्यभिषारात्‌। अतएव पुवेकस्यनातः करूपनान्तरप्रसङ्गः स्वादिति निरस्तं । यजानन्यथासिङदतयो पजोव्यतया वा ware पुवंकल्पनायास्तच तथात्वात्‌ | किञ्च प्रथमं काया- म्वितन्नाने वाकस्य साश्चात्‌परम्यरोदासौनं कारणत्व-

त्वादित्यथेः, श्यभिष्ारादिति इदं रजतमित्यादिभमस्य प्राच मिकते तदुक्षरवन्तिगो विगेषद शेनणन्यन्नागख्ेव प्रमाला दित्यषे, 'वशवत्वमिति साखात्कारणल्यादेव बाधितमित्यर्थः, “अहग्म्ययेः ayaa, “शअश्पलग्रडे"। “श्रगन्ययासिद्धतयेति प्रयोलनान- caffra उपनोग्यतयेत्ययः, तथात्वादिति पूम्वकख्पमातो विष- Gamera दोषलादित्यवेः । पूव्वेकश्पनातो विपरोतकख्यनेव म भवतोल्याह, ‘faefa, वाकात्परन्परीदासौनमिति ardar- व्ितन्नानलाभ्वितन्नागलावच्छिलक य्येताप्रतियो गिकलेना ज्वितन्चाग-

fafa भावः। श्यभिचारादिति. मस्य प्राथमिकस्याप्यवसत्वादिन्धः | “सर्देरिति सर्वस्य प्र्यत्वेनेख्यंः, तेन प्रये श्मिचारोऽये ज विरष्यव- दति बोध्यं । रतश्चाभ्यपगमवादेनेति मन्तव्यं । “चेति, wan we- wr खदिषये प्रवेकमिति प्रथमकस्यनाया अब ध्यत्वे तवान्यथास्वाका- पर्तिरिति भावः | waar समाहितं | वस्तुतस्तु Magar pea wa taney, "किञ्चेति, “उपायस्येति, यद्यपि प्रत्धच्छेऽग्वय-व्यति- रेकाटिदपायः, तथापि नुमाने लिङ्गघटकतया aud तात्रयथै | aq.

शब्दाख्यतुरोयखब्डे शक्तिवादः | 8९०

are awa न तु विग्रेषोऽपि उपायस्यान्वय-व्यति- रेकादेरुभय विश्रेषसाधार शत्वेन तत्‌संशायकत्वात्‌ , west बाधकाभावमिशयसहषटतो frase: | म WINGY बाधकस्याभावमापाततः खतो दशे- नमायेख बालो faaqatfa | save प्रामाश्यस्यौ- त्स गिकत्वेऽपि बाधकाभावसहरतनिश्यादेव निश्चयः, अन्यथा प्रमाश्रमा वा साक्षात्परम्परासाधनं वेति

लावद्डिलकाय्यताप्रतियो गिकल्येग चाविगरेवितमित्यथंः, अश्वमे- धादौ सगंकारणतायदवत्काय्येतावच्छेदकमविषयोशत्यापि कार- शतायहसमवादिति भावः। न तु विग्रषोऽपौति a तु निर्न खाचात्वविगरेषितमपौत्यरथैः, उभयविशेवषाधार एतेनेति साकात्‌- कारणत्वे परभ्परया कारणत्वे च सम्भवेनेत्यर्थः | मनु BATA भावग्रद रायां काथ्यैटृश्तितिया उपस्थितल-काय्यैतावच्कछेदकलयोः सहचारद्‌ शेनसदकारात्‌ सालात्कारणएल्निञ्चयः कथं न खात्‌ खाघ- वादिश्चानवद्ूयोदशेगरूपोत्सगेख्यापि प्रमाएसद्कारिलादित्यतश्राइ, 'छत्सगौीऽपोति निरुक्रम्डयःख्चार यशोऽपोत्यथैः | “च्रौत्गिंकलेऽपि' waaweftaan ग्टहोतत्वेऽपि, “साचात्परन्परेति, arcaa-

त्वग सद कारात्‌ साच्तात्वनिश्चयः स्यादित्यत are, “उत्सर्ग ऽपौति, कदा- चित्तत्निखये aa याग xfa yatte णव aera । भनु यदि बाधकामाव- fraverad रवोत्सरगा निखायकस्तदा faa बाधकामावनिखया- देव त्निखयसम्भवात्‌ बाधकामावोऽप्यनियमरूपतया बाधनिखये परं मोत्सर्गावतार दति तञ्निखयाभावः परमपेच्यतां ग तु तदमावनिखयोऽपि

तथाव बाधकनिखयसन्देषहेऽपि तदवतार इत्यपेयं इतत We, “खअन्धथेति 63

ex avaCernteat

daa: wift न स्वात्‌। यश्च इषंरेत्‌नां बहूनां सम्धवादित्यादि, तख, स्तोग्होतदषरेतुस्तमपाना- देर्षाधावतारादन्धस्य इषेतोर गरहादुपस्बितत्वाद्ष- याद्कत्वाश्च पुजजग्मत्तानस्येग WHR AAT | अन्यप्रियन्नानं wate भविष्यतौति शङ्कायां कथ- मेवमिति चेत्‌, a, रवं हि कायाज्वितन्नानेऽपि एक्तिमे awa, प्रयोज्यन्नागदेतूनां बह त्वादनन्यथा- सिडशब्दासुविधामस्य ख तुख्यत्यात्‌ अम्धप्रियस्वान्ना-

STUMP सलार गहरूपस्छो स्समेख् awifef भावः |

—————— परलावच्डेदेन AAG सखरूपगक्रौ HrafarhrTea प्रवेशेऽपि म बाधः, न वा विपरौतकच्नेत्यपि बोध्यं । ‘eats अं we: frags: इवेला दित्यसुमामेनेत्धयेः, “अन्यप्रिषश्चानमिति, ‘qmafefa शहापि इषंडेतज्ञाने शब्दस्छान्वधाद्यनुविधानखत्वा-

ag सति सर्नमौत्समिंका यतिश्चये ततृसंश्यो ग स्यादिव्यर्चः। म चोत्सम- fou, अग्वय-व्यतिरेकाभ्यां तस्यापि लाघवादिवत्‌ प्रमाणसषशकारित्वा- भ्युपगमादिति दिक्‌ इति पकाः |

‘od होति, यदि च UPA खनावश्यकत्व ्ङ्कापि्राचौत्येन वा खप्रवि- qaqa a तुल्यमिति wai कोटिश्नानामावादपि म श्ङ्ेदाङ, “न्येति, ‘fara द्रति तथाच aaa तदजुपद्ितिसतच्च सिडा्थग्रक्कियशो- ऽविकल tad: | नन्वेबमन्यप्रियश्चानामावविग्ेनितो wat ग एचनग्न-

WATTS शक्तिवादः | ७९९.

नाच चामेऽपि वा तदा तदुपस्ितिनियमे माना- भाषात्‌ ween: लिक्गाभासजन्धकाकता- कौयसम्यल्रसंवाद्‌ासुमितिवद््षेश लिङ्गेन yar नानुमानसम्भवाञ्च। न चाभासजत्वेनानुमितेभरं मत्वे negates समः, विषयस्य तथाभावेन तयो- wag | यथा कथित्‌ awaited wegua घटमानयेति fags स च तमानयति तदा चेतनव्यव हारादिव तद शौ बालो Borsa | इयं किया

fark, ay gure हेतव एव सम्भवतोति भावः । | way एव ग सम्भवतौत्याह, अन्यप्रियसेति wre मरियवेना- Wg: "सन्दे हाभावोपपन्तेरिति सन्देहच्येवाभावाचेत्ययैः, ‘we खिद्गेनेति व्भिशारिणापि wo हेतनेत्यथेः, ‘qurafa श्रयं पुजजकपन्नामवांम्‌ इवेव दित्था दिकमे्ेत्यथैः, तथाभावेनेति अवाधितलेनेत्धर्थः, तयोः” wafafa-afrawat:, कारणष्य wa- लेऽपि area ware इष्टान्तमाइ, "ययेति, वदग्वथ इति Te: ‘aw टार्पुजकः, ‘erage’ अनुभाविकां शक्तिं wari

arama feg acquit तदटविश्ेषिवं शथमिचारौत्बव are, “चिद्मासेति, तथाच afracrercacnra fayaatg तत्‌ सम्भव दति नादः | (तयोः, agfafa-ufeayat:, warped कृषान्तमाषट, यथेति, न्व चेति cress wean, 'शतोति ornate, तथाच qy- धमवाबजात्‌ setae wet मातमिति wa । न वेदमये परश्ाप्रसिदधिः,

yee avaferataat

सतिजम्धा सा ज्रानजम्धा aq वाव्छजन्यमित्यनुमिति- परम्यराया waste तहेतु शक्तिग्रहः तश्नन्यश्णब्द्‌- aya यथाथ खव विषयस्य तथाभावादिति fae

श्रङ्धिगरप्रकारमेवाह, “इयमिति, ‘afar खसमानाधिकरष- क्ञतिजन्या, तेन waa, ‘ar एतत्किधाखमानाधिकरण्ठा शतिः, (ज्ञानजन्या खसमानाधिकरणशकास्लान्वितश्चानजन्या, "तत्‌" एत- क्नियासमानाधिकरणरतिसमानाधिकरणौग्धतं areas, “श्रतु मितिपरन्पराया इति, तजेत्यादिः, ‘agaufeay दति तद- GA: Aaa PaaS पद माचकाय्येतावच्छेटकताह इत्ययः, 'तव्न्येति अनुमितिजन्येत्य्थंः, aia Rana श्रसु- भावकश्चक्रिश्चागमपि श्राष्दधोष्ेतुरिति aaa, 'तचाभावादिति अवाधितलादि्यथेः, “सिद्धार्थऽपोति सिद्धत्वेन काय्येलानग्वितिशाष्द- बोधेऽपौति यावत्‌, श्किग्ड इति शब्दस्य कारणताग्रह इत्यथः, ‘cea “सिद्कमित्यद्छ ae नातो गपुषकलिङ्गतानुपपत्तिः। “्रत- एवेति ग्रष्दशख्छ काय्यैलानन्विति शाब्दबोध प्रत्यपि जनकल्नादेवेव्ययेः, विधिवाद्धयञ्रवणं विनापोति गवः, यथाश्रुते “यन्न दुःखेनेव्या्ये-

काच्चनमयोऽगरिरि तिवव्‌ तदौयत्वेन प्रसिडधहृतेरेव प्छत्वात्‌ तरव तद्देव ata णद मत्वं पसिडधकृतौ च्चागणन्धत्वस्यावाधितत्वात्‌, णवं तदौवत्वे प्रसिडन्लागं cele aera साध्यं त्र चोमयांश रव sae । बदा छतिसाच्ाष्णन्येति साध्यं । म चेदमबाधितं, अतण्वानुमितेभ्नमत्वाव्‌ दारपएचककिमा खड्चतिजन्येति सामान्धब्यापिपएर स्कारेख anatase: |

ए्रम्दाख्यतु रौयखष्छे ग्र्तिवादः। BR

सिदर्थेऽपि शक्तिग्रह इति । अतरव ^ यद दुःखेन

azefa विधिगरेषौग्डतलेन विधिवाक्येकवाक्यतया काय्येताविष- wate प्रत्येव wana तेन ete श्रक्िगद्े बाधका-

'खतर्वेति सिद्धस्यापि germ वाच्छार्थानुमावकल्वादेषेतयर्थः | गतु दुग्डासम्भिन्नल्मवासम्भवि, आआद्यन्तयोरतभ्नियमात्‌ | यदि च acee- इततित्वं aq तदा अस्मदादिष्ठखेऽप्यस्ति | न चागन्तरमित्यनेनाविरललम्- प्रवाहो दुःखासम्मिन्र xara दोष इति are) कतिपयकालावच्छदे- गाक्लदादेरपि तथा सम्भवात्‌ | न चाभिक्षाषोपनौतमित्यनेन तच्निरासः, चक्व्तिमखे auf सम्भवात्‌, अन्यथा aa श्वातिप्रसकनिरासे विद्ेषणान्तरवैयर्थादिति। aa केचित्‌ रकअन्भावष्छेदेन दुःखासम्भिब्र- mica नानेव पत्तिनिमित्तं अन्यथा विशरेवश्तैयर्थयात्‌ तदुपस्थि- deg वात्यण्ंग्राइकल्वात्‌ Tay ग चक्रवर्भिद्चखातिप्रसकुः इत्या, तचिं, रवं हि मानार्चत्वपधैवसाने गौरषात्‌ तथा तात्यय्ययाहकामावाच । या- ववि न daw वावदेकमेव प्रननिनिमित्तमभिमतमि्येके | wa तु खध- व्जन्धश्र रौ रजन्यसखल्वोपलच्छकमिदं | न च ating wer, TT दुःखेत्पतेरधम्भजन्यत्वात्‌ FIAT ASA TMC माएनामावात्‌ | ग च खर्गिंश्ररौरेऽपि मरणजन्यदुःखसम्भवात्‌ खधम्भजन्यत्वं AMY दुःख- चाप्यत्वात्‌ ^ते नराः gee इति दुःखार्पत्वपरमिति are । farey- बाघकामावेन व्थापेरसिद्धेः सिद्धौ वा मरयदुःखननकाधर्म्मान्याधन्भाजन्य- WMT तात्पर्यात्‌ । न च खगंहेतुपुरच्तयश्यङ्गया खगेऽपि दुः- खोत्पत्तदेषताद वश्य, aca ““खरगेऽपि पातभोतस्ये्यादौति are | az- नत्वेमाप्यधम्भ वि्येषणादिवयेक्े | Tat खगिं प्ररौर छख माच्ावच्छेदक- मिति यदि वचर दुःखधोसतदा भ्नान्तिः खतरण्व तदम्भमाषणन्धमेव | केचित्त अविरलसम्नप्रवाहइचिर ख्यायोष्छामाचयोनिदुःखासम्मिब्रद्ठखत्वं तथा, अत- रव वल्मकारिकेव धौः चक्रवभ्भिसखे ्वश्यमन्धतमविगरेषणैकल्यमित्याङः |

१०्द araferntaat =

afar म च यस्तमनन्तरः। अभिलापोपपनौतष्च `

भावात्‌ । “यन्न दुःखेन सममिशमिति, न दुःखेन ei? न दुःख - समानाधिकरणं न दुखावच्छेदक शरौ TAU ales धावत्‌, अन्यधा afte: सुखस्याणयात्मनि भावि-शूलदुःखसमाभाधिकरणलादसम्भवा- पत्तेः दुःखावच्छेदकान्तिजा तिमच्छरौ रावच्छेमिति निष्कषेः, तच्च एकजक्मावच्छेदेन दुः खासुत्पादएव सम्भवति तेन राजचक्रवत्तिनो- धारावाडिकसुखमाजावच्छेदकयपुष्परो पाकमाजजन्यखष्डररोरमा-

दाय aafauae मातिप्रसङ्गः, खगिंणो मरणेऽपि ग दुःखं ते

मराः सुखब्दत्यव इत्था दिवेदेन तथेव बो धनात्‌ पापलश्ररोर विरहाच। अतएव खर्गिश्ररोरेऽपि पातभवलणम्यदुःखश्रवष्टाद सम्भव रृत्धपि निररं, पापजशरौर विरडेणानायत्धा TA संसारनिन्दामाजपरतात्‌? gaya धर्ंजन्यमाबदन्तिजातिमच्छरौ रावच्छेधसुखल्वं खगेत्मित्यपि बदन्ति। द्दुःखपदं वा मरण-पातभोरुलादिजन्यदुःखातिरिकदुःख

परं, “परस्मिति wet जौ किकस्ुखापेचयाऽपकषेः त च्डुन्यमित्वधे, "अनन्तर" wa विच्छेदस्तद््‌ हितं खाअयावच्छद्सुखानधिकरण- कालोशरोत्पन्िकसथावच्छेदकषन्निजातिमदनव्छेमिति यायत्‌, पटं जातिपर, afte: सुधुप्रावपि मानाभावात्‌ युगपत्छकं AYTSY खष्डपमरखयाभावात्‌ सन्ना -द्ग्यलादेः खा श्रयावच्छे्सुलान- चिकरणकाचाप्रसिद्या ग तदादाथासम्भवः, तादू्रसुखावच्छेदका-

इभिजातिमच्छरोरावच्डेद्यमिति वा wats we, wai

स्वपदं afinticafeerfrt, इत्यश्च युगपत्धकखब्रह्माष्यमक-

प्ब्दासखयतुरोयखम्डे wae | ४५०३

तत्‌ aS खःपदास्यदं ” a इत्यथ॑वादोपश्िते सुखे बेदादेव खगेपदस्य शक्तिग्रहः न तु बन्दनादो सुखो-

चाभ्यूपगसेऽपि म ofa) । श्रभिखाषोपनोतश्चेति सुखाभिलाषा- TAT तत्घाधनाव्येम विखम्बासहमित्यथेः, खषमानाधिकरणस्तदिषय- काभिखाषोत्यस्यनियतखामंग्यनन्यमिति यावत्‌, खगिंणं ava विलचणमदृष्टं यतः सुखविषयकाभिलाषोत्पन्तिसमथ एव aq कारण्णनां सर्व्वां सम्पत्तिरिति भावः। खषमामाधिकरणत्यमि- खाष विशेषणात्‌ संषारितादश्रायां खगेविषयकाभिलाषे खगानुत्या- देऽपि a चतिः। खसमानाधिकरण्लश्च सखावच्छदक शरोरावच्छ- wa, अभिलाषव्यतिरेकोत्पल्लखऽव्यात्निवारणाय निषेधदयगर्भता, “खःपटाख्यद मिति खरादिपद शक्यमित्ययेः । न चाग्रस्तत्वादि विशरे- awa ताद्शसुखद्टेव दुःखावच्डेदकाटन्तिजातिमच्छरौराव- च्छदयत्वनियमेनाव्यावन्तंकतया तादृश्रजा तिमच्छरो रावच्छेचसुखलस्येव शक्यता वच्छेद कल्यौ चित्धात्‌ यासादि विश्िषटैतादृशश्ररौ रावच्छेद्यसुखे मानाभावादिति ara प्रत्तिमिमिन्ते विगरेषएवेयथ्य्यादोषलात्‌ TAR स्वारसिकबोधस्तस्याग्यावन्तकस्यापि ग॒रुतरस्यापि शक्य तावच्छेटकल्वादिति भावः। बेदादेबेति खःपदाख्यदमितिवबेदादै-

(९) तथाच TAR सकलब्रद्यार्डेषु प्रलयानन्तर पुनः wat स्यां खर्मि- श्रौ रोत्यत्तौ सत्ता-गव्यत्वादिकमादायासम्भवो बोध्यः, नादे संसारे ख्गे-प्रलययोरसङह्ृवष्नातत्वादिति भावः। |

woe विर स्थायित्वं प्रवास्य बोध्यं । वेदादेवेति “ खःपदास्पदमिति

४०8 तत्वचिन्तामग्धै

परागेख सखगेपदप्रयो गाह्वेयतादशायाश्वाप्रयोगात्‌ सुखमेव wal, बहु वित्तव्ययायाससाध्ये तत्तत्कम्मेखि सुखमाबाथौ AANA इत्यथैवादोपसिते खगेपद्‌- तात्पय्ये'। न TATA TMA तद्‌ पनौते तत- श्व शक्तिग्रहः, तस्य खगेपदतात्पविषयत्वेनास्यद-

बेत्यथेः, “सुखो परागेण सुखजनगकताप्रतिखन्धानेन, “हेयतादभ्रावा- मिति सुखजनकलाप्रतिसन्धागदशायामित्यथेः, “सुखमेवेति अति- श्रयितसुखशामान्यमेवेत्ययेः, तथाच तव्जनकतात्मकश्रक्धषम्बन्धेन चन्दनादौ खगंपदप्रयोगो भाक इति भावः। गन्वेवं “यन्न दुःखेने- Maza वयथ्येमप्रट ्िसेत्यत Wy, ‘asa, 'तत्तत्कशणि' अरग्निष्टोमादौ, “खगेपदे ति “खगेकामोऽगिष्टोमेन यकेतेत्यभ खगं - पदतात्पग्थंमित्य्थैः, तथाच सामान्यशब्दस्य fare तात्पय्धेगाहक- तया श्र्थैवादशाफखमिति भावः । उपजोग्यलादि ति तात्पग्येयरहार्थं- मवश्सापेशणोयला दिव्ययंः, aaa तदुपखिते सुखविशेवे, 'ततएवेति, तज सखःसदास्पदमित्यभिधानादिति भावः। “खगपदे ति सुखसामान्यश्रक्रखगं पदेत्ययेः, शश्रास्यदत्वोपपन्तेरिति खगेपद विषय- तोपपक्तेरिव्यथेः, वाश्यलाभिधायकलमिति “ay दुःखनेत्यादे- विशेषरूपेण गश्ह्ममिधायकत्मिल्ययेः, शआ्रास्यदपदं हि 4 वाच्यत- वाचकमपि तु विषयतावाचकं तश्च starred सामान्यशब्दश्च विग्रेषपरतथा भिब्बेदतोति भ विग्रेषरूपेण शक्रिगोधकत्वं तस्येति भावः। कशिच्चास्य दोक्करि ति पाटः तच "तात्पस्बेविषयत्ेन' तात्पग्े-

wrasse शक्तिवादः | १०१

त्वोपपक्ेन वाच्यत्वाभिधायकत्वं गौरवात्‌, FATT च्ाप्रयोगात्‌ अ तिशयितसुखत्वं वाच्यं प्रयोगोपाधिर्व्वा- विशयः | न चातिशयस्य सावधित्वेन चखन्दनसुखेऽस्मा- द्यं खगे इति धौः स्यात्‌, रसादाविवातिशयस्य जातिन्वेनावध्यनिरूष्यत्वात्‌ | शअरतिश्यपद्‌प्रयोग्तु इतरन्नानापेष् इति चेत्‌, न, विचिकषहेतुसाध्यतया

farina, “Maze: श्रासखखदपदस्वेत्ययों बोध्यः । "गौरवा- दिति, anarte खारसिकमोधस्वसिद्क इति wa) नन्वेवं सामान्यतः सुखत्वभेव भ्रक्यतावच्छदकमस्त॒ किमतिश्रयस्च शक्यताव- चेटकलेनेत्यत श्राह, सुखमा इति, श्रतिश्यितसुखत्वमिति सुखनब्धाप्योऽतिश्रय इत्यथः, “Ae? श्रक्यतावष्छदक, श्रयोगोपाधि- रिति खुख्वत्वमेव शक्यतावच्छेदकमतिश्रयस्तु प्रयोगोपाधिरित्यथः, प्रयोगोपाभिलश्च विशरेव्यतासम्बन्धेन शक्रिप्रमया खगंपदजन्यशाब्द- बोधोत्यन्तिप्रतिबन्धकान्योन्याभावप्रतियो गितावच्छेद कलं, विशरे्ता- way तादृश्रश्रान्दबोधोत्यारेऽतिश्यावच्छिन्नान्योन्योभावश्च प्रति- बन्धकल्वादिति भावः। श्रतिश्रयपदेति श्रस्मादतिश्रयितमिति Veneta इत्यथैः, “इतर ज्नानेति श्रवधिन्नानेत्यथेः, श्रवधेर्वाक्यायै- घटकल्वादिति wa "विचिनहेतुसाध्यतयेति fafeat हेतु-

Raa: | “गैरवादिति विशिखव्याप्यत्व गोरवादि््थः, खगपदणशक्ति- Uwe प्रका रान्तरेखेति भावः। afe सुखमा wa खगेषदप्रयोगः

स्यादित्रत आश, ‘gua चेति, विविधो हतुर्याग-दानादिः प्रयेकं 64

god त्वचिग्धाममौ

विखसछथा तिज्यस्यानेकत्वेमाननुगमात्‌, सुखत्वावान्त- रातिशयत्वेनास्यागुगमेऽप्यनध्यवसायेन शक्छछग्रहाद- प्रत्यापत्तेः । सुखत्वावान्तरजतेख सुखमाबसाधारख- त्वात्‌ प्रयोगोपाधेनिराकतश्यत्वात्‌ खोके च खसा |

यांगदानादिस्तस्ता्यतया तथ्जन्यतावच्छदकतयेत्ययेः, “इखलावाक- देति सुखटश्यतिश्यपद वाश्यतलेनेत्ययेः, शरतिग्रयवाच्यवश्च वाच्यता- खाबन्पेना तिश्रयपदवत्वं तेन वाच्यतावच्छेदकभेदेन वाच्यताया- अनलुगमेऽपि a खतिः, सम्बन्धाननुगमस्सादोषलादिति भावः। “शनध्यवसायेनेति at जातिरतिश्रवपदाथं इति fafirenfarqea- ल्यः, “शरप्रश्थापत्तेरिति खगं परस्साप्रटत्थापन्तेरित्धयेः, श्रप्रन्तिः semana, इद सुपलच्षणं विनिगमना विरद्ेष्छतिग्रयपरो- त्कवेपदारैः गक्यतावच्डेदकतया सम्बष्धेवाननुगमतादवस्याचेत्यपि बोध्यं । नरु सुखत्वावान्तरनातिवेनानुगमः जातिलश्च खमबेतल- मित्यत आह, “सुखलावाकारेति, “सुखमाजेति, तथाच geaaar- aecang अतिप्रसङ्गष्य विवितेऽ्यमुद्धारादिति भावः । एतञ्च दूषणं yeasty बोध्य, अत्य नापषृषटसुखे मानाभावेन तख्छापि सुखमा्रसाधारणलात्‌ । warat afe प्रथोगोपाधित्वं। a च तजाप्यनमुगमो दोषः, तत्तद तिश्रयावष्डिलान्योन्याभावश्छ डहेतुला- दित्यत we, श्रयोगेति, ^निराकन्तव्यलादिति afore खमे-

शक्यत्वे नानार्थत्वापन्तिरिति ae: | छुखत्वावान्तरातिश्चयत्वेनेति । wats जिन्त खनानातिश्यसाधारसं नेकमतिश्चयत्वमिति दोषान्तर तादवष्डथं |

Wert irae wise: | woe

WY VVTAAIAG WN चन्दनादो खगेपद्‌- प्रयोगोखक्षखयापि a स्यात्‌ सातिशयसुखस्य wad तरसम्बन्धितया अन्दनादौ waar भवति तस्मात्‌ दुःखासम्भिननत्वादिनोपलध्िता सुखत्वावान्तरजाति-

पदणन्यलस्छानुगतानतिप्रसष्स्य दुग्वेचतया सखगेवाचकपदभेदेना- भन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावापत्या च निराकम्तव्यत्यादिति भावः। गतु “वन्ेत्या््यैवादोपनतसखस्य wae चन्दना दिजन्यणोौ किक- BS कथं खगंपदप्रथोग इत्यत आड, खोक सेति । खगेलमश्वमे- धादिजन्यसकलस्लगेसाधारणं चन्दमादिसुखषाधारण्छ्च stzerfe सुखष्याटक्षेका आ तिख्तदेव च सर्गादि पद शक्यतावच्छेदक मित्या wed, ‘afafa, “खखणयापौति, शक्थसम्बन्धाभावादिति भावः | शा तिश्रयेति विजातौयेत्यर्थः, ^तस्सम्नन्ितयेति जगकतातकतस्ष- भ्न्धितयेव्यथंः, ‘squfen अण्या बोधिता, “खुखतवावान्तरजा- तिरिति क्ौौटादिष्णव्यादन्ता अश्वमेधा दिणन्यघकलखगे साधारणौ

[णी

wana भातित्वमिद्यनुगम इति aa) तादृश्ातिशयस्य छख- माषडक्तित्वात्‌ कुच पक्तिरि्यमध्यवसायः विध्िष्यान्लानमित्यधथः । ay छखल्वावान्तरनातिमन्वेन स्मैव क्तियङ इति नाननुगमो न वागष्ड- वसाय दत्त aw, “सुखतवेति, तथाच सखमाज्न wa पयोगः स्यादिति Wa | THT लाघवेन Gens waaay बोध्यं । (तत्सम्बन्धि तयेवि aaqrayreatatay:, Waray रव ल्छशोत्धमिमाबः | ‘wenfefs, ataarentafate: war तदुपख्यापकतया च नार्थवाद- वैषथेमिति we) wert प्रयोगं परिमा, ‘canes

you | तत्त्वचिन्तामणौ

रेव वाच्या लाघवादिति चेत्‌, न, रकजातौयेतु- arg रकजातिसन्वेऽपि विलश्षणेतुसाध्यस्वर्गेघ्रेक- जातौ मानाभावात्‌ । विहितकम्मजन्यता च तत्त दिशरेषत्वेनेव, श्रनमुगतस्यापि जन्धतावच्छेदकत्वात्‌

चन्दनादिसुखसाधारणौ च जातिरित्ययेः, वाश्याः श्रक्यतावष्डे दिका, “लाचवादिति “चन्न दुःखेनेत्याद्यपेचया लाघवादित्यवेः, त््रकारेण खारसिकबोधस्वसिद्ध शति भावः। मनु fafeaae- अन्यतावच्छेदकलवेन सा जातिः खिद्योदित्यत श्राह, “विडितेति। गृ च नामाजातौनां जन्यता वच्छेद कले गौ रवाक्लाचवेन fafeaae लन्यतावच्छद कमेकमेव सामान्यं Regd इति aren ATE wae: कारफभाबे मानाभावात्‌ विहितलस्य सगंकार णेन वेद बमो धितत्ब- SWIM MATT कारणताया अ्रनवच्छेद कलाञ्च । न च धष जमककम्भेतवं वि हितत्मिति ara) तया सति qearwea ध्ये जन्यत्वात्‌ सुखत्वस्येव तदवच्छेदकत्वसम्भवेऽतिरिक्रजातौ मानाभावा- दिति भावः। नन्वेवं चन्दनादौ श्णथा कथं खगेपदप्रयोग इत्यत-

ay विदितकम्भजन्धतावन्छेदकत्वेन सा नातिः feafeaa any,

(विहितेति । मनु तन्तदिहितकम्मेवि्रेषजन्यताबष्छेदकत्वं तेषामिति अदि्ेषयोरिति न्यायेन सामान्धयोरुपि कार्थे-कारणमावः स्यात्‌ अन्यधा भन्धसनच्तात्‌ कारित्वमपि जन्यतवच्छेदकं म स्यात्‌ म स्याश्च WH जन्धता- वच्छेदकं अन्धत्वमिति । मेवं । eet तथापि लौ किकोतृकटघठखस्य विहितकर्म्मांजन्यतया चन्दनादौ तथ्णातौयस्चखसम्बन्धामावात्‌ लक्तवानुप-

पत्तेः । गु wifes विहितकम्मेजन्धत्वमिति चेत्‌, इन्त वरि

ग्रब्दाख्तुरो यखब्डे शक्तिवादः | ५०&

सम्रन्धमाषध्च लष्णा वौजमिति sara | wa देवता-

श्राह, "सम्बन्धमा श्यति शक्यस्य BAW: “लचण्ावोजं' शचणाखरूपं, nasty खगेटन्तिसुखलाश्रयजनकल्वादिरूपपरम्परा- way एवास्तौति भावः। wy नव्याः, दुःखासम्भिन्नलादिरूपेष ग्रक्यलेऽपि तेषां विशेय- fairer’ विनिगमनाविरहात्‌ खवघटितलेनामनुगतलाच् नाना- चवं दुर्वार, तथाच लाघवादश्वमेध-वाजपेया दिजन्यतावच्छेदिकाः गक्काख्ञामा दिजन्यतावच्छ दिकास्तन्तव्नातय एव सर्गादि पद श्रक्यताव- च्छेदिकाः दुःखासभ्भिन्नतवादिप्रकारेण खारसिकबोधष्टासिद्धलात्‌ "न्न दु-खेनेत्या््ेवादस्य च शश्यतावच्छेदकलपय्यन्ताबोधकलाशन तदिरोधः। भन्वश्वमेधादिजन्यतावच्छेदिका न नातिखन्दमसंथोग- पुष्यसंयो गजन्यतावच्छेदकजा तिभिः aga विनिगमना विर देष चन्दमसंयो ग-पुष्यसयोग-तरूणौखम्बन्धादोनां सरववंषामेवाश्वमेधादि- न्यखर्गो पधायकत्वात्‌ । ग॒ च चन्दमसंयो गादिअन्यतावच्छेदक- लातौनां भानालमिति are) विगिगमकाभावात्‌। न चाश्वमे- धादिजन्यतावच्छेदकजातयख पुष्यसंयो गादिजन्यतावच्छेद कजातौनां PIMA तच्नन्धतावष्छेदकःं तस्येव शक्यत्वे खतिप्रसङ्क LAMA, तस्मात्‌ लौकिकातिश्यिवस॒खब्याङस्षपा रलौ किकसुखमाचशत्िजातिने तवच्जन्धताव- WATT ग वा मागान्तरेय सिब्यतौत्यच्रेव तात्पग्धैमिति वयमालोचयामः। के चित्त विहितकम्भतवं वेदवोधितकार्यताककम्भेत्वं, तथाच तस्या- वच्छेदकतवे कारणतेव कारणतावष्छेदिका leas: | qatar खड्त्ति्धखत्वजातिमण्नगकत्व रूपपरम्यरासम्बन्धस्तयेलर्थः, णवं

ure वस्वचिन्तामनौ

faxgr: तथ्न्यखर्गाशां धामा चडेतुकलारिति are) शअश्वमेधारिं जन्यखर्गा शासुरग्शो सम्बन्धादिनागोपधायकतश्रवष्ठारिति चेत्‌, न, विनिगमना विरहादश्मेधादिअन्धतावनच्छेदकलातौनां चन्दभसंथो मा- दिषन्यतावच्छदकजा तिग्याय-विङ्ङ्कभेदेन चन्दनगथंयोमादिषन्वता- बन्द कजातौ नाच्चाश्वमेधारिणन्वतावनच्डेटकजातिाप्ठ-विङ्द्धमेदेम नानालाभ्वुपगमात्‌ । न चेवमश्वमेधादिजन्यतावच्छेदकजातियाण- सन्दनसंयो गा दिजन्यतावच्छे दकजाति-चन्दनसंथो गा दिणन्यतावच्छेद- कजा तिग्याणाश्वमेधलन्यतावच्छेद कजाव्योस्तुशयग्यक्िद न्तितिया कथं जातित्मिति are) जातिजन्वाया एव जातेडभयजन्यतावच्डद- कलाग्येपगमादिति ATS: |

केचित्तु निरक्रदुःखासभ्मिशसुखलमेव सखगेपद जन्यतावच्छेदकं "न च॒ गरसमित्यादिकन्तु खरूपकथनं, न fe वि शिष्टध्ेस्वावच्छेद- कल्वपय्यैन्तं वेदेन बोध्यते, faq तदाश्रयश्च वाच्यवमा वेदाः, fafuoutia सखारथिकबोधोऽप्सिद्धः भ च semana शकषधतावच्छेदकलत्वसु चितमिति as नाना्येतप्रषङ्गा दिव्याः | तदत्‌, प्रत्येकं तक्षब्नातिमादाय विनिगमकाभावेन जातौनामव- ezaae way जातिप्रकारेण खारखिकप्रयो गाभावख् विवाद्ग्रस्तत्ादिति दिक्‌ |

दुःखासम्मिन्रल्वादिसमानाधिकरयस्खत्वस्य fafrsea खपदअन्यप्रतौति- प्रकारत्वात्‌ सामानाधिकरर्णारेऽपि श्तौ गौरवं ग दोषः पामाथिक- त्वात्‌ | waa दुःखासन्मद्रलादिकं श्ज्युपाधिरिति मातिप्रसङ्ः तस्यापि wae च गौरवमिति frre, पदात्निबतोपखितेः श्क्तिसाध्यत्वात्‌ |

ह ऋ

WRT TS नक्िवादः। TR

यामपि शश्न्ध्रमुपासतैतेत्यादो खोक प्रयो गस्वाजियमात्‌ गौखतयेव व्यवहाराशाथानध्यवसायेऽलोकिकसद- लाघ्ादाविन््रादिपदशच्िग्रहः, प्रमाखच्च “x: सह

प्रसङ्गादिश्राय VT अग्नये खद्ेत्यादिमन््रात्मकाचेतनमेव दन्राग्ादिपद श्क्यं “इृन्द्रमुपासोतेत्यादावपि इष्रपदं तादृश्मन्ल- वाचकमेव तदुपाखना . च तत्करक्कहविद्यागादिशव्नपादिखेति मौमांखकमतं निराककुमाह, "एवमिति, “देवताचामपि' देवताबो- धकेऽपि, एतश्च इष्ञुपासोतेत्यादावित्यस्य विग्रेषण, ‘wie खौ किक ईशर, ‘naire इग्दरादिपदस्छ, “afta शङ्िनिथामक- लासम्भवात्‌, श्रमुगतानतिप्रस्ग्रक्यतावच्छेद्‌ कासम्भवादिति धावत्‌, ग्रामेश्वर-मष्डलेश्वर-श्यिवौश्वरादिभेदेन लौ किकानामौश्वराणां वि- मिश्नतया सव्वसाधारण्ानतिमप्रसक्नगरक्यतावच्छेद कस TIT | न च्वरत्वभेव तथेति are । तस्चाष्यनुगतस्व दुम्ब दलादिति भावः । wad विनिगमना विरडान्नानायेतेवास्लित्यत श्राह, "गौखेति तचे पद प्रथो गख गौणतया ग्थवहाराखेत्यथंः, “श्र्यानध्यवसाय इति शौ - किकेश्वरख्छ इग्धपदाथेलाभाव निषशये wed: ) नमु तज सरख्ञाचपुद्ते इशपद शक्तौ मानाभावः WMATA इन्रपदयक्यतथा त- सखेव ay तत्पदा्थलादित्यत ary, भरमाणषेति, “विधिवमभियथा- इतेति “इ ग्रमुपाखोतेत्या दि विधिग्रेषौग्छतेव्ययेः, विधिगेषौग्तवश्च

‘ate इति राजादौ तवृप्रयोगस्यानियमादित्धः । aft वजैवोमयच वा प्रक्षिरख्िबत are, मौ यतयेवेति, "विधौति, तथाच प्ररृ्न्धथा-

४१२ श्वचिम्भामणौ

ara इत्यादिष्विधिसमभिव्याहतोऽथैवाद शव खगे- पदवत्‌ | अथ स्वगे पदे प्रशटत्यन्यथानु पपत्त्या “ तत्सुखं खःपदास्पदमितिश्चुतेश्चाथेवादादेव शक्ति ग्रहः, न चेह तथाथेवादः, किन्तु “इन्द्रः सहस्राक्ष इत्यादि स्ताव- कत्वेन प्रडचिपरमिति चेत्‌, न, “इन्द्रः AwWaTa-

विधिप्रयोश्याकाङ्घुगत्थाष्यतव, “sare एवेति, “ee: सहस्ाच- द्त्ययेवा दस्ेग््रपद प्रडन्तिमिभित्तश्रवाश्रये योगा्थंमय्यादया FYS- चु विं श्िष्टपुरुषस््ाभेदबोधकतया Cease हेतुना परण्य- रया सस्ताचपुरुषे इश््परश्क्किसाधकलादिति भावः । अद्यपि विध्यमभिव्यादइतायेवादस्यापि न्यायनये प्रमाणतया विधिसमभि- ग्याइतेति अथे, तथापुभयवादि सिद्धपरमाणएतास्यापनाय तदुपान्त- मिति adi मौ मांसखकः प्रत्यवतिष्ठते, “श्रयेति, “प्रट्त्यन्ययानुपपर्येति खगेपदस्य gaan बड विन्तव्ययायाससाध्ये यागादौ wife प्रदश्यन्यथानुपपन्येव्यथेः। मतु Qa सुखमा जशक्रत्वेऽपि यामा- feat we “यन्न दुःखेनेत्या दि सृखविशेषशाच्णिकलान्न प्रषटत्यतु- ` qufaftaa ay, ‘aqufafa, ‘a चेहेति, शइ हः इग््सुपासोते- त्यादौ, “तथार्चंवादः” Ware, “am: सहसा दत्ध्थंवादख दृश्द्रपद श क्रिबोघधकत्वमिति यावत्‌, “स्लावकलेनेति मन्लातमकेषु खह- साकामेदरूपात्कषेभमजमकतेनेत्य्ंः, ‘safaacfafa मग्लोपा-

जु पपश्धा वश्य तस्य शक्या कत्वमिति भावः | प्रामाण्स्योमयसिडधत्वाय वदुक्तमित्यन्धे। "किन्त्विति, तथाच a शश्ररिखय देवतेति तात्प ।

छ्ब्दाख्यतुरो यखण्े watz: | WR

cafenfaqucannafvaceayn बाधकं विना सहलाक्षस्येषेन्द्रादिपदवाश्यत्वावधार णात्‌ प्रसिद्धपद्‌- समन्वयबलेन प्रतौीयमानमथैम वाधितमादायेव तेषां ग्रव्तैकत्वात्‌^ । मन्प्रकाशितशशिशेखराद्पेतमु-

समविषयकप्रटृन्तिप्रयोनकमित्यथेः, श्रसिद्धपरेति प्रमाणतया महाजमप्रसिद्धपदादिश्रपदप्रटन्तिमिमिन्तेष्रलाओये सद्स्ताखाभेद- शाब्दप्रमितावित्ययेः, "बाधकं विनेति बाधकाभावेनेत्यथेः, “न्द्र पदेति इष्धला्याभेदेन Fan इग्रपद वाच्यलामुमानादिल्य्थैः | wag इन््रपदस्य सहसखाखेऽपि शक्रिस्तथापि “इग्डमुपासौतेव्यादौ rege मग्तवाचकमेवे्यत श्रा, प्रखिद्धपदेति प्रमाणतया महाजनपरसिद्धपद समभिव्याहारवलेनेत्धयः, शरतौयमागमिति cx पदवाच्यत्वेन प्रतो यमानं awarefaae:, “अरवाधितमिति डपाख- लबाधरदहितमित्ययैः, ‘tat “cxgaaldarfefaalat, श्रवन्तं- कत्वादिति प्रवन्तंकश्चागजमकत्वसम्भवादित्य्थंः, तथाच किं ट्य मारे रेति भावः | ननु देवताया एवेष्टसाधनोग्धतोपाखना विषयतया ayere तादु ्रोपासनादिषयलरूपमु पा स्तमेव बाधितं area देवतासेभ सस्ता देवतात्वाभावादित्यत श्राह, ‘Aa, श्रभि-

(९) प्रठस्िपरत्वादिति are |

(बाधकं विनेति तथाच सामानाधिकरण््रानुपपत्िरेव शक्तिग्राहिकेययः |

गन्वेवमपि सखाददेवतायामिन्रपद्रक्तिग्रद इ अयुक्तं देवतायास्वचेतन्ध-

नियमे aweraw तद्धिमत्वभियमादि्चत are, “मग्छेति; अआदिपदा- 65

urs तस्वचिन्तामणौ

दिश इविस्सामेन तथेव याक्रिकानां देवताच्य- सत्‌ wf ऋ “fear मां दयादित्यादिक देबताह्तम्मद्ानत्वश्रुतेः शिवादिसहसनाम् पथा यवे शुतेमर शाजनपरिपरहेख प्रमा खत्वादाराधितदेवतासं

ओखरादौत्ादिपदाद िसख्ता दि परिगरः, ‘ava’ ससा एव ।

केचित्त ननु देवतेव इश्रपदवा्या षस्ाचस्त न देवता मन््ा- ताकाचेतमस्यैव देवतालादिति कथं त्येन्रपदवाश्यतलमित्यत आह, ‘RATT: |

"शिवायेति Zarawe:, ‘ancaafa, न qeare स्म दानलमिति भावः । ‘fuarfeeverenfafa, देवतावाख्कलेन प्रसिद्धानामिति गरेषः, यथाश्रुते भ्िवादिपदस्तेतावता Sat ब्रहि सिद्धावपि ae देवला सिद्या असङ्गतत्वापन्ेः, “पय्यायतेनेति अभिन्न शक्यता वण्छेद ककलेनेत्धथंः, AVG IA च पदभेदेन मन्वभेदा- वधत वच्छेदके कधाभावेन Taras ग स्यादिति भावः। ‘atha ग॒च wae वरदादरलमिति भावः | देवताचैतन्यपखच इति

(९) देवताचेवन्य इति क ° पुररकपाठः |

दच्तिसदखादिसंग्रहः। गमु तच HI प्रयोग द त्सखरसादाद, "यपि चेति BATA चेतनस्येवेत्थैः। ay इच्तायोदकमासिद्ववौतिवव्‌ earl Jafyaner aqal न तु वास्तवसम्प्दानत्वं खौकरयविर॑ दिति बदि परो त्रयात्‌ वदा दोषान्तरमाह, “श्िवाडोति पर््यायत्वमर्धेबहच Zila

्ग्दस्धतुरौयखग्ये wate | ४९१ वरदावत्वशरतेशच बाधकं विना tata देवता । अर्थ Varta ततप्रीतिरेव arene शतिं मापूरव्वसिदिरिति चेत्‌, न, प्रीतेः सुखस्य तदनुभवस्व चश्ुतरविनारशित्वात्‌ तश्नन्धसंस्कारस्य खाविषयें फणा हेतुत्वात्‌ फल्ेवुष्यायिकृतिव्यापारापेक्षायां शाघवेन कतिसमानाश्रयस्येव व्यापारत्वकश्यनात्‌ । नानायागेषेकदा्जाने चैकदा सन्निधानं तद्बुद्धिविभेष-

देवताचेतन्याभावादेव यजदेवपूजायामिति are देवताप्रीति- हेतताबोधकश्राण्डिकरतेरप्रमाणटलाभ्युपगमादिति भावः । “AI नवेति मौत्यनुभवजन्येत्यथेः, warfare इति खविषथाविषयकफला- हेतुवादित्ययैः, श्यापारापेखायामिति arnt sega इत्यः | मन्वेवमेकस्वा एव देवतायाः RINK नानायागेषु Vary ख्यात्‌ शररोरष्यावच्छिशपरिमाण्वत्नादित्यत wy, भगेति, बुधि विग्रेष- इति we तन्तत्क्विषयकबु द्धि विशेष caw) मनु बोधककोरि- भिरेकदावाहइने देवतामां सा्व्ाभावात्कया प्रत्यासत्या ASAT |

wefay wats: fax इत्यथः, Gaul च्धनेकदेवताकसख्यगापत्िष्धेयपि Wer, ag उपचरितप्यैव afr स्यादत are, (बाधकं विनेति । मिराङ्नवमपि प्रसकान्तरेण wat “खथेति, (लाघवेनेति, बाधकं विनेवि ite: "तदडोति। ay! गरेन्रीदेः Blea HINT संग्रामादि- शासदुदग्रायां शाराधककोटिभिरेकदाश्नाने कथं च्वानमिति चेत्‌, ग, wrefattuenfcategifeofraamnfeas | श्धदृ खटविशेषप्रश्यासन्धा

५९६ तत्वचिन्तामणो

va प्रतिष्ठाविधिना प्रतिमादावरङ्धारवत्‌ । अथं रा- watered श्रुतेरिन्द्रादिशेतन रव देवतात्वन्तु तस्य नास्ति मानाभावात्‌, किन्तु देशनादेशितचतु- थ्येन्तपद निश्यत्व देवतात्वमितौन्द्रायेत्यादिपदमेव

न चानुमानानजन्नानं, ATI तद्याघ्यारेरयशहादिति चेत्‌, न, आावा- इनजन्या दृष्टविगेषस्मारित प्रत्ये कपदा चासंषगेयहषदडितमनषेव तद्धा- मादिति wa: | वस्त॒तच्छंस्मग्मतेऽपि त्छतवद दुष्ट विशेष एव फखवह- कारोग्डतावाहनेम जन्यतेऽयत एव विष्छावाहमसङ्गतिरेवं प्रतिष्ठावि- धावपौत्येव ad । यद्यप्यलेतनस्य रेवताल्ं fated, तथापि चेतगख देवताले मोमांसकोक्रबाधान्तरनिरााय पुमराश्रड्ते, “श्रयेति, श्रतेः" Taare श्रुतेः, Tae’ इन्द्रा दिपदवाश्यः, देवताले टेवता- पदवा च्यत, “दे शना रे गिते ति, “मिरह्वलं' वतुथ्यन्तना मोचाय्येतव, तथाच देशना वेदः तह शितं तदो धितं यच्चत्श्येन्तपद मिरदेष्यतवं यञ्चतुष्यन्त-

eran wea areata ‘wats, वरदाटरत्वमपि aes x देवताया इति भावः। ‘Suafa, “खागरेयोऽखटाकपाख रे दधो्यादिना तदितेनामगदेः vad चतुण्यन्तपद निरदेश्सत्वं बोध्यत- दति त्र तत्र हविषि तस्य देवतात्वं । मनु सास्य देवतेति देवताधिकाग्े त्वात्‌ तद्धितस्य देवतात्वमिव्यथंः, तदुक्त, “तद्धितेन aqut वा मग्धलिद्ज वा पुगः । देवतासङ्कतिस्तच दुब्बेलन्तु पर स्रं”? § इति, तथाच देवताल- wit त्डितात्मकदेश्रनाप्रङत्तिः aquant तु देश्रमादेश्रित-तहटितदेववा- warfare इति चेत्‌, न, देवतेकदेश्चस्य तत्यदनिरेश्त्वमा्र- wea तद्त्वाव्‌ वत्‌परस्कारेय wee तडिते देग्रगादेरिततत्पदनिहेषठ-

WTC Twas शक्तिवादः | ४९७

पटलविशिष्टं चलतष्यैनतयोचाग्यैलं तरेवतापदशक्यतावष्डेदकभि- व्ययः UPS चतुश्येन्तयोच्ाय्येत्ेन Brea बोध्यते www aq agua देवतापद क्यमिति तु फथितायेः। न च कया देश- नया इष््ादिपदस्य Wwe बोध्यत इति are) “Ts दधि भवत्धमावाश्ायामाग्नेयं चरं निम्यैपे दित्यादौ “ara देवतेत्ययें विदितेन तद्धितेनेव चतुश्यनतयोचा्यलरूपरेवतालखेश्राम्धा दि- पदे गोधनादिश्राग्धादिपदस्य स्भावलादिति wat अतणएषे- श्रायाद्मये इत्यादिपदमेव देवतान तु शक्राय awa इत्यादिपदं शकर-यज्ा दिषपदे चतुश्थेतयोशचा््येवष्द वेदेनागोधनात्‌। न Sea खाहेत्या दिसमुदाख एव रेवता तस्य चतुश्ेनतयोच्चाय्धंत्वं न वेद- बोधितमिति वाच्यं खाहेत्यारेख्छागमाचपरत्वेन देवतानन्तगेत- त्वात्‌ । भ च देवतां विहितस्य तद्धितस्य रेवतालमेवाथेः ae ग॒ चतुयन्ततयोश्ायेलमाजमपि तु देश्ननादेशितिलविशिष्टमिति वाच्यं । - विशिष्टश्छापि तद्धिताथेले बाधकाभावात्‌ खाचवाद्‌ विगर

wed तद्रटह्यत इति । म चेवं प्र्धदरथ॑स्य तड्धितादिना तथालवबोधनाव्‌ तस्यैव देवतात्वं स्यादिति वाच्यं । शब्दात्मकस्येव प्र्णयर्यत्वाभ्युपगमात्‌ | भन्वेवमपि इन््रायेन्धादिपदमेव देवतेतथयक्षं । न fe चतुयन्तस्येव ve तदन्तपदनिर्हैश्यत्वं तेन बोध्यत इति चेत्‌, अचाङः, स्था पडितश्ब्दस्य देवतात्वमिति मते देश्रनादेशरितं यस्य ततृपदनिर्देश्वत्वं तदर्थो पड्ित- चतुयैन्तपदमेव देवतेत्यर्थ,, way यद्यप्यथस्यापि रेवताश्रौ रान्तर्माब- कथापि विशिस्याचेतन्धं चतुश्यैन्तपदस्येव प्राधान्धाचेग्रायेव्यादिपदभेव देवतेत्क्कमिति मन्तव्यं । यदा SE उपलच्णत्वाभ्यपगमेन वधो, रतेन ॒तिग्ेगधिकरणे तिग्ेक्पङ्-व्यामंयदेवतागामगधिकारदइलक्ञ, a

ure avafarntaat

warwea तद्धितार्यलाच्च, एवश्च “Oe दधि wawmararerarfa- त्यादौ wasierreigraxicacentfaag fren sarareret waataepraaty: । चदा ‘fete? Gerd, तथाच Sware- गिता ar चतुश्यैन्तता तदिशिष्टपंदलं देवतालमित्धर्थः, घटायेत्थादौ चटादिपदश्य चतुश्थंनताविशिष्टवेऽपि सा चतुश्येन्तता न वेदबोधि- तेति नातिप्रसङ्गः, केवलेश्रादिपदस्छ चतुध्येम्तताविशिष्टलाभावादेवः ना तिपरषङ्खः;, एवते मिनव्यादौ तद्धितस्य चत्थ्येन्तवम्थेः, चतुरे नोश्धपदकरष्ठका भिनी cua इत्यन्वयबोधः। न च यथांतया- Fisg सैतरेव एतिः erganet प्रथमान्ते ४त्यादिपदेऽव्यातिः चतश्वननेलवाभावोदिति वाच्यं । चतुर्योपदेन चतूर्थयकथदस्याभिधा- नात्‌ तिः खाडेत्थादौ चुचों निषेधात्‌ प्रथमया एव चदूर्योखा- माभिषिक्षतया extra साहत्यादौ wpe va तखा श्रणुरेश्यता- थेकलवात्‌ एेतिपदेगश्रपदादेख न चेतैगैवाचकलतव । AWAD चतूर्थ्यन्तलं

feat विशिखान्तःसंश्राविरङाव्‌ wet प्रचरखविरदात्‌ fret दृष्टि शति-वाचः erect ऋंभियोग्याः खस्विषये विमुखा तेषामन्ध-बधिर- मूकानामवेच्चण-श्रवयोषारणाशक्ततया युक्कोऽगधिकार), देवतानानष- द्तविदुषौगं कथमगधिकार, इति पुष्वंपक्तस्लदचेतन्ये ग धटेत serfs वद्प्रसक्कात्‌ | faq देवतानामचैतन्ये श्थावाइनमन्धागर्थक्यं ate प्रासैरस्यं वा सत्निधेरसम्भवात्‌, खव ayy देवतागां fawafates- त्वादीवाश्नबाध इति want तदिशद्योतेत्यादिनिरवकाश्ं वेदितद्थं विषै अथो मृतार्धस्य चैवन्धमादायं सर्ववस्योपपर्ेः, एतिशो मादावथंतश्चनुर्या- ऊषटगमन्धथा eels म स्याव weret देवतात्वमित्यप्याङः । चतुश्च त्वेन ' aque विवेशविंतमित्न्वे। केचित्तु देश्रनदेशितं यज चतु-

WITS शदक्विवादः | ५९९

देवत, अतशवाब्रिप्रकाश्चकमन्ले्ानित्रकाछनान- at ama इति नियम्नतो viewer न yan- यान्तरेख । म चेन्द्रोरेजेन इविर्याम इन्द्रनि्ठकि- न्वि्जनकः तत्स्वरूपाजनकत्वे सति तदुदेशेन करिय-

wifes तथाच तिः erage चतुर्थां अरहनान्नाग्या्भिः | अतएव a: खादेत्यादौ कप्चतुर्थो केऽपि saris) न चेव ware देवताते तिम्यक्पङ्ग-व्वार्वेयदेवतानामगधिकार इति चेष तिब्यैक्खश्चान्ध-वधिर-मूकदेवतानां विदितकष्ाधिकारनिषे- धोऽसक्घतः Vaan Wawa तजर कष्मेकदरव्स्याप्रसक्वादिति वाच्य । aw देवतापदद्य शदषछाशादिपरतया भाक्रलादिति दिक्‌ । श्रतएवेति यतएव दे श्नादे शितं विग्रेषणमत एवेत्य, 'अरिप्रकाश्रकमन्तेणेति avd atta मन्ेरत्धयेः, “श्रभिषकाश्च- सानमारमिति अगररदेष्डताप्रतिपादनानन्तरमित्य्य,, “TTT इतौति BUA इत्यनेनेत्यर्थः, “न पस्यायाम्तरेखेति न awa इत्यादिनेव्ययैः, डेवतोरे णनम्तरमेव इविश्छागविधानाश्ख् च देवतालविरहादिति भावः । देवतायासैतन्यमसुमानेन साधयति, न रेति, ‘fafy- दिति, पचध्ताबलात्‌ खञामिलस्च Maat सिद्धिः उभयमपि शैन्तपदनिद श्यत्वमुशाय्यैत्वं any wean दद्यादिति Ax बोधनात्‌ तच्च शच्णगसनं । ग च fq ewe दद्यादिग्ादावति- yay:, तादृश्रवेदामावादिग्याङ्ः। “न चेति, शइन्रपदं देवतापर, खच we ख-खाभिभावः सम्बन्ध इति देवताचेवन्धमिति मावः। ‘aq- खरूपेति, actana कियमाॐे दब्डबयापारादौ अभिचारादाह, "सन्तं,

४३२० a तच्चचिन्तामणौ

माशत्वात्‌ ब्राह्मणाय दानवदिति वाच्यं । अप्रयोजक- त्वात्‌ तदथैत्वेन क्रियमाणत्वस्यो पाधित्वाञ्च | इन्द्राय

देवताया अचेतनले न घटत इति परिगरेषादेवत। चेतन्यधिद्धिरिति भावः। यद्यपि तश्मतेऽपि इश्खेतन एवेति सिद्धसाधमे, तथापि Te साध्ये च इग््रपदः Sanat, देवतालन्तु देवतापद शक्थत्वं तेगो- भयमतसाधारणदेवतातल निवचना श्रक्यलेऽपि म चतिः। न च AAA इन्रायेत्यादिपदस्देव Zaman इविस्लागस्य देवतोरेश्वकत्वमेवा- सिद्धं इनद्रादेखेतनस्येव इवि्यागोरेश्छलादिति वाच्यं । दन्रादि- वदचेतनमन््श्यापि तरते उदेश्यवाददीषः । ‘aqastfa रेव - ताखलरूपाजनकले ofa देवतोरेगेन कियमाणएलादि्यथंः, wag सामान्यतोव्याश्चिः तेन vat न arate: a ar Term साध्य साधनवे कष्य, चटोदे गेन ` क्रियमाणे दण्डादौ व्यभिचारवारणाय sami, “क्रियमाणत्वं. fre: क्रिथमा शलं, तेन aw क्रियमाणे न व्यभिचारः । ^तदयलेनेति तद्गतफलार्थिंतयेत्य्थः, इविसागस् ख निष्टस्लर्गादिफलाधिंतयेव कियत दति पश एव साधनाग्यापकल-

क्रियमाणत्वं प्रमाप्रयोच्यक्नतिविषयत्वं। शिेटिति च fatwenat x waa कियमाये व्यभिचारः, सामान्यव्यात्यभिपायकमिदमिति ब aaa साध्याप्रसिडधिः। ग वा वृन्ते सध्यवेकस्पं। म wha नेक देवतात्वमनुगतं, देवतापदवा्यत्वेनामुगमादित्याङ्ः | भजु fae पाधित्वमेव विपच्चबाधकमित्यत श्या, “तदचत्वेगेति afew wma | यन्तु सखनिदफलनननाय क्रियत दति मावः। कथं ate mew चतुर्थौत्त are, “दइन्द्रायेति, लाघवेन विेषकौभूतार्थ-

| i

WTS WATS: | Wee

स्वारेत्यव न aged बतु किन्तु खोाहादिषदः कोने -उपपदविभक्तिरेव अन्था “नमः-खस्ति-खा- हेत्यादिखववैयर्थ्यात्‌ । नैवं । चतुष्येन्लपद्स्व देवलो तवे मानाभावात्‌ चतुथी" विनापि इन्द्रो देवतेति ब्यव- हारात्‌ | WAY कन्यवाइनायेत्यादौ देबतादयप्रस- जात्‌ “ay सहखाघ्च इत्यथंवादस्य “शन्द्रमुपासौते- त्यादिविधिसमभिन्धाहारेस रकबाकतया तस्पेगोपा-

fafa भावः। मनु देवाय खाहेत्यादौ तादथ्यैचतुर्थ॑व देवतायाः खामिल-परौत्यादौ मामं खाहापदा्चँ त्यागे तज्जिष्टफलजनक- लस्य तादाथ्ेचतर्थ्ययलात्तथाच परिग्रेषादेवताचेतन्यसिद्धिरित्यत- We, ‘TRIG स्नारेति देवाव @reare:, उपपद विभक्िरिति उप खमोपवन्ति पदं उपपद, तद्योगादिभक्तिरित्ययंः, अन्यथा तादर्थ- चत्‌ यीं सूजवेयर्थ्यात्‌ ga खाडापदवेयर्थ्यात्‌ | ‘ana इति देवता- पदवाश्यल इत्यथः, साधकाभावमुक्ा TRAE, “apa मिति, "व्यवहारात्‌" VASAT | ननु AMI दन्द्रायतिषदे भाक्ष- मित्यत are, ‘aaa इति। ननु कव्यवाइनपदस्य वतुथंनतथो ea aqme वा न्‌ बेदबोधितमतो a कव्यताहनायेति पटं देवते- त्यत आर, wx इति, ˆएकवाक्यतयेति मिलिला सरखाक्ताभिनेष्र-

(९) gaetcematfefa wo ।

सेव देवताल्मिखाश्रयेनाद्च, (चतुशैन्तेति, afe विेगव्यमास्येव awe- मच्तित्त ary, ‘“aquifafs, देवतादइयेति। ante इविषि 66 |

, ५६१ तश्वजिन्तामणौ

स्यत्वात्‌ “शिवखश्चाद दौतेत्य महादेवसुदिश्य ae $पि शानां शिवस्वत्वेन व्यवहाराच्च। saa इति पदेन नियमतस्यागश्रुतिबोधितन्वेन तथा त्यागस्य

मु पासौतेत्यन्वयगोधजनकतया CRIT FHSS तात्पम्येयाइकतया ae, “तच्ेवेति रेतनस्य सस्ाचच्टेवेग्धयेः, छपाख्छते देवताल- arama तेन विना वदसुपपभ्तिरिति भावः । नशु देवतालाभा- वेऽणुपाख्यलं वाचनिकमित्यत श्राह, “भिवस्लमिति wafers, "महादेवमिति, शरौ रिएमिति यषः, ‘fragan Tagan, इदस्ुय- अचणमयेतगसत खल्वासम्भवाच्ेत्यपि sea नमु sae दति we देवतालाभावे कथं तेनेव नियमतो इविश्खाग इत्यत राह, “अद्रय दतो ति, शश्रुतिबोधितलेनेति sae caperea दद्यादिति अतिगोधित- Arar, "तथा wre’ तथा BAVA न च Aaa देवतान आकाशाय सनाहेत्धादावाकाश्रादेः कथं देवतालं We इति ave | तद्धिष्टाटपरलादाकाश्रादिपदशख्छ । भ च Ware देवतात्वे Vara खारेत्यादौ Aa एव WUE खाहायोमे eer- आसनवेयथ्यैमिति aa) तादर्थ्याविवक्ायां चतुर्थो विधाथकला-

चतुचोग्तपद गिदे श्यतया विधि खव देश्या देशित इति कव्यवाषगत्व- विश्िद्धाभिरेव देवतेति चेत्‌, ग, विग्रेषणचतुरथौं वेयर््यापत्तेः। fafwe- देवतात्वेऽपि तव्‌प्रयोगो देश्रनाजुसोधादिति चेत्‌, afe सापि चतुधौँ देष्रनादेध्ितेवेति देवतादयापत्तिरेवेति वदन्ति | “शिवखमिति, खचेतबस्व शखामित्थासम्भवादिति मावः। म च देवताभिन्नं शिवमादाय तदुपपत्तिः, तथापि देबताखमित्ज्रागतेः। म चाकाशादेख्चेवनस्य कथं देदतात्वमिति are |

श्ग्दास्यतु योवखष्डे wate: | WAR

फरद्ेतुत्वात्‌। म च वौजाशछ्षरासां देवतात्वात्‌ awe शिवादिपदअक्तिग्रइ इति वाच्यं । वौजाघछ्षराखां चतु- श्यन्तत्वानियमात्‌ | वदप्रतौतावपि मन्वप्रकाशित- अशिशेखरासुपेतमुदिश्य इविस्यागेन तथेव ofa कानां वहारः recat इविस्यागभागिन्वना- लुदेश्यत्वात्‌ शिवस्य प्रतिमन्ं कौजाकस्राखां नाना- maa अनमुगमेन श्िवपद शक्धिग्र इस्याशकधत्वाञ्च | न च मू्निमेदेन श्िवशरौराणामनजुगतत्वेन तवापि म शक्तिग्रह इति are । arenfeat भिजशरौरेषु

दिति भावः | वौजाशराण्येव देवताः िव-महादेवादिपदश्रक्रिरपि तवेति मोमा खकेकदे गरिमतं निराकरोति, “न चेति। गनु we MATA न We Wy, "तद प्रतोतावपौति वोजाकरा- प्रतौ तिदश्रायामपौत्धथेः, ‘ava’ शञ्रिभरेखरादयुपेत एव । ay ay रेवताग्यवदहारो भाक इत्यत श्राह, “TAH, “इविद्खागभा गिल्वगेति इविस्िंहत्यागजन्यफसशनिरूपकतेगो हेष्सलाभावा दिल्ययेः, agute- wea देवतावनियमादिति भावः, तच फलं Sa भगु तादृशो Tata देवतालमिति नियमे मानाभाव इत्यत आइ, “भवस्वेति, भिवपदेति, देवतापदेत्यपि बोध्य, “न शक्तिग्रहः" ग भिवपद्शक्ति-

‘q चेति । गन्वेकदेधरिनो भ तत्‌ देवताशछयमत ore, "तदिति, वस्य च wee मानाभावादिति भावः। (शिवपरेति, गागा्ंत्वकल्यने

urs avaferqtaat: -

वै बत्ववच्छिवत्वजातेरहष्टविथेषोपद्हैतत्वस्य वानुग- तत्वात्‌ We चेश्वरस्य म Sana, Carrs

गरः, “शिवत्वजातेरिति । न च शिवश्ररोरंख्य तेजसल्-पाथिवला- दिनानारूपता्वणान्नेका जातिः सम्भवतोति are तावता पावला दिष्याप्यजातिचलुष्टयस्य शक्यतावच्छेद कलेऽपि षौजाचरा- परयो सधलादिति भावः । भसु नाभाषर्मगेथभिवश्रौरे जिवल- भातो मानाभावः हईदानौमपि wfcxearciq बछिलवमादाव धादरपधङ्गात्‌ खण्छशररोरमादायोपपश्यम्भवा विधित wre, “aE हेति, wee विग्रेषो विजातौषलं तर्वुपण्डहोतलव, परतोऽदृ्टागन्व- पगमेऽपि वारणदौनामदुष्ट विरेवमादाय शखरसङ्गतिः कलेखेक- तारश्रायां खष्डशरोरं तदवश्थमिति गोक्रदोष इति भावः | केचिन पतितन्राष्े argaaaa बलेरपौगश्धलमिदानौ मस्व वयवहाराभावद्चाभिकार विगेषविष्युतिप्रयुक् CAB: । गन्वदृष्टोपग्टहोतलं शरोरदटत्ति न araefa तथाच परमा- मनो ब्रह्मणः कथं भिवल्प्रवाद इत्यत wy, ्रद्ष्टेति श्रदृष्टा- मुपग्रौतसयेत्यथैः, शरस्य" पर मात्मनः, न्न देवताल्वः 4 भिवलं। गन्वेवमो शानः शिवदति कोषविरोध taa आह, शश्रानद्येति,

मौसवादिति भावः। गनु गानाखरूपश्िवे Canal मावाभावः मावे वा बोजाक्षराणाभेव तथानुगमोऽस्लिखत खा, “दृति, “विधरेवो भातिरय- ्र्नुगसः। ब Pay तथातवादिदानोन्तनेशद्यवहारापत्तिः, THT कष्छद्यरौरस्तेवादृदो पड केवत्वेन तज cesta दिक्‌ । शव" Tafa, agents तस्य शंविरसम्बन्धाततयथाचे बापौश्रसाबाङनि, aT ।

Wears श क्किवादः | १२१

लद्धिन्र श्व, तस्मा सन्तकरखकद विस्थागभागित्नेनो-

तद्भिन्न एवः परमात्मभिन्न एव, है शानलख्छ शरौरदक्तिलादिति भावः। (मन््कर एकेति मन््रकरणकहविस्यागोरेश्यवभित्यथेः, "इविःपदं खरूपकथने, शविःपदस्य द्रयसामाभ्यपरतयाऽ्याभिवि- Test aia, उदेश्यलश्च यादाकादाचित्‌कं यायं तेगोदेश्य- ताविरहदश्रायामपि नग देवतालविरोधः हविसा गाुदेश्यदेषे च भानाभावः अनन्तसंसारे धाञ्निकानाम्यनन्तलात्‌ } न चश यदा कदा चिदु दृश्वतलस्य देवतालरूपते TAMA दद्रा दिश्रीरा- मव च्छिन्ञताद शरायामपि देवतालापन्तिरिति वाच्यं । watfene- रद्ेवोदेग्लादेवतालाचच श्रात्मयाटन्नोदे ताया शकणधटकलात्‌ कदाचित्‌ कस्यशिदात्मन उदेश्यतेऽपि न af: भ चैवं देवताया- अचेतनलापन्तिरिति वाच्यं । श्रवच्छेदकतासम्नन्धेन ज्ञानाधारतया श्ररोरस्यापि चेतनलात्‌। न चेवं गयाश्राद्धादौ सुक्रख पिादै- दवतात्वप्रसङ्गं ईति वाच्यं) इष्टलादिति भावः। छलतो .मन्करण-

mr तस्ये रभिन्नस्य देवतात्वसन्भवात्‌ । als मन्प्रयोज्यष विः- खम्बन्धलेगो देश्सतवमित्यथेः, इ विष त्यागकम्भत्वं, TITY तादृश्य खगं सम्बम्धसत्येवो देग्यतया त्यागकत्तेषछेतिव्यातषिवारणाय । ग चैवमपि प्रति- amg कोऽदादिति भन््नपयोज्यठतादिसन्वसम्बन्धवत्वेनो दश्यवखा देवता- त्वाषसिः, खागकैमन्लपरयोज्यस् विवच्तितल्वादिग्धाद्ुः । ब चोदेश्खपदं ae, reat पिचादेरदेवताल्ाभ्युपगमेऽपि तत्यव्या खि. देबतात्कापरलिः, “अ wtf - एषगद्मादि हिना तस्या अति तज वादृद्रविःसम्ब- ज्वल प्रतिषादनास्‌ । ग जवं मूद्रधिचादेरपि Zaks aw ate

wee तत्वचिन्तामग्यै

tua देवतात्वं, wast इविःसम्बन्धे मन्लस्याहेतु- त्वादिति। afey वाक्धेषाच्ठक्िग्रहः, यथा यवमयशदभं-

केत्यस्छ efi, “अन्येषां इविःखम्नन्ध इति बाह्मशाचुदेश्छक- TAU दत्यथंः, तथाच ब्राह्मणादावतिग्याश्चिवारणय -मग्लकर- waa त्थाग विगरेषणं, “cera खाहेत्यादेरेव मन््लादिश्रादौ छचणसक्घतिः, प्रेतश्राद्धकर शोग्डतस्य च न WHat भ WaT देवतालं। wy वा तस्यापि दैवतालं प्रेतपदोशेखस्तु वाचनिकः, एवं कन्यात्यागादावपि “कोऽदादिव्यादिमग्स्य प्रतिग्रहो ठपटनौयलेम ग॒ करणत्मतो जामाजादेने देवतालं, शद्रादेख भमःपदस्ेव मग्तात्‌ wae तत्पिजादेदंवतालं, ततूपरेतश्रद्धे तु गमःपदख मन्छत्वातिदेश इति भावः।

श्रथेवादस्य शक्ियाइकलं ary प्रसङ्गा दाक्धगरेवस्यापि wis गाइकलं व्युत्पादयति, ‘mada, "वाक्धगरेवा दिति वाक्छगेषखह-

त्वामावादब्यात्षिः, तस्य देवताल्वागभ्युपगमात्‌, TAT वा Teale: इ विःसम्बन्धस्य विवच्ितत्वात्‌ । पेतस्येव देवतात्वमिद्मेषेव्येके । तदन्तेन विशेषणान्न तच्रातिद्यातिसित्थपरे। नमु नात्मनि देवतात्वं शसोरागलरा- वच्छिघ्रत्वदग्रायामतिप्रसकात्‌ किन्तु welt तथाचात्सन्धतिच्ातिरिति चैत्‌, ग, तथात्वे VHA तद्ारणात्‌ देवतामुदिशखछ whem । TI विशिर्खेवोरग्यत्वं देवतात्वद्वेति नोक्तदोष इति दिक । ‹“अन्येषामिति, waa इति te |

'वाक्छ्रेषादिति, प्रयोजकत्वे पचमो, तेगाग्यंखवदा राष्डल्ियद- eevewies ब विरोधः। “शूकरस्येवेति, sarge तत्‌, ata ककु

शम्या स्यतु मखच्े wfarata: | १९७

वति वाराहौ चोपानत्‌ Fae कटे प्राजापत्यं ww चिनोतौत्यच यव-वराइ-वेतसशब्दाः किं कङ्ग-वायस- अम्बूनां वाचकाः, उत दौधेश्रक-खकर-वश्जष्लानामिति नेच्छाय्यव्यवहारदशेनादिप्रतिपन्लौ मुख्यार्थानध्यव- सायात्‌ तत्पदे प्रामाशण्यानिश्चये व्यव हदाराद्ुत्पत्तिः,

छतथवहारा दित्यथेः, यथाश्रुते खगादिपदेऽपि विधिवाक्धगरेषौ- amea शरिग्रह इति एथगपादानाषङ्गतेः “शराग्येग्यवदारात्‌ शक्गि- we इति वश्यमाण्गन्धेन विरोधापत्तखेति Sa. wy भौमांसक- we प्रमाणमाह, "ययेति यस्मादिव्ययंः, "वाराहौ चेति acre- wafaftiar चेत्यर्थः, ‘ane कट cf बेतसतलचा fafaia कटे प्रजापतिदेवताकं FI खापयतौत्ययेः, "कङ्कः" ससद विगेवः, Arey एति यद्द्र प्रसिद्धिः, वायः काकः, ‘ora’ टकविगेषः, याम्‌ इति we प्रखिद्धिः, ‘Saga’ यवः, ‘age’ जशजो टविगरेषः, वयला दति ae प्रसिद्धिः, चेच्छार्ययति apret श्ेष्छव्यवहारस् ayant आ्य्यव्यवहारश्च दशना दित्यर्थः, 'विप्रतिपन्तौ* शङ्ि- श्रये, “मुख्यार्थानध्यवषायात्‌' सुख्यायनिखयाभावात्‌ Tas शक्ति- मिशचयाभावादिति यावत्‌, तत्पदे प्रामाष्यानिखय इति थवा- fea? त्षदथेप्रमाजनकलानिख्चय tau: तन्तदर्थाभिगम एव तकदयपरमाजनकत्वजिखयसम्भवादिति भावः । Ce ्थवहारादेव arnt हेतुः, तन्तदयेप्रमाजनकलनिखचय दति व्यवहारं विना- णनेगेव ब्युत्पन्तिसम्भवा दिति भावः। श्यवहाराङ््युत्पन्निः' इतर-

दर तच्च चिम्तामण्धे

स॒ wifafxe: पिकादिपदेषु म्लेच्छव्यवहाराह्ुतपरेः खकरस्येव VAT काकस्वाष्युपानशोः सम्भवादिति पुव्वेपश्चे “aad सव्बेसस्मानां जायते cea । मोदनमानाः newer यवाः कशिश्णाखिनः' 5 “वराहं गायोऽनुधा वन्ति” । “अम्बुजो वेतसः” । इति

व्यवहारादेव wate, wafers बाश्छेति te: । “विशिष्ट” उभयचजाविञ्जिष्टः, तथाच agit नार्र्डोताप्रामाण्छकशङ्िदह- सम्भव इति भावः। यद्यपि व्यवहार स्योभयचाविशिष्टतवेऽपि भानाथं- न्याखेनोभयचेव श्र क्ि्रहसम्मवस्तथाखन्यायस्चानेकायैलमिति न्याबे- मनेकाथेलाभावनमिखवाशनोभयन तादृश शक्तिग्रहसम्भव इति weal मनु Wwe न गक्रियाइक इत्यत - श्राह. "पिकादति, “वे च्छन्यवहारात्‌" BRITT) मतु काकेगोपानहोरखम्भवा- देव TUS Vat भ्रक्तिनिख्चयः एवं way कटासन्भवारेद बेतखपरख्च Tes ग्र क्तिनिखय इत्यत श्रा, शकर खेवेति, "काक च्वापोति, wea शेषः। उपामरहोरिति षष्टो दवचनं । ददमुष- wee Tyres meas कटसम्भवा दित्यपि बोधय । “इति पून्यैषक्त इति, यवमखखङ्भेवतौश्यादा दित्थादिः, ‘caer परचशन्बलं, “मोदमाना इति afemmfeat मोदमाना ये तिष्ठन्ति ते यवपदकवाच्या इत्यषेः, “afed गश्स्छमश्नरो,” "वरां माबो- $नुधावन्षो ति, “aquiafar सद्गो ङुम्बेन्ति, वरादपद बगच्यसद्श्रा- गाव kat, Megat वरादइपदवाच्य इति फलितायः, “wee

शब्दाखयतुरौ यखण्डे शक्तिवादः | yee

Taavereactin ग्बेश्छप्रसिद्िः समृतिरिव बेदविरडा हेयेति निरस्तायां श्ञेच्लप्रसिद्धौ निष्येति- प्ायव्यवदहाराण्छक्िग्रहः । ननु वाक्षयेषात्‌ श्रक-

दति, ट्ख इति शेवः, Aaa’ वेतखपदवाश्यः, "वाक्येषेति यवमथ- सरर्मवतौत्धा दिवाक्यश्ेषेत्यथेः, “बेद्‌ विरोधिनोति बेदबोधिताथे- faxgrinfuaae । यद्यपि वेदस्य लो्षशूका दि ्रक्तिग्रदप्रयो- क्लमां ग तु कड्या दिशक्तिविर इवोधकलं भानायेलेनाणुपपन्ते- रिति Quanfug: कुतो वेद विरोधि, तथापि छक्क्रमेण नाना- ्लाभावनिखये सति तल्छहइकारेण alert श्रह्मभावसाधकतथा चेच्छप्सिद्धर््वद विरोधित्बमिति भावः । 'खतिरिषेति वेद विश््धा सतिरिवेति योजना, "हेयाः वख्खंसाधिका, “निरस्तायां ब्बेष्ड-~ sfegrfaf ब्ेच्छमसिद्धिविषये कद्भादौ श्वभावश्चाने सतौ्यधैः, “fvuw दोधश्कादाबेव . यवादिपदामां शक्रिः, इति मोमोखकसिद्धाग इति ओषः | अथयाञुते Ware इत्धस्यानन्वया- पशेः। म च Sense वाष्धेषादेवाग्रदयेताप्रामाष्यक- परहिगरहल्भवात्‌ किमाग्वहारेणेति वाच्यं । उपायान्नरख्च

मापि चरोः aquatica णम्बवस्वालेरपि कटस्य सम्भवादिखपि भ्रं । ‘fafa, यद्यपि वेदस्य दोधेम्रूकादिश्क्तियशप्रयोजकत्वमाथं ब तु कएगादिश्यक्तिविरङ्गोधकत्वं तथाच गाना्थतवेऽप्युपपत्तेनं वेदविरोधः, वचाण्यन्वायश्चानेका थेत्वभिति faa वेदस्य बलवश्वात्‌ ततस्तां

यवहारव श्क्धिाहइ कत्वमिति विनिगमक्षमुक्तमिति area | "नग्िवि, 67

ee araterrtat

शरादिषु matinee न शक्तिमिखागकः erarf<- सषटञलथा HTS प्रयोगस्य मोश्यादिनावि wavay- fefa @, न, भूकरादो तात्वग्यवच्छक्तेरपि जिख- यात्‌ । तथा हि यखच्यमादिप्रयो गयो गिता म शज्ति- नियता वैदिकगोण्यादिना व्यभिचारात्‌ तथापि शक्िरमादिप्रयोगनियता अतो वराइशब्द स्यानादिः-

छकाचन्तरादूवलादिति wed) "तात्यम्येनिखंय रति “कारारौ "दाय रित्यादौ वरार्क्टारेः शएकरादौ aradifage rae, Wee वादके यवाः wargdarfevenrqafera vere दनि wen नगु oft विना लात्वस्येद्वानमायात्‌ कथयजग्ययकेध इवत ऋ, "गा काङ्ोति, (करादौ प्रवोगस्धेति, “acre सोदानङि्थादौ gent रन्कवोधेत्ययेः । लात्यच्येपाशकलसेल- wa क्खाधन्े, ‘qecrerfafa, ननात्दब्देददिति “wat wroafeury! ecrevarterqiafeat:, “असरदिगप्रथोगवो- वितति, aevefeqanrnae जग्धन्नत्याजन्वकन्पद को जितेत्यवेः, क wixfeen’ नम तत्वरग्ण्डिणिवनाः “afm: तस्कर, “शअमादिप्रयौमनियताः May जन्यन्ञानाजन्यतत्यदव्धाणा, देवादौ च चेजादिपदख्ड न uf किन्तु आधुनिकश्देल इति केषादिपदस् भगवद ुश्चरितवेऽपि म्‌ ख्तिरिति भावः । Ae काथ्तादिकतिषा दकारादि शष्दा्मा कादिति मावः । ‘afefets ae Gewtwifrreuftatewetafters: , "वरारुद्रम्कादिति, क च कविर

WETTIG ware: | + „५१

प्रसोनयोभिता शक्तिथ काके कर्ति wae we रर्वेऽनारिषिश् सम्बन्धात्‌ प्रयोगोऽगादिसिडह श्व whe मां gear दति शआाधवमित्धमादितास्थव्यात्‌ yet आक्िरेव | अथ काशवत्‌ Gathaees रय सुल- ERY AWTS: awe waa aew We- स्याप्यस्तौति चेत्‌, न, काक-श्रकरयोवरा इशब्दाद्‌- बुिस्थत्वेऽनयोः को वाच्य इति जिन्नासासुरोभात्‌

श्रब्दष्तेसि भादि वराश्यडयो भिरेश्यथेः, कणा दि केर सव्वम्ध रिति “करौ stamfeannfeteauritart:, “थोगोऽना दि खिङ्क- wats तार्य गिकथत्यसम्बन्भेवावा टिलेभ सिद्धो वदरदवरप्रयोगो- saeee:, “असादि वात्व्यारिति अणादिबरार्परश्य्यारिष्ययैः, ‘wfate’ acrwaqe winter भनु “वाराहो सोकभरितष्यथ वैदिकवराषयद ख शसूकरवत्‌ काकेऽपि ART Wa, करकशाषि waqufegiegara “वराहं मागोऽरुधागन्णौतिवाकधरोकेख गोखद्शसवरूपे तजा पि area wary दहते, “अथेति, “रसद श्व wougu एव, "वराह्रष्टादिति “are लेषागदित्यज बरा श्ब्दादित्धयः, ‘afer सलि विक्था, “कमि च्य इति वस्तुगत्या को दाच्च tert: ty weqire अकि ग्राडकत्वपशे, ATTA ERAS त कस्तात्पग्येविषय इति जिन्नासा aan, .जिन्ासानुरोधादिति जिश्चाष्पत्यकवाक्यगेषजन्यश्यष्दबोध-

qe अचं ततखओोडमखिकिरिति वाथ । यथमु भसय waecwreew-

(६. सत्वचिन्तामणौ

तयोरन्यान्धापेक्षया गोसाष्टश्यमुद्धतं feasts समतिविषय इति तन्निरासादन्यथा तात्पय्येग्राहक- aerate निष्यृयोजनत्वं स्यात्‌ wafer साह- WA सव्व सश्वेन तात्पर्य्यानध्यवसायादिति | इत- राग्बिते शक्तिरित्यपि गुडजिञ्धिका, वल्तुतोऽग्बयेऽपि न

प्रयोजकाकाङ्कानुरोधादिल्यथेः । अन्यया यथाकथ्धित्‌ wee arena ताद्शाकाङ्खुगया चअरभिषन्तेरिति भावः । (तयोरन्यो- न्यापेखयेति गो-काकयथोरन्योन्यणाङृष््ापेषया sg uae यद्रो- age) तरैबेव्यथेः, ‘afafaaa इति “acre गावोऽनुधावन्लौ- व्यचागुधावनपदजन्यस्ध ति विषय cae, ‘afaceafefa काके वाक्यगरेवाच्छलवा दि यड निराखार्दित्यथेः, तथाच प्रृटसादुश्छमेवावा- लुधावनपद्‌ाचे इति भावः। नतात्यम्येयारकेति तात्पय्मादि यादकेत्धषेः, श्रादिपदात्‌ खमते ufmay:, “नात्पर्स्यानष्यवश्ायादिति ततोऽपि विग्रि्य तात्पय्याद्यनिखयादिव्ययंः। काय्यं ्रमपदाय खाचवाद्‌- fanaa एव पदानां winched वेशिश्चावमा- हितमिति yigufaertiafeaainve न प्रवेशो गौरवादग्या- वत्तकलाश्चेत्याइ, “दतरान्वितेति, catia aqua, अन्वित- MAA शक्य तावच्छेदकमित्यपोव्ययेः, शक्यता AST एव-

मात्‌, Tata निखये कोऽनयो व्च इत्च विनिगमकालुः खरकमिति wa: | wa च विमिगमकामावस्तच नानार्थत्वमिति ध्येयं । UU? जद्भूततस्ा एर सवार दर्थः | PATS गौरबमपयोजकं ताध

शब्दास्यतुरषसखष्डे WMA: | ५६

wis: | ननु ववहारेशानुमिते इतराग्वितज्नाने पद्‌- THIET” ava शक्तिं Tania उपस्थितत्वात्‌ | न चाग्रे तत््यामो हेत्वभावात्‌, न तु VTIATAATe, व्यवहारात्‌ तस्यामुपस्थितेः, उपायान्तराचचद्पस्थित्य- नरकल्पने मानाभावान्‌, अत इतराग्बितखा्थेन्नान- शक्रत्ेन NAS स्वाथाम्बयानुभावकं^ इत्यन्बिता- भिधानमिति चेत्‌, न, इतरान्वितपदाथेन्नानोपश्ितौ awa विशेष्यमिति तदुपख्ितौ तस्यापि विषय- ay विशिष्टन्नानस्य विशेष्यविषयत्वनियमादिति

मयेऽपि waa) ‘aga इति, “न शक्रिः ग श्कव्धतावच्छेदकता, मौरवादग्यावन्तकलाचेति भावः। श्रवयतं काय्येलं, 'तजेव' अन्वित wey एव, “शक्रिः श्क्यतावच्छेदकतां, “पटायेन्ञानमाच- इति श्ाब्दञ्नानलत Tae, एवमग्रेऽपि सव्वं पदाथन्नानपरं शाब्द wea, “श्रत इति, श्रन्वयानुभावकवेन Qe शाब्दबोधे हेतु- तचा श्रनुभाविकाया afta wae शाब्दो हेतुरिति मतेनेदं | (वहाराग्तरूानुपख्धिति रित्य दूषयति, "इतरेति, "पदा्ेश्चागो- परितो" श्ाष्दज्चानलावच्छिश्नोपख्धितौ, ‘ceria शाब्दश्चागलं, ‘fre विगरव्यतावच्छेदकं, 'तख्छापि' शब्दशन्ञानलस्यापि, "विश्ि- Cua तद्धगावख्िल विशेव्यकश्चागस्य तङ्धम्मेविषयलभियमा-

(९) qearcumawifefa Ho, खम, Te | (९) खार्चसमरणदारामुभावकमिति we |

Use तत्वचिन्ताजयौ

ata शक्तिं serafi area, न त्वन्वये गोरवात्‌) अत्तु वो मवममितरान्वितधाने whe परेऽपरे wart: अन्यभ्यत्वप्रतिसन्धानात्‌ अमन्य- KIT WIA, प्रथमरकैतमावष्वं नं वख- मिल्युक्षमेव, तस्मात्‌ सर्वेः प्रथमव्धवशारादपसिवते काय्याग्वितन्नानेऽन्वितन्नाने वा पट्कारखत्वग्रहालं शक्तिग्रहोऽग्रेऽपि गौरवान्धसम्यत्वप्रतिसन्धानेऽपि न त्यागः yaaa विपरौतत्वादिति ख्वशिष्य- व्यामोहनं WA काय्येत्वस्येतरपदलभ्यत्वेन तथा म

दित्यर्थः, “शक्तिः शक्यतावश्छेदकतां, “इतराभ्वितन्चाने' cara wrra, ‘afm’ श्क्यतावच्छेदकतायद्ेऽपि, प्रथमेति aa: प्रथमग्टहोतमाभञ्चेत्ययेः, ‘A बखमिति न गोधितलव्धाणमित्यचैः, 'खक्रमेवेति, श्रात्मनि श्रोरभेदप्र्यथादि विषये व्यभिचारादिति भावः । "तस्मादिति इति खगिग्यव्यामोहनमित्ययेतनेनान्वयः, तथ ufeay इति कार्ययलान्वितश्चानवादौ शक्यतावच्छेदकतायह- Tye “श्रयेति, घटमानयेत्थादिवाक्य इति शेषः, “दतरपद- waaafa लिङा दिपदेन श्ानसम्भवेनेत्ययेः, तथेति पदशमान्बे श्रकधतावच्छेद कामेश इत्थयेः, “एवं इतरपटसखभ्बत्व, "अन्वये" क

तदागौमन्धलम्यतवप्रति सन्धानाभावाष्डकिद्महः स्थारितख नेरा, "अरत वेति।

शब्दाखवतुरो वंशे wera | rhe

UMA तस्वेतरपदाशव्त्वाच्छबहत्वे वा अविगादा- दिति चेत्‌, ल, घट श्वे शातं We खायेखरल- इारा आकाङ्काटिसशरकारिबशात्‌ समभिष्याहतप्टा- qa सदह खार्थस्याग्बयमङुभाकदति खभागादित्य- म्ययेवाम्बयन्नानलाभात्‌ किं शक्या । अन्धयमाबश- क्रावष्यन्वयविेषन्नानाथेमाकाङ्कादेरवश्यमपे्शात्‌ , क्रिया-कारकपदयोः प्रत्येकमितराग्बितसवाथबोध्कत्दे

लादिनिर्वटा्न्बये, दतर पदाशक्यलादिति शाब्दश्षानविषयतया अरमादिपदशक्थतानवच्छेद कल्या दित्थं, waa a श्रमादिष्द- भरवधतावच्छेटकत्ये वा, “श्रविवादादिति, विनिगमनाविरदेश्ठ घट- पटादौनामपि तदम्तभविण श्किषिद्या पदमाजद्यैवान्वितन्ञाने श्रह्किशिद्धेरिति भावः। श्राकाङ्कारौति श्रादिपदाद्योग्यता-सात्यग्यै- परिग्रहः, "खभावादिति तथेवाकाङ्कादेः काय्य-कारणभावादि- we: । wares: सकारिलकर्पनायामेव गौरवमित्यत- ह, ‘Sea शज्र्वयसामान्येच्यर्थंः, श्रजितज्ञानल्मितर- fanquaqrifataanttud तदेव निखिलपद काब्यैतावष्छद- कमिव्यभिमानेन दूषणमाइ, “क्रिया-कारकपद योरिति, घटमाग- Sart कर््तासंर्गेढ चटागयमयोरग्बयबोध इति प्राचां मते- बष्काखाङ्गािङरकारित्वकख्वायामेव Whaat awe, "अण्वयमायेति,

कष्वचखामाण्केतधयेः । frat, क्यष्येक Carew उभवप्रतियोगिक इति न बाधय यचौपरसङ्धखयापि चराम्वितानक्मस्डागमनाग्वितिकटसय च frit

wad तल्वचिन्तामणों

वाश्ाथेदयधौप्रसङ्गगात्‌ | न चेकमेवान्विताभिधावक- मिवरत्त॒प्रतियोगिस्मारकमिति ae अविच षाद शक्ान्बयानुभवेऽतिप्रसङ्गात्‌ | अन्वयेऽपि अक्ति रिति चेत्‌, न, अश्रक्धभमपि हि शक्धाम्बयं बोधयति

नेदम्‌ । नव्यमते तु कारकविभक्गि-नामपदयोरिति बोध्य । दत- राज्ितेति इतर विग्रेव्यक-सखराथे विेव्यकबोधतवस्य कास्यैतावच्छेदकल- इत्ये, वाक्यायेदयेति चटवदानथनमानथनवान्‌ घटं दृत्धूमय- विश्ेव्यकबोधापन्तेरित्यथेः । नव्यमते तु aerated ANAT घट- दत्यभयविशेव्यकबोधापन्तेरिति sea । ्रन्विताभिधाचकं' इतर- विग्रेषणएकस्ा थं विशेव्यकबोधजनकलं, “श्रन्वयप्रतियोगति अन्वयप्र- तियोगिखायेसमारकमाजं न वितर विग्रेषणकस्वा थं विग्रव्यकानुभव- अगकमित्यथेः। “शरविगरेषादिति सामग्या अरविशरेषादित्धयेः। ददमा- पाततः ्राकाङ्कग दि विरदेशेव सामयौ विरहात्‌ । sare मौरव- भेव बाधकं खार । शश्शरक्यानयानुभव इति श्ाग्दश्चाविषतवा श्रव्धतानवच्छेदकस्यापि तदनुभव इत्ययः, शक्यता अन्यता, एवमपे- ऽपि, ्रतिप्रसङ्गादिति घटमानयेत्थादौ पटादिशंसमश्चापि are प्रसङ्गा दित्य्यैः, ‘afm शक्यतावच्छेदकता, “areata श्क्धतान- वश्छेदकमपि, “श्रक्धयान्वयमिति श्वा खस्मारितस्यान्वयमित्यथेः, w- अश-विगरेष्यमावमेदेन भिन्रत्वाव्‌ तथात्वं बोध्यं । खग्वयप्रकारघोप्रसकु-

ras तात्पग्यैमित्न्धे। arate पङृतपदप्रयोज्यनियत दलविषवानुमव- TEU: | तेन awa gece न ete दति ध्येयं | इति wane |

ब्दाख्यतुरोगखष्डे fears: | wRe

Tey we स्रूपतोनियामकत्वात्‌ , Way तवाष्यप्रतौकारात्‌। नन्बेव्रं पदानामम्बित- च्रानजनकत्वात्‌ तजर सक्तिरस्येव WHA TART

ait प्रकरिभ्निमादेव बोधो गौोण-लाशणिकयोख्यु नाजुभावकल्मिति भावः | ‘Swarqaaefa ww पद खआारिततन्तदर्थाकययिषयक- बोधवखेत्यथेः, “नियामकल्वादिति श्राकाङ्कादिधोजनकतावण्छेदट- कलारिल्थ्ैः, “sata श्राकाङ्खादेरमिचामकल इत्यथः, "ततापि" WITT श्रकधतावच्छेदकल्वादिनसवापि, शश्रप्रतौकारादिति अन्वयान्तरभानप्रसङ्गख्या प्रतो का रादित्ययेः, शअरन्वयविशेषस्य भवग्मते- पपि शक्धतावच्छेदकलादिति भावः) पदानामण्वितश्नानलावचख््छिनं प्रति जनकतात्िकां शक्ति face vert स्मारकश्रक्िवदन्वयेऽपि दानां नित्थसम्बन्धविशेषरूपा शक्रिरस्तोति ये वदन्ति तम्मतसुप- न्बलति, ‘afafa, ‘av wee, क्रिरस्येवेति नित्थसम्बन्धरूपा अङ्िरख्येवेत्धथेः, शरशक्रखेति aie पदस्य खसचणा-गरङ्िथमा-

बन्वतच्छाब्टमोधाजमकलादित्ययंः, एत्मते जातिप्रकारेष aw

षेव wie: कास्येत्वादिवच्छष्ठेरपि किञिदवख्छिन्नलनियमेन केवख- जातौ wena परन्तु जातिनिष्ठलेन we व्यक्तिं स्मारयति

निबामकत्वादिवि, अद्यपि ग्रकधान्धयत्वं न कारं न बा कारजतादष्छेदकं

अन्वयबोधे TIAN Wawa, तथयाप्यग्व्याशविषयक-

चागषमपि न का््यतावष्डेदकं गौरषात्‌ अन्वये चाकाङ्कादिसामग्रोसत्वा-

CAN तदमावाज्नातिप्रसक्क इच ATS, MA, अपन्न . चेवन्मते

weer ग अभिचारः तदभ्यपममेऽपि शक्धिख्नाखोताह, ‘war 68

yas : - avaGareterat

तवापि पटादन्बयबोध इतौश्वरेष्छासश्वादिति adi, किन्तु अन्वयबोधे खरूपसतौ सा व्याप्रियते, मतु न्नाता घटन्नागश्क्रत्वेन न्रानादेव घटाम्बयबोधो- पपत्तेः, यथा तव जातिशक्तषपदस्य आ्रात्मव्यक्किन्नाने, ष्टश्च WAIT सामान्यसम्बन्धितया श्रातस्मापि

गतु दक्तिनिष्ठतवेन maf न तज व्यमिचारः। “weal श्रन्वयस्य बोधः, शई श्वरेच्छति Cetera: शरक्रग्वयेऽपि a- दित्थवेः, परन्तु सा TEENA नित्यसम्बन्धरूपोऽतिरिक्रपदाथं दयेव fava इति भावः। इष्टापत्या परिहरति, “खत्यमिति, “शरन्व- बोधे अन्वयस्य बोधे, ‘aqua? श्रन्वयप्रकारेण war, ‘a’ अक्रिः, श्याप्रियते" उपयुच्यते, "वर ल्चागशक्रलेनेति चटज्चानजगकल- प्रकारबेच्छा विषयतेनेत्धथेः, wfc wt हेतुरिति प्राचौन- Haag, एवमयेऽपि, नव्यमते तु खंन्चागजमकलप्रकारकेच्छात्मक- श्रङ्िसम्बन्धेन घटप्रकारकश्चामस्य Yat बोध्य, खाघवाख्छलि- सम्बन्धेन चटवन्तान्नानस्तेव हेतुलात्‌ । जाविश्रक्षपदस्तेति जाति- WAT WT परस्मेत्यथेः, “waTefina इति aerate wm tan, अनकवमिति te:, aie जातिपरं । ननु afe- wafarrer जातस्य संसगेबुद्धिजगकलं qrageecfaa Te, “हेति, श्वातकरणे' लायमागकरणस्वसे, “सा मान्यसम्बन्यितयेति

पौति, विषयाबाधादिति ara: ‘fafeafa, cure बददिषबतमा शाता शर्िरडमावयति स रव ww Koes दति मान्यः wr Kael

श्ब्दाख्यतुरौगखस्धे wears | ९३९

विेषबुद्युपायत्वं यथा वहिसामाग्यव्थात्ततया हौ aye बहिविशेषबुहिजमकत्वं । अथ . घटश्नानत्वं श्तरान्वितघटरन्नाने,प्यस्तौति . तेम रूपेखाग्वितधट- च्रानेऽपि srt शक्किव्धाप्रियत इति चेन, सत्टं, किन्तु Waa शक्धछतावच्छेदकं न त्वम्वितधरश्नानातं गोरवात्‌ अन्धखभ्यत्वाञ्च । we जातिवाचकषपदस्य व्यक्काविव var शक्तिरग्बयांओे खरूपसतौ पदाथा

वयक्किखम्नज्धितयेत्ययेः, “विग्रेषनृद्धोति संसगेबुद्धौत्ययः, ‘afe- विथेवनुद्धिजनकत्वमिति वङ्धिसंखगंबद्धिजनकलमिन्ययेः । “श्रचेति, धरश्चानलरूपेण wine tae इति शेवः, तिन रूपेण woman, “अन्वितिघटज्ञानेऽपौति श्रन्वित्टन्नानप्रकारेणापौ- त्वथेः, श्यायते" व्याप्रियेत, हेतुः स्वादिति थावत्‌ । शक्ताव च्छदटकमिति शक्िश्चानविगरेषणतावच्छेद कौग्धय कारणतावच्छेदक- भित्थयेः, “अन्यलन्वतलवादिति, तेन Sou afer विनापि गि- इक्रप्रणाख्या तक्ञाभसम्भवादिति भावः। “च्रम्वथां ग्ने खरूपसतोति अरन्वयप्रकारे णा्नातेत्यथः, "पदार्थो ज्ञातेति पदा्थप्रकारेण न्ात-

प्रतिबन्धभिप्रायेण दृान्तमाह, “यथेति, "व द्धिविशेषेति पव्वतोयल्वादि- विश्िरे्धेः । त्ततूपदाथंसामान्शक्तस्याप्यग्वितिपदाधंबोधकल्वं तच पच्तघम्म॑ताबलात्‌ पत्वैतादिसम्बन्धमागं तरव योग्यतादिवलात्‌ षरदार्था-

ग्वयमानमिति भावः। न त्विति, -न्वयांशे were गौरवेणाप्रयो- ` waaay तच शक्तिरिति मावः। श्यक्ताविति, aera इति शेषः । वेम

१8० त्वचिन्तामणी

arr व्याप्रियते जाति-व्यक्ोः समामसंवित्सवेद्य- त्वात्‌ तजा घटज्नानादिकन्तु नान्वयविषयतानियतं सरणे व्यभिचारादिति चेत्‌, षटामुभवविश्चेषं प्रति धटपदत्येन कारणता स च श्ब्दामुभवोःम्वयविषयता- मियत रवं के वलस्य शब्देनाननुभवात्‌ सरखण्ड प्रति पदत्वेन न अनकता व्यमि चारात्‌ किन्तु सम्बन्धितया

waa) wea, (जाति-यक्ारिति, (तयेति भातिप्रकारेक er व्यक्ति बोधयतो्यथेः, “वरानुभव विषमिति, तथाच चटपदना- वद्छिश्नकारणताप्रतियो गिककाताश्चयघरश्चानमन्वयविषयतानि- यतमिति धरश्रक्रिश्नानादेवान्वयभानमिति भावः । भनु घटाु- भवविग्रेषं प्रति चटपदत्वेन हेतुत्वे समरणं प्रति केन ete हेतुतेव्याकाङ्कगयामाह, ‘Wega, वयमिचारादिति श्राव मामपदं विनापि सम्बन्धान्तरश्चानेम पदाथेस्मरणोत्पत्था afa- रेकव्यभिचाराकत्सस्वेऽपि कदाचित्‌ पदाथस्मरणणानुत्पत्यान्वयव्यभि- erga: | सम्बभ्ितयेति anqafaaa तन्तत्छभ्न स्विन्नानले- aga "नातोति, घटेति शरब्दपयोज्यजातिविद्धेषविध्िटघटानुमवं प्रतौ- a, रवश्ान्वयविषयत्वमन्धधासिङधतया ग काय्येतावष्छेदकतथा प्रथिष्ट waey म शक्तिरिति । ‘que, यद्यप्यथापि ama गतकत्वेऽनङु- अतस्यापि जन्धतावच्डेदकल्वात्‌ परते न कोऽपि दोः, तथापि स्मरयेगेक- Sly गगकत्वमित्याकाङ्कायामेवदुङ्कमितेके | अन्ये तु TT पदत्वेन कार-

खता तथाभ्वबविषयतानियमः रवश्च ॒श्रब्दभानुमववत्‌ areas वथा स्मात्‌ दव्ाकाङ्कामामेवदुक्कमिव्याङः । (किज्विति, बद्यप्येवददृद्य-

WRITS शक्तिवादः | use

MAA । स्यादेतत्‌, अन्वयतात्पग्कतया aafa- पादकं पदमित्यविवादं, तात्पययनि्व्वाडिका च उत्ति, atl Qua Tet a वा Wadia शक्तिसिडिः। war- maa waea स्वा्थ॑सम्बन्धिनि तात्पर्य्यात्‌ पदार्थोप-

Rak, चथाश्रुते श्रदृष्टादिकारितरूटतौ यभिचारात्‌ । न्वन्वयां- asf शक्गिश्चानमावश्यक मित्या श्रङ्ते, “स्यादेतदिति, “श्रन्यतात्य- BR अ्रन्वयतात्पय्येकलश्चानसहकारेणेत्यथेः, (^तत्मतिपादकंः अरन्बयप्रतिपादकं, तात्पय्यनिब्वा हिका चेति तात्पथ्यन्नानापौनतदो- धनिर्व्वाडिका चेत्यथेः, ‘afaftia aw तत्‌पदटत्तिपौ रिव्यः, एतन्मते व्यक्रावपि श्रक्तिश्नानस्य हेतुतया न व्यक्किशाब्दबोधे वयमि- शारः घटेन जलमादरेत्यादौ दिद्रेतरवस्यापि योग्यतावजाद्वान- fafa a anf aftrerc ‘ar चेति, afafcfa ae, ‘cw waa, शक्तिसिद्धिः afer, श्रावश्छकमिति we: 1) aze: wea, ‘wafa, ‘aqua’ लघ श्चानमेव, जानजनकमिति शेषः, (स्ञायसम्नन्धिनो ति खा्थसम्बन्षिलरूपेणान्वये तात्पय्ये्रदादित्यथैः,

दिकारिवस्मरखे थभिचाय्येव यदि च वदिशेबहेतुलवं तदा पदतेनामि तस्य qa qe, तथापि इख्यादिदशंनस्य इस्तिपकादिसम रये सम्बन्धिश्चानतवेव हेतुस्वमावश्चकमिति सामान्धसामम्रौ रवश्च तदुपपर्तौ विरेषसामय्यन्तर= ` करने मानामाव EST ata, “श्चातत्वेनेति । यद्यपि चिरनद्पदस्य ग हेतुत्व, वथापि सम्मदायमतेनेदं | प्रामाणिकं गौरवमित्या्रयेन शङ्कते, शस्यादेवदिति; sew are, अथेति, 'तदग्बयेपपत्तखेति, वधा पूरोप-

ger araferntaat

सख्थित्यनन्तर तदन्वयो पपतश्च । a च afteae विरोधः, अभ्वयविश्रेषणतया पदार्थो पख्ितेः। न च लाघ्खिकानाममनुभावकत्वादन्वयानुभवः कथमिति वाच्यं | पदाथेस्य सरणखादम्बये Weary पदानां

घटपदं घटसग्बन्थतात्पय्येकमिति तात्पय्येहशरोरलान्तादृ प्रतात्प- | वपन्ञानजन्यलमियतमिति भावः। 'तदग्वयोपपत्तेखेति तदग्ववज्चा- गोद याेत्ययेः, तचाच चथा गङ्गायां घोषद्त्यादौ खश्रक्धप्रवाहो- पश्वित्यनम्तरं तौराग्वयबोधाश्न शखणान्चान तोरबोधजनकं तथा- ऽन्वयेऽपौति भावः। शटृन्तिदयस्येति mat पदाथ wee wT शाब्दबोधजननादिति भावः। “श्रन्वधविग्रेवकतवा' अन्वय निरूपकतया, सब्वैचत्यादिः, "पटार्योपस्धितेरिति पदार्थानां बाधादित्यथः, तथाच फलान्तद्िरोध एव नाङ्गौक्रियतद ति aa: | लाचणिकानांः लखणाद्न्तोर्मां, “श्रन्वयानुभवः' शअरन्वयस्तानुभवः, खचणयेति ग्रेषः। "पटाथस्छेति शब्टाथस्छ प्रवाहादे रित्यथः, “इरः णात्‌" सरणमाजात्‌, माचपद्‌ाच्छाब्टालुभवव्यवच्छेदः, “we इति श्राब्टबोधविषये तौरादाविल्यथेः, "पदाना" गङ्गा दिपदानां, "खमवैबेति

स्थि्मन्तरं तौरान्धयबोधाव्‌ तच लक्षणा तथेद्ापौति मावः । “खन्वय- विश्रेषणतयेवि, यद्यपि wee wen विगरेषयतयो पस्थितौौ शदो षावे गद्या ate दत्यादावपि तथात्वापत्तिस्तथाप्यन्वयस्य सम्बन्धरूपतया बि येन विना ग भासते इति न्यायेन शच्छणयेव पदार्थो पश्थितिरिति ब ल्तिदयविरोधः। खतण्व tegen इत्यादावपि तथा, ayrnfaend तु fafa: । ग्रज्यकारमते इत्तिद्यविरोधामावादेतदुक्तमिबन।

WRITS Wa: | use

RATATAT सन्येव लाकछ्षणिकस्येवानुभावक- त्वादिति । तन्न । इत्तिहिं च्रातोपयुज्यते म सखरूपस- तिप्रसङ्गात्‌ | न चेह सखाथंसम्बन्धितयाऽग्बयः प्राग- वगतः, वाक्षाथेस्यापृव्वत्वात्‌। किष्च शक्धसम्बन्धितया अन्दये BAUS पदार्थे शक्तिकल्यनं तदर लाघवाद्‌- -

ayrat sta दत्यादौ शाचणिकस्छले सब्येनेत्यधैः, 'लाचखिकसखेति शचशाटन्तिश्वामस्ेवेत्ययः, aw चोषादिपदशक्रिञ्चानमेवानुभाषकं ewer तोरादिस्मारकतामाजेषोपयुश्यते इति चेत्‌, किं हतेऽपि पदाथंशरङ्गिन्चानमेवानुभावकमन्वये खथण्णशानन्तु ्रन्वय- सआरकतयोपयुश्धते तस्यापि तात्पग्येमर्यादया daira भागे बाधकाभावादिति सुवचमिति भावः। ्रतिप्रश्क्रादिति श्रग्दो- तदृन्िकादपि पदाण्छाष्दबोधप्रसङ्गा दिल्धयेः। गन्वेकपदायेनिष्टा- परपदाथंनिङूपितशषषगेलादिना प्रागमवगतलेऽप्याधेयलादिना सा- मान्यतः शष्धसम्बम्धिताश्चानं सम्भवल्येवेत्यत sre, ‘fea, "क्छसम्बन्थितयेति, wie wate, तथा चान्वये शक्यसम्नन्थित्व- रुपा सम्पश्य मित्ययेः, ‘uted’ तव एथक्‌ग्र णिक श्पनं, ऋवष्छकमिति शेषः, “शाघवात्‌ meee, “अन्वये पटा्-

“पदानामिति, जदि च veniam ला्णिकार्थाजुमावकत्वं तदा प्रते- $पि वथाख्लिति ara: | “लाघवादिति, fafirs wa ग्रक्िकल्यमे area, aye च माबाद्रक्िकस्यनाप्रसहया ग तथात्वमिति we) यद्यप्य- गयस्य wyernae विशिदश्रक्षाषेव गोरवं। अतणव शुद्धादिषदस्य

uss तक्वचिन्ताममौ ग्वयेऽपि शक्तिरस्तु fa ठतिदयकल्यनया, शवं स्थिते प्रयोगोऽपि was: पदशक्षः seat विना पद

प्रतिपाद्यत्वात्‌ पदाथेवदिति । उच्यते । इत्ति विनापि तात्पय्ेनिर्वाहात्‌ किं इक्या पदानासुक्तकमेखान्वय-

विशिष्टाग्वये, ‘fa टल्निदयेति। इदटमापाततः wad qre विशिष्टे शक्पेखया पदाथंमाजश्रक्रस्याग्वये लचणायामेव खाघवात्‌। वस्ठुतख्छु वच्छमाणएक्रमेए श्रकरिवल्लचणां विमाऽप्युपपत्या खखणया- मपि मानाभाष इत्येव तत्वं ‘wee इत्यादि घटमित्यादौ चट-कष्मत्यो रन्वयस्य बोधः तन्निष्टवटपदान्पदान्यतर श्रक्िश्चान- जन्यः तज्िष्ठतदन्यतरपदटत्यन्तरश्नानाजन्यते खति तदन्यतरषद- जन्यतच्छाब्दबुद्धिलवात्‌ थो यज्िष्ठटयत्पद टश्यन्तरश्चानाजन्यत्वे खति चत्यदजन्ययच्छाब्दबोधः स तज्निष्टतत्पद शरक्िश्चामजन्यः चटपदटादि- aaa, यथाश्चुतेऽन्वयादिपद श्क्यलात्‌ yal चटादिपद ग्क्यलाग्यपगमाश्च सिद्धवाधनापत्तेरिति ध्येयं । “ह्निं विनापौति घटमित्यादौ waa घटादिपदटत्तिन्नानं विनापौ- we: । ‘arafaterfefa धघटादितात्पग्येन्नानाधोनस्याग्वयस् निव्वाहादित्यथेः, “किं इत्या" किमन्वयट्त्तिन्चानेन, 'डकक्मेरूति आकाङ्खगन्चानानामनग्वयविग्रेषमन्तर्भाग्ध का््ये-कारशभावबखेनेतधथैः,

अव्यस्त! TUB wana नेति भावः | aware वि- नेति, अद्यपि तन्ते eet किेतर्वादौ च अमिचारः, तथापि पररौका

न्दा स्यतुसोयखष्डे Weare: | Vow

बोधजनकत्वसम्भवादन्यथा शक्तया तात्प्यनिवादोदष्ट- इति लष्खोच्छेदः। अथ शक्तिं विनापि शकधसम्बन्धात्‌ afeate इति न aw शक्तिः, afe afd विनापि तजिर्वाह इति fa इत्या । अतर्वानुमानमप्रयो जकं अन्धथा पदप्रतिपाद्यत्वादेव शक्तिसाधने दत्यन्तरो- च्छेदः | अतरव धुमोऽस्तौत्यज धूमपदस्य वहिबोषपर-

अन्वयवोधेति अन्वय विषयकबोधेत्ययेः, “श्रन्ययेति कचिन्तात्यययै- च्ानाघौनस्च बोधस्य टठन्तिश्चागनिग्वाद्जलदशेनात्‌ eae तया wet इ त्ययः, ‘aafraty तात्पय्ेश्नानाधौनस्छ stwe feate:, ‘ge’ कचिद्‌दृष्टः, -खचणो च्छेदः तोरादावपि ay दिषदख्छ श्रश्वभावोच्छेदः, तौराटावपि गङ्गादिपदस्च शक्रियदप्रवङ्ग- हति यावत्‌ । शक्तिं विनापौति तीरादौ गङ्गादिपदश्च शक्ति किनापौत्यथैः, ‘afeeare: तौरादेर्गाधनिग्बाहः, ‘aft विनापि wrsfanr विनापि, ‘afeare’ अन्वयस्य wrrfaate:, ‘fe ser fa afaura “अन्ययेति, awoucedaarees aepeare इत्ययः, “पदप्रतिपाद्यत्वादेव' तत्पदप्रतिपाद्वादेव, ‘afwaray acacufseraa, “क्यम्तरोच्छेददति तौरादावपि गङ्का दिपद शल्वभावोष्छेट इत्यथः । Aaa यथाकथ- चित्‌ तात्पस्यैन्चानप्रयोष्यलनमित्यमिपरायेश्ाह, “श्रतएवेति तत्पद- MUAH TS तदो धस्य तजर तत्पदट्न्तिन्चानानिग्बाद्मलादे-

RAUNT श्यापातत RGR | TAT GA खपयोजकत्वाभिधानं 69

४७९ तस्वचिन्तामणौ

त्वेऽपि बहौ न Meer शत्तथा धमोपखितौो अनुमाम- इारा ततप्रलौतिसम्भवात्‌ । तथा “गच्छ गच्छसि चेत्‌ कान्त पन्थानः सन्तु ते frat | ममापि अश्म तथेव मूयाद्ब गतो भवाम्‌" इति ॥ वाक्धस्य मा गच्छत्यथ mara sia म लक्षा गमनस्व प्रियामरखदेतुत्वं हि वाकधायेः, तेन Wad मया न awe प्रियामरल- हेतुत्वादित्यसुमानादहैव गमने अकसेव्यताबोधनेन

वेत्यर्थः, "वद्धिगोधपरलेऽपौति धुमश्ाब्दबोधं जनयिता वङ्गं जनयलिति तात्प््ैऽपौत्य्यैः, "न wear न खक्णा नाने, afs- बोधनिम्वाहकमिति गष, शधुमोपखितौ" उक्ात्पययशवानाडूम- शाष्दमुद्धौ, "तत्पतौ तिसश्भवादिति weerwrd विनापि तात्य श्ानाधौनस् afeurrea सम्भवादित्यर्थः । “शिवाः कद्याणटद्ूपाः, cay’ गमिग्यति, “न॒ शचणेति agate ग शचणाश्चानं हेत्‌- रित्थथेः, वाक्यार्थं इति, यद्यपि मरणमेव a amare: ङतः प्रियामरणस् तद्धेतुत्व, तथापि acd विना पुनष्णेगक्मामावान्तेन मरणमाचिष्यते arg मनसा तद्धेतुत्वं उपख्ितमरणस्येव प्रतीधत-

उपलक्षणं जापि cae aa, | "गमनस्येति कान्सगमनस्येत्य्थेः | अद्यपि पियामरग्ेतुत्वं ग aman: पदार्थ॑संसगंस्छेव वाक्या्॑त्वात्‌ किन्तु मरबं विना नन्भाभावात्‌ तेन तदाक्छिप्यते, तथापि वाक्छप्रयोज्ध्चागविषयलवेग वाक्धाचैत्वं बोध्यं वाक्धतात्पय्येविषयत्वेन वा ade | यदा च लिष््याघा- अप्रतिद्न्धानात्‌ मालुमाजेन तात्मेनिरव्वाहः तदा जश्धवाभ्यपममे ग Ble

WLS WAT: | ase

सात्पय्यनिर्वाहात्‌ | यच हि qe साक्षात्परम्परया गा म तात्पग्यनिर्व्वाहः तज लक्खा । मतु षट- मामयेत्यच प्रत्येकमन्वयविगेषे जिन्नासा भवति । न च सामाग्धानवगमे विशेषे सा स्यात्‌, इत्यन्वयसा- मान्ये शक्तिरेवेति चेत्‌, न, कारकेण क्रियया च क्िया-

इति परन्परया वाक्धायेत्मवगम््व्ये। ‘arqafaenufeta तात्पग्येश्चानाधोनस्सा कन्तव्यताबोघस्य निन्वाहादिव्यवैः। "यज ₹ोति, ‘gear mer, "परम्परया वेति, wee साचाच्छत्वा निगय हः धूमोऽख्लोत्यादौ ast परग्यरथा met fiery इति भावः । "तात्पग्धेजिर््वाह इति तात्पव्व्॑चानाधौनस्य atwe facie cara: | “अन्वयसामान्ये शक्धिरेवेति, शामान्यतोऽन्वयस्मरण्टाथंमन्वयसा मान्बे श्रक्रिभौरपेचितेबेत्थथेः, “कारकेखेति यथा यत्‌ कारकं तत्‌ शिवं धा frat षा शखकारकेति ब्याघ्ा कारकेण aware: जियानु- मामं FRAGT च सामान्यतः कारकामुनानं, यथा थत्‌ कारकं afeatsge या क्रिया a कारकसं्ष्टेति सामान्यतो are ्रन्वयमनुमाय aw विगरेवतो जिश्चासोपपनेरित्ययेः, ure “करिया- कारकसामान्याकेपवन्तदु पपन्नेरिति पाठे, क्िया-कारकशामान्या-

५९ ग तातृपग्धै' निव्वंहतौति we |

feats: | खत रवाह, “यच होति, (क्रियेति क्रिया-कारकान्वयसामा- न्दाच्चेपकत्वादि््थः। नन्वेवमपि fatwa विमा कथं वि्ेषजिच्चासेवि चेत्‌, ग, अन्वयरूपधम्मि्चाने सति ar सल्यपनोतवि्रेमणिच्नासासम्भ-

asc तच्वचिन्तामनौ

कारकसामान्धाछ्ेपासदुपपत्तेः इष्टे फलादौ Tafan- षञजिन्नासावत्‌। रतेन यदुक्रमग्बितपदार्थे मम त्वेकेव प्रक्तिस्तव त्वेका पदार्थेऽपरा त्वम्बय इति निरस्तं । अन्वये गक्यभावात्‌। न चेवमन्धयानुभवे पदवि- नियोगो a स्यादिति are) अन्वयानुभवा्थमेव ware पदानां शक्तिकर्पनात्‌ | तस्मात्‌ पदं करसं

चेपास्दुपपन्तेरिति पाठे तु क्रियायाः कारक च सामान्यतः ंसगचिपा दित्थयैः, “रस विगरेवेति अम्नौरलादिगा रसषामान्वमनु- भाय रशविगरेषजिन्ञाखावदित्धयैः, “अन्वितपदाथै इति अन्वित- TAU रूपेण मम कार रतेत्यवैः, “एका पटा्ं- इति पदाथेश्रक्रिन्लानतलेनान्वथश्रकिज्चागलेन चोभयङूपेषख कारण tan, “wea शतह्वभावादिति अन्वये शंक्रिश्चानस्छ हेतुलाभावा- feat: । “न चेवभिति, “एवं wee wf, ‘fafa योगः, उपयोगः, "न erfefa, अन्वयस्तिदारेव तस्याग्वथासुभवे शपथो गिल्वादिति भावः । ‘cere इति, तथाच पदार्थसतिदारव तस्ान्बयासुभवद्ेतलमिति भावः |

केचित्तु न स्ठादिति, शक्रिश्ञागविषयतथैव तश्छोपायोनादिति भावः। "पदां इति, तथाच पदाथ श्रक्रिञ्चानविषयतयेव पटाना- मन्वयासुभवे उपयोग इति भाव Cary: |

aq! Gt रखवानुरूयं दृङान्तमादः ‘ge इति रूपविशेषेालिप्तरस- war सखू्च्पनोतमधुरत्वविग्रेषणिश्चासावदिलर्थः। “पदमिति, शवथ

WAT TAS WAITS | wed

पटार्बस्मरखं व्यापारः wanrgfeavafcana ल्मारितार्थान्वयानुभवः फलं पदाथस्मरणं न व्यव- धायकं व्यापारत्वात्‌। न ख AUT पदाथ रव aw, तस्यानागतत्वादिना खस्मरणे अन्वयानुभवे जनकत्वात्‌ । तथापि पटा्ेस्मरणमेव करणमस्तु आवश्यकत्वात्‌, अतरव चिन्तावशोपनौतपदार्थाना- मन्बयबोधान्‌ काष्यादिरिति चेत्‌, न, स्मरखस्य नि-

"पटं करणमिति ट ण्तिशिखणसम्बन्धेन पटायें विशेषणतया पदाचेविग्रेग्यतया वा पदश्चानमित्यथेः, 'पदार्थस्मरणएमिति पदार्थ माच्छरणमित्यथैः, ‘Areas, ‘anfiafa aa- वारिः, भन wauraafata न Wewrrenaafafganca- fert:, ‘ae’ carte, “खस्मरण्ड दति, तव्जनकत्वाभावे ख तरा इुतोऽन्वयबोधकारण्णत्वं स्यादिति भावः। wea, तयापौति, श्रावश्यकल्वादिति' न च व्यापारेण aac मान्ययासिद्ध इति Te) तद्ापारलस्येवासिद्धरिति भावः। पदश्चानस् व्यभिचारम- णाह, “अतएवेति, “चिन्ता उद्दोधकषमवधानं, पदज्ञानं विनापौति Te) 'इरश्च्य' पटायेख्मरणस्य । मनु व्यापाराभावेऽपि फलायोग-

WTA, “श्राकाङ्कादौति, खरूपसदधेतुत्वपच्छ दद, अन्यया वजनच्वाने वात्य ।

agua निराकरोति, “न चेति, (धावश्यकत्वादिति, तथाच Reade रवोप्तौखत्वादन्धयासि त्वमिति मावः | व्यभिचारम- प्याह, “अतरखवेति, anand areata | ‘cafe, तथा-

Te arafernat

वधारत्येनाकरखत्वात्‌ अमन्धथासिडाग्वय-व्यतिरेकाम्यां आकाहगदिमत्पदस्यान्बयासुभवविशेषे कारखत्वात पदार्थोपस्थितेः संसगधीमाचरेतुत्वेऽपि शब्दसंसम- भौ विशेषे पदस्येव हेतुत्वात्‌, गौः कस्पैत्वमानयवम- faa पदायेन्चानेऽपि अन्बयन्ञानानुदयात्‌ पदवि-

OEE

व्यव च्छिशतयेनेव कारणत्वं च्या दित्यत ary, “शरमन्ययेति, “श्रन्वयानु - भवविगरेषेः शाब्दामुभवे। मनु पदार्थस्मरणेनेवाग्वव-्यतिरेका- वन्यथा सिद्धा वित्यत wre, "पदा्य॑ति, “खंरगसौमाजेति विगरेषक- भ्ञानविधया विशिष्टबुद्धिमाशड्ेतुलेऽपौत्थ्ंः, डहेतुलात्‌' डहेतुला- PIAA, WUT मनसोपनौतभागमाज एव शाब्दयामौत्यतु- SATA IAAL भावः। ननु शब्दन्यपदार्योपख्धितिलेन Wears स्वेन तादृशागुव्यवखाय cea श्राह, गौरिति, “पद विशेषेति

UMMA पदानामेव कारणत्वं न तु Weta तदुप्लौडत्वमिति मावः। म॒ चासत्तिच्चानरूपस्तजन्लानव्ापाशोऽस्लिति wey | त धेतुत्वस्य धामेव निराष्ेवत्वात्‌ | क्रियया खयो गव्यवच्छेदेन सम्बन्धित्वं कर त्वमिति निर्वा - पारमपि करणमस्तु ALUN मम खव वा करणमस्तु तड्धतुलस्या- वश्यकत्वाव्‌ यथा चेवं ग मानसत्वाप्तिलयोक्तमगुमागपरकादे, वथाच सा- श्य रव पदोपश्चय EMA हेत्वन्तरमाह, .शअनन्धयेति, Garay पदादमुमषं प्रचेमौत्नुमवोऽपौति भावः | ‘faite इति शब्दप्रयोव्यनातिमतौत््ः, तथाच गोक्धव्भिचारोऽपोत्यथंः। न च वैनाबमसिडं, अनुभवसिद्धत्वात्‌ | पदेतुतवे मानान्तरमाष, “गोरिति लदुक्षसकणदेतुसत्येऽप्यन्धयवो धानु" mre: पदविरेषदेतुतवमाच्िपतोत्यंः। अवच्छेदकत्वेनाग्धथासिडिमाश्चद्च

Wee शक्तिवादः | ५४९

whofenventaima Bea पदविशेषस्येवावश्य- कत्वेन VIS | BATS च पदायेन्रानव्यापारकं उदमघ्ादिसशतं मन रवाग्बयासुभवकरखं | a चैव-

मामानयेतयादिषद विग्रेषजन्येव्यथः, “श्रावश्यकलेनेति, लाघवेन चेत्यपि बोधं, "हेतुलादिति इत्या येजन्यपदार्योपस्धितिसम्बन्धेन हेतुलादि- द्धः, पदार्योपख्ितेः ्राब्टबोध्ड विशिष्टासुभवतथा विगरेषणादि- wmafawaa डहेतुलमिति भावः। एते ट्या श्रब्दजन्यपदार्योप- fafa विमा पदज्चाममाचाच्छाष्दबोधानुदयाप्तद्धेतुलावश्चकत्वा- wea शब्टविगेवान्तर्भावसाचिन्यादिद मसङ्गतमिति wre । इद qraqe श्ब्दजन्यपदार्योपस्थितेः कारणत्वे च तदवच्छेदककोरौ अ्रब्दविगरेवाकर्भावो नोचितः श्रानुपूव्वौ भेदेन पदार्योपसख्ितेगृङ- तरानन्तकारणतावच्छेद कप्रसङ्गात्‌, WAV: एयकूप्रयोजकले च धन्यलोपख्धितिलादैरवच्छेदककोटावप्रवेशादमन्तकायथं-कारणभावा- विगरेषेऽपि कारण्तावच्छेदकगौ रवाभावात्‌ watery सर्ग्वामु- ूर्वौसाधारणशष्दजन्यपदार्योपशितिलेनेकेनेव शघुरूपेष wart इेतुलादित्यपि बोध्यं । aed काग्यखखे चिग्भावश्ोपनोतपरानां कचमगमुभव इत्यत WN, "कायेति, उत्रेशादौति, ‘ener एच्छा विगेषः, Were सहकारिण, “आदिपदात्‌ कचिद-

निराचष्टे, “पद विश्येषेति | वद्यप्येवं तग्मते$पि are यभिचारखथा- प्न्वयबोधविद्येमे खरयविग्रेषस्येव हेतुत्वं न तु पदस्येति मावः। Saw दिवि, खापारावष्डेद कतमा आपारिणोऽप्यन्यथासिद्धौ च्ुरादेरपि तथा-

`

¶१४२ तस्वचिन्तामणौ

सुत्या एथक्‌ प्रमाणत्वं, व्यभिचारिजातौयतया लिङ्गगदाविव प्रमाकरणतावच्छेद्‌कानतिप्रसक्तानुगत- रूपाभावानिर्व्यापारत्वा्च, किन्तु प्रमाणसहकारिशौ सा। wav मानसे लिङ्गपरामशे व्या्तिस्मुत्धादि न पथक्‌ NAS! Wa पदमन्तरेणापि योग्बतादिः- खख यदपरियहः । “न चेवमिति, यदसाधारणं खकारांखाघ्ेति न्यायादिति भावः। 'उतुप्रेचाया इति, इदसुपखचणं पदार्थोप- श्थितेरपि बोध्यं । श्यभिचारिजातौयतयेति खतपथायाः कचिदथमं प्रत्यपि जनकतयेत्ययेः, ‘fagrefaafa fayacanterfatae:, aw सल्िक्गपरामशेस्येव शाब्दषूपतवादिति भावः। करता" कारणता, सेति, कचिदिति शेषः | अतिरिक्रनिम्वेचनाय पुनः wee, ‘waft, “श्रम्वयबोधः श्ाब्दासुभवः, "प्तः शतमा ङूप- त्वापत्तेः उक्घयक्ते खेति भावः | श्यभिचारौति, ag ange: कदाचित्‌ प्रमोत्पत्तेः वन्तदि्येष्ेतुत्वमावश्यकष मिति तथेव प्रमाणत्वमस्तु पदार्थं जानं वा तथास्तु यथा च चक्तरादौ व्यभिचारिव्याङतं निदो षल्वादिकमव्डेदकं तथा प्रक्णतेऽप्यस्तु | यदि च निव्वारतया म तथात्वं तदा पदार्थो पस्यापक- चिग्तादेस्तथात्वमस्तु । भ॑ चाननुगमः, उपाधिविगेषस्य amet | यदि च तस्य स्मरण wala: तदा पदेऽपि तुल्यं । शिश्वानुभितेः परा- मण्रंथापारकमनःकरणकत्वप्छे यथा WAL प्रमाखान्तरत्वं aw परकतेऽप्यश्लिति चेत्‌, नेवं, फलबयेन quate विनातौयप्रमाणगकातव प्रणते च न तथेति प्रमित्न्तरासाधारणकारणासशकछ्लतमगोभन्ध्वेवाश्य मामसत्वेन तत्करणस्यातचात्वात्‌ अधिकमनुमानप्रक्षाे विपश्चितं । अन्धय- विसेधिपदाजन्यपदार्योपस्धितिर्तुपसिबाश्येन wet, “अथेति । “खा स्प-

WERT भ्रलिवादः | dad

चनेऽ्वययोधो waar: पदाथैखरण शंव प्रदानः पयः । तदुक्तं “पश्यतः Aaa रूपं हेषाशब्दश्डं Wen: | खुर विश्ेपशब्दब्च शेतोऽश्रोधावतौति धौः" ॥ दति. चेत्‌, सत्यं, प्रयोजकवाक्यो्ारणानन्तर a: योश्यव्यापारदशेनात्‌. wf uals शक्तिः . करुप्यते प्रथमतस्तस्यैव कारशत्वावधारणात्‌ भिति शेतं रूपमा पश्यत इति. योलमा, आपद्मौषद्थंक, . श्रयो शक्रेति प्रयोजकतन्तत्पदोच्चारणनन्तरमेवेत्ययेः, श्रयोग्येति प्रधोच्येने खख तनत्तत्पदाथेशराम्दमोधदगेना दित्यः, अन्वथ-व्यतिरेकाभ्बमिति we, श्रभ्वितश्चानेति वत्तत्पदार्थभ्राब्ात्मकोपख्िता वित्थवः. “पर खेव' anaes, ‘nf’ न्नाम विषयतया कारणतावच्छेट्‌> क्ता, भ्रथमत इति श्राघ्युत्पक्निसमय इत्यथैः, aga qe

लावच्छिख्ेव, कार णलावधारणादिति शराष्दमुद्धिषामान्य भरति

ग

९ इति चेत्‌, नेति ae |

भिति, खा" ईषत्‌, शेतं सूयं प्यव दवः, देके । “शा पद्यत इति श्वः हिवोपसगं इयन्ये । खआरूप्यम्दोऽस्यष्ा्ैक इत्यप्याहुः | वथा हेतु मौरवमिद्याश्ययेना ष, प्रयोगकेति, “प्रथमत इति | मनूपायस्याग्वयादेः सी धारखतया प्रयोजकत्वमा्मवधारयति, ग तु कार्यत्वं wives कारणदयकल्पगागौ रवादये त्यःव्यं॑कार््या जितद्क्िवत्‌। . न चैवं . पदे

wisely न स्यात्‌ इति वां । प्रयोजकत्वगर्माया णकेश्वरेच्छामाः wf: 70

ous | ` कत्वविन्तमयौ

पदार्थेषु सच्यन्तरकक्पने गौरवात्‌, `तदाहः, “ATE: व्वादमिषादवाकात्पर्व्यीपगमादपि | पदानामेव सां

गणपो पिरि रिं

कारण्बाब्रष्डेदकलावधारणादित्यथेः । TY WAS करकं warty पटार्योपञ्ितेरपि ae .दुर््वारमन्बय-तिरेकयोरविधे- Wiig wre, “पदां ज्विति, अल्मन्तरकण्यनङूति THESE: द्धिलावच््छिननं प्रति ज्ञागविषयतया कारणतावच्छेदकलवाम्सर कल्पम- set:, wa-afatadinina कारणएतावच्छेदकम्बन्धतया विपरेषणन्नाना दिषूपतया वोपपत्तेरिति भावः । भ्राचम्याद ferate- लादिति, प्रायम्यममिघादल्वे हेतुः, “अभिधादरल' बोधकत्व, तथा परचमग्टहौतत्वेन पदानां बोधकलावश्चकला दित्यथः, ‘arate भादपौति परविग्रे्कतात्पर्यज्ञामसख शाब्दबोधे fafirea हेतुलो- षनमादपौत्ययैः, "पदानामेषेति, “एवकारात्‌ पदा्ब्यवच्छेदः, “खा अक्षिः" आाब्दवुद्धिं प्रति विगरेषतः शक्तिञ्च ज्ञानविषयतया कारण MAST | मन्वेवं ओेतोऽश्चो धावतोति wt: कथं स्छादिव्यत-

व्वाभ्यपममादिति चैत्‌, ग, अबन्धयासिडान्ववादैरद्याहकत्वं ats च गाग्छयासिदिरित्ादिप्रागुक्ठे areata, wants, । ay कारकता afe uf: area पदवत्‌, अतरव विषमाबाधादोरेष्छापि । न चासा श्न्दादिति weal सा, afe तजर बाधो न ated पदार्थान्तरस्पा तु पदेऽप्यनम्यपमतेति चेत्‌, a, तदिषषतया तदिष्कावा wetae dtr fran areal ‘afimennfefa भद्मते, लिक्ाटिपदामिप्रप्यिवानि-

WGC TIS WT । tas

अक्बर मभ्युपगम्यर्ता» ॥ इति, ओतोऽन्डोभावतौति wa fern wea ज्गपतकारखभाक्स्याभावादिति।

इति श्रौमद्‌गङ्गेशोपाध्या यविरचिते तत्वचिन्तामणो अन्दास्यतुरौयखण्डे कााम्वित शक्तिवादः |

जाई, “सिक्गजेति, अनुमानश्चायं Patou छरेवाक्त्वास्‌ । ज खं yaa svaste awe शंतेऽसिद्धमिति वाच्यं । Fara श्राय भरीराकाङ्चणयासुपश्ितश्ेत एव मनसा तदत्वदयत्‌ ततोऽयं खेतो- at धावति खुर विखेपश््द विग्रेषवत्वात्‌ पचधकतासिद्धिस्ड YR वदिति भावः 1 इदसुपणचणं कयचिक्मनषापि areweizear s

Siem we श्वेतो धावदग्ः Bore सति खुर विचेपशब्डं विगेषवश्षादिव्यलुमामप्रकारमाङः। तदसत्‌, तस atowt wre वोत्याकारविरहादिति ware: |

इति समयरानाथ-तकंवागौ श विरचिते aeafenrsafecea श्ब्दाश्यत्रोयव्ण्डर इस्ये काय्य Paarafeazecws #

Wrest exfcans: । ‘fegafa, ad श्वेतो धावद शः Sane wR सति रुर विच्चेपविश्रेषकारिन्वादिति forte | इति wees

wie ! : aieaGerontaralt

अज जातिशक्विवाद्‌ः । `

श्वं .पदाथेमाचे श्लौ पदायीनिरूप्यते | तच प्रा

९ कार्ग्यान्वितशक्तिवादपग्धेन्तं मूलं मय॒रागाचल्नतरइस्याभिधागय्या- wat afed प्रकाशितं । तत्परव्षिनः श्थास्ात वाद पूव्वेवर्भिनञ् FTAA मथुरागायङ्कतरस्यनाम कच्धाख्याया दुलेमत्वेन मथरा- ATG Ta AAT ATTN SAT पकाशये प्त

` भस्माभिरिति।

, नातिश्क्िवादे “वमिति रवम्प्रकारेणे््थंः, “पदां माज शक्तौ" Te wreegfararre पदानां काय्यैतावच्छेदकत्सिदौ, are काकं व्वान्वितत्वांश्परियहः, “पदार्थो निरूप्यत इति पदानां ` समारकश्रि- fate. fara इत्धद्ेः, गवादिपदानां मोत्वादिजाताचैव afar तु मबादिवयक्तिषु शक्लौमामनन्ततया तच शक्तिसम्बन्धकस्पने गौ रवात्‌ । ग च ग्र्रगा शाब्दबुद्धौ बो डये्यादौब्छास्प्रतया श्यह्लौनामपि शशङ्धिसम्बन्धिलं दुर्ब्बा रमिति are । श्र पदादुगोत्वप्रकारकबोधो भवलित्यादोनष्डास्प- तमाः अतिर्किपदा्थ॑रू्पतया वा तादृदेब्छार्पत्वासिदडः। न च ate wwe गोत्वत्वादिकं शकषतावच्छेदकमिति मडहद्तोरवमिति ave! गो त्वादौ निरवच्छि्रशत्यभ्यपगमात्‌ शक्तेः कि्विदवच्छि्िलनियभे मानामा- बात्‌ । faq गोतलप्रकारकगोश्ाग्दबुडौ गोत्वविभिरश्रक्ि्ानकारखल ate लाघवाद्लोश्र क्िश्चागमेव हेतुः । ग चेवं मोपदं aawefate masts गोपदाद्रोश्ाग्दबोधापरस्तिरिति are) न्धायगयेऽभमि गोयदं TATA चने मोपदाद्रोतध्याब्दबोधापत्तिरिवलुयोमस्य TTY |

श्ब्दाख्यतुरोयखष्डे जातिश्रक्तिवादः। ४५०.

भाक्राः | यद्यप्यानयनादिव्यवहाराद्व्यक्षावेव शक्ति- उचिता तथाप्यानन्त्य-व्यभिषाराभ्यां” तच न afa-

अथ जातिश्रक्रिवादालोकः। ` “आरमन्ति यदि ay शक्रिग्रहस्तच शाब्दधौस्दानन्तासु व्यक्रिषु भक्तिग्रहाभावात्‌ अरटहोतश्क्तिके meat स्तात्‌ यथ्न्यच श्रज्रि-

(९ खागन््याद्यभिचारादिति क ० |

न च न्यायगयेऽपि गोत्वविधिरुग्रक्तिच्चागं न गोतल्प्रकारकश्ाब्दबोपे हेतु- मानामावात्‌ किन्तु पदाधंड्तावेव वत्तदयक्तिलवेनोद्धो धक विधया हेतुरिति न का्यै-कारयमावे शाघव-गौरवावतार इति वाच्यं तथापि पदार्चाप- fad: काग्थे-कारणमावे लाधव-गौरवसतत्वात्‌ पदनिर्गोलविध्िरडत्ति- शअानजन्धगवोपख्ितित्वेन हेतुत्वमपेच्य पदनिषगोत्ङत्तिच्चानजन्धगवोप- खितित्वेन हेतुत्वे लाघवात्‌ खरूपतो गोत्वनिर्रक्धिन्नानादरो शाब्दो धव- चादृश्मोत्वनिरुलच्ताश्चागादपि गो प्ाब्दगो धसेदवात्‌ । ग चैवं गोपदं ओोत्ववदिन्धाकारकं गोत्वं गोपदवदित्घाकारकं वा wifey गोतलप्रकारक- गोचाम्दगोे गोलप्रकारकगोस्रतौ वा हेतुरिति फलितं, तथाच कचित्‌ खमवायेन गोत्प्रकारकगो्याब्दधोः ate कालिकादिसम्बन्धेनेयव fa नियामकं रवं चित्‌ समवायेन गोत्वप्रकारिका गोख्तिः कचि कालि- कादिसम्बन्धेनेतवच् वा किं नियामकमिति वाच्यं | : शवत्पय्धेन्तं नातिश्णक्छिवादस्य रइस्यमामकव्थाख्याबमस्माभिषन्पमिने- वदिच्रापनमेवेतव्‌ख्छितांश्रसन्निवेश्रनपरयोजनमि ति |

(अननग्येति सर्व्वां सामनन्तब्यक्तोनासुपस्यापनमध्यक्धमिति कस्या चिदेव बरक्तियषटो वाच्यः स च यभिचारौ अह्यकारस्याप्यप खितिद्ंनादि््ः |

४४९ दस्वचिन्ताभगौ

ग्रहः, समुखथेन wart गां ददथादित्ादौ सब्बौषा- शानासाम््य' रकस्य WASTES | न ख गोव्यक्तिमाबमथेः, AMI Talis उक्रटो- षात्‌, सामान्या्ैत्वे व्यक्तरप्रतौतेः, नानात्वे ख सर्वासां प्रत्येकं त्नातुमशक्धत्व, शक्तौ शक्य च गौरवं, अपुवेगवि व्यवबहाराभावश्च। नापि गोत्वेनोपलधिता

गरहोऽम्य् शाब्दन्नानं तदा शक्रिधौः शाब्दश्चाने ara tetas, TUN MATS सदा व्यभिचारात्‌" व्यमिचारप्रसङ्घात्‌, श्नि गरमा विनापि स्यादिवल्यपि कञित्‌। “्रनष्यवसायः, at a afwat गोपदवाच्या इत्येवं रूपः। "मोव्यक्निमाचंः मोत्वमित्थयैः, "मानाय इति, wag faarea तदा प्रटत्तिभिमिन्तलादिति भावः। “अपूष्वंगवोति समासान्त विधेरनिव्यलाद्बोध्यं | ea सादखञा-

केचित्त रकव्यक्तस्तदन्यसव्वयत्यव्याप्यत्वादुव्भिचारात्‌तद्याप्यतवे केकाधिक- Tw खव सन्वंयक्तिसम्भवे सव्वं सम्भवोऽपौति wa} arate सत्येव स्मिखितागां सव्वेब्यक्तौगां ware दोषान्तरमाह, “समुखयेगेति, ayant शक्येति गोक्तदोषदयमित्त wre, ‘wate, इयं afer went wat वेत्यनिर्धारणात्‌ गां ददथारिल्यादावप्रर्च्ापत्तेरितव्थः, “a तौतेरिति अप्रतौव्यापत्तेरिथेः, अतरवेति te: | अस्मनन्धायेन शकि लामाभ्यपगमे व मन्भतप्रवेश्च Taft मावः | बनु तत्तदरुपेख सर्ज afer WT वथाच गोपदं MATE Sawa नावध्यवंसास इत्यत श्या, AMF de इति, ‘uaafafe प्र्ेकरूपेगेखर्थः, ‘wal staat, शकेः भागाश्रकाता वष्डेदक LIU: “Maas तश्र तेन ete WRC

श्म्दाख्यतुसोयख्छे जातिण्क्तिवादः | we

aie: शका चेगुपदवदतोन wera, न व्यमि- चारः, न SaaS, न नानार्थत्वं, गोन्वेन ATATR- कादिति aa) रूपान्तरेख विन्नातमम्धेन रूपेख हि उपखश्यते यथा काकेन ए हविशेषोगोत्वेन धान- कमीव्यक्ति विशेषः सखतोविलघछणः, म तु काकाद्या- area तत्‌प्रतौतिः। न च व्यक्तौनां जातिं विना ङ्पान्तरमेकमस्ति mat वा, गोपद्‌ाद्‌गौरित्येव प्रतोतेः, गोत्वविशिष्टे च कायाग्बयाद्गोत्व' fare नोपल्शं, तदन्येन Bway उपलक्षणं, यथायं

व्ादौत्मत राह, “ज्ञायते बेति, तदेवोपपादयति, "गो पद्‌ादिति

वाद्व हारामावप्रसकक इत्य थः, Tae समासान्तविधिरनित्य दति साधु | wafanc इति, fettara दोषायेति शेषः | waaay, .गोत्वेनेति 1 बलु वचो ततुखल्वादिकमिवाच्रापि साखादिमत्वादिकमस्तीव्यत are, “aT- Wa वेति ag wad चेत्यत are, "गो पदादिति अरि गोत्वोपलचित- व्काराबरष्छेदेन श्किस्तदा वत्रकारिका धीः स्यादित्येः। दोषान्तर- माह, “गोत्वेति गां weet गोत्वविशिष्टे दथंनादयन्बयादित्चः, काग्या- जविविग्रेषयं तदग्बय्य॒पलच्चशमिति लच्तणानुतारेणेदं । उपलच्तणसुदाहः रति, "वेति वाससि तत्पदवा्त्वामन्धये Tatra aaa |

केचित्त गोत्वं यदि वासोऽवण्डेदन्ने ग्य पलच्तखं तदा देवदत्षपद- VIN वाससद्ोपदभन्यच्चाने गोत्वमपि न ethers तात्म््यादि- aE: |

ude + ayateraterat

AAA देवदसशब्दवाश्च TAM Ara! नं Me aaa aman क्रियते, sara नापिं नाप्यते, WARY! न ख तदेकत्वमेव ata, असम्भवात्‌ | नापि व्यक्तिः war गोत्वमवच्डेदकं कार णत्वे दण्डत्ववत्‌, wi हि गोपदात्‌ न गोत्ववि- शिष्टबुदधिः स्यात्‌ शक्चिग्रहाहितसंस्कारसचिवाद्गो- पदादेव भेतुपद्‌ादिव गोत्वविरशिष्टत्रानं तदूट्बोध तददेव, परम्यरासम्बन्धादिति चेत्‌, न, तज हि धान- कम्पैव्य श्किविग्रोषस्यावश्यशक्धत्वेऽनुगमाय गोत्वमव- Besa न तु Awa गोत्वस्य इषभेऽपि स्वात्‌, दह तु व्यक्तिरितिप्रसक्तेति आतिविशिष्टेव सा शका

maa तासामेक्धादिति दूषयति, नन चेति । “रखुवभिति खवन्छेदक- त्वेऽपि यथा cae ग कार्यत्वं तथा गोत्वेऽपि भ श्रक्षत्वमिति वदुष- खिति स्यादित््ः। अशक्धतयेऽपि तदुपस्थितिः स्यादित्याह, (शङ्गोति, शवधश्सित्वं परम्यरासम्बन्धः। शुरमतेन दूषयति, ‘an होति । बबु शाघवाद्गोत्वमपि शवधमस्तित्यल are, ‘a लत्विति। गनु धागकन्भ- विग्ेषवदिहापि श्यक्तिविश्रेषाां wees! ग चाननुगमः, ate जैवाजुगमात्‌। ग fe धामकम्भविगर षेऽप्यन्धदनु गमकं, तथात्वे aya माथे गोत्वमवच्छेदकमिव्सङ्गतं स्यात्‌ । ग चर ay तन्तदधामकम्भलमपि wautaenfarag: इद तु व्क्षिरतिप्रसक्तेति are | तसत्पकारक- nates, अन्यथा ant anata wafafs सुवचं स्यादिवि चिन्तय | |

श्ब्दाख्यतुसैयखण्े जातिश्क्किवादः | ude

Bq वस्तुतस्तु जातेः शक्योपलश्षणत्वे शक्तयव- Sa वावश्य कत्वात्‌ BTS जातिरेव शक्धां स्यात्‌ न तु व्यक्तिः, tare तु गोत्वं न तथा अति- प्रसङ्गात्‌ | श्तु तहि जातिधिशिष्टं शक्यं खबव्थवहारेख च स्वहेतुतया जातिविशिष्टन्नानस्यानुमितत्वादिति चेत्‌, न, विशेष्यभेदादिशिष्टानामनन्तत्वेन व्यक्तिवा- wa उक्तदोषग्रासात्‌। विग्ेषणस्येक्येन विशिष्टानाभै- कस्यो पलक्णपक्षवद्‌ दुष्यत्वात्‌, तस्माट्‌व्यक्तेर पद्‌ाथेतवे जातिरेव vert | वस्तुतस्तु व्यक्तौ जआतिरतुगमिका विश्चेषिका चावश्यं वाच्येति नाग्दौतविथेषखान्धायेन सैव वाच्या | अथ जातावपि व्यक्तिरेव विशेषः धम्भा- तराभावात्‌ waacretaud सति सकलगोदटन्तित्वादे- रुपाधेरपि व्यक्तिघरितत्वात्‌ नाश्होतविग्रेषणन्या- योव्यक्तावपौन्युभयमपि वाच्यमिति, न, जातेः सखत-

केचित्त रतदखर सादे वा, ‘agafeata) शक्तौ नावश्यकत्वमित्य- weary, ‘arama, वक्तिधौश्च संस्वारादेवेति भावः। “खतिप्रसङ्य- दिवि, ङषम इति te) यद्यपि लाघवादिच्यक्तं तथापि fafrzei- वोपश्धितत्वात्‌ तच्र श्रक्तिरि्या, ‘afafa । नन्धेवमवच्छेदकेकयेग धान- कम्मविग्येषाणामपि नेक्धयमिति तव धेनुपदेऽपि तुल्यं दण्डत्वादिविशिद- awa का गतिरित्यत are, ‘aqafefa, लाघवादिति ara

‘fate इति fattfaaad:, ‘wate विग्येषकेत्य थैः, “गवेवरेति, गोपद-

सुभयच साल्ादिमतपररमितवि नात्ाश्चय cee: । (उभयमपौतिः 71

५२ avatar teat

एव BSA | अन्यथा जाति-व्यक्तोर्व्यादत्तत्वच्चा- ATLA VASAT AAG | खतोव्यादत्त- AE न स्वयमेव खनव्धावत्तकत्वं स्वस्मिन्‌ Sew | नापि arava विनैव व्याटत्तत्वं, श्रसम्भवात्‌। किन्तु सा्रयवत्‌स्वात्मनि व्याृसधौजनकस्वभावत्वं परेषा- मन्त्यविश्ेषवत्‌। व्यावन्नकधर्मेऽपि धम्मान्तरादेव व्या- इ्षवद्वावनवस्था स्यादतरव किञ्चिद्धि aq स्वत शव विलक्षणशमित्याहुः |

अस्तु वा व्यक्तया व्यादृत्नतया बोधिता जातिरेव पदा्थोलाघवात्‌ न तु वेपरौत्यसुभयं वा गौरवात्‌, कुतस्त व्यक्तिधीः, जातिशक्तादेव कथमन्यशक्ताद- न्यधौः, खभावात्‌, तत्‌ खभा वत्वमेव व्यक्तिशक्तिं विना

ननु खतो ब्याटत्ता्यां जातौ fared व्यक्रिरवश्से वाच्या यकि विगिष्टज्ञानाभावे निर्विकल्पक विषयौग्धतायां जातौ शर्यहा विकल्पकस् व्यवहारालन्यलात्‌ तथाच नाखहोतविग्रेषणान्धायद्धस Tala Bly, “ag वेति, व्याटृत्ततया" विशेष्यतया, यद्धा छत्व

;विनिगमकामावादिति ara: | ‘afafafa, व्याटत्तिसमानाधिकरस्येव वधावन्तंकत्वादिति ata) "नापीति, व्याव्तकत्वद्चाच व्यारक्चधिकरबत।- ` बष्डेदकत्वं -ग तु व्याटत्तिधोजनकत्वमतो नायिम म्रन्यबिरोधः। ‘ater

WET शक्तिवादः | ude

न faetentfa चेत्‌, न, गोपदं fe नियमतोजाति- व्यक्तौ बोधयति ana जातिशक्िधौरेव सहका- frat wert लाघ वादावश्यकत्वाश्च, न तु व्यक्ति- शक्तिधीरपि गोरवात्‌। जातिशक्तिन्नाने सति तां षिना व्धक्किबोधे विलम्बाभावात्‌ यथा तव पदाथ- शक्तादेवाग्धयधौः। यदा जातिशक्तमेव पदं व्यक्तिं बोधयति शअशक्धत्वेऽपि जात्याञ्रयत्वमेव नियामकं यथा अशक्यमपि खार्थान्बयं बोधयति । तच प्रयोज- कत्वेन HAT शक्तिरेवासतु जात्याश्रयत्वस्य तथात्वकश्पने गौरवादिति चेत्‌, म, अन्यलभ्यस्यापदाथैत्वादन्यथा भन्वयोऽपि We: स्यात्‌ लश्णादयुच्छेद्च | WT वां

याटसततया वयक्रिविगेवणतयाप्युपश्ितेरित्यथेः, लाघवादिति तथाच न्यायाम्येऽपौदमेव विनिगमकमिति भावः। “जियमत इति, जातिग्रक्रिश्चामतवं हेतुतावच्छदकं जातिषिगिष्टज्चानत्वं का्ेताव- SIH इत्याद्यः कश्यः, "यदेतिदितोयकल्ये fame पदं जातिं यशद बोधयति aw जातिबोधे जातिश्रक्रिधौः ्यक्तिबोधं

दिवि खकतर्मागा्यंत्वादिव््थैः। “स्येति uaa, यथा पदाथश्रकतादन्धस- TF व्याकराङ्कादिधोः सहकारिण वथा अग्रकत्वापि्ेषेऽप्यग्यनोधे नखा सहकारिखोबनच्र खमाव णव नियामक इति wa: | नियामका- mare, “यदेति, न्येति, तथाच प्रामाणिकं गौरवमिति are | रक विधिवेद्यत्वमेव वा नियामकमित्ाह, ‘auafa, तह्िषयमिति, यद्यमि

५९४ वस्वचिन्तामयो

जातिशक्तिन्नानाज्नातिधौभवन्तौ व्यक्तिमपि गोचर- यति। व्यक्तिं विना जातेरभावात्‌, यो येन विना न भासते तद्खौहेतुस्तमवबोधयति, यथा न्रानधौरेतुस्त- दिषयं, यथा वा तवाधिकरणसिद्ान्तो न्रानादिनि- त्त्व, अन्यथा पदं जातिमपि न बोधयेत्‌ केवलाया- अपतौतेः, तथाच जातिशक्तिकर्पनावैयथ्य तस्मात्‌ जातिन्नानाथं am शक्तिव्यक्तिमपि बोधयति रकवि- सिवे्यत्वनियमात्‌। रतेनैकविस्तिवेद्यतैव व्यक्तिशक्तिं विना नस्यात्‌ न्नापकाभावात्‌। न हि व्यक्तिन्नानम- हेतुकं जातिदेतुकं वा, सद्‌ातनत्वप्रसङ्गात्‌ | नापि जातिधौरेतुकं, संविदट्भेदापन्नेरिति निरस्तं । जाति-

स्बषटपसश्छक्य जात्याश्रयत्वं सहकारो ति, “श्रथ बेतिटतैयकल्पे जाति- fama जातिबोषे कारणतावच्छेदकं व्यक्रिवोधस्ु सामयौ- afvar जातिबोधकसख व्यक्रिबोधकलनियमादिति । श्रषिकर-

ागमस्तौलादौ श्यभिचारस्तथापि सविषयकभेव wet तथापि भासत इति मतेनेदमिन्धेके । केचि प्र्च्ताभिप्रायेख दमित्याङः | "यथा वेति, ‘ate | करणसिडधान्तः, पच्तधन्भताबललभ्योऽयंः यथा च्चानादिनिव्यत्वमादाय fe wala | खमतो पद्म्भेनाह, “खन्यथेति, 'सदातनतवेति, “खहेतुकमिदव तन्मते प्रागमावामावान्न यभिच्ारः, भावत्वेन विश्रषणादित्यन्धे। watt स्यादित तात्पग्धंमित्यपरे | “जातिदहेतुकमित्च यद्यपि जातिसास्चावरारं

श्ब्दाख्यतुरो यखद्े जाति श्रक्तिवादः। ud

waa व्धक्तिन्नापकत्वात्‌ । ननु जातिं विना narar- दिना व्यक्तिन्नानादन्येव व्यक्किधीसाममरौ जातिविशि- एतानश्चोभयच्नापकसामग्रौदयसमाजादा्थ । अलणव व्यक्तिं विना जातेरस्मरणेन जातिस्मरशस्य व्यक्तिवि- षयत्वनियमात्‌ जातिन्नापकमाचमेवं व्यक्तिन्नापकं कर्पते सामान्यकल्पनायां बाधकाभावादिति परास्त। जातिं विनापि व्यक्तिस्मरणास्षबान्येव सामग्रौ जा- तिविशिष्टस्मर णशब्चोभयां शस्मारकसमाजादिति। अच बरमः। जाति-व्यक्तिप्रतयश्चादिबोषे तथेव सामग्रौदयस्य पृथगन्बय-व्य तिरे कग्रहाच्छाब्दे तु व्यक्तिबोषे जाति-

शेति पच्धग्धेताबललग्यो विगेष इत्यथः, “जातिं विनेति जाति- maw जातिन्ञानापत्तेः तज जातिन्नापकं fata बयक्तिन्ञान- free: । यगिति संयो गादेव्यक्रिया इकख्य संयुक्रसमवायादेजाति- TRS प्रत्येकं ए्यगन्वय-व्यतिरे कश इत्ययः, ग तु लाति-यक्गग्रहे एथगलातिग्रदस्य व्यक्रिव्यमिलाराभावादिति। शश्राब्दे विति, wea aaa विग्रेषः ाब्दव्यक्तिजचाने जातिगरक्गिशचानहेतुले पय्ैवसा-

tiie जआातिमाकहेतुत्वमप्रसिङधं, तथापि यदि afar जातौतराम- प स्यादित्य avast । न च भातौतरेति थे, खखग्डामावे तात्पर्यात्‌ | न्येवेति, quae रजतमिति saws यक्तिधोने स्यात्‌ जातिधौसाम- परमावादिति ara: | “सामग्रौदयस्येति, संयोगो शक्ते, संयद्वसमवायो-

ude तत्वचिन्तामणौ

श्क्िज्ञानमेव ₹ेतुलघवात्‌ न सामग्धन्तरं, तत्‌ स्मे तेन विना विलम्बाभावात्‌। was sifawada भातं पदं जातिविशिष्टस्य समारकमनुभावकश्ड । ननु

जाने क्तिः शक्यत्वात्‌ तथाच यस्व wat शङ्कस्त- eal जाति-व्यक्तिन्ाने च परक्िरिति जातिवह्क्तिरपिं श्रावयेति चेत्‌, न, यदहिषयतया fe न्नाता ज्ञाने aie `

रुपयुश्यते तत्‌ शक्तिन्नामे विषयतया शक्धतावच्छे

दकं wal जातिन्नानश्च तथेति जातिरेव war ज तु व्यक्तिन्नानत्वमण्यवच्छेदकं गोरवात्‌ । न ख waa नियतविषयत्वमेव weed व्यवहारानुमित-

नादिति, मेवं, सरण्षेतुसंस्कारवष्वातिश्ञापकसामग्या afis- च्चापकलत्वकक्यनादिति सामान्य-विगेषभेदेग कल्पभेदोपयन्तेरिति | “जा तिन्नानं' जातिनश्नानलं, ‘am श्रवच्छेटकं, (्लातशक्रौति खविषधश्नात शक्रौत्यथेः, wet यभिचारवारणाय श्योग्यतादरीति,

waft सामयौमेदस्य तन्न पमायसिडल्वादि्थेः, न सामय्रगर-

fafa, wafa जाति-खाधोरपस्थि्यनन्तरमन्यवरच बाधावताशदन्धतर- `

माजाग्वयबोधसम्भ वादज्रापि सामग्नौमेदसम्भवस्तथापि अन्नोमयत्र ब सा बाधप्रतौ तिच्वदभिप्रायेखेद मित्या्ः। रतग्भते anata Fae) ख-

faata agufaed । “भावि्वानच्ेति, mira ates ai

'तत्छम्बन्धौति waramantay: |

छब्दाख्यतुरौबखय्े जाति श क्िवादः | ५९७.

शक्षानुभवविषयाणामन्वये तत्सम्बन्धिमिति-मातखा- मपि शक्धतापकेः, रवश्च जाति-व्यक्तित्रानजनकत्वा- द्भयचापि शब्द्‌ शक्तिः। Me सा त्राता व्यक्त्यंशे खरुपसतौ हेतुलापवादिति कुल शक्तिवादः । रवश्च सैव तदैव तेनैव Ma AMAT च वाचिका अवाचि- ata जातिव्यक्तयवच्छेदकमेदेनाविरोधः, त्वया- wat कुलशक्तिस्वो कारात्‌, व्यक्तेः शक्धत्वेऽपि» न्नात- शक्किशब्द जनितन्नानविषयत्वलक्षणं वाच्यत्वं नास्ति । न चैवं परिभाषा, शब्दजन्यन्ना विषयत्वेन वाच्यत्वे

लाक्खिकादे रपि ` awa, व्यश्वः ` भवधत्वेऽपि यक्तिशक्िञ्चानं न कारणं व्यक्तिशक्तिन्नानत्वं नाव- द्कमि ति खाधर्वं |

यत्त॒ तच्चछक्त्वेन त्नातादेव away: शक्तिचमा-

aft धौदशेनात्‌ | तथा योग्यताद्यन्बयानुपपत्नौ विना

(९) वाच्यत्वेऽपौति क ० ।

यद्यपि eters, तथापि मिलितानां शक्यत्वापादने तदभाव इति भावः। 'मिति-मातशामिति quasar । “शन्वयेति, न्धायमते परमनिद्ापा- रगं बोध्यं, “ल्ञातश्रक्षौ ति, तदिषयत्येनेति te) अधिकोपपत्तिवचनाय inte दिद्धतमिति न पौन दोषः | 'बावष्छेदकमिति ग कारणवा- वच्छेदकमित्वथः |

“न्ातादेवेति ergata विनेति te: । पराग्तरमाह, "तयेति,

ue avafarataat

पदाद्‌ पस्थितिः शक्तिसाध्येति व्यक्तिरपि wafer: तन्न | अन्धलभ्ये शक्रेरकल्पनात्‌, अन्यथा तवान्वयेऽपि शक्तिलंक्षणायुच्छेदश्च । ननु न जातिरथैः व्यवहारा- भावेन व्युत्पनेर सिद्धः, कारकोपरक्तक्रिया हि व्यव हारगोचरः, जातिश्च न क्रिया नित्यत्वात्‌, कारकं न कर्बादि क्रियायास्तचासमवायात्‌ परसमवेतक्िय- फलभागित्वाभावात्‌ कठेव्यापारानाश्चयत्वात्‌ अरषे- तनत्वात्‌ तया ae विभागाभावात्‌ क्रियानाभारत्वा-

चेति चेत्‌, न, व्यक्तिव्यव हारादेव vata जातौ

we व्यभिचारवारणाया श्रन्वयानुपपत्ति इति, “श्न्ययेति we ` शभ्येऽपि wat विगेषणदयं त्यक्ता पदादुपखितिरित्येवा स्त्ये, |

“न कर्चादौत्यन प्रत्येकं हेतुमाह, क्रियाया इति, एतच्च वेया-

करणमतेन श्रन्यथा Batti ध्येयं |

खन्वयलाच्त िकाथंमादाय व्यभिचार इति विनान्तं । श्क्षिसाध्येति ate ` यतया च्ातशक्तिसाथ्येत्यथंः, “अन्यथेति, तथाघोक्ानियमेनान्यलभ्यतवखेवो- `

पाधित्वादप्रयोजकत्वमिति भावः । “न क्रियेति, अनियिव क्िये्भिप्रा येणेदमिद्येके। शखगयमादिकरियेत्यथे इत्यन्ये । wane? साध्ये wae हेतूनाह, “क्रियाया xenfe छतेरित्यथैः, तेन wadtenet पाकादेः wt & =~ ® साध्याश्च कैपदवा्मेदस्य

य॑न्नसमवायान्न व्यभिचारः । न चेवं , करौ सा- ध्यत्वेनो पाधिमेदात्‌, खअन्योन्धात्यन्ताभावमेदाद्वेद eas: | “क्रिमापरकेवि नतेजेन्यधर्ममामाश्चयत्वादित्यथंः, (तयेति जायेत्य्थः, - शयक्घीति, जाति-

श्रब्दाख्यतु रेयसखक्छे जातिश्क्िवादः। ude

शक्तिप्रहात्‌, जातिसविकष्यक्ाद्व्याहतच्तया च्रातायां वक्त क्रियान्वयः, सविकश्यकनब्डालोषनदारा० जाति. wafafa परम्परया जातेरपि कारकत्वेनाम्बयः। यहा न केवलव्यक्तेः कारकत्वं, न fe गोगेष्डतौत्यय व्क्तिमाबं यातौति कस्यखित्मलौतिः, किन्तु जाति- विशिष्टायाः, तथाचोभयमपि कारकं |

Macy केवखजा ति-व्यक्चोरकारकत्वात्‌ क्िया- ग्वयोव्यक्वेराञ्रयतया आतेरवच्छेदकतया आरुख्यादि- वत्‌, रवश्च जातिशक्त पदात्‌ जातेर सुभवः ्ान्दोव्यक्ने- रौपादानिकः अशकछत्वादिति।

श्रौकरस्लिति, श्रौपादनिक इत्येतावतेव पूम्बैकख्यतोऽख भेदोऽवच्छेटकतायाः yaaa सत्वादिति ।

(९) निविविंकल्य कद्वारेत्यथैः |

अद्धिमावस्येव निथामकत्वादिति भावः । आआलोचवेति, यद्यपि ana ब विव्विकल्पकभन्दत्वं तथापि परमवेनेद | अनुगवत्वबुडधौ वदधेतुरिति इत्वा तथोक्छमित्न्धे। aq तथापि wad weal गालोचमजन्धं, किदेवमपि भातेः सविक्षल्यञे परम्परया कारकत्वेऽपि प्रज्ठतक्ियान्वये कारकत्वं गोप- पादिवमित्चेरा, “यदेति, ‘fafeafa fated योत्वेऽपि गमनक्रिया- खबाबगमात्‌ तदपि कारकमित्ययेः । ननु बाधात्‌ तच ग तदन्वय इदे रष, Shacfeta, “आरण्येति “अरक्ये कायन्य मोः करयत्वेगा- सखस्य wanes त्रिबाग्वयवदित्वथः । Tes मोलवप्रकारकन्ाग्द- 72

yoo वक््वचिन्तामणौ

अन्ये तु जातिशक्रमेव पदं जाति-व्यक्योः सारक- मनुभावकष्चेति व्यक्तेरपि शाब्दत्वं। न च ततिं विना- ऽन्वयानुभवेऽप्रवेशान्न wa शाब्दत्वं, इत्ति विनापि रकविल्िवेद्यत्वनियमेन जातिशक्तादेव BRT AAT, अन्यथा जात्यन्बयोऽपि न स्यात्‌ ath विना जतेरन- ara | अतरव जातिश्क्तिरेव afar बोधयतोति qu: किष्ड शक्तयोपश्यापितस्याग्बयानुभवं प्रति पदानां कारणत्वं अतो जतिवदुपस्थापिताया व्यक्त TANG पदात्‌, न तु तन्षच्छक्तयोपस्थापितस्य गोर- वात्‌। न चैवमशक्धपरत्वे TAU, यथा Waa शव

“अन्ये लित्यनेन ओओकरकण्पाद्धेदयितु yi एवानूदितो- .

चानानुपपत्तिरित्यशचेराइ, ‘aa त्विति, यद्यपि प्रागेतदुह्छं तथापि ओ्रोकरमतेना्यन्ततो दोषदण्णनाय पुमरभिधागमिति मन्तव्यं, ध मते amin खरूपसत्यपि न शक्धिरिति वा मवान्तरत्वाभिधानं । “शाब्दत्वमिति ए्ाब्दबोधवपिषयत्वमिन्धथेः | ‘efi विनेति waft fate, sea खान nat गौरवमित्या ह, “किति, “अन्यत इति qafatateeafeaatt- व्यथः । मनु भातिशक्तमिति wet ातिविररेष्यकस्मस्यात्‌ कथं य्ि- विरेष्यकश्चाग्दधोरिति चेत्‌, न, शब्दश्रकिवेचिव्यात्‌ वदुपपत्तिरिबके। गोपदेन गोत्वस्य विद्ेषणतयेवोपगयात्‌ तदिशव्यकख्मर खसिङिरिववे। “वस्ततस्विति, rer पौन कुच वा yas रतदुत्थाजमिवि चेत्‌, ब, “न चेत्धादिपव्वेपश्े द तौयसमाधिपरत्वात्‌ | न च तजापि प्रथमसमाध्वि ¦

श्ब्दास्यतुरौयखण्डे जातिशक्तिवादः | Yar

tiara शक्तिस्तथा लघछषणापि न तत्‌ किम शक्येऽपि मुखः प्रयोगः, सत्यं, Waal साक्ादु पस्थित रव तस्व भुखखयत्वाव्छशक्तयेति त्वधिकं । वस्तुतस्तु जातिशक्तादेव व्धक्तिधौसम्भवान्न व्यक्तो शक्तिः यदि च ततो न Tete तच शक्तिरेव स्यात्‌, अन्यथा atta स्यादेव | ag पद-जातिभ्यामष्येकोजा ति-व्यत्तयन्‌भवः क्रियते, तज MeN पदस्य व्यक्त्यंशे जातेरनुभाव- कत्वमयमेव उपादानाथे इति चेत्‌, afe जातेः कारखंत्वापेश्चया शक्तिन्नाने उपस्थितन्यक्तेर वच्छेद कत्व- माचकस्पनेव TMA जातेः प्रमाणान्तरत्वापातख | अतरव ब्रौरोनवदन्तौत्यब व्यक्तो न लक्षणा तत्साध्यो-

tires, रकवित्तिवेदयत्वेन व्यक्ठिलामाभिप्रायेय तस्योक्षत्वादस्य चान्यथा व्वामाभिप्रायकलवादिव्याङः | केचित्त (तत्किमक्येऽपौति शक्तिसाधक- gy समाध्यन्तरमिदभित्याडः । “अन्यथेति MTT इत्यर्थः, तथाच aa खव तवङ्खोरिति ata: | ओकरमतान्तरं शङ्कते, “नन्विति, “नातेरिति। बतु प्रमायसह कारितया खस्यानगकत्वे कथं प्रमायान्तरत्वं अन्यया यो- पवाश्चागारेरपि तथात्वापत्तेः, यदि च निब्योपारतया तस्य न तथात्व वरदाज्रापि तुल्यमिति चेत्‌; न, at खातग्त्ये येव तद्धेतुत्वं frame करबत्वमित्यम्यपगन्तार ufa तदापादनात्‌ । वस्तुतो festa तथा Dena जातेः करणत्वक द्यने गौ रवादिव्यथ तात्प | “अतरख्वेति यत- रव जाविश्क्घादेव व्यक्धग्वयबोघ इत्यचः, शओकरमते तु त्रौहित्वाश्चययावद्‌- घातस्य शब्दात्‌ प्रतोतेलं्खा स्यादिति मावः । ag aut अक्िमतरः-

तस्वचिन्तामणो

४७२

पस्िते्जातिश्चक्ित शव सिनः असतु वा गवाः वच्डेट्‌कत्वेनारुण्यादि वट्‌्रौ हिन्वेऽप्यवघाताग्बय इति । अथोच्यते | WANA AA वा शक्तं पदमित्या- कारः शक्तिग्रहः तथाख ana विषयतया जाते- रवच्छेद्‌ कत्वं व्यक्तिमाद्‌ायेव प्रतीयते न केवलायाः afa विना जातेरप्रतौतेः, तथाच जातेरवष्टेदकत्वे- नाखहौतविश्रेषखाग्धायेन ग्यक्तेर वच्छेदकत्यं वजखे- पायितमिति शक्तिज्चाने विषयतया अवन््छेदकतवात्‌ आतिबत्सापि शक्या तस्मात्‌ परिरोकविल्तिवे्यत्वनि-

ऽन्यथा yafafanaa पौनरुश्षा प्नेरिति ध्येयं । "गोलेति गोल-

चामत्वमवच्छेदकं न तु विश्िष्टविषयलं अतः खविषयश्नातत्रज्नि- श्न्दजन्यन्ञागविषयलं शक्यत्वं न व्यक्रा विल्युक्, तभेदमुच्यते मोल- maaswede वि शिष्ट विषयतवमेवावच्छेदकं fafanawe तणखा-

मुपलितेरुपस्धितौ वा न खमानविभ्तिे्यलं तथाच afer

मेव शक्रिरित्यभयथापि व्यक्नावुक्षरूपं शक्यलमित्ययेः। नु fifi. टमेव गोलं शन्ञाभविषयत्वेगोपस्धितं तजावच्छद कलं विग्रेषकशौभतां

न्वये तन्माचोपस्धि्थे WAT स्यादव आह, “ey वेति, च्ागञ्जक्धिप-

मालिया, गोत्च्रान इति, मतमेदेगोमयोपन्यासः, उमवमते सक्तेरव- चरेदकत्वमित्ाहइ, "तथाचेति, 'नाग्टहौतेति । ननु बज्र प्रथमो पडितलं =

तच्च तन्नयायावतारो म चात्र तथेति चेत्‌, ग, तदुदकं विना यच विद्रे. व्यस्य यरो न सम्भवति तेव तज्नपायप्रडतेः, गज Sa arent नाति

शब्दाख्थतु रोगखय्ये जातिश्क्छिवादः | yan

बमं खौकुर्‌ वा व्यक्तेव्याश्यत्वं। अपि च यद्म्मैवत्तया Wt श्व यच यस्य Waa तजावच्छेदकः व्यक्षिन्ना- मत्वेन Qa शव तथ ma शक्तिधीरिति व्यक्किरपि शका । न्वा्वुत्यत्तो मिति-मादृ विषयत्वेन wie श्व TA प्रवर्तकत्वं Ma न ख Aaa प्रवशकमतो अभिचारः, अन्यथा प्रवत्तंकत्वेन मिति-मादृज्नान- मपि प्रयोज्यश्यानुमाय बालस्तथापि शक्तिं Teta, शवं तवापि कायान्बितन्नान रव शक्तिः स्यात्‌ aaa रात रव aa शक्िग्रहादिति चेत्‌, मिति-मातृल्षा- ad कायाग्वितच्रानत्वश्च विनापि wana’ घट- इानत्वादिकं stq शक्यमिति तयोर्नावच्छेद कत्वं किन्तु घटन्नानत्वादिकमेव लाघवात्‌ तयोरपि तत-

aay विग्रेदयोगतजातेरेव शाचवादित्यख्जरसाटार, “अपि रेति । नरु खश्चानस्य nef प्रति कारणतवयदे मिति-माटविष-

Was ong तजर प्रथमं यद्धिच्रावमाव्छकषमिन्यप्याङः । नमु जाति- ल्योरवच्छेदकत्वप्रतौतावपि यंचे ARM wa: लाघवेन जातेरेवावच्डेद- कलादि्यत are, ‘ay चवि, तथाच विषयाबाधात्‌ aquatfa भावः | 'मिति-माट ज्चाबत्वमिति, तथाच नियतो पस्ित्यभावादेव कारणघटितोह्ध- रोषाभावात्‌ ग अभिचार इति मादः । "तयोरपोति, भिवि-माढच्चानलाम- इति तु प्रररौ । मनु “यद्धम्मेव्तयेल्यच् लघुत्वं धम्भविशेषणमतो ब श्ेरवष्देदकावं तस्या AAT JAA । ग च ततृप्रवे्रे गौरवं, णवं fy

ॐ | वश्वचिन्तामणेै

खव प्राप्ते । faw पदं afanae went विषयतया व्यक्तंरवच्छदकत्वमाभं कल्ययति लाघवात्‌ जातिविषयत्ववद्यक्ति विषयत्वस्य क्ानविल्तिवेदयत्वेना- वश्यं शोध परश्थितत्वात्‌, न तु जातिश्क्तिस्तदोषे कारणान्तरं वा तदवच्छेदकं गोरवाष्छक्तिग्रदकासे कर्पनौयोपश्थितिकत्वाञ्च |

यतया Ala एव लाने vsfasaaray: aurea च तदि-

खवकारस्ाप्यप्वश्े मिति-माढ चानल्वादावतिप्रसङ्कात्‌ । कि्ेवं yaar: दिकमवष्डछेदकं न स्यात्‌ इदग्वादिनो पस्थिते थाय सम्भवाव्‌ | यदि वा नियतोपस्धितल्वेऽप्यनु गतत्वात्‌ लघुत्वाच तस्येवावष्छेदकल्वं तदा नियतोष-

स्थितिकतवेपि तत wa नातिरेव तथा, पिच शक्तियहविषयोभते

ween उभयदिषयत्वनियमेऽपि afar विमापि fra खनु-

मानेन weoetafe काय्यंत्वादिवत्‌ ग व्यक्तिः wet! न च अवहारानु- ` सिते acer शक्तियशव्यवहार ख व्यक्तिविषय दति सदिषयत्वेबावश्च तद्‌-

ufafafefa are लिङाभासादिना नातिविषयत्वमाचेणानुमिते तत्र ग्रह्धियरे बाधकाभावात्‌ मानान्तरेणापि aA उत्सगंतोभानं काये त्वविषयत्वेनाप्र्चवेरा ह, “किष्ठेति, तथाचोमयविषयगश्ाब्दश्लागत्वावच्छि पदस्य करणतया तदवष्छेदकत्येनोभयचैव शक्िरिति ara: | भ चाग्बय- विषयताया नियमेऽपि तदिषयत्वं यथा नावच्छेतकं तथा व्क्तिविषयवम- पौति वाच्यं । तस्यावश्यकाकाङ्दिलभ्यत्वात्‌ च क्तेखानन्यलभ्यत्वात्‌ TAT चंमनावश्यककारणान्तरकल्यने गौरवमित्यनुपदभेव we | “mata, यद्यपि were तथात्वेऽपि खनुमाने तचात्वानियमः aurangaeren ater । “कारयान्तरः › जाव्याश्रयत्वादि, शक्तिग्रहेति, द्यप्य्तरकालं ay-

श्रष्दाख्यतुरोयखद्छे जातिश्क्तिवादः। ४७४.

अन्ये तु प्रथमं व्थवहारानुमितव्यक्नित्नाने शब्दानु- विधानात्‌ पदं शक्तमित्यवधारयति न तु जातिन्नाने,

षयतानियतत्वादित्यर्चेराद, “किश्चेति, “अन्य लित्यसखरसोदभावनं, तदोजन्त॒ व्यकिश्चाने कार एलग्रइ content न तु व्यक्गिन्नानविम;

ग्रहे ब दोषः तथापि गौरवमेव मूलं । गन्धात्यन्नस्य शाब्दानुमवामावा- 'क्तिवोधोऽवश्य हेतुः । न च पदाथस्मरण wa तदुपक्षयः, तथापि प्रयोजकल्वसम्भवात्‌ way जातिग्क्षिधोरवण्यं प्रयोजिकेति तत wa यक्षि wt) किच नातिरिव द्क्तिरपि - ्रकयक्नानमवच्छिित्त तथापि न व्यक्ति वाथा शक्षिश्चागं यदिषयत्वेनाङ तदेव शक्यं जातिश्च तथेति लाघवाव सैव पका | अत रवान्ये ग श्रयः यक्तिविषयत्वेन च तस्य art walang सम्पातायातं न तु तथात्वेन Tey गौर वाव्‌ arate तुल्यवित्तिवेद्यत्वादिति चेत्‌, 4, ग्रक्िनोधस्य प्रयोजकत्वेऽपि व्यक्षिशाम्दबो धहेतुत्वकख्यनायां गौरवतादवख्यात्‌ जातिष्राग्दानुमवे पदं व्यक्तिशाग्दानुमवे च भातिगक्ति- बोधो हेतुरिति सामयौदयकल्पने गौरवाच, तथाचागन्यलभ्यत्वादव्यल्ि

रपि wen, Taq साघवाद्यक्ेरवन्छेदकलत्वकल्यने विधिरु्रकिन्चागमङ्ः गौरश्च पामाणिकं। ग च तुल्य वित्तिवेद्यल्वाद्यक्तिरपि Wa, रवश्च लाघ- बादयक्तेरवच्छेदकलत्वकश्यने विशिरुश्क्ति्चानमङ्कं गौरव प्रामाणिकं । ग च तु्यविस्िवेद्यत्वाद्य क्षिलामः, शक्ति पिना seat तथात्ासिञचः गातिशरक्तिरहे तथालस्यापा्लात्‌ | fred वैभथिच्यलामो ग स्थाद्‌, म हि तदपि तुख्यवित्तिवेद्ं, ्ालोचने तदमानेऽपि ageng wee वथात्वस्य निर्वोजत्वात्‌ । न च गोपदं खभावादेव गोत्वविधिरकल्ापकं at च जाति- WATT च्रातत्वमेव प्रयोजकं लाघवादिति वा्यं । वेशिष्यय्क्षतया wa: waa तथात्वापत्तेः तस्यापि समवायरूपस्येकल्प्रसाधनाद्विशिषटलामः र्वं सति aenfefa तुल्यं खमवादिधिखटबोधकल्वमित्बपि तुल्यमिति fear |

द तच्वचिन्तामयौ

व्यवहाराजनकत्वन तदा तस्वानुपख्थितेः, पशाद व्याहत्त्यथे' अनुगमाथैश्व आतिरपि तदिषय इति मानान्तरेख ज्नात्वा जातिन्नानेऽपि तत्पदस्य कारखतां प्रत्येति, तथाच व्यक्किशक्िन्नानमपि कारणं नतु जा- तिशक्किन्नानेनाग्ययासिदिः व्यक्छिन्ानकारखतां उप- Trey जातिच्चाने कारणताग्रह इत्युपजौव्यविरोधात्‌ | waa जातिरेव शका लाघवात्‌ शक्तिग्रहजन्धसंस्का- रस्य व्यक्तिविषयत्वनियमेन ver जातिखमरखमुत्पा- यमानमवश्यं व्यक्तिविषयं, संस्कारस्यानियतोदोकष- त्वेऽपि जात्यंशोदोधकादेव व्यक्यंशोरोधनियमकल्य- ना, यथा परेनोद्बुद्वसस्कारादेव नियता शक्तिमति तथाच जातिन्चानस्छ कारणत्वग्रडेऽपि नोपनोवष्यविरोधः तेन रूपेशापि व्यक्रिधोडेतुलस्य वच्छमाणल्वादिति। वयन्तु न जातिरेव ere: लातिविजिष्टव्यह्वसुभवानुपपन्तेः(* । नम च समानविन्तिषेद्तवा व्यक्रिशाभः, fra सइ तथालाभावात्‌ अन्यथा निभ्विकण्पको-

(२९) जाविवििदटब्यक्छिलामामुपपसेरिति wo |

‘aa fafa, .डपजोव्यविरोधादिन्तमेतबन्भतं । अचायमसखरसः, न waa न्यायेन safer येनोपनोखतानियमः, किन्तु लाधवा- दिना ध्रकारान्तरेापि, तथाचान्धकलभ्वतवे प्रथमता यक्षिद्रक्िधो area व्नन्धसभ्यत्वे किमनया कुष्यते ति vara: |

शब्दाख्यतुखोयखये जातिश्क्तिवादः। ७७

पदं विनापि च सव्व जातिस्मरतिव्येक्तिविषया, अन्यथा केवशजातिमाबस्मरणापरतेः। संस्कारसहितात्‌ पदादेव जातिविश््टिनुभवोऽपौद्धियादिव प्रत्यभिन्ना। अत- रव भाष्य “संस्का र-शब्द शक्तिभ्यां विशिष्टानुभव- इत्यु्रौतमतमपास्तं?, उक्तन्यायेजातिवद्यक्तेरपि शकध- त्वात्‌ विश्ष्टिनामानन्त्येऽपि wae विशिष्टे aw विहाय गोत्वमादाय गोत्वविशिष्टं शक्यमिति शक्ति- ग्रहः, यथा ख कथिदेव धूमे भूमोवडिव्याप्य इति afe:, यथा वा तवैव कायाणामानन्तयेऽपि क्रचित्‌ कार्यये aw तरस्थौकृत्य रूतिमादाय ufafa काय्य शकधमिति fesrecga शक्तिग्रहः, अवच्छेद केकधा- च्छते रे कत्वं तददेव, यथा वा व्यक्किवाचकपश्वादि-

च्डेटापन्तः। तथाच नियमतोजातिविशिष्टयकिलाभादिण्िष्टे nfm:

(तत्वमिति agfenfenfaak, तथाचेकव्यक्तावेव श्रक्तियश्ः समागप्रकारकत्वनियामक इति तन्भतमालम्बयोक्तं। व्यया वेति जाति- ayaa श्ररौरत्वादिवत्‌ प्ल्वादिजातेरमावात्‌ लोमव्ञाङ्लयोगितव- सद्यखोपाधिमादाय शक्तावेव पशुप दथ्क्तियह इत्यथः । न चेवं दित argent पथ्चुत्वेन च्यवहारो म स्यादिति वाच्यं । तादृश्लाङ्लवदुर्क्य- गयावयविमाचङ्त्तिजातिमत्वे तात्प दिव्येके । खद्‌ शविशेषोपग्ट हौतभूत- मेदारन्यत्वमित्यन्धे । यत्त॒ aque Tae जातिरिति, तद्र,

73

yer avaferataant

पदानां, अथ वा गोत्वेन सामान्यलक्षणया we aay गवि गोत्वमादाय शक्तिग्रहः, प्रमेयत्वेन ख aaa सारव्वन्चामिष्यत रख, नेष्यते तु षटत्वादि- ` सव्बेप्रकारकन्नानवन्वेन, सर्व्ेकोदासौनगोः शक्धत्वाद्‌- यत्‌ किञ्चिदेकोपादानेऽपि गोरूपादानादन्योपादाना- WH रको पादामेऽनध्यवसायो वा 1 अन्यथा तवा- प्येकवि्तिवेद्यतया सर्व्वेकपरत्वे उक्दोषे का गतिः, का वा गतिव्यक्तिवाचकपश्वादिपदानां। agar gy ्ातिरेव शक्या लाघवात्‌ व्यक्तिर्वाघ्ेपलभ्या । मतु ` नाक्षेप रकवितिषेद्यत्वातच्तयोः, समानानां fe भावः सामान्यं तच्च व्यक्किं विना a भासते इतिचेत्‌, न, `

अन्यथा समूहालम्बनरूपनिष्िकल्पकापन्नेरिति न्रमः। 'पश्मादीति, । wy तन्ते, ma भ जातिः उचचैःअवः श्रीरा दिदन्तिलात्‌ योग्यसंखामव्यञ्त्वगियमाश्च जातेः, श्रस्माकन्तु जातिरेव पलं | श्शवला दिव्या पिका लोमवक्ाब्रखवल्तवयङ्गेति ध्येयं । Awa fafa,

उक्तोपाधेरेव तथात्वोपपत्तेः, खन्यथा किमवन्छेदेग ्यक्तावपि wie: स्थात्‌, शसमन्भते wae जातित्वेऽपि परानभ्य॒प गतत्वेन वथोक्तमिन्धप्याः | खमतमाष, “अथय वेति, (लाघवादिति, थावश्यकत्वात्रागरशोतविग्रेष- यान्धाया्ेत्यपि बोध्यं azn, “fatel नाभिधा weg efanfia- fatwa इति । सामान्यत्वपुरस्कारेय सामान्यं शक्यं तश्च aft विना ब | मासत इति ब्नान्तः aya, ‘afefa, "न मास्व इति, सामान्धत्वेनेति |

श्ब्दाख्यतुरोयखक्छे जातिश्क्षिवादः। yee

स्वरूपेख wan जातिः, न ख सामान्धत्वं तस्याः खरूपं, तदममत्वात्‌, Waa आआआलोचनेऽपि सा न waa कथं सामान्यत्वे नाप्रतैता जातिव्धक्रितोभिश्नतया श्ब्देनामिधातब्येति चेत्‌, म, शब्देन व्यक्तितो भिनल- लया जवेरगोधमात्‌। ननु sree जातिर्व्याच्या व्याह ्तवुद्िं विना व्यक्तिविशेषानाघ्तेपात्‌ व्यावलिक्ा "व तच Sista शअनुगतत्वमण्यनुगम्यमामं विना a भासत इति जातिविल्तिवेद्येव व्यक्तिरिति बेत्‌, न, स्वतोव्याटत्तजातिखरूपस्य वाच्यत्वात्‌ । व्यक्तषरम्मा- न्तरस्य वा व्यावत्तकत्वेऽन्योन्याश्रयोऽनवस्था वा | ननु गोरितिपदात्‌ जाति-व्यक्तयोयेगपत्प्रतौतिः। न ख खच्छकालमेदाग्रहात्‌ सा सान्ता, बाधकाभावात्‌, तथाच गोपदाद्गोत्वधौस्ततः कमेण व्यात्ति-पक्षधम्मं- ama ततो व्यक्तयेनुमितिरिति न्ानपरम्यराकल्य- नाद्‌वर जातिवित्तिवेद्यत्व व्यक्तंरिति चेत्‌, न, व्थुत्प- त्यभौनं fe शब्दस्य बोधकत्वं, अतो व्यत्यत्तिपर्य्या- SIAM FIA AAs | WATT न्रानपरम्यरा- wary | waa मन्यमानलादिति भावः।

Qe: भ्नान्त wa श्रङ्कते, कथमिति, अनुगतत्वस्य qataa afafadaan- च्छेमदोभे सववा, “अनुगम्यमागमिति, qarquatfateta यौगपचधौ-

yce तभ्बचिन्तामग्ै

कल्य नमपि युक्तं, अन्यथा कर्शुरप्याक्चेपोन स्यात्‌ शब्दात्‌ सकदरेकाया शव क्रियाया अवगमात्‌। नष जातिन्नानत्वेन व्यक्किविषयतानिममः, प्रत्यक्षादौ te व्यक्तिधौरेतुसमाजाधौनत्वात्‌। अतरव. म जाति- Wea व्यक्ति पौहेतुसहकारितानियमः समाजस्याध- सिद्धत्वात्‌ गोत्वं गवाविषयप्रतौतिविषयः जति- त्वात्‌ गोभिन्रभावत्वादेति जातिमाचभीसिङधेश | अरव यत्‌ waa तत्‌ तेनैकवि्षिवेद्यं यथाधैपरतन्ं ज्नानमर्थेन जातिश्च परतन्त्ेति व्यक्तौ भासमा-

या-द ve

'लातितलादिति, म च श्रवलत्ादौ यमिचारः, areata दिना amt शरोरभेदाभावेन asrfaarfeg: 1 faa उति समवेतल्येव Way व्यर्थं विग्रेषणएत्वमित्यरुचेराह, "गो भिन्नेति, भालं गोनिरूपणानधोननिरूपणत्वं गवाभाववद्गो ग्रादृश्धादावपि यभि- चारात्‌ any waa aaa गो भिन्त विगरेषणमिति भावः।

रि थैः, श्युत्यत्चधोनमिति लाघवेन नातिमाचरथेव शक्तया पदादुपर्डित- feat: | वगमात्‌" खवगमाभ्युपगमपसङ्कादि्धः, यदि च यौगयद्यधौसव् भ्नमस्तदा प्रकृतेऽपि तुल्यमिति भावः । “गोत्वमिति, न. च नित्बपदादिना गवादिविषयकप्रतोतिविषयत्वात्‌ सिद्धसाधनमिति ae) जातिक्लान्य दयक्तिविषश्रतानियमाभ्युपगन्तारं vata तदनुमानावतारेणापाततसतदसिदधे, तरव. सामान्यत खव तत्सिद्धिं वच्यति, जातिमाचधौ सिदधेखेति हेतौ जातित्वनिन्नंचने यावदेव शाप्यं तावदेव विवच्तितं, “गोभित्रेति । मनु माक

शब्दाख्यतुरोयखण्डे जातिश्क्विवादः। yer

मायामेव भासत इति षेत्‌, न, परतन्छत्वं fe न परसमवेतत्वं गन्धादिना व्यभिचारात्‌, न तदौ- fasud असिः, नापि तस्मिन्‌ भासमान श्व भासमानत्वं साध्याविशेषात्‌, नापि विश्रेषणत्वेनेव- त्रानं गौरित्येव प्रतौतेः। गवि गोत्वमिति कञ्चित्‌ प्र्येतौति चेत्‌, न, आलोचने विश्रेषशत्वं विनापि

विगेवकलेनेवेति यत्‌ प्रतौोयमानं थदिगरेषणलेनेव भासते afte मागविन्तिवेश्यमिति मेत्ययैः, aaa, तथाच न यक्िवि्ति- tar ्ातिरिति भावः। .गवोति, गोवि मोत्मित्येव प्रतौतिरिति, "कञ्चित्‌" परः, विग्रेषणलेनेवेत्या दि भियमवादौति यावत्‌, श्रत्येति' दकरोति, तेन गौरित्येव प्रतौतिरिति परं प्रत्यसिद्ध तेन गवि मोत्वभित्येव प्रतोतिखोकारादिति भावः५। “श्रालोचम इति,

(९) सोकाराटित्ययं इति we |

पदं शथे मिषेधपदादिना अमावमाचस्येव गवादि विषयकप्रतौतिविषयतया तच ्मिचारामावात्‌, Seat गो सादृ्यादौ श्भिचारतादवष्यापत्तः | ब च प्रतौतिपदं प्र्यच्तपर्‌ भावपदश्खेतरमिरूपणानिरूप्यपरमिति are | बाधापत्तेः, fang गोघटितोपाधेरपि नियमतो गोविषयकप्रतौतिविषयतया ay अभिचार इति । मेवं । मावपदस्याखण्डमावपरत्वेगोक्तदोषनिरासात्‌ | "नापि fatamaaata, श्चक्तिविरेषगत्वेनेव जातेर्श्रागं तस्याः ्यक्तिपार- wafaata नेत्यर्थः, (गौरि्ेवेति गोपदादिना. गौरि्याकारिकायाः पतोतेदंशर॑नात्‌ तस्याः खब्यह्धा्तेपवादिना मया जातिमाचविषयत्वेनाप्यप- पादयत्वादि तेः | “गवौति, गवि गोत्वमिति प्रतौतौ गवौव्यंगो गोला-

yee avatar

खरूपतः wate: जतिमाचशक्तात्‌ पदात्‌ अतेः स्मरणमालोचनमेव जातिविशिष्टगोचरसस्काराटेव पटेन जात्यंशोदोधे सति जातिमाषस्मर खात्‌। wae ततो जातिं विनापि कदाचित्‌ व्यक्तिस्मृतिः। we वा गुरोरिवालोचनमपि संस्कारजनकं शब्दव्यत्पल्तिवखेन

गवि गोलभित्येव प्रत्यय इति तेनापि altar विग्रेषरश्ानं विना विजिष्टश्चानासुटयादिति sates नियमभङ्गस्व भेवत्वादिति भावः। मसु विशरिष्टज्चानस्येव संखकारजनकत्वेन तेन॒ समानप्रका- रकस्मरणएजगनात्‌ जाविमाजस्मरणमसिद्ध, अतएव तथा शाब्ाबु- भवोऽपि नेत्यत sry, “जातोति, संस्कारसत्मेऽपि तदुदोधकवि way व्य्वंग्रसमरणाभावादिति भावः | मन्वेकरेशोदोधकारेव- परांशरसतिः wae शदूशदगेनादिना ध्विसरणेऽपि agar स्मरणापन्तेः, अ्रतएवेत्यादिकमसिद्धमेव, न fe जातिविशिष्टादुभ- वेन कदापि वयक्रिमाजस्य खतिरिव्यरूचेराहइ, “wg वेति, "विश्न mae क्तिमानस्यावष्य वा्त्वात्‌ तच च गोत्वस्य fatwa माव- सौकार इति गौरि्धाकारकप्रतौतावपि तयेव तजच्चागखौकारः विम- हयर्थमेदेऽपि प्रक्षत्यर्योल्ञिखे विगरेषक्चामाभावादिति मावः। रवकाराग्वितौ हेतुस्तथाप्यसिड रखवेत्याद, “व्यालो चब इति निष्निंकर्पक इत्यर्थः । aed पदानिभ्विकल्यकापस्िरित्यजेखापत्तिमाङ, “जातिमाजेति। “आतरति संख्ारोद्रोधकप्रतिनियमादेवेवथेः, quate, यथपि awa तदणभ्बय- गमः, तथापि afafateranfend aq निविवंकल्यकत्वेग बोध्य, तदेकदेश्िमतेनेखन्ये । “ब्दचय॒त्पत्तोति जातिमाच्रप्क्घपदात्‌ are

श्रब्दास्यतुरौयखक्डे जातिध्क्िवादः | yce

aifraTeacafed: | न च awe विशिष्टत्नान- त्वमेव, अमुभवस्यापि तथान्वेन fafaaeratfafe- प्रसङ्गात्‌ रुकवित्तिषेश्त्वेऽपि प्रथमद शंमवत्‌ शब्दाद्‌- गोत्वस्मरखमालोचममेव गोत्वे गोव्यक्तिटसतित्वादि- वेशिश्यस्याशक्धत्वेन तदविष यत्वात्‌ | न चालोचनस्ये- न्दरियजन्धत्वात्‌ न स्मृतित्वं, च्रानत्वसाक्षाद्माप्यधम्पे- त्वेन समृतित्वस्यालोषनटत्तित्वात्‌ | नन्बा्ेपाद्व्यक्ति- ia व्यक्तित्वेन न वा रूपान्तरेख गौरित्येव प्रतीतेः, नापि गोत्वेन Tae गोत्वविशिष्टामेदेनास्रेषाभा- वादिति चेत्‌, न, विग्रेषण-विशेष्ययोभं देनानुमा- नाविरोधात्‌। अतरव गोत्वं व्यक्तयाितं जातित्वा-

wefa गोलं गवाजितं गोललादित्यज्र aaa गवाजितलप्रबेशेऽपि विषिष्टाविशिष्टभेदादित्धवैः, “श्रतएवः विशिष्टाविशिष्टमेदादेव, 'जातिलादिति अ्रजानेकव्यक्तिटन्तिवगभंतया जातित्वस्य साध्यप्रवेशे- ऽपि विशिष्टश्च डेतुलादिव्यथेः। भनु इयमप्यनुपपननं प्रथमे पच-

भिषवकसंख्कारोद्रोधात्‌ वन्भाचस्मरणसिडेरिथंः | watery, ‘wats, cafe, wafaeret च्चभिचारादाङ, “साच्ादिति, यदि चानुमिति- रिशिरस्मरणान्यतरल्वादिकमपि साक्ताद्याप्यं तदा ध्मपदं जातिपर बोध्यं “मओोतल्विशिद्टामेदेनेति ageantefafacrniaetas:, वथाच 9 मोलांभ्राच्चेपकत्वममेदादिति भावः। atte माक्ेप्यत्वमित्याङ, “विषे.

yss ` तक्वचिन्तामणै

दिति पञ्षधम्मताबलात्‌ गोत्वाश्रयव्यक्किसिदहिः, w- arate तत्‌सिदिः। ननु व्यक्तया विना किमनुपपननं afte विनापि गोत्वस्य तद्बद्धश्च fae: कथमर्था- ufufcfa चेत्‌, म, व्यापकं विना व्याप्यस्वासिहः। उच्यते | गामानयेत्यतो गोत्वविशिष्टस्य क्ियान्बय- बोधाद्गौरित्याकारकगोविशेष्यकवदधिः कारं सा wa शब्दं विना आधेपाद्व्यक्चयाभितं गोत्वमिति धौने तु गौरिति। न चेवं व्यक्तेः क्रियान्बयोऽपि,

गोत्वाञ्चिततया निराकाह्कत्वात्‌ राजपुरुषमानयेत्यषेव `

तावच्छेदकस्य हेतुत्वं यञ्च विशिष्टाविशिष्टभेदेन समाधानं तदवि गिष्टेन हेतुना विशिष्टसाध्यसिद्धौ सम्भवति विशिष्टस्य सिद्धलेन सिद्खाधनाभावात्‌ म लविगिष्टवाध्ये विशिष्टहेतौ बिद्धसाधना- दित्थङ्चेरा इ, श्र्यापन्तेरिति, गां विना गोल्मरुपपन्मित्थवाप-

च्या गोत विशिष्टसिद्धिरिव्यस्मकतेऽनुपपन्तिन्चानमपेचितं म तु.

व्याघ्यादिकमपि व्यधिकरणस्येव जो विग्टङाभावस्य वडदिःसत््वं विना- ऽनुपपन्तिन्ञानेम वहिःचत्वसिद्धेरिति भावः । 'व्यापकमिति याति Tamara तथाच व्यापिकां ate विना ाप्यगोलान्वयोऽनुपपनर

wafa | afe कथं गोत्वाश्चययक्किसििरित्त are, खतरवेति अम-

देनाछचेप्यत्वविरोधादेव, पक्त धम्मेताबलाव्‌ वतसिद्धिरित्यथेः। ब तु

गौरिति, अनुमितेर्वथापकतावष्छेदकप्रकारकत्वगियमादिति भावः । ब

श्ब्दाख्यतु सौ यखण्डे जाति शक्तिवादः | acy

राचः, अन्वये वा व्यक्तिमानयेति wt aa a gq गामिति। किञ्च गोत्वं a व्यक्तिव्याप्यं, न fe aq यदा वा गोत्वं तच तदा व्यक्तियंत्‌ सामान्यं at व्यक्तिरिति वानियमः, व्यमिचारात्‌। नापि गोत्वं Tafa गोत्वादित्यनुभितिः, व्या्तिग्रहशैरत्वात्‌। म च जातित्वं व्यक्तयाथितन्वे लिङ्ग, जातित्वस्य पदाद्‌ मुपस्थितेः, तथात्वे बा जातिवित्तिवेदयेव ate: | शपि

Ta: । agta सा गोरिति यत्र गोत्तादाक्य ay waza षम्बन्धसामामाधिकरण्छस्येव सम्नसििव्यात्तिलादिति भावः । व्या नौति, पचतावच्छेद कस्छेव हेतुत्वादिति भावः । ननु ere विनेत्धनुपपन्नं गां विना गोलमनुपपन्नमिति श्ानाद्धोलविशिष्टश्येव सिद्धः, sava व्ह्षाजितं गोलमित्याद्यनुक्रोपालमः, Ta म

हेति, यद्यपि प्रलयामावाद्यदा ate तदा गौरिति वयाषिरस्त्येव तथापि खमतावद्छम्भेनेदसुक्घं । “गोत्वादिति गोत्वत्वादित्थः, ates गोपदा- दनुपश्ितेरिति eta aaa दोषान्तरमाह, व्याप्तीति हेवोरेव पच्चता- वच्छेदकतया व्या्षिययटकाल रखवोदे्यसिदेः सिडसाधनादिधैः, “नाति. स्येति, तथाच गोपदश्चवणानन्तरं नियमतो ब्यक्तिधौर्नुमवसिद्धा ब स्यात्‌ प्रकारान्तरेण तदु पर्धितेरनावश्यकत्वादिति भावः | "तथात्वे वेति नाति- लस्य यक्तिघटितत्वादित्थेः | गनु गोत्वमेदं fay त्च पदादुपरश्धितमेवेत्षत- ay, "पि चेति व्धिकरणयोने गम्य-गमकमाव इत्यथः | Sagara’ प्रहतिप्रतिपादयत्वं, गन्वेतावतापि ग TET STRATA नन्वा धमेव aq 74 ।

acd ava ferntaat

ख सिङ्ग व्याप्यमनुपपन्रं BAA व्यापकमुपपादकश् बोधयति। न चेह गोत्वाश्रये व्यक्तिबहिः। वयन्तु ब्रूम, , MRI विभक्त थंसञ्खया-कम्भैत्वा देव्येक्तावनम्बयः स्यात्‌ सुव्विभक्कतौनां प्ररूत्यथौन्वितस्वाथैवोधकत्वख् | व्युत्यत्तिसिद्त्वात्‌प्रकतितात्पय्यैविषये तदन्वयब्युतयज्तो

लदछ्णोच्छेटो MTA | भाख्याताथैसह्यापि नानुभिते नाग्बेति, किन्तु भावनाग्बयिना शुडेन प्रथमान्ताद्प-

afeerafrefa तथा ग्यासिनेरपेखेण्टर्थापत्तेरेरभावात्‌ मोतं गवाञभितमित्यपि तथा जातिलेनाचेपस्लप्रसक्र एव शब्टाष्नातिला- सुपख्ितिस्ठ `गोतवत्ेऽपि तुख्या, परन्तु विशिष्टोपशितयं सप्रकारकः mega जातिलेनाप्रसङ्ग एव म किञ्चित्‌, “aft चेत्धादि age तदपि a अुतार्थापत्तौ तथा नियमश्च तम्मतेऽभावा दिव्यक्षरश- aie, ‘aafeata, “सुष्िभक्तीनामिति, शिक्ग-सद्ययोः प्रहत्य मन्वयादिशेषनियमः सोऽपि पाचक-पश्वादिपदे व्यक्तिवाशके यव- fea दति भावः। शदमुपलच्णं “शाब्दो हइाकाङ्खन शब्दभेव प्रपूयते” इति ययुत्प्तेखेत्यपि डेतुद्र्ट्यः । श्रतएव तद्यभिशार- माश्द्योद्धरति, “श्राख्यातार्थसद्यापौति । भनु विशिष्टखकशावारे

कल्पनादि्रचेराह, Glug तत्मतौतौच्छयोशचरितत्वस्योश्चरितत्वगमते ग्रडत्वादितबर्थः। गन्वाच्तिपे कत्तर्वयाख्याता धसं ख्थान्वयवद्याक्कतावप्याकिप्ताग- मन्वयोऽख्वु (सुच्विमक्तोगां इधादिद्यत्म्तिखा सिदधेवेत्यत चाह, Seats,

ण्ब्याख्यतुरीयखण् जातिशक्तिवादट्‌ः। ५८७

सितेन पदान्तरादुपस्थितिरेव तबाक्षेपाथेः । अतर न क्तराक्षेपः किन्तु लणया गोपदाटगौरिति व्य- क्रिधौरि वि मण्डनः। यदाह, “जातावस्तित्व-नास्ित्वे न हि afafxaafa | नित्यत्वाह्लश्यमाणाया व्यक्ती ले हि विशेषओे” इति ॥ उच्यते | सखाथैदन्येन रूपेख राते भवति लक्षणा, तौरत्वेन AA गङ्गापदस्येव। न बेह गोत्वादन्येन रूपेख व्यक्तंरुपख्ितिः, किन्तु गोत्वे नैव, व्यक्तित्वेन साल्रादिमच्वेन चोपलब्यत्वे गोपदा- दक्तित्वादिरूपेण धौः स्यान्न तु गौरिति । नापि गोत्व- सम्बन्धिनि गोत्वविशिष्टे लक्षणा, गोत्वे fe न साक्षा- दानयनाद्यम्बय इति व्यक्यवच्छेद्कतया तस्यान्वयेऽमु- wai) लक्षणयापि गोत्वावच्छिन्ेव व्यक्तिः कियाग्ब- fat प्रतौयते न केवला व्यक्तिरिति गोत्वविशिष्टस्य

परश्योपश्ितिशंचणयेवेति मोत्वेऽपि शच्षणाया मिष्टापत्तिरित्यश्चे-

र्यो हयाकाङ्का Wars yaa दति न्धायात्‌ अत्व श्चतार्थापरन्तिरिति we) शखतर्वेति विमक्तयर्थाग्वयादेवेत्यथः, “अल्तित्व-नास्तिते' उत्माद- विबाश्चौ, aura गौरत्यन्ना गौविगणे्यादौ जातौ तदन्धयानुपपच्या sat द्तये्थैः । aq खार्थादन्येनेत्यप्रमायकं तथाच मोतेमेव व्यक्तेरपलच्यत्वम- सित ओ, anifa, 'गोत्वसम्बन्धिगौति शक्यसम्बन्धो दशितः, “ख- से, उपरराप्यतवे | ag waaay विशिद्धोपस्धितौ नोक्तविरोध इत्त-

५८८ av farntaat

wae युगपद्लतिदयविरोधः, गोत्वेऽपि वा लक्षला। ` अपिच जातिमाचे न शक्तिनं वा व्यक्तौ लला जातो । मुश्यप्रयोगाभावात्‌ , तयोसतम्मुलकत्वात्‌, प्रयोगो हि व्यबहारहेतुज्ाना्थैः। न च जातिमाचनिविविकल्व- काडक्िमनादाय केवलजातो ग्थवहारः, तस्य fate ष नानसाध्यत्वात्‌, गां पश्य गोरस्तौत्यादावपि गोल विशिष्ठस्येव नानं व्यवहारश्च । तस्मादेकवित्तिषेधत-

राह, शश्रपि चेति, किञ्च मुख्यायान्वयागुपपत्या eeu तथाश थ्न मसा तचापि व्क्रिधौरिति सापि ware, ‘at पति, |

are, “मोत्वेऽपि वेति, सा च ग सम्भवति ai? शक्धसम्बन्धामावादिति ae: | ननु विशिष्टस्य के वलादन्यत्वात्‌ गोलविणिष्टे aang अतएव शणवाचकस्य नोलादिपदस्य नोलादिविशिष्े लच्णेति सिद्धान्तः, तथा खार्थादन्येनेत्ययक्त । न च तथच नोलादिसम्बन्धित्वेनोपलच्यत्वं aaa: equa “यद्धि येन विनेत्यादिन्धायेन नौ लादिभानमिति वाचं । प्रकृतेऽपि । गोतल्वसम्बन्धितवेग वथात्वापत्तेः | गोपदेन गोत्वमावप्रकारकानुभवान्न तथेति यदि तदा नौलादिषदेनापि नौलादिमाचरपरकारकानुभवात्‌ are! वदि च केवलवाचकस्य न विशिष्टे लच्चणा तदा (प्रकटजये eats awa विरोधश्चेत्यरुधेराह, “खपि चेति, "तयोरिति गशक्षि-लच्तण्योः परयोगमूलक- wifcrn, सुख्यपयोगाच्छक्तिः मुख्यार्थागन्वयामुपप्या way प्रयोग wader: | ननु गां पश्येत्यादावेव जातौ सुख्यप्रयोगोऽस्तौल्त शाह, ` गामिति, अश्र नाते र्प्यन्वयोग्यत्वादनग्वयाथुधपन्यभावे लच्तशाविरुात्‌ तदिग्मिरलामोऽनुश्यमानो न स्यात्‌ । न च तात्व्यानुपपश्येव wt `

गरब्दाख्यतुरोयखयगदे जाति शक्तिवादः | ४८९

नियमात्‌ stfafafad शक्धं। यदि च दृतौयायाः कररेकत्व इव गो-गोत्वे शक्ये तदा गोत्वं गोव्यक्ति धौः स्यात्‌ नतु गौरिति, यैशिश्छष्ब सम्बन्धो वा mit घट इत्यश्चेव विशेषणता विेषोऽथौन्तरं बे- चधन्यदेतत्‌। आ तिविश्चेषवदवयवसंयो गरूपारूतिरपि

'आातिविगरेषेति जा तिविगरेषवानवयवसंयोग इत्यर्थः, । नन्षन्यतर- कशयजला दिव्याप्याया मानाजातेः कथमनुगमकं विना पदादुप- शितिः, मेवं, श्रनुभव सिद्धतत्तव्ला तिवयश्चकतत्तत्‌ संस्यानवेजात्य- याणनानान्यतर कममेजत्वा दिस्नौ कारात्‌ न तु ale, तत्त्जाता-

प्रेयेतिवह्लच्त णाल्लिति वाद्यं | उमयसाधारणवात्पर्य्याय्रहेऽपि fafaat- wag तदिदमुपसंरन्ेव स्पष्टयति, ‘aanfefa, रवश्च गौ्निंयेत्यादौ भायादिपरत्व wa कच्गे्यवधेयं । खेदं चिन्त्यं शक्ियश्काजे लाघब- शाने agai विना विणिषटलामोऽसिङ्ध ख तदप्रतिसन्धाने च शक्तिभ्नमात्‌ तञ्कामोऽन्यथा fag दति कचित्‌ लक्तगया कंचिच्छक्तिभ्नमात्‌ व्यक्तिलाम- इति नातिरेव शक्येति | अनुभवबलादेवानन्यलभ्यं तदेशिष्छमपि शक्छ- निवा, ‘afe चेति, न चान्वयवदन्यलभ्यमिति वाच्यं | खन्धयो fe ear माबषदार्थयोर्योग्यतादिबलकलभ्यः। न च प्रकृतेऽपि तथा, fafsnauat- परिवयोर्णाति-थ्ोर्याग्धतादिप्रतिसन्धामासम्भवात्‌ तत्‌ प्रतिसन्धानेऽपि दिध्रिद्धोपर्डितेश्च । तरव पदादिशिदधयेव सरयमपि न तु निनि wea । ग चेव माकृतिवेधिच्छमपि श्यक्थमिष्टतवात्‌, “जातिषिश्ेषबदिति भातिवि्ेषवान्‌ योऽवयवसंयोगः संस्धानविगेषस्ुपे्यथेः, तथाच जाति- पिद्रेषयेवानुगमकतया व्य क्तिवदगनुगतानां संयोगागां कथं ए क्धत्वमिति

Wwe avatar teat

पदशक्धा गोपदात्‌ आत्यारूतिवििष्टस्येवानुभावात्‌, पिष्टकमय्यो गाव इत्यादौ गवाकृति शाकृतौ लटा पिष्टकसं योगविभ्रेषस्या श्धत्वात्‌। जात्यारति-व्यक्तौनां

वुगतप्रत्धयाभावप्रसक्रादन्यतरकम्मेजतवेन उपाधिना तजानुगतब्द्धि- सम्भवात्‌ | श्रतएव गल्वं कलं म नाना किन्तु ate भावलमेव । म चेद्धिय-मनःसंयोगेन जा तिभेद इत्या श्ङ्ायामन्यतर कण्मजलयाय- जातिनानाल्े परोहारालुपपन्तिः तज तादूश्रजातेरजेवानुगतव्‌- द्यभावादिति । wared: शक्यत्वे पिष्टकमस्बोगाव cay awe a खात्‌ इत्यतश्रारह, “पिष्टकेति। मनु कारणत्वे चति ातिक्षरि- `

निरखमिति वदन्ति, afer | खन्धतरकम्मेजल्वादिना सङ्करेख aH गाव्चसिञञेः | केचित्त जातिविष्रेषवद्गोत्वादिवदिति दृष्टान्त इति, तदपि ब, वथाप्यगञुगतानां कथं शकत्वमिति दोषस्यापरिषारात्‌ । न च जातिपद waa तथाचोपाधिविद्ेष ख्बानुगत दति वाच्यं । तादृध्रोपाधरवि- ue: | न च जातिविग्रेष वत्वमवयवविग्रेषयं तथाच कपालसं यो गादिकभेव तथेति वाच्यं । गवादिपदे साखराद्यवयवस्याप्यमनुगतत्वेन दोधतादवष्या- दिति। wa वदन्ति जातिवि्रेषवतो गवादेरवयवसंयोगरूपेखधेः, वि- शेषपदोपादानेन एथिवौपदादौ stata: शक्येति खचितं, तथाच गवावमव- संयोगत्वादिकभेवामुगमकं । न चैवं ततृप्रकारिका धौः स्यादिति Te! eee, Bawa तचा सति साखराद्यवयवस्यापि श्क्धता स्यादित्पाक | गवादावाङतिवैशिच्छस्य परम्यरासम्बन्धात्मकत्वेन तदहूटकतया ASAE: स्यावग्कत्वाचच | न्यथा गोत्वविशिशटमाशमेवाजुभूयते न त्वाङृतिरिवि- स्यापि वाचालवचसोऽवकाश्ापत्तेरिति दिक्‌ । “सदृशेति, थाच arg waaay इति ara: | (भातोति, बद्यपि गोखत्यत्न caret afeart

Weegee जातिष्रक्तिवादः। Bee

प्रत्येकमाचपरत्वे लघ्षणेव प्रत्येकस्य जात्याक्तिविशि- e © । शटादन्यत्वात्‌, यथा गुरूणां काय्यशक्ताया fast लोके काय्यत्वपरत्वे | अ तरव व्यक्तयाकृति-जातयत्तु पदार्थ- इति पारमषंचं, रकयेव शक्तया रकवित्तिषेद्यत्वद च- नाय UIA इत्येकवचनं | रवं पद्यं पङ्कजपद भकं ततो नियमतः पङ्जनिकटठेपद्ममिति प्रतीतेः, अव- यवानां तबासामर्ण्यात्‌ रूढिं विना योगमाचात्‌

षवतरंयोगवद वयवकत्बमाृति विंशेषणएल्रेन शक्या सा च पिष्टकमय्यो- माव इत्यज्राप्यस्तो ति कयं खच्चणेत्यत श्रा, ‘nati समुदा थग्रक्रस् Wwe प्रत्येके शाचणिकतल्मिति पिष्टकमय्यो गाव cay लचणे- au । “एवमिति यतो नियमतो यत्‌ प्रतोयते तत्‌ तत्पद श्क्य-

परत्वेऽपि न MYM Be खातम्व्येणेवोपश्धितेः गोत्वस्य चावच्छेदकतया- णन्वयात्तथापि तच्च स्यक्तिमाचपरतवमेव गास् नातेरप्यन्वयात्‌ तथाच यक्तित्वादिना तदुपस्थितौ wa ater तथ aaa माचपदव्यवच्छेदयच्च मोत्वादिकमतो ब्यक्किशक्षिवादिमतमादायाचापि न यक्तिमाचपर्त्वमित्य- We | “खअतण्वेति प्रत्येक वाच्यत्वे पदार्था इति स्यादित्यर्थः | प्रसङ्कादुयोगरूछि साधयति, ‘wafafa, तच्र पङकनसमुदायः पद्मे शक्तो ग येति विप्रतिपत्तिः, वत इति, प्रामाणिकानामिति शेषः, तेन UTM न श्यमिचारः । यद्यपि पद्ममिधेव वक्तमहेति manager तथापि योगरूएतलसाधनाय विशिमुपात्तं, खन्य- थोद्धिदादिवद्यौ गिकरूएत्वशङ्ा स्यादिति । (खवयवागामिति पदङ्ादि- पदानां we waters, ‘eis विनेति, एएषोतपद्मप्रयोगस्यापौति

Wer तर्वचिन्तामणौ

कुमुदे प्रयोगधौप्रसङ्गाश्च। ननु रूढावपि योगात्‌ HA तौ कृतो न स्यातां, Saat प्रतिबन्धादिति grew वयन्तु नियमतो ean स्मृतं पद्ममेव व्यक्तिवाचक- इ प्रत्ययेन पङ्ूजनिकलतयानुभाव्यते, बाधकं विना व्यक्िवचनानां सन्निहितविशेषपरत्वनियमात्‌ यथा- म्रेयौति दगन्तपटेन प्रकरणादिना सन्निहिता ढगभि- हिता कगव्यक्तिर्बोध्यते, रवश्च सव्वंब पद्मानुभवसाम- arafaa कुमुदे धौनं वा तदथप्रयोगः। नन्वेवं रूडि-

faafay सतौत्यथः, "तज witt, प्रयो गप्रसङ्गा दित्युपलकषणं पद्मा- मनुभवप्रसङ्गदित्यपि दष्टवय । नु सामथ्यां सत्यां फलाभावे प्रति- बन्धकत्वं करूपते न तु कारणाभावे काय्याभाव CITY कारण भावमेव सिद्धान्तयति, "वयन्तिति । ननु west द्रव्यमित्यादौ यच सामान्यवचनत्वं ay कुमुदसाधारणएबोधापत्तिः, मेवं, - चेनो दण्डौ द्रव्यमित्यजनेव सामान्यवचनतापि विशिष्टे प्येवश्यति, न हि दण्डि we सामान्यव्रचनलं, किन्तु विश्िष्टप्रतिपाद कोभयपदे तेम ata

te, «qt mated) aq efpart द्ाद्याभावानवगाडितवा जनक श्षागाविघटकतया च म प्रतिवन्धकं we मणिमन्नादिवत्‌ प्रति- बन्धकल्वानभ्युपगमात्‌ । वच्छमागयुक्धा सामयमोविरहादेव कुमुदे प्रती- व्यादि विरुष्ोपपत्तौ ara मानाभावश्चे्रूचेराङ, “ववन्तिति, व्यक्ति- वाचकेति कततरूप्यक्तिव चकेखधेः, ध्यक्तिवचनानामिति किचिद्यक्लि- तात्पग्धकायाभित्र्थः, afafead ate बोध्यं । घटेन जलमाङरेलज

प्रब्दाख्यतुरौयखण्डे जातिश्क्किवादः | yes

Tay aa waning किं aves, न, ऋअवयवशक्तेः Arad afraratqvare । यदिच wary एव यौगिका खव वानुमूयेत, तदा विवाद- श्व न स्यात्‌ अनुभवेनैव तदिच्छेदात्‌ |

अच मौमांसकाः। न तावत्‌ way शक्तिः पङ्कजपद्प्रयोगविषये नियतपग्ानुभवजनितसंस्वारात्‌ स्मृतेरेवोपपत्तेः स्मृतेस्तज्जन्यत्वनियमात्‌। नाप्यनुभ- वार्थ, नियमतः स्मतं पद्ममादाय व्यक्तिवचनन्यायेना-

दइष्डिचेजमिष्ठं द्रव्यत्वं प्रतोयते, न तु परस्पर मिसुक्रोभयविषयक- yaa प्रतोयते, वाक्यमेदापक्तेः, तयेहापि पद्ूज मिष्टकर्टैलविशि- छपद्यप्रतिपादके पड्ूजपदे सामान्यपरत्मपि यावदिशिष्टपरताया- मेव qaaufa, म तु यावतृपद्कजनिष्ठकटेलमाचपरतायां, वाक्यभे- ava: | यदि वाक्यभेद एवान्यपेतस्तात्पय्यैवशादिा न परस्य- रमन्वयबोधः, तदा दण्डिपदस्य द्ण्डिमाज्रपरत्वदस्छु पड्जपदे- ऽवयवानां यावत्पदङ्कजनिकटेमाज्रपरलवे जुसुदसाधारणतापि कि- सण्डिनल्लमिति, aa: साकाङ्ख-योग्यासन्नपद ससुदाये परस्यरार्था- श्यनियम एव Vat दण्डोतिवदिति तं ‘aa एवेति, भेनुप- दवदिति भावः। श्रवयवेति, धेनुपदे ठ्‌ परत्ययशरक्ेरकर्पमादिति fexe प्रथमोपस्थितत्वेऽपि नाग्वय इति अभिचार्वास्याय "बाधकं विने-

खक । यद्यप्येवं age पमेयमित्यादौ श्यक्तिवचनल्वामावे कुमुदसाधारयबोधः

स्यादेव aunty ्यक्तिवचनानामिति ज्काचित्‌काभिप्रायं । बाधकं विना 75

ee avafaenrerat waa: पद्कजनिकदे पञ्ममित्यनुभवसम्भवात्‌, wire

eat अन्यथा वेति न कथिद्विशेषः। शक्ति frat

avg इति भावः। Ser अन्यथा वेति, aA शाब्दी ध्याकाङ्क शरष्देनेबेत्था दिनिथमासिद्धेरिति भावः । क्कि विनेति शापदं

पदानां पदोपस्धिताकाङ्कादिषिथिटाग्वयबोधकत्वनियमादित्् तात्प, तथाच पङ्कनं प्रमेयमित्यादावपि पद्चाग्वयात्‌ waa प्रमेयत्वाग्बयो न RA sufi वसतुतोऽस्यापि व्यक्तिवचमेत्वमेव mutate भूतपङ्कजन्भकरपर- ल्लादिति | winter वैदिकः, घटादौति लौकिका gern, “मेख अप्नोभ्रसुपतिखतेः' इत्र प्रकरयसत्रिितेव घटादिग्यकचिर्गोध्यत cae ead fury, यदि रूं पतिवन्धिका तदा पडजपदस्य यच पद्मे तात्या - भावः कुमुदे area उद्यते वथ लक्तलां fata कुमुदबोधः स्यात्‌ वथा बच्यमाखविसोधः । म हि ante पद्मयाजुमवसामयौ, wy तात्यर््बामाक- निखयरयेव बाधकत्वात्‌ बाधकं fata facet सत्निहितपरतवम्बपम- मात्‌ कुमुदं upstart कुमुद खव परथमसत्निहि तत्वसम्भवाष्च | ग च तन्न कुमुदं भिन्नपदोपश्याप्यमिति are) प्रथमोपस्धितिमाच्रस्येव wang अवयवापे्षया समुदायस्यापि भिन्नत्वा्च । नयु aes Wa कुसुदा- भ्वयबोधोऽख्तु ITE कुमुदे शेति सिञान्तस्य ज्ञाचित्काभिप्रायेबा- YUAN | सम्पदायमते Bea लच्चखाभ्यृपगमेऽपि सामम्रोबलात्‌ THT कुमुदाग्वयमभ्यपगच्छतो Aang Cy Gay WT मुमवसामयेयवे्पि तदमिपधायकमेवेति चेत्‌, मेवं, तथा सति कइचिदपि WHAM | न च यच पद्मान्वयागन्तरं कुमुदतात्पग्येधौखच्र Sati श्िवये waar स्यादिति ae) safe पङ्कजन्भकसष्वस्य कुमुदाग्बय- STOUT एनः स्तेन यपञ्कजपदेन wee तदुपस्ापनसम्भवात्‌ | a fe तदापि तस्य प्च खवाग्बयः, तजर तात्पर्मधामावनिखयात्‌ कुमुदे वा-

Reread wifererfeyate: | Vey

नियमतः प्रयोग रव कुत इति चेत्‌, म, पव्॑प्रयोग- AVS अवयवा नासुक्तन्यायेन पद्मानुभवजनकत्वनि- यमात्‌ । पुव्वप्रयोगोऽपि तत्पुब्वप्रयोगमपेच्येत्यना- feta: अथानियतोदोधस्य संस्कारस्य शक्तिं विना नियतोडोषे हेत्वभावात्‌ नियता स्मृतिरेव न स्वादिति

बम्नन्धमपश्यतोऽनेनेदं we जमयितथमित्यन्नाला aspera प्रयो गोऽनुपपश्च इत्यथः, ‘gata विग्रेषतस्तद यद्ेऽपि सम्बन्धं विना ज्ञापनाव कथं पूष्वैप्रयोग इति garde ज्चापकसम्बन्धनिश्चयः wife मान्त एव ज्ञानं a fafrafa व्यते अम्बन्ध म प्रः किन्तु प्रयोग एव परिशेषादित्ययेः, शक्तिं विनेति aa- wae सति सम्बन्धितावच्छेदकावच्छिशन्षानात्‌ संखारोहोधे

MAGI, अन्यथा शश्छणाया खप्यसम्भवात्‌ । ननु तथापि लाघवाव्‌ MUN MYST पद्कणन्भक तत्वस्य पदाधेविधया muff, Craw च योग्यतादि बलेन वाक्धाचं विधबा प्रथमोपस्धितिकत्वादिति चेत्‌, न, पङ्कनन्भमकर्सा रमागयेत्धादिवाक्छमाथ रवं swat, यदि च पयेकश्महयेवावश्चकयोग्यवादिबकात्‌ ARI वथा वदा धडतेऽपि Tei, वसात्‌ रूएटद्चागप्रतिबन्धकत्वपच्छ खव शच्या werd | न च विरोध्य विषयवया ag प्रतिबन्धकं, अनुमितौ साध्यश्ञागवत्‌ तथात्वसम्भवादिवि, वदिं wat वच्छवि, सखतपद्मत्वस्यान्वयानुपपश्चनन्तरमेव कुमुदधौरिति वज शच्छदखाद्यवद्धारो seat सुख्यतेवेत्यादि । “डमबलामादिति wory- मस्य कुसुदधौ प्रतिबन्धस्य च wafer: । “अदि चेति, बोगाधौगुभवा- waa पश्मालुमवाचमेव परे रूए्लोकारप्रसक्ादिति भावः । (कुव-

yed : तस्चचिन्तमणौ

चेत्‌, न, कद्‌ चिच्छक्तितोऽपि उदोधाभावेन शकया- स्मरणात्‌ शक्तिं विनापि नियमतः शक्तिस्मरखा् | उदोधकश्च न नियत सह श-पद्‌ शक्ति-सम्बन्धिन्नाना- नां प्रत्येकं व्यभिषारात्‌, किन्तु यश्च स्मृतिस्तच तत्‌- कालोत्यन्रमनियतमेवोदोधकं कर्ते फलबलात्‌, RAAT यथाकायैमुन्नयनात्‌। न च पद्म त्ववत्तहयापकादेरपि स्मृतिप्रसङ्गः, स्मृतिबलेनोदोधक- ख्यनमिति तच स्मृत्यभावेन तदृ दोषाभावात्‌, तस्मा छक्ति विना wafta पद्मत्वस्य नियता स्मृतिः।

सरणं सम्नन्धख्ाज शक्तिरेव तस्येव पदे quay प्रयोगादौरना तचालेनाकल्यना दित्यः | मतु शब्दस्थले WR: समारकल्येऽस्मारफले उभयतोनियमव्यभिचार ware, "कद्‌ चिदिति, “कार्येति, तचा- चाज प्वप्रयोगादिकं श्न्यचाङ्घप्तमप्यनन्यगतिकतया ACE करूप्यमिति भावः । मनु पटाद श्क्यस्यापि wat पद्मलवननद्रा- पकस्यापि सतिप्रषङ्ग इत्याशय मिषेधति, "न चेति । पदाद-

इत्यात्तेपे, ama शक्तिं विना नियतप्रयोग खव न afar, प्रश्ना नेत्यस्यासङ्कतत्वापातादिति । गशक्तेरग्वयव्यभिचारमाष, "कदाचिदिति, - तिरेकय्थभिषारमाह, “शक्तिं विगापौति । गन्वेवमपि निबतसंस्कारोटरोध- कानुपपन्निस्तद वस्थेवेत्यत याह, ‘satungfa, फले च पैजात्मिति भावः। 'तद्यापक्रादेरिति पङ्कजपदपयोगविषयत्वे कुमुदत्व-एख्धरौकलत्वारे रप्यनुभवा- पातादित्यधेः । “ङ्तिबक्ेनेति, कदाचित्‌ सामग्रोबलात्‌ वचवृद्धवौ तात्य-

श्ब्दाख्यतुरो यख जातिश्रक्िवादः। yee

न चैवं गवादिपदेऽपि a शक्तिः स्यात्‌ व्यवहार कालौनसंस्कारादेव गवादिस्मतिसम्भवादिति वाच्यं । न हि तच wae शक्तिः, किन्वनुभवाथं' पदादन्यतो गबादेरनुभ वासम्भवादव्धत्‌पन्नस्य ततोऽनुभवासम्भवा- इ, पद्मानुभवश्च योगादेवेति न समुदायो ₹हेतुरन्य- बासिद्धत्वात्‌, Bal नानुभवबलात्‌ समुदाये शक्तिक- wa) नन्वेवं गवादिपदानां प्रमेयत्वे शक्तिरस्तु गवा- fafa: संस्कारादिति चेत्‌, न, गोव्यवहारेण खोप-

ग्तोऽनसुभवात्‌ Wy पदममुभावकं तावतापि तज शक्रिने सिद्य- वतो हदेलन्तरमाई, ्रयुत्पन्नस्येति, 'यृत्त्तिः" क्रियः, तथाच ब्रह्मभावे व्यत्पत्यपेच्चा ग afean, ‘ifs aq वागहोत- पयप्रयोगनियमस्च पद्मानुभवमियमः ङुमुदसाधारणएबोघात्‌ प्रयोग- frome तु स एवातुभवनियामकः, तथाच गवादिपरेऽपि

ala तत्‌ प्रकारका धौः तदुग्रहे चेष्टापत्तिः खन्यथा तवापि लच्तशा ब सादिति भावः| (किन्तिति, श्क्तस्थेवानुभावकल्वादिति मावः | गग्वे- वमपि गवादिपदे नुभवजनकतावच्छदकत्वेन शक्तिरस्तु तजन्नानस्य च प्रयोजकत्वे मानाभावः उक्तन्धायेन गवादिसब्मतिसम्भवादिव्यरुचेराष्, “खन्यु- तत्रेति अण्टौतरक्तेरिर्थः, तथाचान्वय-यतिरेकाभ्यां तद्धेतुत्वभिति मावः | नुमवजनक तावष्डटेदकमपि शक्ठिमत्षया च्चातत्वमेव न्यथा खपभशरस्यानुमावकलत्वानुपपत्तेः। न च साधुशब्दस्मरणं, तददिरदहिणामप्य- नुमवादिद्यपि अर्यं | भ्योगादेवेति rattan, अर्याध्याइारव- erty इति मावः। “खनुमवबलादिति खअनुभवार्थमित्यथः, 'गोच्चान-

qex ave ferntaat

पादके गोज्नाने पदस्य शक्तिकल्पमं न त्वनुपपाद्के प्रमेयत्वेन AMA गोपदात्‌ प्रेयो गौरित्यमनुभ- वा । wae संस्कारादेव तौ रादिस्मृतिसम्भवे are लाछणिकोच्छेदः, तौरा्यनुभवार्थं fe म ततृकष्पनं तदजुभवस्येतरपदारेव सिद्धेः" तयोरननुभावकत्वात्‌, wefan स्मृतिः इत्तिसाध्येति तयोः कल्पनात्‌, तथाच नियत पद्मस्मत्य्थं पद्कजपदेऽपि oferta wie कश्पनमावश्यकं लश्णाद्यभावादिति चेत्‌, म, गङ्क- यामित्यादौ इत्ति विना तौरादेर पदार्थत्वे fag यान्वयस्तच म स्यात्‌ विभक्षैनां प्ररुत्यथैगतसखाथीान्द-

ख wag अ्रगुभवनियामकः, 24, win श्रनुभावकतावच्छेदको wa तं विना नानुभावकतमिति शक्रष्यावयवस्ताखखगुभावकलं बं लश्रक्रद्य गोपदस्य, समारकता तु तं विनापि प्रथोगादिभिबमादपि सम्बन्धमाच्ादेव Batis । ननु ates शक्ति कश्पविला पञ्चाल्ञाचवात्‌ saat प्रमेयत्वे wit कश्पयलित्धतो हेव- नार माह, प्रमेय दति, पदस्य शक्यो पश्थापकल्निधमादिति भावः। “विभक्तीनां सुष्िभक्रौनां, ‘eats गमु sede ren प्रह

(र) इतरपटारेव सम्भवादिति axe |

इति गोत्वप्रकारकश्चान xau:, तद्धि तदजुमवा्थमेव तत्वर्पग म ख्लिकत- ary, तौरादौति, faatinfats प्रर्मलर्थाज्वितेव्थंः, तेन तिखामपि

eran Taras जातिशक्तिवादः | yee

यंगोपकत्वव्यत्पत्तेः। पद्मस्य तु पडजवाक्घप्रतिपायत्वेनं पाषकादेरिव विभक्तयर्घाग्बयोपपत्तिः।

यत्त॒ शब्दोपश्ित श्व शान्दान्वयबोधः अन्यथा प्र्क्षोपस्थिते कलाये पचलतोत्यम्बयबोघः स्यादिति। तब्र। पदस्य AW तात्पेाग्रहात्‌ ACTS भवत्येव किं प्सौत्युक्त बधुपदशितिकलायादौ, अन्यथा Faq मुत-स्ममकलायपदात्‌ कुतो नान्बयबोधः। दारमि- द्यादावपि a पिषेहिपदाध्याहारः किन्तु तदर्थस्यैव

yer slay श्ाष्दानुभवानुकूलपदायखूतिजनकः षपद- पदाषेसम्बन्ध इति वच्छते, तथाच संस्कारवश्रादुपश्थितेऽपि we mare, a हि decay रतिः, किनुदु षंसकारात्‌, ष्दोधकश्च waft प्रत्या ace यः कथित्‌ सन्बन्धसजा-

eng श्भिचारः | छपामिति शेष इत्यन्ये । “पड्जवाक्येति पदङ्कनरूप- वाको |

अन्वयेति तात्पग्ध्रश मगयेच्छेव शष्दोपस्धितत्वमाभादर eared | “नैर- वादिति gaat कुमुदादिपरस्यापि पद्मादिपदस्य पद्मानुभावकत्वापश्चा Tamed धतात्पय्ैकल्वस्याव्यकल्वादिति मावः। ग चेवच्ड्कवाक्ये दयमि- WR तन्मते वज्र वात्पर््यामावादिति वाथं । afgreet वडेतुलस्य दिवक्षितलात्‌ । वस्तुतो शाघवादर्थाध्याशारसिद्धौ पञ्मोपस्धापकपदत्व अभिचारोवि ara: |

बोममाज्राभ्यषग मपच्छे परमयं दोषो ग तु shrefsrwy इति WAAL.

feo avafwon teat

SINT | न च पञ्ममानयेत्यादौ शब्दासुभवे पद्मो पल्थापकपद्‌ जन्यत्वादन्य्ापि तयेति ae) शब्द पञ्मासुभवे हि तद्ग्बयबोधतात्पग्येकपदत्वेन कारहता न तु पञ्चोपस्थापकपदन्वेनापि गौरवात्‌ |

naa अनिकाल रव प्रयोगः स्यात्‌ म तदत्ययेऽपि, न wafa हि दण्डे दण्डौति व्यपदिश्यत इति चेत्‌, न, पाचकादिपद्‌ इव प्रत्ययस्य योग्यता शक्तत्वात्‌ AT

aa वाच्य दति, मेवं, cer merece away ष कचित्‌ सात्‌ कचित्‌ परन्परया वा इत्यन्यदेतन्‌, meal ्रहृतिरष्यवयवग्रकरिभिर्वाक्यार्योपखितेस्तज were । न चाव- धवो न प्रतिः समुदाये खम गशक्रिरिति कथं पड्ज-पाचकादि- प्ररृति्क्पस्थाप्यता वाक्यां दति are, |) यावदबयवघरितलात्‌ समुदायष्य तत्प्रति वेऽवथवस्यापि amafaary । अतएव हत्त- द्धित-षमासाखेत्यथेवा दादि इबप्रपञ्चतवा सिद्धान्तितं । sat खभुदाचस्यागथेकतथा श्रयेवादा दि ख्जेणा संग्रहात्‌ ufzanfea विधायकमेव सात्‌ । अतएव गवादिपदानां शक्रिकण्पनं तेन विना तद्यस्य waaay WIT तच wat प्रमाणाभावः खर- we संस्कारवशादनुभवस्य विभक्रिवशादु पप्षः पडूजादिपदेऽपि आवश्यकयोगबलादेवानुभवसम्भवे समुद्‌ यशग्रह्मभाववत्‌सुष्विभक्िमा-

छ ङ्कन्ते, ‘quatafa करोत्वशक्ञस्य डप्रद्ययस्य कति विरुद शायां न प्रयोग- इत्यर्थः, ‘cure’ डप्र्यस्य, (योग्यतेति कतियोग्यताविशिरश्क्घलादि-

श्ब्दाख्यतुरौोयखद्े शातिश्क्िवादः। Kon

Wael wane तथा निखथात्‌, अन्यथा योग- seria जनिकाल खव प्रयोगः स्यात्‌, योगत्यागे बेवलरूडिवादे विवादाभावश्च, तथापि कुमुदे लक्षणा न श्यात्‌ योगाधेस्याबाभादिति चेत्‌, न, वश्यते fe तत्र तस्यासाधुत्वं |

नव्यास्तु नियमतः स्मृतपद्मस्याम्बयानुपपत्यनन्तर- मेव कुमुदधौरिति न तच लक्षणाव्यवहारः वलतु- तो सुख्यतेव तवापि पद्मत्वस्यायोग्यतया अनन्वये योगादेव कुमुदधौनं लघ्षण्येति। उच्यते | अस्ति व्यु- Waa पदन्नानानन्तरं नियमतोऽन्वयप्रतियो गिस्मरति- रतलद्ेतुसं स्कारोदोधकं प्रतिबन्धकं विना पदन्नान- मेव दष्टानुविधानत्वादनुगतत्वाल्लघुत्वाच्च, न तु प्रति-

जादेवानुभवसम्भवे गवा दिपदानामपि uf कल्पेत, नहि gfa- भह विना छतं किञ्चिदाक्यमिति दिक्‌ । शब्देति शब्देन श्यो पथापित एवेव्यथः, तयाचास्ठ॒ तोरस्य पदान्तरादनुभवो न पद्म खेति भावः । “पदन्नानमिति पदत्वं wes तथाच श्रह्माश्रयताव-

mt, (तवापरौति श्यक्तिवचनन्धायात्‌ पद्मान्वयेन कुमुदाबन्वयखौकर्तै- fort: | aumafe 2रद्ौतश्रक्तिकस्येत्यथेः, शतिबन्धकं विनेति बाधकं free: “पदश्चानमिति welanfaaneumfaae: | ‘gefa गवा- far दृष्टान्वय-व्यतिरेकत्वादित्ययः, ^लघुत्वाचचेति ृ्ेनेवोपपत्तावदृषटस्

तथालकल्यने गौ रवभिद्यधेः। ननूक्तरीत्या पद्मानुमवोपपरत्तौ oa समं 16

{ow वश्वच्वन्लामसौ

पदाथ सति-तत्कालोत्पलमनन्तमहष्टयरमनिग्धचनौवं MTA, We पद्मस्मतावपि एष्टौततम्बन्धं wETT- दमपि तथेति सम्बन्धत्वेन ufafafe: ) caw दव- कार शब्देऽपि जातिविशेषे रूडिन स्वात्‌ संस्कारादेव तदुपस्थितिसम्भवात्‌। तथाच “वर्षासु रजकारोऽग्रौ- नादधौतेत्यब SIA बलवस्मेन शौधरमुपसितत्वात्‌ जातिविश्येषवत waar विधौयत इति राद्वाकवा-

च्छेदकावच्छिनलक्नानमित्यथः । नशु रथकार ग्रब्टे अलुभवाचेमेव श्रक्रिने हि पड्कजपद वत्तजावयवानामनुभावकतवमिति न राद्धाक- व्याघातो न वास्तौत्थादिखमाधाममिति पव्वपकानास्छन्दनारिल-

पड्णपदस्य् ए होतसम्बन्छत्वमेवायिद्धं wa गएशोवसम्बन्धस् वद्धं खार कत्वे ufsfafeateat च eee स्मारकत्वमिवन्योन्वा- अयापत्िरिखशचेराङ, ‘wafafa, ‘afafaite: सङ्करमाविविद्धेषः। age, “antet करणो वैश्यामाहिष्यो facferat पात्‌ । रथकार मादिष्यात्‌ करण्यां यस्य सम्भवः” ॥ दति, तथाचेति, शतरुव तज विद्या परयक्किकल्यनमपि, न्यथा योगेन चैवपिकपरत्वेन तदपि ग स्यादिति मादः। ननु नातिविशेषस्य संस्कारोपस्ितावपि वदनुमवा्थंभेव wefan | ब हि matty पद्मत्ववदवयतैरोवानुभवः, अवषवार्थागुषख्ितस्येव बाविविरेषक निन्बमवयतेः। ब च घङ्नपदवत्तजापि रूफठि-गोगयोरविसेधेन atarel- अङ्धितरूद्यर्ं प्रवोतौ बाधकामावात्‌ रवकरलयोग्खजातिविश्ेषवल रवा- धागविधिरिवि वां | परस्सेवमबम्धुपगमात्‌ । GAT eq चत्र सुषद्धितत्वादिन्बक्क । अन्धा धोगाचंसादिषगेवोपख्ितौ वदुषपरेः।

शब्दाख्यतुरौ यखद्े जातिग्रक्तिवादः | ९०९

BT | यथाच शाब्दः सन्िधिरम्बयवगोधाङ्ग aire मासज्जिप्रस्लावे | स्यादेतत्‌, पद्मे नियतप्रयोनरूयस- म्बन्धेन पङ्कजपदादेव पद्मस्मृतिरलतु, Ta पद्मे fa- भच्छर्वान्वयः ऋाब्दासुभवप्रवेशस्चो पपद्यते Tesi ग्रतिपाच्त्वात्‌। न च प्रतिपा्चता wat तदुपयो- मिमौ, पाचकमानयेत्यादो वाकषोपस्थाप्ये तदमावात्‌ | न च Urea सृतिः, किन्तु सम्बन्धिच्वानाद्‌डत्त- दपि सम्बन्धत्वेन Wanna, अन्धया GEER: wafer स्वात्‌, गवादिपदे त्वेवं स्मतिसम्भवेऽप्यन्बयानु- ware शक्तिरित्युक्कं। रतेन पङ्कजपदान्नियमतः aaa न afd विना अतोलक्षशाद्यभामे शक्िरि-

wcarary, 'यथाचेति, तथाच wfe विना उपख्वितपद्मस्य शाब्दा guaran एव म स्यादिति श्रक्िसिद्धिरिति भावः। उक्रषमा- धिमबुद्धा थथाञजुते wea, ादेतदिति, “नियतप्रयो गेत्युपल्षणं खक्कमेणेत्यपि द्रष्टव्य, “पाचकमित्धापाततः, व्हतोऽवयवशक्षप- waa, “श्रसुभवा यमिन्युएलखणं विभ्वर्यान्वधा यमिनश्यपि

war पञ्गनपदवत्‌ तापि बोमरूफिरेवेति कच्चित्‌ परस्य तदभ्युपममः चित्रेति असम्भवदुक्धिक मा पाद्येतेनु श्र यागः wena स्ार- वति, “वथा चेति, जनब्दाअ्यत्वे ufafoda मतं सम्यजिति ara: | we RY wes wae तथापि म शक्छिसिडिरि बह, स्यादे- वदिति, care ब प्राब्दसत्निधिमद्ोऽपोति मावः। “र्ेवेति, यद्यपि wee.

qos तश्चचिग्तामययौ

त्यपास्तं | stat fe स्मृतिरनुमूतिश्च शक्तिं faa पन्ञा a at कल्ययति अनन्यलभ्यस्येव Wea, saat शक्तिं विना पटान्नोपश्थितिरित्यन्वयेपि शक्तिलंधणोच्छेदश्च | पङ्कजं पद्ममुच्यत इति प्रसि- इायेपदसामानाभिकरश्यात्‌ पद्मस्य ATI तत्‌ सिथ्य- तिनतु weal अत रव TEs uaa निय- मतस्ततस्मारकत्वात्‌ पद्मपदवदिति निरस्तं । wal QAI अनन्यलभ्यत्वस्य पद्मानुभावकत्वस्य चो- पाधित्वाश्ेति । उच्यते । नियतपद्मस्मृतेरुक्तसम्बन्ेन

CBG) “श्रनन्येति अ्रनन्यलभ्या थकलवं, तदपि सामान्यव्याप्तौ यत्‌ यचानन्यलभ्यबो धकं तत्तज्र शक्रमित्धत्,९ विगेषव्याप्नावुपाधिमाइ, "पदेति, “मियतेति, wa weal न water wey HSA स्मरणस्य समुदायादाक्चायोभावेम चानुभवस्य सम्भवात्‌

(९) यत्‌ wa नियतस्ास्कं तत्‌ तच श्क्तमि्चरेति we |

बो धहेतुप दार्थो पस्थिद्यु कूलपद- पदां सम्बन्धत्वं ठत्ित्वमथापि, तथापि इत्तिपदमच्र एक्षि-लदछलणान्यतर पर, साच्तादिति शेषः । अन्यथा पाचक- स्यापि परम्यरया ङ्च पस््ाप्यत्वेगायिमदो षस्यासकुतत्वापषः | “गो पञ्खिति- रिति नानुभव दव्यथेः, Teac | खत र्वेवि गियभतस्तत्‌- quae हेतोरन्ययासिडत्वादित्यथेः। लाश्चणिके अमिचारवारबाद “नियमत इत्यक्त । दोषान्तरमाह, शशक्ताविति, सामान्यच्याप्ताविति Te | विग्धेषन्याप्तावाड, “शगन्येति अनन्यलभ्याथंकत्वस्ये्थः, "पदमेति, पड्कज्रब्द

ग्ब्दाख्यतुरौयखण्डे जातिश्क्िवादः। qoy

UEMSAT Ue पद्मवन्लद्याप्य-व्यापकयोरपि नियमतः स्यतिप्रसङ्गः। अथ पद्म प्रयोग Va पद्म रव प्रयोग- दति नियतसम्बन्धेन पद्येतरव्याटत्तेन पद्मस्येव पदात्‌ समृतिः। न चैवं नियतप्रयोगादेव शक्तिसिद्धिः, अ्जन- aaa पदाथेत्वादिति चेत्‌, न, तदहि न्ानस्यास्य हेतुत्वे सकलप्रयोगादशिनो बहुधा पद्म खव Teia- प्रयोगस्य समव्याप्तिन्नानाभावान्न नियता पद्मस्मृतिः स्यात्‌ खरूपसतस्तथान्वे वा श्रटहोतपद्यप्रयोगस्यापि ततो नियतपद्यस्मृतिप्रसङ्गः। अथ याहशः प्रयोगर्वया

तथाच TIAA सम्बन्धानुखरणं तेन नियतपद्कजपद प्रथो गवि- षयटत्तितवसुकसम्बन्धो वाच्यः तथाच तन्निषटरूपादि-प्रमेयतलयोरपि उरणप्रसक्र इति भावः। “्रयेति यददिशिष्टे प्रयोग एव यदिशिष्ट- एव प्रयोग इत्येवं रूपसम्बन्धेनेत्यथेः, तेन प्रमेयत्वविशिष्टे wes- पद्प्रयोग एवेत्यषिद्धं घटादौ तदप्रयोगात्‌ ava प्रथोग दत्यनेन ूपादिवारणं तत्यागेन पद्मान्तरेऽपि प्रयोगादित्युभयानतिप्रशङ्ग-

श्क्तानामव यवानामेवानुमावकत्वमतः पङ्कनसमुदाये प्ते ग साधनश्थापकलत्व- श्रङ्कापोति भावः। यद्यपि ण्क्तिवदनुभावकत्वमपि सन्दिग्धं तथापि सन्द ग्धोपाधिः स्यादिति भावः | %पद्मवदिति पद्मत्ववदिव्थ॑ः | पङ्कजपद पयोग- विषयड्त्तित्वेन सम्बन्धेम यदि स्मारकता तदेदं दूषणं, यदि पद्यत्वविशिष्टे नियतप्रयोगरूप णव सम्बन्धस्तथा तदा तत्‌प्रकारकपतोत्यापन्या कुमुदत्वा- fefafas ततप्रयो गामावात्‌ न तन्नियतस्ू्तिप्रसङ्ः, Tay तत्र वदच्यमाय-

Cog ` ataferarterat

शक्तिम्राहकत्वेनाभिमतः स रव पद्मञ्मारकोऽलु। म ख पद्मत्वस्येव प्रयोगसमव्याप्तत्वेन UTE सौर- भादेङपाषेस्ततः स्म॒ तिप्रसङ्गः, तवापि शक्तिग्रहप्रस- FIL तयोक्तुख्यत्वेऽपि शक्तिग्राहकप्रमाखे लाधवा- दितर्कावतारान्नोपाधौ शक्तिरिति यदि तदा तकंसह- eee शक्तिग्राहकत्वाभिमतः सम्बन्धः पद्मसमरतिदेतु- रस्तु, त्कायनवतारेऽपि बहधा एषोतप्रयोगस्य wW- सतिदनाचर तथेति चेत्‌, afe तवापि तरव विना त्रक्तिगराइकाभावात्‌ कथं पद्मसतिरिति qe न चैवं तत रव ॒शक्तिग्रहोऽपि स्यात्‌, अनन्यलभ्यस्यैव शब्दार्थत्वादिति, मैवं, wa गवादिपदेऽपि शक्धिग्राह- कत्वाभिमतादेवं विधप्रयोगादेव च्राताद्‌ गवादेः समृत्य

इति भावः । "पद्येतरेति पद्मलेतरेत्यवंः, wate, done

दोषो बोध्यः, शस्येति समगियमस्येवेथंः | सौर मादेरिति सौ रमविद्चेव- वज्वादेरित्पयः, तथाच पदोतरव्यारत्तत्वमप्यसिद्धमिति भावः । (तयोरिति अद्मत्व-सौरमविरोबवश्चयोरिषर्थः, “तदेति, यद्यपि खमारकखम्बन्ये सति सोरपि खरकार तकंस्य प्रतिबन्धकत्वं वथात्वादण्ंगात्‌ शक्यस woe शनि यज्यते, तथापि wae सति मियतप्रयोगविबयद्त्तिलमेद सम्बन्धः खा रकः स च सौरमविद्येष इति वावृप्थे | ‘aa श्वेति वादृ- द्यप्रगोगविषमत्वादेवेन्धयः, 'इूत्धनुमवाविति, शक्ठिवन्तस्याप्यगतिप्रसद्कला- डिति are) 9g शक्िमाहकत्वाभिमतप्रयोगान्र waceufate:, ब

शब्दाख्यतुरोवखब्डे ofertas: | {ee

मुभवौ स्यातां किं weet, तसात्‌ पदापौना निवता जतिः शक्तिसाध्या वा नियतसम्बन्धसाध्या वा इल्ति- साध्या वा, तच परिगरेषादिह शक्तिसाध्येव। न Vue shane, शक्तिसमारकत्वाभिमतादि

सौरभविग्रेषवत्नादेः, ‘fa श्मेत्यापाततः, aga: प्रयोगविषयदरनि- बस्य Baa तकपिचाया अदृष्टचरत्वात्‌ waaay सम्ब- fuera शरो लेघोख थगपत्‌ स्मरणदशंनात्‌ wat च तदपे- wer प्रामाशिकलात्‌ । किञ्च प्रामाणिकं सम्बन्धमपश्यत आप्त तादृशप्रथोगाभावेन सम्बन्धाम्तरस् ATT AMAA] | श्रत- एवाप्ततात्पस्यमाशादेव मार्योपस्धितिरिति वच्छत शति दिगिति तं । “जियताः sant, “नियतेति प्रयोगादिनियामकसष्वम्ध-

fe uf: प्रयोगादेव waa, तथाच व्यवहारादिना शक्ियहेऽन्वयबोधो Tae ग स्याश्च सादिदेवदत्तादिपदादन्वयबोधो नियतप्रयोगाच्वागादिवि चेत्‌, न, प्रछ्वेऽपि तुल्यत्वात्‌ । fad गवादिपदे पदाघोगनियतसब्मवित्वा- वष्छेदेग शक्तेः प्रयोगकत्वकल्यनादजापि तथा, afecare, (तस्मादिति, afeanafa शश्िप्रयोज्ये्य्चंः, तेन लाचणिकाथंद्धतौ ग afr प्रक्ोपद्धिविडारा शङ्कक्जापि प्रयोगकत्वाव्‌ । यदा निषतमम॑हेतोरेव astray ्यमिचारः। ग च समवाये पदादाकाश्द्धतो afer, प्दाधौनत्वेन भ्ाग्दबोधानुकूलत्वस्य षिवच्ितन्वात्‌, रवश्च “ग चेषादिशङ्कग waa इवि बोध्यं । अयिमसाध्यदयेऽपि सामान्येन eta अहिरेव खिद्यतौलखाङ, “परिश्ेषादिवि, निबवध्योगा दिसम्बन्धस्य शनिवावात्‌ wy-

खादेखामावादिति मावः । “हेत्वमावादिति. च्क्तिणरयादुकूरब्रह्मनावादि-

१०८ तत्त्वचिन्तामणौ

पदात्‌ पदाथस्येवाइत्य स्मरणं A WHYTE कल्पनागौरवाच्च सम्बन्धिनं विना सम्बन्धस्याञ्मरखेन प्रथमं पद्‌थस्मरणस्यावश्यकत्वाच्च | पदाथस्मृते्च श- क्रिविषयत्वे मानाभावात्‌ उदृबुदसंस्कारविषयत्वाद्‌- यदि शक्तिरपि तदिषयः, तथापि पदा्थंशक्तत्वेनैव न्नातस्य पदस्य शक्तिस्मारकता न तु शक्िसम्बन्धित्वेन

ाध्येत्यथेः । ननु पद्‌ायस्पत्यन्तरं wine ग श्रमः कन्व कैव उभयति रित्यत आह, "पदारयति सम्बन्धिरतेः अम्बन्ध विष धलामियमेम शक्रिदिषयत् नियमे मानाभावादित्ययेः(। न विति, तथाच ग्रक्तिखाध्यलेनेव नियमो न तु तच्छक्रिसाश्यलेनेति भावः | नतु पटान्तच्छल्ेति नियमः शकिमाचण वा आद्ये शङ्गितावेव व्यभिचारः we चेष्टापन्तिरवयवशरक्ररेव परम्परया पदमवस्मार-

(९) सम्बन्धिखातेः सम्बन्धविषयत्व मानामावादित्यथं इति we |

at, ततृकल्पने तु गो रवमिश्याश्, “कस्येति, (सम्बन्धिनमिति | यद्यपि संयोगादिपदभन्धस्रतै व्यभिचारः, तथापि सम्बन्धिघटितरूपेख सम्बन्ध wea तथा नियमः, शकछ्छित्वस्य सम्बन्धिघटिवत्वादिति aa) wai विस्रतश्क्तेरपि पदात्‌ परदाधेस्प्रतिः स्यात्‌ तथाच शक््ेऽपि संखा- सोद्धोध wan इति सामग्रौबलदेव विशिखस्मरसणं। ब च प्रथमं पदार्थास्मस्ये वि्ेषणन्नामामावान्न विशिशटख्मरण गवादिपदादपि fafas- खरुणाभावापत्तः। यदि च सरो तन्न हतुः पृव्वीनुभवरूपरव वा हेतुस्तदा प्रकृतेऽपि वुल्यमिति ग्रक्तिल्मतौ धभिचारताद वस्णमित्याह, “उद्‌बुड्धेति, निराकरोति, "तथापीति, तथाचानन्धगत्धा परदारच्॑क्घत्वेनैव wid प

श्रब्दाखतुरौयखद्डे भातिश्क्षिवादः | foe

अन्बवासिद्धत्वात्‌ । यदा पदान्रियमतः समतिनियतस- ग्बन्धसाध्या शच्धयापि समं पदस्य शच्याश्चयत्वमेव नियतः सम्बन्धः। अपिच कुमुदेऽववशक्तिग्रतिबन्धार्थं रूढिः। न च नियतपद्मस्मृतिरेव प्रतिबन्धिका, रूढिं

कल्रात्‌ tareecry, शपि चेति, तथा "नियतेत्यपरावय- यवच्छिन्ना श्रपराभ्वयप्रतिबन्धिकेति यावत्‌ । न च श्क्रिख्तिः पदख्टतिवद्दन्याग्वयप्रतिबस्थिकेति भावः। मनु रूढ्िजा पदमर्तिने तच्च तन्छमपि तु पद्मङ्धतिरेबेति कथं विशिष्टा खतिः रूढौ fey शव्या श्य निषेधति, न चेति, “रूढ विनेति, पद्मद्धतिरेव

प्रपि खरकं wear इति शशह्धिसप्रतिरपि शक्तिाध्येति ग यमिचारः। ग हि खश्क्िसध्येवि साध्यमिति are | ‘a त्विति, येन शक्षिनिरूपित- सम्बन्धस्य प्र ल्छिमि्त्वेन शभिचारशङ्ख स्थादिति मावः। खन्ययेति qerd- ्र्ेवान्यथसिडत्वादि््ैः। ननु पदस्यापि सम्बन्धित्वेन सारकता ग तु पदत्वेन मानाभावात्‌ गौरवाच | न च शक्िसम्बन्धितवेन पदं want न तत्‌ क्ञारकमित्यसचेराष्, “यदेति, उह्लबाधकात्नियत प्रयोगरूपसम्बन्धेग गार्षा न्तर; ‘Gey waaay: तेव शक्तिम्नमजन्यस््म- तरादौ ब ष्यभिचारः। wate शक्तः सम्बन्धत्वाब्दक्तियषटकाले तत्सम्बन्धस्यामि ` माने मानामावैः, तथापि we: खरूपतो wa नाग्वयबोघप्रयोजकं कि- न्वमुमवजमकतावच्छेद कत्वेनेति पदस्य तदत्वेव भाने शक्तेरपि सम्बन्धो area इति मावः | ब चैवं पदविशरेष्यकमेव सरणं स्याच्च पदां faterr- मिवि वाच्यं । हस्ल्यादिना इस्तिपकादिस्प्रतेष्छादिगोचरत्वादरनेन तदं शवं सं्ारोदो घकल्यमात्‌ | पदाथविशेग्यकसख्का रागन्तरमेव पदमुद्रोघ- whats कचित्‌ । ‘ete विनेति, उद्कयुकञोरिति मावः । “अतरवेति 77

९१९० arafarataat

बिना नियतस्मतेर भवात्‌। wa रवे न व्यक्तिवचनन्धा ` योऽपि | नैकं पदमेकटैकेनैव रूपेख प्रवर्तते wat न पद्मत्व-पडङ्कजत्वयोधौ रिति वां | अवयव-समुदा- ययोर्भेदात्‌ शम्बकर्णादिपदे व्यभिषाराञ्च। तहिं az देव ean नावयवशक्छिप्रतिबन्ध इति चेत्‌, न, ता-

et काय्येतया fey खा खभावात्‌ कुमुटाग्वयप्रतिबन्धिका sa: शक्गिरख्तावेव व्यभिचारवारणाय तादृश्सखतिथिङ्गमिति भावः) मन्धेकं पटं श्त्यच्र म पदत्वं wae अपि तु faa तथाचेकं पदं योग-रूखोरन्यतरेटेव रूपेण प्रवर्तत इत्यत्र व्याप्तौ नायं दोषः रदत्यर्चेराइ, “खम्बेति, ana बञन्रौहा- वन्यपदा्थं रूदििसत्वादिति भावः । तर्दति, दतरान्ववप्रति- बन्धकरूद्ि-योगयोरन्यतरप्ररृन्तिनियमो न रूद्िि-योगमाचयो- रिति म व्यभिशार इति भावः) ‘anaaafa, प्रृतेऽपि a efs: प्रतिबस्धिका ्रपि तु स्मारिका सतौ यनाकाङ्कादि- समवदहिता तमनुभावथति तत्छमवधानश्च पद्म एव न gg परस्य मते वद्गुणसं विच्चानबङनो शौ योग-रूफिभ्यां लम्बकयंवत्‌ पुडबप्रतोः

तेसिथेः | केचित्त लम्बक पदं कर्णाण्ये रू लम्बकवंवति यौगिकमिति wr

कारत्वेन कर्गा यत्वेन च य गपदेव पवेत द्याः | 'तदरेवेति लम्वकर्णा दिपदवदेवे्य्थः, ‘eats, फशवलजेन कचिरैव

प्रतिबन्धो ग sate भावः । अतापि प्रतिबन्धः कुमु दमभिपेख पडमोऽववा-

श्ब्दास्यतुरो बखग्डे जाविश्ङ्किवादः | १९९

वंयंवायेकियान्बयेनाप्रतिबन्धान्नाना्थे च मानार्थानु- भवात्‌ नेक शक्यान्यशक्तिप्रतिबन्धः |

यत्त॒ शअवयवशक्तिस्मतिकाले समुदायशक्िस्मति- नियमे हेत्वभावान्न तया प्रतिबन्ध इति । तन्न । समु- दायस्य तावदवयवरूपत्वेन सर्व्वावयवादेवोभयशक्ति- भतिसम्भवात्‌ मण्डपपदे तथा दशनात्‌ |

अव पङ्कोत्तरजयपदं प्रतिबन्धकं गो-वलौवंवत्‌ पङ्जनिपदप्रयोगे waa कठृ विशेषपद्मपरत्वं वा

ऽपौत्यन्यदेतत्‌ । अज च क्रियया समं तत्छमवधानाश्सया सडान्वय- दूति म कचित्‌ रूढः प्रतिबन्धकलमिति विग्रेषणप्र्ेपेऽपि प्रते खभिचार एवेति भावः । ननु सदु ्चरितात्‌बद चेप्रत्ययनियमा- देकरूद्िरेवापराग्वयप्रतिवन्थिकेव्यत श्राह, "नानेति, सेन्धवमा- नयेति यगपदुभया्तात्पय्ये्ेऽ्वयानुभवद गेनात्‌ सशदित्था्च- दिदिरिति भावः। मनु पोत्तरजपदमित्यज पदं वणः सचेत्‌ परतरान्धयप्रतिबन्धकः तदा चेषवद्‌ाधुनिकषद्ूतितपङूजपदादपि तदनुभवो म श्यादिति कल्पान्तरमाइः “गो-बलोवह्‌ ति । wee नाये पौनङकवापन्िर्मानं तेन विरेषपदसममिव्याहार एव सामा-

Ve मानादिति ध्येयं | “मण्डपेति, न्यथा मण्डपानकैरि रूपएिपूव्विका कापि ग स्यादिति भावः । “खअथेति, तथाच ग प्रतिबन्धाथे -रूएठिः अन्दधासिद्धेरिति भावः | “गो-बलोवद दिति बजौव्दंपदसमभिख्ाइतस्य

९१ | ता्वचिन्तामणोौ

मेः पद्मजनिविश्येषपरत्वं वा शखभावाहेव Fat बोधाजनकत्वं वा WAT इव रसे HRSA grea वा wean तेन FAS म धौरिति चेत्‌, त्च ज्ातपद्मप्रयोगस्य कुमुदसाधारखबोधो A स्यात्‌ । नं भवत्येवेति चेत्‌, किमबयवग्ुन्पन्नस्य | ततोऽधेप्रत्यय- रव न भवति, यडा TEMA पद्ममेवानुभूयते, We मन्दुरजादिपदादिव arama कथं नानुभवः, दितीये कुमुदमप्यनु मूयेता विशेषात्‌ । न खेवं TET शब्दस्य सामान्यशब्दत्वात्‌ तात्पय्येवश्चेन विशेषतः पद्म-कुमुदधौसम्भवात्‌ न Bisa वा waar स्यादिति वाच्छं। न fe प्रयोजनक्षतिभयेन सामग्रौ नातुभा- वयति । यदि च पद्म-कुमुदयोशतुल्यता तदा We

न्यपद स तदितर विगरेषसमारकत्वमित्थरच्या ary, “ख- भावादिति। भन्ववयवानां शक्रिमल्वे कुमुद बोधजनंकल्वस्नभा वतोहि भानाजनकलसखभावतेत्धयवयवामामेव शक्रिङ्कष्टनमा ह, “श्रवधबेति,

aire शौगवौ माचपरत्वादि बः, “तेनेति घर्मिकर्वनात इति न्वाया- fort: | “न चैवमिति, Ca कुमुद साधार र्ग बोधकत्ये, aes दिति मावः । "ब हौति, तथाचावयक्युत्पत्रस्य कुमुदा धारकबोधः स्यादेव सामयः artic: | कृतस्तद्ि ag wie: कुमुदे वा श्लथा सामान्व श्न्दत्वेगेवोमयबोधोपपन्ते रित श्या, “यदि चेति, gust दोषान्तरमाह,

श्ब्दाख्यतु योयखष्डे जातिश्क्किवादः | ९९३

हौतपद्मप्रयोगस्य पद्मान्वथासुपपत्तिपुरःसरेव कुसु- दीनं स्यात्‌ स्याञ्च कदाचिद्धेपरौत्धं अतः प्म रूढि- रेव, RAS AN TAQ तथा TAA | FUT शक्षिदलिषम्भान्तरं वा शक्तरनुहवो वा Whaat बा तच RTA वा अष्ट्रं Rea! Ss: प्रयोगप्रतिबन्धकत्वं मण्डपादौ हष्टमेव । अतएव पहादवयवेः पद्ममेवासुभाव्यत इति, अवयवनियमस्व waar कुमुदे धी-प्रसीगो । अन्यथा रूढावपि बोगाश्न Rael Fae, यथा उद्धितषदस्य ग्रोगात्‌ wine wag कम्मेविशरेषे प्रयोग इति निरस्तं । शरणहौतनियतपद्मप्रयोगस्य | कुमुदसाधारणबोधद्‌शे- नात्‌, रूढिवादे तु सेव प्रतिबन्धिका मर्डपपद्‌वत्‌, चातस्य चावयवनियमस्य प्रयोजकत्वे पद्मे शक्तिरेव पद्मच्ानजनकत्वक्नानस्य शक्तिनिव्वाश्चत्वात्‌, उद्वित्प-

“एवमिति अविश्व रत्यर्थः, Mmaefa, श्रमात्‌ पदादयमया-

Feats, शधर्म्माग्तरमिति पदार्थाकरभित्य्थः, arcana’ अभि- भवादिकारवान्तर, wut, “वखवयषनियमस्येति पप्राु मबननकत्वस्येत्यर्थः, नियमगमंस्य धयोगकत्वे मानाभावात्‌ गेरवाष्, Www, “पद्मल्ागजगकात्वन्शषानस्येति, शक्तौति जनकतावच्छेदकश्रक्तिं विवा seared, लथाचाश्र सेव प्रतिबन्धिकेति aa | रट्धिखदे तु न ee: प्रतिबन्धकत्वं तशि योगरूत्यर्धयोविगशिषटप्रतौलिषिर-

१९४ तश्चचिन्तामौ

दे त्ववयवाथेः कम्मैख्ययोग्बत्वादेव arta नतु ear प्रतिबन्धात्‌ | अवयवाग्वययोग्धे खनिकेपि न प्रतिबन्धः योगेन खनिजेऽपि प्रयोगात्‌ 1 ww रूडि- यो गाभ्यासुदधित्पदस्य नानार्थतुल्यतेव उभाम्यामेका- यानवगमात्‌ । ननु खषहौतपद्मप्रयोगस्यावयवैः सह प्रयोगे पद्ममेवानुभाव्यत इति खभावकस्यनमस्तु | नचैवं व्युत्यत्त्यन्तर, खरूपसत रव प्रयोगग्रहस्य Vi. ग्रहस्येवोपसन्धानत्वात्‌ उपसगेस्येव धातोः प्रकर्षादि- बोधकत्वे, उपसन्धानं विना कुमुद बोधोभवत्धेव |

Sat इत्यश्च wae शक्रिकण्पकलादमुभवजनमकतावच्छेदकं विना शअनुभावकलाभावनावच्छैटकतया श्क्िकल्पनमिति ara: | “मानार्येति, एकज वणं शक्िदयाभावान्तष्छलमिति दष्ट । STA ज्ञा पकसम्बन्धान्तरकश्यनं । .

हेण वा योगेनान्धप्रयोगामावेन वा कश्यं, तथाचाद्येः न्ययासिडिमाह, 'वअयोग्यत्वादिति, uw असिदिमाङ, भ्योगेनेति | शक्ततावष्डेदकक- रूपामावादस्तुतो म नानात्वमिति विमावयन्राह, "तुख्यतेवेवि, “उमाभ्बा- fafa, बद्यप्यैवमुद्धित्पदतुख्यगोगक्तेमवया मख्छपपदेऽपि ल्या ज स्यात्‌; तथापि त्र रू्यर्थाग्वयानुपपल्तिपुर'सरमेव योगा्थंमागमिति fate इति वदन्ि। उद्धित्पदे तु कथं न तथेति चन्यं । गन्ववयवैः स sat? ग्एौतपद्मप्रयोगस्य waa समुदायेगानुमाव्त इति खभावकख्यने समु- दाये ufeta स्यादित ere, ‘a चेवमिति, ‘aera? waa प्रक्ति्रहापे्या शक्तियहान्तरमित्थेः, 'खरूपसत खवेति, ete

गरब्दाख्यतुरषेय खण्डे जातिश्रक्तिवादः। ९९१५

यत्तु पदानां खार्थान्वयबोधसामथ्ये उपजीव्य कुमु- zara नागन्विताभिधानेऽवयवनियमः aera v- पजोव्यविरोधात्‌, किन्तु समुदायस्य कुमुरे खाथेत्वा- भाव एवेति | तन्न । रवं खाथत्वाभावेन समुदायात्‌ FASTA स्यात्‌ अवयवेभ्यस्तु स्यादेवेति |

aa न fe पदानां खभावाधौनं Fuad किन्तु आक्तिज्ञानाधौनं श्रन्नातशक्तंरबगोध कत्वाच्छक्तिथमेण बो- USAT | तथाच TANT देवाबोधकात्ं HWA रेत्वभावस्येव TRAIT । धातोश्चोपसगी-

श्ातोखेति, तथाच ay agate श्रक्रिरेवान्याङ्श्रस्योप-

कम ~ + =

चाताया wa प्रयोजकत्वादिति ate | उपसन्धागल्वात्‌' avarice, उपसन्धागं afinafafs शित्‌ । ग चेतददृचरमित्याह, “उपसगस्ये- वेति, 'उपसन्धानं विनेति wt water fee, yet satay sue nufgafaeibrent । “पदानामिति saat कुमुदबोध- TGR TITUS नावयवनियमः कण्येतेधः, ws सति कुसुदाबोध- मुपपादयति, “किन्त्विति, ‘mega इत्यनुषञ्यते, “खमिति, तथाच कुमु- राबोधाधंमवयवनियम wa करुते ग रूफ रवादिति भावः | “अगो- wae’ कुमुदस्येति शेवः | गोधकश्रक्तिमत्वाच्च पद्मवोधकलत्वमिव्यपि बोध्यं । a चोक्कप्रयोगयरहादेवोभयोपपत्तिरिति वाच्यं । गवादिपदे$पिः शक्तिविल- amet ue पदादनुपस्थितौ तेन रूपेणानुमवानुपपत्तेखेति भावः \ afe परदानुपश्धितप्रकर्षेस्य swage tea are, ‘orate, 'उथा-

<r avafeontaalt

यसन्धानात्‌ VTS शक्तिरेव | स्वाटैतत्‌ यथा सव्य नामत्वमहम्पदेषु बुहिस्थत्व-सम्बोध्यत्वोश्चारयितृत्वानि प्रयोगोपाधयस्तेन बहिश्ादिकमेव तदोभख्ति तवेव प्रयुज्यते च नतु बुदिखत्वादिकं we तेन रूपेख ज्ञानाभावात्‌ तथा पद्मत्वमपि प्रयोगोपाधिरिति चत्‌, न, तेन fe नावयवशक्तिव्वि च्छिद्यते ot तत्‌सश्वात्‌। नापि कुमुदे तात्पमपोद्यते, बाधकं विना तस्यौत्स- गिकत्वात्‌ | नाप्यवयवाधोनन्नानं प्रतिबध्यते, शक्ा- काह दि-सात्पयधाणां ae अम्बयन्नानस्याबश्यकत्वात्‌

ane कचिदप्यद्‌ शंमाकलदुपखन्धानस्त fear मिन्येव ब्त्पत्यन्तरक्पनमितिभावः | नशु शक्यतावच्छेदकातिरिष्- नियामकलकलूपनादन्यभ कचिद णेदं भेनादुत्पच्यन्तरकर्पमा गौरवाय। न च तस्या ्रद्ंममिति wee, स्यादैतदिति, लमहमितिदश्न- दसमदथंकमिपातदइयं | गन्वेवं पङ्जनिकटेलवेन पद्मामुभवो न पद्मवेन | बदधिस्वलवदप्रकारौगतस्य प्रयोगोपाधिल्ादित्धनुभवविरोधं दोषं

tfaee’ खवग्धोश्चारयिद्रत्वं । यद्यपि पञ्मल्वं शब्टाजुमवमोचदस्वेन Gauze गोल्ववच्छह्यपाधिः, anf खअषहमादिषदेष उश्यारयिढल्वादिवरतिप्रसङ्ग- aga प्रयो गोपाधितवं न तज श्रह्धयपाधितवं श्र कोऽनुगमाथं ओोत्ववत्त- कर्पबात्‌ । खनुगमस्य पङ्कजनिकन्तैलयेबेव मावास्‌ कुमुदधौपयेमप्रसद- प्रतिबन्धस्य तावेव feat प्मतस्यामुमवमोचरत्वमनकरोखलिवास्मोक्ला

TCT नातिश्द्धिवादः। {ye

उपाषेरन्बयबोधप्रविबन्धारेतुत्वात्‌^५। नापि प्रयोगो- वायते, इषटकुमुदधौरेतुतया इष्टसाधनतान्नानस्य लखिङ्ग ककायतान्नानस्य वा प्रयोगहेतोः स्वे अप्र -योगस्याहेतुत्वात्‌ | अहमादिपदे AAAs

स्फुटतयोपेच्छच दोषान्तरमाह, तेन रौति । “उपाधेरिति, wreaTyT- दिखे मण्मादिवत्‌ पद्मलभ्नानमाचरस् तदितराग्वयगप्रतिबन्धकला- खम्भवात्‌ कचिदपयेवमदभेनादिति भावः। शृष्टे्यादि कण्यदयं मतभे- देन zea) “श्रात्मेति, wae सम्बोष्यतोक्चारयिदटलाभावादिति भवः) शक्तो ति, शरक्यतावच्छेद कोपशक्षणतया Bessy शक्य नावच्छेद कलेनाग्टरोतमेव GHA शब्दा न्रे एवमकण्पनेऽप्यचेव- ञ्मकारकश्ञामसामाथ्यैकस्यनादिति भावः । Kea weet

(९) शखअन्वयबोधाप्रतिबन्धकत्वादिति we |

दिवि, ‘wa इति, पङ्कणनिकैतेगेव तदजुमवादिति ara: | उपाधेरिति तथा Seung उशारयिदरल्वादिवत्‌ खरूपसत ख्व॒तथात्वेऽवयवद्युत्पन्न- स्यापि कुमुदसाधारणबोधो न स्यात्‌ तदिदं वच्छति ‘aye ग तथेत्यादि, अहमादौति, सव्ब॑नामादिपदेभ्यो बुडिख्यत्वादिना गोपस्यितिः किन्तु देव- दन्तत्वादिनेत्यनुभवसिडं तच देवद्तत्वादौनामननुगमाद्वुिखयप्रकारत्वादयनु- गतोद्धततन्तहेवदततलाद्युपाधिविधिदेऽनन्यगल्या शरक्तियः | म चेवं बुदि- सयवादिनेवोपस्थितिः स्यात्‌ तेनेव रूपेय श्र्कियषादिति Te! ग हि येन रूपेख ufgega Aaa सौः, wea पदानां शक्तिग्रह चनल्वस्यापि धो- भ्सक्कात्‌, किन्तु TANNIN यस्य॒ NET तवस्ादृश्चलुमक- 78

६९८ व्वचिन्तामयो

आक्तिय्रहसहकारितया शरूपसदटेव उञ्चारयिवृत्वा- fea धौनियामकं सखवभावान्नियमतस्तस्येव बोधना- दिति खरूपसत रवोपाधित्वं | Way न तथा, कु- मुदस्ाधारणखबोधदश्नात्‌। ननु FAR पूर्व्वेषामप्रयो- गादाधुनिकानामप्रयोगः। न ख प्रयोगमाचे कोरेतु- रिति वाच्यं। प्रयोगाणां fe न मेलनकाय्थता किन्तु प्रत्येक, तथोत्तरस्य पुव्वीहेतुः यथा पुव्वेगौरुत्रस्, अन्यथा Wars कोहेतुरित्यव feat तवेति चेत्‌, न, प्रयोगरेतोः स्वात्‌ पुव्व॑प्रयोगस्य चारेतुत्वात्‌ पव्वप्रयोगमच्ात्वा्यवयवव्युत्यन्नेन पाचकादिपदानां नवकाव्यानां गोखलाक्षणिकदेवदत्तादिपदानाच् प्र योगात्‌ | स्यादेतत्‌, ग्रामगामादिपदेऽन्वयबोषाभा-

सर्वेषां बुद्धिखमाचवाचकता, बद्धिखत्वश्च म प्रटन्तिमिमिन्तं तैन रूपेणानुपितेः स्वेषां पय्यायतापत्तख, किन्तपलचणं, तेन तदुप- ufaty चेच-मेचादिषु शक्तिग्रहः प्रत्येकन्तच तज शङ्ियहासम्भवात्‌ अपूष्वव्यक्िल्लाभासम्भवाश्च | तथाच बुद्धिश्यप्रकारावच्छिशमेतेषां vert वाच्यमिल्याकारके ग्क्रियडे योयदा बुद्धिखस्तश्मकारिका CNS: परेजन्यते, न च Taree, ब द्धिविगेषेशेव विशेषात्‌ | ताहि

इति मावः । खरूपसत इति, न तु गोत्वादिवच्छक्छतयापौल्थैः । ‘nate हेतोरिति पूर्न्वाक्तखेचयः, "पूर्वेति, मानाभावादिति are) अभिर.

UST ATS AAAS: gre

वात्‌ साधुत्वक्नानमपि देतुः। न चैवं तदेव देतुरसत किं Tan गोश-लाक्षणिकविवेकश्च सोपाधित्वानुपाभि- चाभ्यामेवास्तु इति वाच्यं । प्रथमं व्यवहारेण शब्दस्य च्रानकारखतावगमात्‌ तचेव शक्तिकल्यनं ततो ्राम- गामादौ व्यभिचारादाकाङ्कादेरिव साधुत्वन्नानस्य हेतुत्कस्पनात्‌ | साधत्वष्ब न पुव्वप्रयोगपरवाहा- विच्छेदः नवकाव्यादौ तदभावात्‌, किन्तु यमादि- अन्यत्वाभावः। कुमुदे च॒ ततप्रयोगोबोधकत्व- मात्‌। न चेवं समजन्धत्वादबोधकत्वं अबोधकत्वे च

टृश्ठतावच्छेद कब द्धि विषया थावन्तस्तावत्‌ प्रकारेषु सव्वं पदं, प्रञरऽपि ्रमवुद्धिविषयपकारे किम्पदं, उदेश्वु द्धि विषये यत्पदं, श्रवान्तर- वाद्योेभ्यविषये aud, प्रत्यचबु द्धि विषये ददमेतत्यद योः, व्वहित- बदधिविषये अरदःपरख्छ शक्तिग्रहः, तथाच तैः तैः पदैसतककारिका तदा तदा Gh, एवं लमन्पदयोरपि नात्ममाजशक्षलं मात्मत्व वा ्डत्तिभिमिन्न, तेन रूपेशानुपख्थितेः अन्यथा aay वेति विकश्या-

aay, त्वेति, 'साधुत्वक्नानमपोति, Tay तदमावान्र प्रकते Feet: र्वि मावः । “सोपाधित्वेति इतरान्धयानुपपत्तिप्रतिसन्धागामन्सरमेवं Tiedt स गौशादितया वहने इत्रः | Teele साधुल- चनेऽप्यन्वयाबोधात्‌ तदावश्यकलत्वमित्बभिप्रे याह, “प्रथममिति, ्यभिचा- रादिति इतरकारके सत्यपि साधत्वश्चानं विना तधान्वयबोधापत्तेरि्यर्धः। 'किभिवति, न च श्कोक्धयामगामपदेऽविप्रसङ्कः, भ्नमादिजन्यनातौयत्वा-

९२०५. ` तक्वचिन्तामओौ

VAT” इत्यन्धोन्याश्रयः, TATA प्रति बोधकत्वथरमात्‌ SATS प्रयोगोभमअन्यः, श्वं पव्यस्यापौति तच waa मूलं रवं ग्रामगामा- देरपि | कथमिदं च्ातव्यमिति चेत्‌, मामगमनकर्रि ग्रामगामपदस्येव प्रामाणिकानां कुमुदे तस्य fae- पाधिप्रयोगाभावात्‌। WAT साधुत्वथमात्‌ कुमुद्‌-

are: प्रकार विरोधं विना तदखम्भवाद्द्धयोः पय्थायतापन्ेख | म च सम्बोध्यत्सुश्वार यिद्रं तथा, “खशूपसदेवेति अन्धविरोधात्‌। ग च खरूपसन्नियामकलवे तथोर सम्बोध्ये अनुच्चारथितरि च॒ तदुभवब भ्रमेण ताभ्यां पदाभ्यां श्रसुपस्थापमापन्तिरिति are । तावतापि गन्धविरोधानुद्धारात्‌, तथाचात्र सम्बोध्यतावच्छेदकब द्धि विववप्रका- रावच्छिजे ance उश्चारयिदरतावचष्छेद कधौ विषधप्रकारावच्छिखे awize शक्रिसतश्च Suara न काणनुपपन्तिमे वा oe विरोधः, शक्यतावच्छेद कलेनागटहोतत्रमाचस्छ तद यैलेनो क्ृलादत- एव विकल्योऽपि सङ्गच्छते । खच्ारयिटत्श्च सखा तस्ये faafer

(९) बोधकत्वभ्नमजन्यत्वमिति we |

मावस्य विवश्छितत्वात्‌ | “निरपाधोति लच्वणां विनेखथः, waq wei विनापि यदि त्र धोखतदा साधुत्वभ्नमादिग्या, खतर्वेति । यद्यपि कु सुदगोधकत्वे विषयाबाधात्‌ बोधकलत्वभ्नमासम्भवे साधुत्वभ्मासम्भवस्लथापि बोधकत्वं बोधजननखरूपयोग्यता विवचिता सा च प्रामाशिकानां विद. पाधिप्रयोग wife तदुभ्नमात्‌ साधुत्वभ्नम इति ata | समु दायग्रह्मया

शब्दाख्यतुरोयखग्डे नातिश्रक्तिवादः। ९२६

RATATAT । कुमुदे शसाधत्वात्‌ समुदायेन तष EMAAR TAA | न चासाधुत्वे भामगाम- पदवत्‌ लघछषणापि न स्यात्‌, पञ्चे तस्य साधुत्वात्‌ | TUN | पङ्कजग्मकन्तेरि तत्प्रयोगस्य समाद्यजन्यत्वेन साधत्वं। कुमुदे न तथेति चेत्‌, न, पुण्डरौकवन्रवप- wy तस्य व्यक्षिस्या नयत्वात्‌, प्रतिवाक्षाथैष्ड सा- WMA हेतुत्वे अभिनवव्यक्तौ भमाश्जन्यत्वस्य ग्रहौतुमशक्धतया पाचकादिपद्प्रयोगो न स्यात्‌, पा-

MATS AHA मद चनात्‌ ख राज्यादौ भ कवेरेव मत्प- दोप्ाप्यता तिप्रसङ्गः इति sea) WE म तथा Gere ल्पतावच्छेद्‌ कलेनाग्टदहौ तमेव नियामकं तथाले ङ्ुमुदसाधारणए- बोधानुपपत्तेरिति ध्येयं । ननु जुमुदावगमप्रतिबन्धाये म पष wis तदमवगमस्यान्यथासिद्धेरिव्याशदङ्कते, शखयादेतदिति। श्वसु- दाषेनेति वाक्यल्षणापशमाजरित्य, अन्यया Gs ससुदायस्या-

(९) कविरेव मत्यदोपख्याप्य इतति we |

बोधकरबम्नमात्‌ साधुलम्नम इ अन्ये । साधुतवम्नमविर इदश्रायान्तु ल्तणयेव तदधोरि्याङ, कुमुदे Cif, यद्यपि समुदाये शहयगभ्यपगमान्न तच्च लच्तणा तथापि वाक्धलच्तणावादिमतेनेदं | (साधुत्वमिति साधुत्वाश्नयत्वमित्य्ः, अतो ग साध्याविश्रेषः, Ayu पञ्गजनिकन्तैतया पद्ममपि गानुमावयेदिति we | मनु साधुत्वनि्छयत्वेन ग हेतुता किन्तु area लाघवात्‌ वाच तवृखन्दे मादायाभिनव्यक्छौ नान्वयप्रतिबन्धः मुदे चालाधुतव-

शर्‌ avatar

कतं जातये भमायजन्यत्वस्य सुग्रइत्ववत्‌ THAT कतु जातौयेऽपि सुग्रहत्वात्‌ येन रूपेखान्बयबोधल Hacer |

अथ पङ्जपदं कुमुदे Twat विना न साधु ट्य न्तरं विना ददेस्तचाप्रयुज्यमानत्वात्‌, यः शब्दो य went विना बद्धेन प्रयुज्यते स तव इत्तयन्तर विना

न साधुः यथा गङ्गापदं AL, AAT वा ग्रामगामपदं |

ग्रामगमनकर्ेरि, न प्रय॒ज्यते च SAAT विना पद पदं कुमुदे, तस्माद्‌टकत्तयन्तरं विना न तच साध्विति चेत्‌, न, MAAN TMA ताप्रयुज्यमामत्वस्येव वा- प्यात्वत्‌ MATH AMAT अवयवाथोगखया-

शाक्रे लचणा लुपपन्ते रित्यवभेयं । “येन रूपेणेति श्रन्वयितावच्छेदवः-

walafea भमाद्यजन्यत्व पस्य तग्त्वा दिति भावः। यथा देति,

सामान्याभावादेव wana विशेषाभावादिति भावः । श्राकाङ्घ-

निखयान्न तथेत्याद, “शयेति, बाधवास्याय साध्ये cent विनेति, `

अखिडिवार कतया सारध॑कत्वमष्यपेन्च हेतौ तदुक्त, fatwanfrersf कृरान्त सौकर्याय सामान्धश्यातिमाइ, “अ इति, विद्धेमखामावेन fates: मावाद्दृटान्तमुक्का विश्ेष्यामावादिथिष्टामावेन sare, “सथा वेवि, ध चिडिवारकं न साथ॑कमिलमिपेखाइ, “थति, (तजेत, aq cenit मेषति मावः | खसाधुपदे वयवाप्रसिद्धः साध्याख्ापकत्वादाकाङ्कादि ACW THR साध्यावण्डेदक माह, “आ काङ्कादोति । Fahy वाश

श्ब्दाख्यतु येयखब्डे जातिशक्िवादः। । ५,

बोधकत्वस्य व्याकर खस्मत्यनुपगहोतत्वस्य पञछछभम्माव- च्छिलसाध्यव्यापकस्योपाधित्वाच्च । पक्षे उभयाभागेन साधनाव्धापकत्वात्‌। WHALES: FAS साधुः साधुत्वे सति कृमुदगोधप्रयोजकाकाह्कादिमदाक्धत्वात्‌, साधुत्वे

aif अच वाक्धत्माजपदधर््ावद्डिलव्यापकलादाकाङषदोकति खमब्धाप्रममिमेत्थान्यया काङ्ग भावे चचावोधकलं तज लाधुलसला- gfe, श्राकाङ्खगदि मदाक्यलावच्छिशावोधेकलेऽखाधलनिवमः RWIS Ws विना फलाभावाभावात्‌, wT यद- बच्डिशषाध्यन्यापकल्वं acafenea साश्यग्याप्यले शमब्याप्तलादितिं

ल्वमाजरेडेव तन्निरालस्तथापि साधुलवमनमेणाग्बयबोधकतया प्राममामवाक्े ATARI | तथच च नाकाङ्कादोति मतेनेदं, तदिदं wate तच्राकाङ्खव नास्तोति, वश्च वाक्यत्वं खरूपनिर्वचनं | न चेवमा- काङ्कुादिमदाक्धासाधुलमप्रसिड, पाचकादेरपि घटादौ cent विना VSIA: तचावयवार्थाग्बयाबोघकत्वाखच |

केचित्त गायां घोष cet serat विना असाधुत्वं तोरे सत्तम्यथं- RNAI AAT साध्याब्यापकल्वादाकाङ्कादौय्वं, गौ यलान्च- णिकयोरगनुमावकत्वपश्छे च त्र ART ATE: |

SUNG Ca वाव्धत्वश्च पच्तधम्भदयमेवेत्यन्ये ।

‘qqaafe खावयवेतर्थः, (व्याकरोति, बाधति-यामगाम caret चागभिधानेन निषेधान्न व्याकरुयरुमल्वपसङ्गृह दति भावः। ननु म्ाबा- fears ararenth: सामौप्यविवत्नादिना लाच्शिकस्यापि qaqa. पशरशोक्लादि्क्तं सारयति, “पचचधस्मति. ्याकाङ्कादिमन्तरेबचेः, “डम-

२8 | तच्वचिन्तामणौ

संति ceri यट्बोधप्रयोजकाकाङ्कादिमद्धवति तत्तव साधु यथा तर्प्रखनशब्दः कुसुमे, यथा वा पाचकशब्दः UHRA, तथा TEMS Hae तस्मात्तथेति सव्- तिपष्षत्वा्च । Taya साभुत्वन्नानं न हेतुः waa

भावः । 'वस्ठतस्छित्धादि वस्ठगतिमनुरूष्य, अघाधतनिदखवप्रति बन्धकलेऽपि पूष्व्रयोगतः ङुसुदेऽखाधलनिद्धये ततएव कुबुदा- भन्वयेन ALATA STATS TTT ae eerie la we) शंश्थयेति, अतएव साधल frget न हेतुः चत्‌ संश्रय-यति- रेकमिखथौ यत्मतिबन्धकौौ तजिखयस्येव aw हेतुत्वादिति भावः ।

येति । यद्यपि cent विनापि कुमुदेऽप्रयञ्यमानत्वं WSK शषुदे- ऽवयवार्थाग्याग्रो धकतवश्च॒ सन्दिग्धं तथापि सन्दग्धोपाधित्वं स्यादिवि मावः। Max इति, cert विनेति te, तेन ब सिद्धसाधनं । अवर पुव लाध्यविपरौतलामावात्‌ ग सतप्रतिपच्चतेतवपाखं । अच वाकयं He तमिति, कषुदबोधकापभ्नंपे यभिचारवारणाब साधुत्वे सतोति | ~ अक प्रामगामपदेऽप्याकाङ्कतिमते सामान्धापतौ सच खमिचारात्‌ वहुपादानमिति, an, ्ामगामपदस्यापि कदाचिदयत्पश्चा gare aye दोषतादवष्यात्‌ वद थैसाधुत्वविवक्तायाञ्च अथविगरष्यत्वात्‌ | कुसुदलाश्चणिके पद्यादिषदे अभिचारादाङ, “ाकाङ्कादौति, श्ाकाङ्कादिमस्वे twee पदस्येतोतरपदं । rey सतृप्रतिप्लरथापि सन्देह ण्व ग तु साधुतल्वनिखयत्वेग हेतुलमित्रथंः, संश्रवसाधारबनु amar हेतुरेव न्यथा असाधुत्वनिमस्येव प्रतिबन्धकल्वानुपपतते, wren .विघटयत ख्व nie प्रतिबन्धकत्वात्‌ । Gaza च वत्‌-.

STURT eae जातिश्रक्िवादः । १२४

वादिग्युत्यन्नेन wary पुब्वप्रयोगमन्रात्वापि नव- काव्यादिप्रयोगात्‌, कुतस्तहि ग्रामगामादौ नाग्बयबो- भः, असाधुत्वनिश्चयादिति ब्रमः, साधोरप्यसाधुत्वनि- खयेनाबोधकत्वात्‌ अभिनवकाग्यादो नासाधुत्वनिख- खः, संशयश्च न प्रतिबन्धकः, अन्यथा योगरूटिसं शमे सत्यमिमवव्यक्तो पाचचकादिप्रयोगो न स्यात्‌ |

अन्धे तु ततोऽन्बयबोधोभवत्धेव, अपश्चंशादिव यथा लव साथुत्वथरमात्‌, साधुत्वं तस्य मास्ति तददेव ।

‘wa लिति श्रस्लरथोद्भावनं agli इदमेव, यद खाधुलनिखये- मापभंशादणष्यन्वयधोस्तज्निखये तु भवन्धन्वयधोस्तदसाधूवनिखव-

त्वं द्रयेऽप्यन्धयगोधं वच्छति “सं प्रयच्छ नेति, तदभावकारणल्वापे्छमा साधु+ MAAS लाघवाच । खन्या येग्यताच्चागस्यापि. हेतुत्वं न स्थात्‌ । न च साधुश्रब्दमजानतां पामराणामन्वयबोधाद्यभिचारः, SHIT वद्ेतु- व्वसिडौ साधुल्वन्म-संश्यान्यतरकस्पमात्‌ । अन्यधा योग्यताच्चानेऽभि- तुल्यत्वात्‌ | aay wt awe | शतद्षि व््यमाबव्धाकरणो TT वत्वरूपसाधुत्वमभिप्र योक्त । भ्वमादिणन्ध्वामाव- mM न हेतुरेवेत्धाहइ, “खवयवादौति, “भमादोति sett amie शन्यत्वामावमश्चालवापोषथेः | Capes श कर्गानुपग्र शोवत्वनिचखषा- दि्थेः।

केचित्त शनुमितौ साध्यश्चागवदस्य साक्ादिरोधितवं, साच्लाङ्विरो- धिन ख्व जगकच्चानविघटकतया प्रतिबन्धकत्वमेवश्च साधुत्वसश्रचद्लयापि

agape इति इति शत्वं | 79

(२९ 3 ` atafernterant

अपरे aUNTes नास्ति घटः कम्मैत्वमानयनमित्य- चेव |

यत्त॒ THIEN गमादिःपुरव्वेतरा सत्वेन वा शक्तिः काशपृव्वेतरकुशत्वेनेवेति | तन्न । कम्माप- पदपात्त्तराणन्वेनेव शक्तेन तु तत्तद्वात्वनुत्तरा शतेन गोरवात्‌, तक्द्वात्रनां विश्ष्यान्नामे शक्तिग्रहातुप- पत्तेः कम्मेण्यणिति खबाथेमजानतः कुम्भकारादिष- दप्रयोगानुपपन्तेश्च शक्तिसन्देहात्‌ | असाधुत्वच्च न स्रमादिजन्यत्वं अनाप्तोक्तं असा YAU शुकादुदौरिते ामगामादौ भ्रमा्जन्ध-

अरतिबन्धकतायां पय्यवश्यति न॒ साधतमिख्चयेत्तावामिति | “अपरे वित्य योग्धतादिसकलकारणोष्छेटोऽखरसवोजं व्यक |

faa इति प्मामगामादेश्िथेः, area ect ` भ्नमात्‌, वतूसंग्रय दे्चपि बोध्यं, तथाच ana हेतुरेवेति मावः। (यत्त्विति, तथाच श्क्िविरहादेव ततो ग म्रामगमगकरैदपलिति- ` frre: | (काशपूर्ववेतरेति, कार इति yet यस्य॒ तदितरकुशरतयेय इन्दसमासश्क्िपचचे कुण-काणमित्च शक्तिः, ग तु काशकुशमि य खध्वद्यरं पूव्वेभिति वात्‌, कचित्‌ (कुपूव्वैतरेति wees कुशस्य पूवे यः काशन. सदितरकाशत्वेनेत्यचं इति फलतो न किदेव, create समाडहित। वस्तुतस्तु age भासाधुत्वमि बा, “साधुत्वश्धेति, वाक्छस्येति Wei मनु व्याकरयासम्टतिनं निषेधिक्ेत्य सवेरा, (तदिति, तथाच |

शब्दास्तुरौय खब्छे जातिशद्धिवादः। १२७

aw किन्तु महाजनपरिष्टहोतव्याकरशस्मृतिनि- frard तद परि हौलन्वं बेति aaa । पदस्य साधुत्वं fava इत्ति शाब्द बोधरेतुपदाथीपर्थित्यनुङ्खल- पद्-पदाथयोः सम्बन्धः, वाक्षसाधत्वष्वाकाङ्कादिमत्‌- खार्थाम्बयबोधकत्वे सति व्याकर खस्मत्धनिषिद्त्व, तस्मात्‌ FAS WEIN साधुत्वे सति प्रयोगप्रति- बन्धकत्वेन समुदायशक्तिसिदिरिति। न चेवं लाघवात्‌ अशब्द रव शक्तिरस्तु न समुदाये, मन्द्रजादौ पद्म

श्राकाङ्गदौति, अचर var वाक्धखचणमविशिष्टं ayes way । मनु प्रतिबन्धकलं रूटेखद्‌वुद्धेवां तव्नन्यपद्मलस्तेर्वा, WE कदापि कुमुदसाधारणएबोधो म स्थात्‌, श्रक्धयोर्मानाभावः, wre हि प्रतिबन्धकताविषयविरोधेम वाधवत्कारणविरोधेन्‌ वाश्य्यभिचारा दिन्ञागवदनयोष्ठ भेकमपोति दूषणं स्फुटतयोपेच्छ

महाजनपरिग्टदौतत्वं साधुत्वमिति aa) व्थाकरगत्वश्च प्ररति-प्रययः- विभागकस्यनया श्ब्दार्थास्थापकत्व, wy कल्यितव्याकरणव्युत्पायेऽति- व्ातिवार्खाम मषहाजनपरिग्हौतत्वं fated (ङत्तिरेवेति, न तु yatana: पदविशेषे वस्याव्याभिने दोष दति भावः। ‘efwefa, Sane साकाश्नो पर्थितयनुकूलः समवायोऽपौ्यतिब्यापतेराङ, ‘at पदार्थो पद्ितिवि्रेषयं । म च इत्तिजन्योपर्धितितेनेव शाब्दबोधहेतुल्वं माद्यमभिन्न्योन्याश्चयः, शक्तिजन्योपस्थितित्वादिना श्याब्दबगोधविश्षजनक- लयहागन्तरः तदुय्रहसम्भवात्‌ इहणादौनामभिजगनत्ववत्‌ | ¶वाक्धेति, घटः

qe avatar

Wants | पङ्धोल्तरजपदत्वेन शक्तिरिति Wate aay तत्तदशात्तरान्यवये रव शक्तिरिति समुदाय- WISE, न चेवं, विनिगमकाभावादिति सम्मदायः।

अच बूमः aa हि या शक्धमनुभावयति सा शरक्तिः। म च समुदायः पद्यानुभवदेतुः, अवय- बादेव तदुपपरेः। रवश्च प्रतिबन्धकमाजे शक्तिपदं पारिभाषिक, शक्तित्वादनुभावकत्वसाधमेऽन्योन्याश्र- यः प्रतिबन्धकत्वेनावगते . शक्तित्वासिदिश्च | भण्ड-

दोषाग्तरमाईइ, “श्ञातेति, खत्‌सम्बन्धावच्डिश्तया Waa weet ुभावकत्वमिति ara: | श्रनुभवलमकतावच्छेद को ऽन्बसम्बन्ध इति

(९) शब्दस्यानुभावकत्वमित्धथे इति we |

कम्मत्वमित्धादि वाक्येऽतिव्यापिराह, ser) यद्यपि ay साधुत्वमेव वचा- प्याकाङ्कुादिमदाक्छस्य साधुत्वमिदमुक्घमित्याङ्ः । मामगामाद्‌वप्याका- Yara तजातिव्यापतेरा, विद्यष्यमिति |

afey घटः कम्मत्व मित्यादि साध्वेवेति य्मामगामव्यावन्तेना्मेवा- काङ्खारोखक्त, an गाकषाङ्कतिमताभ्युपगमादेवश्च खच्चयदये ae भव्याः ।

'विनिगमकेवि, यद्यपि श्रकिरोरेग्छा थासन्यडत्तिरि ेकवड- इतितमा मण्ठुरजादावतिप्रसङ्कस्तदवस्य खव तथाप्यपेच्ाबुखिवदोन्वरेष्डापि आ सव्धयश्ृत्तिरिति भावः । पारिमाजिकमिति श्रक्धिभिन्नस्यापि प्रति- बन्धकत्वसम्भवादित्यचे, रतिबन्धकत्वेनेति श्रक्तेरयुमवप्रमोनकतवा प्रवि-

ग्ब्दाख्यतुरौयखद्ये भातिन्नक्िवादः | १९९

पादौ त्वभुभावकत्वेनेव winfafe: 1 fa ofe- योगयोष्विरोध wa पर wa योगप्रतिबन्धः मणड- wet तथा fata) अन्यथा शम्बकर््णादावपि योगप्रतिबन्धः स्यात्‌। न चेह विरोधः, wy समा- ANI योगाद्थधोओोभयच तुल्या ।

AY पङ्कजमानयेत्यादौ Baal Whar afer पद्ममेव क्रिययाग्बौयते, A पद्कजग््मकनतृ, तस्य वाक्पाथेत्वेन

यावदिति भावः। नन्वेवं गोपदाहोनपदादेरपि पडङ्जपदवदस्ठ धोगरूढता तथाच केवलङूढो च्छेदः, अहौ गपदे च यौ गिके arent-

बन्धकत्वविशोधादिवयर्थः, .मण्डपादौ त्विति ग्रह वि्ेषेऽवयवार्थाग्वयागनु- मवादित्य्थ॑ः | aq प्रतिबन्धाथे कल्यितापि समुदायण्क्किरवयवश्क्तिवदमु- भावयिष्यति विशेषात्‌ अन्यथा ert कल्यिताया गयुभावकत्वेन सिडान्तेऽप्यमतेः । म च शक्विभिन्चस्यापि परतिबन्धकत्वसम्भवाच्छद्ित्वेन ama न स्यादिति ae । खग्एशटीतसमुदायशक्तः कृमुदसाधारब- Raia, saws गान्योन्याभयः अवयवग्रक्तिपतिबन्धकतया wits तत्कल्पनात्‌, प्रतिबन्धकत्व-प्रयोजकत्वयो खवश्छेद कभेदेमाविरोधाव्‌ खन्धथा मद्छपादावपि रूतर्यागप्रतिबन्धकत्वानापत्तेः। किञ्च ezadaq wfe- तामा रूः कुमुदे येगप्तिबन्धकत्वमित्यज् नेवमपि दोषाभिधानमित्य- waa, ‘fees, यद्यप्येवमपि यदबण्छेदेन विरोधस्लदवन्छेदेन पति- बन्धकत्वं स्यात्‌ FI समावेश्राभावात्‌ eat येगप्रतिबन्धः स्यादेव तथापि शक्तिवचनन्धायेन परञ्चान्वयात्‌ ager रूफप्रति- बन्धकत्वे मानामाव इति fat we विरोध रवेमिधानादबिरोधे

cee वत्वचिन्ताममौ

विलम्बितप्रतौतिकत्वात्‌। रवश्चाविरोधेऽपि Seat गापहारितेति | तन्न । क्ियापद-तदथयोग्बतादित्रा- नाधौनत्वेन क्रियाम्बयबोधस्य विलम्बितत्वात्‌ रू्- TAMIA AIA सामम्मौसस्वेन प्राथमिक त्वात्‌ | तस्मान्न प्रतिबन्धकत्वेन रूढिसिदिनं वा तया योगप्रतिबन्ध इति। saree | नियमतः पद्मस्म॒न्यव- मेव रूढिः wan च नियमतः wa पद्ममेवावयैः पङ्जनिकतृत्वनानुभाव्यवे, बाधक विना व्यक्छिवच- नानां सन्निहितवि्ेषपरत्वनियमात्‌ । अतः सर्व्वे पद्मानुभवसामगरेयवेति न कुमुदे धौ-प्रयोगौ। न

पसन्दोऽरोनस्ेत्यज म होगोऽरोम इति योगदशनात्‌ वदह्धिवाग- माजस्य म दादशोपसन्ता श्रपि तु रूढाहौनपदोपस्याप्ययागविशष-

प्रतिबन्धाभाव xara तात्मथ ग तु facta प्रतिबन्ध वेति उद्धिदादौ

अभिचारात्‌ ain wa फलकर्पप्रतिबन्धकत्वस्य aaa

गमाव्‌ । afrtasitfa waste रूरी गापषारितित्वथेः, (विलम्बित. ` त्वादिति, यद्यपि रूद्यवयवार्थाग्वयगोधेऽपि येग्यतादिश्चामापेच्चाद्छेव तथापि यागापहारितानियमखण्डने arena | खवयव-समुदाययेारेकेवो- ` ufafa: कियापदस्य चोपस्थित्यन्तरमिति fae इत्न्ये । Sager ` वेति, यद्यपि शक्तिकल्यनसमये ववहारहेतुतया पड्मरू्टतिर्ना परस्थिता किन | तदनुभव द्रव्यनुभवार्थमेव रूणटिरिचिता, तथापि प्रकासान्तरेणोपख्यापिव- ` स्याप्यवयतैरनुमव इति परग्युमगमादाषत्य भ॒ तदथे तत्कल्यगा faq

पदात्नियतसूम्टतिः ्रकिसाध्येति समर्थनात्‌ प्रकारान्तरोपस्ितिरुवनग्धमिति

शब्दाख्यतुरोषखन्डे नातिशक्षिवादः। qat

चेवमनुभवाजनकत्वेन न सा शक्तिः या wat निय- मतः wai न्नापयति सैव fe शक्तिः, aftr afa- रनुभूतिश्चेति नियतस्मारिकापि शक्िः। वस्तुतः खार्थ- afer अवयवानामिव समुदायस्य सखाथानुभाव- कत्वम विशेषादिति पश्चादनुभाविकापि रूढिः पङ्कन- मानयेत्यादावानयनादिना खा्थान्वयानुभकषे समुदा- यावयवयो हेतुत्वाच्च तस्मान्वियतम्भुतिदेतुत्वर्नैव रूढि- सिद्धिः न तु प्रतिबन्धकत्वेन । यदि च नियता स्मृतिः प्रकारान्तरेण भवति तदा Ait wa न रूढिः। रूढि-

खेवेति सिद्धान्ता wan, sfe भवोऽरोन इत्यापि योगसत्वेन

नियतस्म्टत्ध्थे जप्ता सशुदायरूएर वयवगशरक्तिवदविद्ेषादनुभाविकापौति समुद्‌।याथंः। saw वच्छति यदि च नियता स्तिः प्रकारान्तरेगे्यादि, wt arafa, सामान्यबाधके सत्येव विष्ेषनिषत्वकल्पगादिति भावः “समुदायावयवयेरिति, विनिगमनाविरुहादिति are | नन्वेवं लच्तगेवास्त व ॒रूए्रन्यलभ्यत्वात्‌। म च ग्रत्यमावे शच्तणापि ग स्यादिति वाच्यं | परङ्काद्यवयव ख्व तदन्युपगमात्‌ । म चेवं यगपद्ढत्िद्यविरोधः we लच्यसाधारणतादृेकरूपाभावाच्च गाग तृखार्थेति Tey । मणिलन्मते तदिसोधामावात्‌ । ग चेवं weary विनापि तदुपश्धितिदशनाव्‌ efofefa वाच्यम्‌ । शलिम्नमादपि तदुपपत्तः। wa गङ्ापदमपि fore स्यात्‌ । म चेवं शम्बकर्णादिषदेऽपि रूषटिने स्यादिति वाच्यम्‌। इर्त्वात्‌, तरव समासेऽपि शक्तिं गाकोकुरषे | न चेकपदेन ate दयापस््ापितयोः पर स्परमनाकाङ्कति वाच्यम्‌ । रथो गच्छतौयादौ

{RR ` लत्वन्विनीाममौ

न्यायेनेव कुमुदे धौ-प्रयोगयोरभावादिति | raver गवि वेदेऽषशौनपदस्य कम्मेविथेषे रूढिरेव लाधवात्‌। न तु गमेडारहः खः कताविन्यमुशासनादुयोगोऽपि, डोः-खप्रत्ययोलीके anfc adfaxt ख शक्तिनं त्ता अतः प्रत्यये शक्तिः नियामकश्च गमिपदो्षरत्वं अहःपदोलरत्वष्ब" Hey, तथाच गौरवं | शवं चेनु- पटेऽपष्येकेकस्यातिप्रसक्त्वात्‌ गोत्वविशिष्टभानकब्येखि

विभिगमनाविरडादित्यत श्राह, 'गोपदस्येति, “श्रखवङ्ति wi

(१९) गवाष्ःपदो तत रत्वद्ेति we |

वकैमानल्व-व्थापारयोग्ेभिचारादिति, मेवं, शक्धान्वये बाधकामापेन Ty खोपगोतानपेच्ये कुमुदसाधारणबोधापरेः । तदाह, ““ख्ताग्वमादबान्ना- ytaent । ग च तात्प्ग्यानुपपन्धा यदोः पवे्येतिवल्लच्तखाख्तु, कुञुदेऽपि

WIS IAA पद्म-कुसुदयो स्छुल्यत्वापत्तेः । तरव प्रागुक्तं अदि aa `

कुमुद योस्तल्यता तदा एरर हौतपडप्रयो गस्य पद्माग्वयानु पपततिएरःसरेव Hys- धोनं स्यात्‌ ume कदाचिदेपरौ्मिति | अलणव श ्िम्नमोऽप्यपाखः, कुष्ठदेऽपि कस्यचिद्म्नमस्य सम्भवेन तुख्यत्वापत्तेः | feed तमःपदादेरा-

खोकाभावत्वादिविध्िटे whet स्यात्‌ तदिद वच्यति शौपाधिककारबादि-

पदानां विभि wnt स्यादिति । विरेव्यश्क्षस्य wen wfente वा वदुपख्ापमकत्वसम्भवादतण्व धेनु पदेऽपि गोत्वं ्चक्छमित्धनु पदमेव we-

मिति दिक । amid गवादिषदमपि योगरूए़मश्वि्त are, “गोपद- स्येति, “arma malate | डोः-खेति, wae गमनककतत्वादिना वो गोपख्ितिरिति मावः | “रकेकस्येति गोत्वस्य इवमे धानकम्भत्स् afe-

ज्ब्दास्यतुरो यले नातिशक्तिवादः। gee

efeta नियमतो गोत्वविशिष्टोपथ्थितेः, न तु योगो $पि, दासु-भानु-छशाग्बादो farsa नुप्रत्ययश्रक्ते- रकष्यनात्‌ WASITE: खः करतो दा-भाभ्यां मुर्षेट- दशेत्यादिस्मृतिश्चालवडडादिवत्‌ कथञ्चिदृब्युत्पादन- परा, अतरुव भगवान्‌ पाणिनिरर्थाननुगमात्‌ समु- दायशक्तयपेश्चया गौरवादुखादिप्रत्ययेषु न शक्तिरिति पच्डपादिकाविदहितानुणादिप्रत्ययान्‌ उणादयो ay- खमित्ेकेनव चण विहितवान्‌, यच तु प्रत्यये श्क्तिस्तच NAAT |

qa धेनु पदे गोत्वं न wa, किन्तु शक्योपलघछ्षण- तया MAOH, यच गोत्वं TATA शक्यं शक्या- queen महिष्यादिव्यारत्ता धानकम्मव्यक्तिविशेषा- श्व, अतुगमस्तुपल क्षशेकधात्‌ | न चेवं लाघवाद्गोत्व शकं धानकम्पैत्वसुपाधिः, उपलश्यस्य गोत्वस्यातिप्रस-

azatfa अ्रणवत्‌ तं डाति चिपतौति swag इत्यथैः, “उपलच्ड-

्यादावित्य्थः, 'भिन्नाधेत्ेनेति नाना्॑लापच्येवयेः, aught win धेनुरिल्ादौ sat तदुत्तरत्वश्च॒ नियामकमिति गौरवमिति मावः | '्खवङ्ादिवदिपि, अलवङ्कादेः कचिदर्थे कथचिद्यत्पादनसम्भवेऽप्यवयवान- पेचसेव कारपतिमाकारवाचित्वं त्योणादिकप्रत्ययान्तस्यापौति । चाड. न्डादिवदिति पाठे आट अबु We दत्यादेरग्रहतस्येव यथा ग्रक्तसाधुवार्थं-

मनुच्राखनं तचा प्र्टतेऽपौवयेः | गुडमतमादइ, “यत्विति, “धानङ्मतव- 80

{Rs , avefarerterat

कत्वात्‌ । . गोत्वतिशिष्टधानस्मतिर््ेकेव शअब्द-संस्का- , शाभ्यां अन्धते न तूभयस्मृत्यनन्तरं परस्यरमन्बयबोधः अवयवशक्तेरभावादिति। तन । Wie विना निवत-

afa, गोलस्य ग्रक्धलेन ata: शक्या गोपदवटरनन्यस्छन्बत्वात्‌ भाग्ररोतविग्रेषण्टान्धायाञ्चेति staat anisfaren धानकयेतव- wwe तस्योपाधितया नान्यतो afew: पश्चादिवदतो धानकर्वी- atfefafreafafane एवानतिप्रसक्कः श्रक्षोऽतोऽसुगमाे ate शपाधिरिव्ययेः, शब्देति, धागकश्मेणि शष्वदो धितसंस्कारात्‌ गो- ain च केवलसंस्कारात्‌ कथं एकदे ोदद्धसस्कारादिथिष्टति- रिति चेत्‌, मेवं, विशिष्टविषयकषंश्कारख्च एकदेशोदोधकारैवो- संसारा दिशिष्टरूरतिरित्थर्थात्‌ | “्रवयवेति, wortatata शसुदायश्र्वा WUT TaN वाच्योऽन्यथा असुटा्येगेव

भागक््ीपश्चापनेन गोलस्य शत्षवच्छेद कलाभावेना श्रवा सुभवस्ा

fafa तंडागक॑म्भत्वमित्यः, न्धा गोत्ववदेस्यापि मदह्िष्यादावतिप्रस्- तयायिमम्रन्धस्यासङकतेः अस्यवागुगततयामनुगमश्षहगविरहे Ya ATSy- aa) तरव मदहिव्यादिष्याङतधागकर्मभत्वेऽपि म शक्षिरिति fax वच्यति | Ter तन्तङ्धानकम्भविषेषा दर्थः, तचाच ये तडधागकन्भवि- शओेषास्लदुरुत्तिगोत्वं wafafa तेषामेव श्रषधोपलतयत्वमिति कैपसौन- मेवाख्विति शङ्कार्थः । म चेवं गोपदवर्धेगुपदादपि गोल्वमाचप्रकारक- प्रत्य याधत्तिः, धागस्याश्रक्धस्यापि प्रकारत्वादिति, 'शअवयवशक्वैरिति, Taft - तदमाषेऽपि समुदायश्र्यपश्यापितमेव धागकम्मेतवमादाय eer स्थितमोत्वेमाग्वयः anaes, तथापि योग्यतादिप्रतिसन्धानं विनैव fafa:

शब्दाख्वतुरोषलष्दे जाति शद्धिवादः | ९३१५

TANNA STATS उपलश्येवधाभ वाश | waa महिष्यादिव्यारल्तधानकम्मत्वेऽपि न शक्तिः धान-गोत्वे WHIT, अग्रे च संस्कारादुपसितयो- सयोः कम्मेखि येनुपदादम्बयोभासत इति धानमपि न wal) यदि चानुगतं विशेषणं शक्तयपाभिविविशेष्ये च॒ अक्तिरननुगमातिप्रसङ्गाभावश्चोपाधिनेव, तदौ- पाभिककारखादिपदानां विशिष्टे शक्तिनं स्यात्‌।

, नन्बवयवात्‌ पङ्कजनिकलत्वासुभवः समुदायाशच Wee स्यान तु पड्जनिकतं पद्म मित्यमुभव इति चेत्‌, न, अअवयब-समुदायस्मारितपङ्जनितर पद्यानां

रक्ठियम्भवा लयाखतौदसुलरमित्ध्ेः, शशरकमिति, पदाभियमतः wt: शक्तिषाष्यलादिति भावः । “उपरक्छेति, गोत्विशिष् धानक शरक्पमित्याकारके whey गोलं विशेषणमेव, धागकगं अ्रष्षमित्धाकारके तु गोलष्ड तज्न्नानागोचरतायां तदेक्येन धाग- कर्वक्धापन्तिरिति भावः। भसु गोल विशिष्टं धानक शरष्धमित्या- mache wreagtata ग श्रह्किरित्यत आह, “safe शङ्कि TERA CT, “अन्वयो भाखत इति तद्भयते firey Cufeat caren तथापि freee स्यादिति भावः । ae काश्रपदाच्डब्ड। भयत्ववदस्यापि fractile: स्यादुपलश्लयेकयं प्रयोणक-

fafa ब्रमः किनवभनुगमनिवारकमि्यवेराङ, "अन्यथेति, Ware wwaafa मावः | acer शङ्कते, (बग्विति, “खवववेति, wa वाद्यब्डो-

६२६ ` तत्चचिन्तामलौ

पष्कजनिकते पद्ममित्यतुभवोऽवयव-समुदायाभ्यां स- म्भ्य AMA समुदायोपस्थितपद्येन समं स्वाथौग्बयो- ऽवयतैरव्वा अवयवअनितानुभवोपसितपङ्कजनिकतं- त्वेन समं खार्थाम्बथः समुदायेन वा अनुभाव्यते, श्राकाह्कादयुपेत शब्दानां तात्पय्धविषयोपस्थापितखा- याम्वयबोधकत्वनियमात्‌ | न च वाक्धान्तरे तथात्वा- द्‌शनेन wa व्यत्यत्तिरिति वाच्यं । वाक्यान्तरे हि समु- दायश्त्यभावेन तथा अब्र तु समुदायश्क्िबखात्‌ प्दविधया बाक्षविधया वा रकस्मादेषोपस्ितयोः पङ्धजनिकवृ-पद्मयोरम्बयोबोध्यते समुदायेन पदेक- वाक्यतावत्‌ पङ्कजं कुमुदमित्य्र समुदायेनेव TET- निकटत्वमशक्यं स्वाथ पद्मसम्बन्धि wal कुमुदे

wat तदुभयविशिष्टोऽः waa दूति यावत्‌, म लग्वयानुभवो जन्यत इति रमः ana: श्रतुभवस्य पदाभ्यामेव सम्भवादिति । | “अवयवे समुदायेन बेत्यना्छायां वा, श्रनयोरन्यतरेकेवानुभायतां तावतापि शमौदितसिद्धिः। agagy उभाम्यामेवानुभवो विनि- | गमकाभावादिति ध्येयं । "समुदायेनेवेति, अवयवामां तच ee.

sire सव्वथेषटसिडिरिति मावः । सर्वच हेतुमाङ, ‘erage, “रे कवाक्यतावदिति भिन्नश्ुतपदवाक्येकवाकयतावदि्बर्थः, “योगादेवेति, तश्र तस्य काधुल्लादिति wae) प्राचोनमतेन समधत्त, (कुमुद ति ।

शब्दाख्यतुरो्वखष्डे जातिशक्तिवादः | १९७

ताधुत्वात्‌ कथं तज शक्येति चेत्‌, न, समुदायस्य तचासाधुत्वात्‌ | |

यजतु तच पद्मत्वमयोग्यतयां नान्वेति योगादेव मुख्यया इत्या कुमुदे veranda अनुमूयते इति तन्न, कुमुदेऽवयव शक्तेः समुदायशक्या Mast प्रतिष- न्धात्‌ तथेव तदवगमात्‌ |

aq यदा व्यक्किवचनन्धायात्‌ न कुमुदे भौन ्वयवशक्िप्रतिबन्धात्‌ तदा पङ्कभशब्दादु पस्थिते west पद्ममिति वाक्ार्थेऽयोग्यतया पद्ममपहाय पद- वाक्येकवाकयतया पद्धजनिकत कुमुदमित्यमुभव इति चेत्‌, afe पद्मान्वितत्वेनो पस्ितस्य पङ्कजनिकठृत्वस्या- श्रयाकाङ्का नास्तीति खतन््लोपस्थित्यथेमवश्चं लक्षणा, यथा पुरोडाश्कपालपदेऽधिषठानलक्षणा | aq’ प्रथ- ममेवावयव-कुमुद पदेरम्बययोग्बतया स्मृतं पद्मं AT खार्थान्वयानुभव इति चेत्‌ ‹। कुमुदपद-तदथयोग्य- तादिश्रानात्‌ पुष्यमेव TENT पङ्कजं पद्य- |

शायां उल्िदयविरोधात्‌ पद्मलोपथ्थितौ ggasi:

(९) न चेति we | (९) व्यमिति are |

मलिदछ्ठन्मते गच्तशानुपपसिमाशङ्गते, ‘afte, wader समाधत्ते,

८ . लच्वचिन्तामशौ

भित्यनुभवात्‌ विलम्बे देत्वभावात्‌, खंखपङ्कजन्तु विजातीयमेव, साजात्येऽपि तच लक्षणा |

. यत्तु अयोग्यतया योगा्थीनान्बेति किन्तु योग्यतया रब्धपस्थितं पद्मत्वमेवान्बौयते इति | atl पद्मत्वस्व योगांगतत्वेन safeanr farang | खतन््ो- पल्ितये AAUTal अवश्यं वाच्यत्वादिति | | aad पङ्कजपदस्येवापथंशानामपि शक्किस्ततो नियमेना्थप्रतीतेः व्यवहाराधौनब्युत्यक्तेरविश्चेषात्‌ `

zee” | "विलम्ब इति, थदि च तात्पय्यादिविलम्बात्‌ तदग्ववधौ- विखम्नस्तदा waut विनापि पडज निकल दुरुदेऽनेत्यछगेतशक्ष- ` चरेति प्रतरनः । “विजातौयमेवेति, अतोऽगक्थलान्तच we डति भावः । ‘areal खतन्रपङ्जपदेन पद्मलं awd मतु

(९ कुमुदागन्वयप्रसद्धाखेत्यपि xzafate we |

"तरति, ‘wala, तथाच ant पद्मत्वणातेर भावात्‌ स्वेषामेव wate पङ्कजादिपदानां पद्माङ्ृतिसदृ श्ाद्धतौ खलपड्मत्व विशिरे वा ल्डेवधंः | यंदि चाजुगतप्रतौतिबलाव्‌ वच्ापि सा भातिरदापि खतन्नोपख्ितवे | quarry, “साजात्येऽपीति | aaa wra, ‘afafa, “खतन्नेति । यद्यपि wa परो समुदायस्य लक्खा ग यछा खार्थादन्धेनेवि wtee ` विरोधश्च । ग चान्यैव रूपेण तदुपस्मितिः, खतम्बोपद्िवय cate factarg, वदा शुपद्डित्चमेव ल्या स्यात्‌ वथापि wheres डषद- = खव ayaa: | गमु मखिह्लगमते कुमुदे weer भ enfefa qa

शग्दाख्यतु रौ खण्डे जातिश्क्िवादः। gre

waa असति gaat तेभ्योऽ्थपीन स्यात्‌ । म च श्यशा, भुख्या्थाबाधात्‌ न Weta सारितसा- धुशब्दादन्वयवोधः, साधुशब्दमजानतामपि WATS ततोऽथंप्रतीतेः तदथैक संस्कृतेनार्था प्रतीतेख । WIT Tanase इति चेत्‌, न, मानाभावात्‌ व्यव- इारादिनारत्तशक्तिग्ररे बाधकाभावाञ्च | न ख शक्ति- साध्यं जच्यारोपाद्‌भवितुमषेति, आरोपितादपि द्हनाडहाहापकः

अथ न्ायमानकरणे प्रयोजकरूपवतल्षया HAA मादेव फलं वाष्ये धुमारोपाद्य्यनुमितिवदिति चेत्‌,

इशुदायेगोकयुरः धरि ख कारणाभावात्‌ पज निकट लानन्वयसद्‌ा ूषवेवच्छल्वेवान्वयभौ रित्यवधेधं । एवश्च प्रथममिति प्रङूताभिप्राचं, BUTS खाधुखारण्ादन्यस्छ शह्वारोपादिति भावः । wy agin ननु गावौग्रब्दात्‌ ` अर्थानुभवयेष्तदा श्रक्रिरेवासाच्छब्दादयमरयो

fufea तद्नपायेनेवा्ापि साग we खलपदसमभिन्धाहारे पङ्कननिः whey urate तदनन्वितपद्मस्य साकाङ्कुत्वाव्‌ यत्रापि प्रथमं ACTA AN स्थलौयपञ्चतात्पग्यैमहागन्तरं WA War तत्यदेन woea खतवनमनपस्मोपख्ितिर्वाश्या, waq तदा wee acufufacey Wigan योगाथेस्यागन्वयाव्‌ । किञ्च प्सेनेनाभिचरन्‌ waar यथा वि्रेषयागस्यायोग्यतया अमग्वयेऽपि विरेष्यान्धयस्तथा wadsaey । ग च योगार्थस्येव विरेष्यत्वं तथासति पङ्कजं कुमुदमित्यथ तस्य STAT AT, शद्दखानुपपत्तेरिति चिन्त्यं । ‘ad’ पदाभ्रियतोपस्थितेः क्तिसाध्यत्वे ।

qe avaferntarat

म, afe तददेव फलस्यायवा्थैत्वापत्तिः। waren suey रव शक्तिः साधश्न्द्‌ रव तथेति fa न स्यात्‌। म च सादित्वात्‌ देवदन्नादिशब्द्वदाधुनिका शव तच NEAT गवादिपदे त्वनादित्वात्‌ शक्तिरिति वाच्छं। सजातैयप्रयोगजन्यप्रयोगत्वस्य भ्रमाद्यजन्यत्वस्य वा अनादित्वस्यापमंओेऽपि सस्यात्‌ । तस्देशौयापथ ss ht शद्धेतयिवृखामस्मरणाञ्च | न चापदं शानां देशभेदेन रकबार्थे WAT संस्कतस्येकत्वा ल्लाघवेन arg शक्ति

प्रमाखवतो WAIST | अन्यथा नानार्थ च्छेदः प्रतौत्न्धयानुपपत्तिस्तुल्येव | ननुभयोः शक्ततव साध्वसाधुविभागाभावात्‌ तद्यवहारविरोधः साधु-

बोद्ध रदतौश्वराभिपायसम्भवात्‌ शशवरे च्छायाः स्ववस्ठविषवल- नियमात्‌ fag males wan न श्यात्‌ श्रपभे शस्य बोधक तथा खन्ञाप्यसम्बन्धसत्वात्‌ गम्मौ रायां नदा मित्याद्तुरोधेन श ज्य- wae तथाच गावोपदं शच्ययसाध्वपि ख्यात्‌ ठन्तेरेव

नि em er ere ene Serre renee rr 'वद्देवेति, निग्ैद्धिखलाभि प्रायेण लिङ्क पडितजेङ्किकभानमतेन वेद । बबु विषयाबाधाद्र याचा स्यादि खदचेरा ह, “अन्यथेति तथा श्रह्यारोप Ee

| शशङ्गेवयितणामिति, मरण इव देवदत्तादि श्न्दवच्छक्तत्वेऽप्यविरो ध इत्यपि बोध्यं । “प्रमाणेति, श्क्तिग्राहकमानस्याविद्धेषादिति ate | efe- तदिरु निबन्धन wa साध्वसाधुष्यवद्धार्‌ दति मन्वानः wed, “नन्विति । a चेवं मामार्योच्छिदः, aa विनिगमकाभावादिति भावः। च विनिगरनक-

अरब्दास्यतुोजखय्छे गातिश्जल्िवादः | ९४९

मिभौषितव्यं मापसंशितवै न ग्देच्छितिवै vanfeant- दिकविधि-मिषेधानुपपत्ति्ेति देत्‌, तरिं शक्तत्वा- विशेषेऽपि तदभियुक्घन्द्रपाखिन्या दिप्रणौतव्थाक्रखोप- गषहौतानामेष ` संस्कृतानां साभुत्वमसतु, भ पर्थ तैः साधुत्वं waa, तहिषया रव साधुभिभीषितच्य- मित्यादिविधयः तेषामेव धम्मापयोगित्वं खभावात्‌ RATE, तस्माद पं शोऽप्यचेप्रत्यायकत्वाच्छक्त इति | UWA) श्वच WTS तदारोपाततदभै- प्रतौत्युपपक्तायेकचेव शक्रि्शाघवात्‌ अनन्धलम्यस्येव WAAAY | अन्यथा इश्यन्तरोष्छेदः | तदाह भग- वान्‌ जेमिनिः “अन्धायश्ानेकशब्दत्वमिति। साख भक्तिः संस्कत रव सब्वेदेओे तस्येकत्वात्‌ नापर्थ॑ेषु तेषां प्रतिदेशमेकबार्ये भिन्रभिन्लरूपाणां तावच्छक्ति- SMA गौरवात्‌ पयधायबहतरत्वन्बोभयनापि। न ख देशभेदेऽपि MAST तजेव शक्तिः, संस्कृत-

पद खाधुत्वर्ूयत्वा दिति । WY ब्रूमः। अस्मात्‌ पदादयम्थौ Ht wy wy Tiree सखातम्त्येणोख रितत्वमेव शक्तिः Cetera: ख- विषयश्नक्किबोधादिना नियगन्तितलादपभेप्रादौ म ate) नख चेषादिपदाग्यास्भिः, “sensi पितेत्यादितो मामलेन तेषामपौ- `

wettery, ‘ar. चेति । भ चोमबजारोपः, तस्य anew, ङत-

81

{se ` श्यचिन्तामवौ 9

प्रमवततसमदेशिमेदेन लस्वाप्नेकत्वात्‌ | रवमेक् अज्रा रोपाद्चैप्र्योपप्रलौ नापे wise ।

न्वच्लादोनां संस्कतमजानतां कथं तच्छक्कारोपः। awa | केनचिट्गौरिति शब्दे प्रयोक्तव्ये प्रमादाट्‌- MMU HAR Busey गोशब्दमुल्नौय ततो गां प्रतीत्य व्यबहतवाम्‌, ware: -“अम्बाम्बेति यदा बालः शिद्यमाखः प्रभाषते | अव्यक्तं afeet बेन was अवति मिशेयः”॥ इति पाशस्य ष्यत्पित्सुर्गावौः meres अयं गौं प्रतौतवान्‌ इत्यवगम्य मावौशब्द्‌ मेव गोशक्षत्वेन प्रतीत्य अन्येषां व्युत्पादको बभूवेति

qcreftaary । ग च नाप्नभेत्या दिश्ुतेरपथवंशरद्यापि तदुरि am, वच तदिष्छयोच्चारणाभावादिह तु गामपदाश्ोखनयव तया-

हैवाभिमेच wet, 'गग्विति, “गोध्रल्तेनेति । मु व्यत्यित्योर्गालस्व गो- परक्ालघ्रमाविरहे कथं तत्वेन Se कथं वा सोऽन्येषां षामरायां gan SRR च ह्ृतवभ्नमालम्भवादिति चेत्‌, मेवं, म fe शक्तये afew प्रयोजकं, Gaur मोमांसकस्यातिरि क णक्िश्चानादन्स्येश्वर- शङ्गेत चानाद यप्र इति यभिचारापत्तेः, किन्तु तजधौगमकतावच्छेदका- aa, तथ कस्यजिब्डक्किः, कस्यचित्‌ सङ्गत इत्धन्धदेवव्‌ | वथाच मायो शब्दस्य गो चानजनकत्वश्चानानन्तरं तदवच्छेदकरूपवागयमिति नमः सम्म- aaa तद्य गोप्र््चजगश्नगवादावेव प्रसिद्धत्वात्‌ | यद्वा तद्धोनगकत्वद्चाना- अन्तरं साननगकता HTT AYA TUB देवात्‌ TA

भण्दास्यतुरौ बख्डे नातिश्रक्िवादः। ay

ततः MATA WMT: | TAY प्रयमब्धत्पन्नस्था- पथंशदेव स्ारितसाधुशब्दादयेप्रत्ययस्तस्मूलकशान-

ATTA चार थसस्वात्‌ IAT च ग्रक्यसम्बन्धो ग तु ज्ञाण्यसम्बन्धः, तथाच शप्निप्रयोजकसम्बन्धाश्रयसम्बन्धः पर्ययवसनखेत्‌ eer

लेन प्र्िचचानं प्रयोगकं wat च गो च्ागंजगकताप्रयोजकसम्बन्धवागय- france: सम्भवत्येव स्यापि wea प्रसिद्धे, तदिदं neta तवापि चान वगकवश्चानेनेव प्रयत्तादिवदजापि aaa श्द्िकश्यगादिवि । गहु वापि कथमपमंशात्‌ age बलोऽथेपन्चये अस्मादयमर्योबोधष्य इति है tern विषयाबाधेग सश्वात्‌ तद्धे च विषयाबाधेव श्द्धिग्रहस्यापि परमात्वादिति चेत्‌, अत्र वदन्ति, तदिष्छया देखरोष्चरि तत्वं शङ्धिनं चाय- sit तदिति तद्म इति विन्त, azufcaa fe a लच्णन्धत्यमपमनं a st बेतत्वाव्‌ । बापि तत्वग्डताल्वाद्यदौरिवत्वं erufrererenrg । a (हादद्येऽङनि पिता बाम कुर्म्णाटिति नामत्वेन तदुष्ार्यमस्खयेषेति are | बपथंग्रितवै refer अप्नं्यत्वेम acerca awifsent: Wet Youn इपम्नपरेऽलिष्रम्दे Tae | वयन्तु FH, aT TT E- रूपपद-पदा्थं सम्बन्धत्वं wind, ATs पद -पदा्थं योः सम्बन्धो afufata aye, सम्बन्धत्वेन शक्तिकरयमादिति च वच्छति, quad तादृदयेरे. च्छायाः सत्येऽपि वस्याः सम्बन्धत्वे मानाभावः । उक्करौतचेव ततोऽर्च॑प्रग्ने- We | sere खम्बन्धत्वामावेन शक्तिविरदात्‌ aga: अथा धटवति भूतलामावखरूप सोः सम्बन्धत्वामावादेव चट ।भावनमः। सादिमेषादिपरे चान्वथागुपपश्या सम्बन्धत्वं कल्यते न्यया च पभन॑प्रवतिरथेकाव्‌ तस्माद्‌ परातिपदिकाधिकारोया विमक्षिनै स्यात्‌, ब स्याश्च यच्चादौ ततप्रयोगः। रवं wefaast तस्याः सम्बन्धत्वाभावादेव शक्िविरडः वच्यमाययेषा वाप्य प्रयो पपत्तौ तत्सम्बन्धत्वाकर्पगात्‌ । भ च लाच छिकश्यागुमाड-

१8४ लस्वचिन्तामयौ

सुसंहितिसाधशब्दानामपि शक्तिमत्‌ afer च्ायमानस्वेव शाब्दन्नानहेतुत्वात्‌ |

यन्त॒ जनकत्नानस्य WA Wea सिङ्गषमजन्धातुमितिवदिति, aa, न fe अक्ति ज्रानयथाथेत्वं शाब्द प्रमायां प्रयोजकं, अनाप्तोक्च व्यभिचारात्‌ । नापि जनकन्नानसमत्वेन waar अमानुव्यवसाये BRITA प्रमाअनकत्वश्बापर्थे- शस्यावश्यकशाग्दप्रमाप्रयोजकयोग्बलारे यं बायतद्गो- धादानतु शक्तित्नानयथाथेत्वं तन्त्रं गौरवात्‌। अवा- भितसंसगेत्नानजनकपदार्थापस्थापकत्वादित्यन्ये। सं- सगेवाधकप्रमाविरहादिनत्यपरे। ननु साधुत्वं न प्रति-

परण्परासाधारणशक्रिविषयसम्बन्धपम्येवसख एवेति नातिप्रशङ्कः | नख गौरवं, व्यवहारसूपप्रमाएसत्वादिति। गरु लिङःज्ब्दनानारिः

wa ताकृश्ेच्छेव त्न नेति वाच्यं । न्धोन्धा अयापक्तेः qaqa तादृद्धष्ड्ारूपश्यक्तिविरइस्तज चागनुमावकत्वमिति। न च शक्ठिसाधव- faanfe दूषयति, “शक्तिमत्तयेति । “खनगाप्तोक्ध इति वड्धिना सिखतोवा- दावन्वबव्यभिचारात्‌ इत्यः | waa, क्ति ्तानस्य तच्णनकत्वमपि tafe बोध्यं । “व्यबाधितेति, जनकान्त पदार्थोपख्ितिवि्रेषयं । प्रमाणनकल- मेव प्रमाननकतावच्छोदकको टिप्रविद्टं पय्थेवस्यतोतनुधममादिम्करोति, ceq हति । प्रमेयं वाच्यमिन्वादावनव्यापेरभु्यान are, ‘que इति । साधुमिर्माभितय्मिन्ज किं साधुत्वमिन्याक्िपति, नन्विति, पूवं षड्ज

argos भातिश्रक्तिवादः | (१

पादकत्वं अपने तिव्या्तेः। नापि यस्य यचानादि- प्रयोगः स तच साधुः, VA हेऽलय इति वदन्तो- ऽसुराः पराबभूवरिति Az waar भ्रलिशब्देऽपञशचे गतत्वात्‌, संन्नाण्ब्दाव्यापनात्‌ लौकिकगोण-लाश्चखि- कयोरसाधुत्वापसषश्च | तथाभ्युपगमे वेदेऽपि तयो; साधुत्वं न स्यात्‌ । अनादित्वं सजातौयप्रयोगपव्वैकतव writsta नियमतस्तथात्वश्च सगदो खतन्र पुङ्ष- प्रयोगेऽव्यापकं भमादजअन्यत्वम पथ॑शेऽपि। ननु साधुत्व जातिगेत्वादिव्यापिका। न षाजुपलन्धिबाधः, व्याकरण-

प्रयोगो AX तदं गरेऽमुवादरूपलादतो हेलन्तरमाह, ‘awit ननु भामलेन तस्यापयनादिः प्रयोग इत्यत रार, (लौ किकेति। मनु गौणा- दसा ष्येवेत्यत राइ, "तयेति । नन्वनादिगौणं साध्वेव न तु शादौत्यत- आह, श्रना दिल मिति। नतु गला दिव्यापकले veined साधुलप्रत्य-

पदस्य कुमुदसाधुत्वप्रसङ्रेन afeafa न पौनसक्यशङकेति ध्येयं । गन्वलि- Wey साधुल्वमेवेत्यत ate, ‘ary इति अरौ तस्यासाधुत्वमेवेय्थः, “तथेति आसाधुत्वाभ्यपगम xed) वेदेऽपि यजमानः प्रसर इत्यादौ, 'अथ्यापकमिति | म च संसर्गन्सरप्रयो गमादायादोषः, वस्य तच्नातौयत्वे मागाभावादन्यथा शपथ्येऽपि तुल्यत्वादिति भावः । "गत्वादिथापिकेवि बङन्रो दिः, अपरे ness तदभावे तद्यापकत्वाभावात्‌ खदिपदाश्च गल- wefan ama तदिति उचितं, अन्यथा ककारादौ तदभावप्रसङक व्‌ व्ाकरयसंस्ढरतज्रोजय्राद्यजातिमस्वेगानुगमादलुगवसाथुतवच्यवष्ार इति

ded ava fern teat

संस्कतश्रोज ग्राह्यत्वात्‌ | न च संन्नाश्ब्दानामसाध- त्वापः, तचापि प्रति-प्रत्ययोहसम्भवत्‌ । गाबग्धा- दिशब्देऽपि तत्सम्भवात्‌ ara स्यादिति चेत्‌, न, यार्थे तथा सम्भवः. AT तथेव गवादौ न तथेति तजासाधुत्वमिति चेत्‌, न, जातिरूपत्वे सप्रतियोगि- कत्वासु पप्तो सव्यस्य सव्वच साधत्वापत्तेः | नमु गो- RE अश्वे प्रयुक्तः साधुरेव MTA म भवति तच्छक्त प्वेनाच्नानादिति चेत्‌, श्वं गावौशब्दोऽपि कयाचिद्‌- व्युत्पत्या कचित्‌ साधुरिति साधुत्वजातियोगात्‌ ग- व्यपि साधः स्यात्‌, प्रतिशब्दभ्ब भिच्रतदिषयजाति-

थापज्तिवाक्ये तथा प्रत्ययागुपपन्निः देवरन्तौोयलाचनुमापकणाति- सडरापन्तिखेति दूषणषथं स्णुटतयोपेच्छ दूषणान्तरमाह, जातेति, “एवं गावौति गं गणपतिं वितु प्रौ शयितुं श्नखमस्येति गावौ शब्डेऽपि आधुता कचित्‌ साधुतल्वादेव च गब्यपि arya प्रतिपादकता w-

ara: | श्थविष्ेषे quiets साधुत्वमेवेखये स्फटमिति चाश्रुतेऽप्य- दौब इत्यन्ये | “सं द्ञेति, तश्र श्ाकरणसंस्कारामावादिति मावः। waned- इति गां खवतो यादिग्यत्पच्येत्यथैः, “गच्यपौति, तच्च व्यवहा रविदङ्धमिति ara: | श्रतिद्मब्दमिति गो प्रतिपादकश्यन्देषु गोसाधुत्वं नातिरित्यादिक्रमे- Gar | न चोक्करूपेणानुगमः, वदप्रतिसन्धानेऽप्यनुगतब्धवहारादिति ara | भनु भातिचंडि ब सपतियोगिका तदा तारत्वादिकं कयं जाति-

ज्ब्दास्यतुरो यखख्े जातिज्नक्िवादः | १७७

श्ोकारेऽननुगमः। तारत्वारैस्तु जातित्वेऽष्यत्‌कषरूप- तया अबधिनिरूष्छा्वं । नापि यज्चपरयोगात्वं साभुत्बं श्कमवच्छेदकं विना प्रतिशब्दमईत्वस्य द्‌मिरूप्यत्वात्‌। सापुत्वेनेव ae विधानात्‌। चाण्डालाचयुशाययैमाख- स्यापि साधत्वात्‌ । यन्नाग्रदेऽपि. साधुतष्यवहा- ` Te) मापि षम्मेजनकशचब्दत्वं waste गतत्वात्‌ पतितोश्चाय्यैमासस्यापि साधत्वाच् । नापि teeny

सोति गोपदवद्भावौध्ब्दः गब्यपि ary: ्ादित्ययंः, ननु जाति्दि भ प्रतियोगिनिरूपएमिङ्ष्या तदा तारलनातिरफतर निरूपणनि- warn श्ादि्यत आह, तारलादैरिति, guia जातिर्न॑तर- निरूपणनिरूप्या किन्तु तदुत्करवैवस्वं तयेत्यर्थः, “खाधलनेषेति “खाधभिर्भाषितव्यमित्यादिश्रुतित एवेत्ययेः, “areata, रतश्च फलो पधागपके, खरूपयोरयताया अरलस्सेत्यनेभेव निरस्ता दित्ययेः, ‘ania इति, परोपकाराद्ययेकष्छ व्यापारमाजद्य तचालादिति भावः। "पतितेति, चटमानयेत्यारेरिति ओेषः। इदमपि इथं फशोप-

रित ane, (तारत्वादेरिति, खतच्चभ्युपेयोक्तं । वस्तुतस्तदपि मावधि- निरूप्यं किन्तु सजातौयसाच्तात्कार परतिशन्धकतावण्डेदकजातित्वं तद्धोत्वाषंलव तदेव तच्धिरूप्यमिति बोध्यं । “साधुतवेनेवेति, ““साधुभि भौवितच्यमिव्ादि- नेति शेषः, तथाचात्मा्नय इति मावः | “खप््र इति, सारेनाणाद्य्ं- मुष्वारिति इति te अब्यातिमाह, (पतितेति, न च णनकत्वं खरूप- wart awiitfa वाच्यं । तदवण्डेदकाम्रष्ादिति ara | “Azaifa बेदद्ध-

। ६ . तच्वचिन्ताममौ

ब्दत्व॑अपथंगओऽसिशब्देपि गतत्वात्‌, Aww az भावात्‌ । भाषायां सदवसश्चव इत्यादेः साधत्वानुशा- सनविरोधात्‌ सर्व्वेषां aruda सप्रतियोगिकत्वानुप- पत्ते । म हि कषिदिषये तद्वेद्यं किन्नेति युज्यते, | विरोधात्‌ । नापि व्याकरखव्यत्पाद्यशब्दत्वं Wares । लदभावात्‌ साधुत्वेन सिदे व्याकर ण्प्ररनेः साधुत्वाग्वा- ` श्यापकस्य व्या करणश्ब्दवाश्त्वात्‌। उश्यते | यः शब्दो Tate Tela स तब शक्तः साभुरित्युच्छते,

WATS सदूपयोग्यता पके तदवच्छेदकरूपान्नामाद सम्भवः VHT वा तरेव ख्णमुपजोव्यतवा दिव्यपि zea) मन्वननुवादतया वेदश्वलं विवकितमतो दोषान्तरमाइ ‘aif: भनु भामेन तदपि वेद- मतो दोषाम्तरमाह, भावषाथामिति । भसु सं्चाश्नष्डे निवि- भक्रिकेऽखाधुलमेव खविभक्रिके तु व्याकरणव्युत्पाञ्चलमेव तथेति कृतोऽग्या तिरत उत्पक्तावन्योन्याञ्यरूपं दोषान्तर माइ, साधत्मनेति,

अन्दजातौयत्वमिव्यथेः, (माबायामिति, माषामाजप्रय॒क्षसाधुशग्दाया्िः रिति मावः। “खंचेति, पर्यादय कस्यने मानामावादिति are | व इति, सपरतियोगित्वाथं यत्र तचेयुक्त, acy वादिसङ्गेतितापजन्न- वारणार्थे, “mere wet वाहि पिता नाम कुर््यादित्ादिगा सामा- न्यव tacapam चेजादिश्यब्दाव्याक्भिरि्यने Be | यज्र च नामदया- दिकं छतं aw प्राथमिक wa aque, “माम शर्या दिव्ेकवचम- खरसात्‌ | न fe इविरमयत्ववदच्ापि रखकत्वमविवच्ितमिति वार इषिविधायकदाकयानुसारेख ay दित्वस्याविवच्चयात्‌, विनिममङा-

म्दास्यतुरोप्रखद्छे जाति क्वक्तिवादः | qs

परेषां शब्दार्थयोः खाभाविकसम्बन्धवत्‌ अस्माकम्नै> अरसङेतस्य नियामकत्वात्‌ यथा या काचिदोषधौ WASH स्यृष्टा सा विषं दन्ति तथा प्रतिप्रादकत्वावि- ञेषेऽपि इंश्चरसङ्केतिता खव शब्दा धम्मीपयोगिनः खभावात्‌ तददिषया एव ^ साधुभि्भा षितव्यमित्धादि- विधयः | Laas व्यवहारात्‌ उपमानात्‌ प्रसिद्ाथेपदसामानाधिकर श्यात्‌ WISN यव- ब्ररारेन्द्रादिशब्देषु वाक्यशेषात्‌ कोषात्‌ तद्भिय॒क्घेन्र- पश्विन्धादिप्रखौतश्चन्दामुशासनाञ्च तेषां साध्वसाधः विभाग रवाधिकारात्‌। aga “तच तत््वम भियोगात्‌ स्वादिति | “अभियुक्ताश्च ये यब्र यज्िबद्प्रयोजनाः। ते तच गुख-दोषाखां चाने wife सताः” ॥ इति) त॒ च साधुत्वे सिदे शब्दानुशासनं तस्िंख सति

श्राप्नोपदेश्रा दित्यन्तेनेव, जिप्रमाणणोकथना द्‌ वशिष्टं ` जयमेतत्मपञ्च- wufa यव-वराहादौ aire व्यवहारयोः खत्मतिपकितथो- रेकतरस्िनश्नगुक्खतर्कोपस्थापकतया व्यवहारादेव शङ्िहः स- चानुमानात्मा कोष-ग्याकरण्े तु श्ष्दविधया प्रसिङ्धायेपदसामा-

मावात्‌ सव्बजैवेन्यरसङ्धेत eons । ‘katie, aga, “aioe

लाकरोपमन-कोषःप्वाक्छ-व्यवषारत ख । वाक्धस्य गे षादिषतेवंदन्ति

सान्निष्यतः सिद्धपदस्य zen” इति कोवादेरप्रोपदेग्त्वऽपि गो-ढबन्या- 82

que avateutaat

तङ्धौरित्यन्धोग्धाश्रयः, पूव्वेपुग्वेशब्दाग्वास्यानेम ATH त्वमवगम्य उत्तरोतच्तरागुशासनप्ररक्तेः | सर्गादौ भम वत श्व तत्मखोतव्या करणादा साधत्वनिञ्चयेनं उत्त रब्धाकर खप्ररत्तिः। विश्राम-विखमश्चन्दयोख arya पाखनि-चन्द्रगोमिव्याकर शविरोषे “वो अनेर््िकय इष्यत इति महाभाष्यकार बचनादुभयमपि ary! नसु मैादिशब्दानामौश्चरसद्धेताभावादसाधुत्वे बज्ना- दौ न प्रयोगः स्यादिति चेत्‌, म, “aredoefa fom माम कुयादित्यनेन सामाग्धतस्तेवामपतौशखरसङ्धेत- विषयत्वात्‌ | AQ वासुदेवशब्दस्य बसुदेवापत्य श्याकर खेन ब्युत्पाद्नात्‌ सेव साधुत्वं न त्वाधुनिकस- ेतविषये। wa तच प्रशति-प्रत्ययविभागपरिकख्य- | मा ween, तहि गाव्यादिशन्देऽपि तथात्वं ware तीति तस्यापि साधुत्व स्यादिति चेत्‌, न, “art

भाधिकरणश्छविधथा वा शआ्राप्तोपदेश्ोऽनुमानं नेति, were ज तेच सम्भवत्येवेति. wa) श्रहृति-प्रत्येयेति, वासुदेवा रिपरं nef, ‘cee: विभ्यादिः, यथाशरूयमाणटसन खुततः कख्यत दत्वे, "तोति, "गावौ तिपदं प्रशृतिस्ततो विभक्रिरिति तापि ब्व दीव्यथः, ‘seu दति, तथाचायंवत्वेन(९ चेचादिश्ष्दष्यालोति

(नण भामा म्मा

(९) तथाचायंपरत्वेनेति wo |

MATT रोयखक्डे ifaw lars: | dur:

{इनि पिता ara aeinfefs सामान्यतः तस्येश्वर- सङ्ेतितत्वेन तस्य साधत्वनिश्चयात्‌ व्याकरणस्य afe- भरेषविष AE न तु WANS तथा । अव ATS- कारसङ्धेतितशब्दादश्वादिषु सङ्केतितगवादिशब्दादा कंथमधैप्रत्ययः शक्ति-तदारोप-दत्यन्लराणामभावा- दिति. चेत्‌, न, Fa शब्देन उपस्थितेऽर्थे मवादिशब्द्‌- सद्धेतय्र हः तस्मादेव गवादिपदेन स्मारितादर्थप्रत्य- यात्‌ चेष्टास्मारितपदादिवेति सम्मदायः।

अच वदन्ति, नेश्वरसङ्धतितत्वं साधुत्वं तस्व निष्यृति- योगिकत्वेन way सव्वेस्य साधुत्वापक्तैः। नापि यः weg: यवेश्वरेख सद्धेतितः स तच साभुः गौख-लाध-

ब्रहतिवमतो विभक्भिकन्यना यक्ता नतु गावोगरब्दे तस्यानयैकत्येनं प्रतिषादकल्ाभावादिष्यथेः । शक्रोति, शक्रिरोगखराभिप्रायः, परा- भिप्रायनिखयारेव भन तदारोपः, शह्वभावादेव न टश्यन्तरमि- we:, "येनेति, ae पराभिप्रायभिख्यः ATCA धिमशब्दप्रयोमे तु

बात्‌ एचगुपन्धासः। शव्याकरशस्येति, वास्देवग्ब्दस्य सार्थकलया प्राति- घटिकाथिका रौविमक्िविधानादिति भावः। arent नदौ-श्द्यारि- nena, “वदाशोपेति, विधेषदश्रगादिति भावः। ननु षदलाधुतवमिशं साच बाधत दाधादावस्ाप्तावपि ब ete: | न च बाधतोत्याशावतिखानिः, TMT Taw साधुत्वात्‌ । समुदाये शरत्यमावादिति we ब्रूयात्‌ वदा, ‘quia, gent gaa साधुत्वे गच्चादौ प्रयोमापत्तिरित्वयि बोध्य |

६५२ सत्विचिन्तामयौ

खिकयोरसाधुत्वापनेः | Bae: प्ररूति-प्र्यययोः बाधति-ग्रामगाम इत्यादे साधुत्वापत्तः | बाधतौत्यादौ ससुदायस्यासङ्कतितत्वादसाधुत्वे बाधत इत्यस्वापि साधुता न स्यात्‌ प्ररृति-प्रत्यययोः प्रत्येकं सङ्धेतितत्वात्‌ अन्वयस्य प्रत्येकशक्तिलभ्यत्वात्‌ प्रत्यत प्रति-ग्रत्यय- समुदायो न साधुः स्यात्‌ समुदायस्यासङ्कतितत्वात्‌ दे शरसङ्केतमन्नात्वापि व्याकर शब्युत्पा्त्वमवधायै सा- भुत्वग्यव्ारा्च | शक्तत्वं साघुत्वमित्यपि न, Hace AMAIA | SATAN) व्याकर खब्युन्धाद्यत्ं

तदारोपः, एवं करिद्टत्यन्तरमपोति भावः । गन्बोर सद्ेतवला- Hearst साधुत्वं तश्च सादात्‌ परम्परया वेति क ate gufafwwaray दोषान्तरमाइ, "केवलेति । मजु पदखाधुल wefan बाधतोव्यादि वाक्यं ABN अरन्यदे वेत्यपरितोषारार, खरे ति, ‘una’ सद्धतितलमित्ययः, शब्याकरणेति, wereaw: हवरषडतितलं ेत्तिमत्व वा पदसाधुलमिति न am केवल घा-

~~~ Se EE ~ -

मौमांसकमतभाद, “शक्तमिति । न च cata मामत्वेव शहल- सम्भवात्‌ “साधुभिमौधितव्यमिन्धादौ व्याव प्रसिडिरिति ae) Te ` घ wife: तच तत्‌ राध्विति तत्र््ात्‌। रेति मौखादयग्यातेरि बधः | म च ढल्तिम्वं तश्च, साधुत्वसामान्यस्सेव wees ्चव्याततेरिति | तशव घाकधसा्ार मेव सिडान्तलश्य माद, 'वयाकरजेति, ae: कम्मत्वमि- mrt च साधुल्बमिशमेव आअकाङ्कादिममं qatnege मतामारोव

WR ree Mifare: | dus

साधुत्वं यः शब्दो aferere व्याकर खव्यत्यादितः स तच साधुः | WALT गावौशब्दोग्याकरणोक्षवयुत्पच्या यमर्थं प्रतिषादयति स तच साधुरसाधुर म्यच नालमप्य॒ला- दयो बहलमित्थादिना वब्युत्पादनात्‌ | केवलग्रकति- प्र्ययोव्वाधति-ग्रामगाम इत्यादेश न said तत्प्योगस्यानमिधानात्‌ निषेधाच्च | गौख-खाश्षखिक- ara यचा प्रतिपादकत्वं तद्व्यत्यादनमपि तच तथेति तयोरपि साधुत्वं तस्माच्छक्तत्वमौशख रसङ्धेतितत्वं वा

धृतवापन्त : । म चेष्टापन्तिः, केवशस्यापि यश्चै प्रयोगापन्तेः तदर्थमेव साधुत्वविचारण्वादन्यया प्रतिपाद्कला विशेषे तदिवारख् काकदमवि- शारत्वापत्े, प्रयो गख वाक्यसेवेति तत्छाधृवमेवं इ fear तन्नश्वर - खद्धेतितत्वमसश्मवादतो व्याकरणगुल्पाद्यलमेव साधत । किञ्च are साधुत्वाय तस्सावश्यं तथा निन्वाच्यत्मतो न पद साधुलाय WeUT- न्तर । यन्न॒ पद्‌ खाधुतव शशवरसद्धेतिवमन्नावेत्यादि दूषणं । तन्न । arma व्याकरणबयुत्पादनष्टान्ञानात्‌ प्रातिपदिकलान्नाने प्रत्य यान्चानादिति । "नाक्लामपौत्यादि समाधिसौकर्याद्‌, केवशस्या-

गोध्यं । tnfucenfranage, नान्नामपोति, खच विमर्धिगन्य- स्यापि यच्वादौ प्रयोगमाह, केवलेति, रवश्च यद्यपि वाकमसाधुल- भाक्मेवाच are इति पय्थैवस्यति, तथापि छवन्तादिमाचस्य पदत्वाश्यप- अमादुमयसाधारर्ं बोध्यं । “गौयेति, यद्यपि गङ्ायामिच्ादिपरं न AT व्थाकरखेन शुत्पादितं तथाप्यथंवतः सुपो विध्ानादथंवश्वेन सामान्धतख्छजापि

१५७ वच्वचिन्ताममौ

MATA साधुत्वयवहारात्‌ न्ात्वाप्यव्यवहारार्थं न तत्‌ साधन्वं किन्तु व्याकरणपरिहौतत्व-तदमावा- waa प्रामाणिकानां साध्वसाधुव्यवहारात्‌ लाबेव ते । म ख साधशब्द व्युत्पा द कत्वमेव BATU इत्या- marae, शब्दगुख-दोषविद्धिरभियुक्तैः प्ररति-म्रत्य- यादिकस्पनया शब्दाम्वाख्यायकष्य व्याकर खत्वात्‌ | न थ ara सिद्धे व्याकरणब्युत्पा्यत्वं तदुब्युत्य न्व साधुत्वं इत्यन्योन्या श्रयः, पुष्वेपुव्वव्याकर खतः साधुत्व- मवगम्य उक्षरोतच्तरव्याकरणेन व्युन्पाद्‌न मिन्युक्तत्वात्‌ | नतु तद्चौजनकनावनष्छेदिकायाः शक्तः तज्गोजनकता- विषयकेश्च सङ्केतस्य वा न्नानादथेप्रत्यय इत्यावश्- कत्वात्‌ लाघवाच तद्खौजनकत्वन्नानमेवाथप्रतौतो हेतुरस्तु fa शक्तरोखरसद्धेतस्य वा waa अन्यथा

साधलाद्धिभत्षन्तस्य व्याकर एव्य॒त्पा यलेनाथेवल्लात्‌ प्रातिपदिकाईि- भक्रिविष्ानादतो मार्माग्रश्य याकरणागयुत्पाद्यलेऽपि उतेरभावा- दिति Gi शक्तावन्योन्याश्रयमा श्रद्ध निषेधति, "न चेति, शब्द शरेति । wayward दोषवत्वश्च साष्वसाधत्मिति त्थवान्वोन्या-

aaa wher, व्थाकरणातिश्यातेराह, weet) ग च व्धाकरओेकदेग्े- ऽतिब्धातनिः, तस्यापि व्थाकरणतवात्‌ | सिंहावलोकितन्धायेब तटस्थः wr, ‘afefa, ‘watis सामाविकसम्बन्धर्पाया इख, खन्बयेषि | नन्दे

ब्दाख्यतु रौयखष्ये नाति भ्रक्तिवादः। uy

मौमांसकस्य afamarcinaanaanfasaace- wamatfafa afwrdaenfe कारणता a स्यादिति, अतरव लौकिकानां गक्तौशरसङ्ेतान्नाने- पि इड्व्यवहारादथेन्नाने शब्दस्य जनकत्वमवभायै भग्र शब्दादशप्रत्ययः। न चेवं THA गङ्गापदात्‌ बिशम्बिताथेधोनं स्वादिति वाच्यं । लाक्चशिकस्याननु- भावकत्वात्‌, तथात्वेऽपि तौरन्नानजनकत्वेन wea म तौरन्रापकन्वं किन्तु प्रवाह न्रानजनकत्वेन शाष- वात्‌। अथ च्रानजनकता ज्नाप्यसम्बन्धाधीना प्रत्य- Wel तश्रा दशनादिति सम्बन्धत्वेन शक्कि-सङ्कतयो-

ee PO ee =-= ts

श्रयलमभिति वाच्यं । ध्मजनकल्वाधम्भेननकलयोरेव गए-दोषलादिति भावः | उत्पत्तावन्योन्याञ्रयमा शद्धा निषेधति, "न चेति, तद्खोजन- कलं तद्धोजननसरूपयोग्यलमेव यदि खरूपयोग्यतावच्छेद कोध्मः शच प्रातिद्िकेन ङूपेणोपल्ितो इतुरित्य्यंः, तेन रूपेण ग्रहे व्यभिचारान्तरमाह, “रतएवेति । "न विति, डेतरित्यन्त we: |

वमिदटसाधचगताश्चागमपि wat भ स्यादिति चेत्‌, नानोऽसि, महि मौमांसकस्य ततृसामयौवैकल्यमेव, किन्तु तल्मवत्तकतायामनगभ्वुपमममाच, अच प्रक्षि-शङ्गतयोरन्धोन्यस्य बाधात्‌ वज्ागासम्भवेन व्यभिचारादिति | रवङपि श्रह्ित्वादिगा तनन्मागहेतुत्वमश्युपेव | सम्बन्वत्वादिना ater . Rave दोषामावादिति | खतदभिप्रायेशेवाह, ‘aaa, ‘areyfe- सेति तथाच ब तद्धोजगकात्वं wats ब सखामम्मौतौल्यमिति fae

&५९ ; बस्वचिन्तामबौ

शन्यतर सिदिरिति चेत्‌, न, तदौजनकर्वेन च्रातत्वस्यैव सम्बन्धत्वात्‌ | न अ तद्धौजनकत्वमेव म TPA सम्ब- anna विनेति ai तवापि ज्ामजनकत्वज्चाने- नेव प्र्यश्षादिषदजापि सम्बन्धत्वेन शक्िकल्यनाव्‌, अन्यथा अन्योन्याश्रयः amare सति ज्रानजन- चारन्नानं तस्मिन्‌ सति सम्बन्धत्नानात्‌। यथा्थतद्ीज- नकत्वन्नानं यच भवति तज ATS सम्बन्धोऽख्येषेवि चेत्‌, अस्येव waa तद्ग जनकत्वेन wae पव्वैमपि सत्वात्‌ । रु्तावतापि शक्तिः सङ्धेलो वा सम्ब ans तथात्वेऽपि ave नार्थप्रत्यायकत्वं ati वात्‌, किन्तु तदिषयधीजनकत्वन्नानस्येव, रवश्च wet- जनकत्वेन Wi UIs यदसुभवं जनयति तस्येव तच ume न तु शक्तेरौश्वरसङ्धेतोषेति | उच्यते । देव-

“देवदन्तेति, तद्धोजनकलत्वं जनमनयोग्यता खा च तदवच्छेदकोध्ै

इयः | गमु शक्घत्वेगानुमावकल्वागभ्युपगमे तदेवाखिडधमित्धत wy, 'वथा- लेऽपौति श्तिद्धानोयतडोजनकल्व चागात्‌ पूर्वो पद्ितौ चाप्यसम्बन्ेव लौरधोरन्धथासिद्धेति wet विलम्ब cath, “पूत्व-पूर्वेबामिवि । ay May चानं तथासमाकमसम्भवात्‌ सर्गादावौ खरसयेव वाच्यमितोच्छातौख- fafa चेत्‌, ग, त्ञोजनकलवश्चानस्यरो परि्ितत्वेन तेव amare | Te रतदखर सादाद, “रतावतापोति, “रवद्धेति, न Banged जहमा- दत्तिः, ददत्वादिति मावः | 'देवदस्नादिपदादिति | ag गब्रादिषदे ape

शष्दा स्यतुतीयखण्छे भातिश्क्िवादः। - १४७

द्तादिपदादभेवुहो सङेतन्नानस्व कारखतावधारखात्‌ अन्यापि AKAMA! न ऋस्माच्छब्दाद्यमथा-

तदवच्छिन्ना वा सेत्युभवथा तद्शबेन्नानमपेचते तजन्नानमपि न

WIG मानान्तरस्यामावादेवद्तादिपदे सङ्ेतश्चागस्य हेतुत्वं यावन्राव- Wea saat मवादिपदादर्थंधोश्ति afante wgawm ब हेतुः किन्तु तज्धोनवकलत्वश्ानमेव । ब च देवदन्तादिपदे -वस्यापि afar इति वाच्यम्‌। अस्मादयमयो stew इति apa aut वज्धोभगकतवविष्रिङस्यावष्दे मागात्‌ | न चेतद्थ॑ चागमेतच्छम्दभन्य- व्वेगेष्छाविषय इति wat कथं तद्भानमिति वाच्यम्‌ । कतौया्थंप्रकारतव- मागवदेधिष्यमानस्यावष्छकत्वात्‌ खातरग्तवेय तु वैश्यं ग मातमिन्न्धदेव - दिति चेत्‌, अभ ब्रूमः, खातग्तेच त्धोणगकलवैरष्ावगा हि ्ागसेव परेड हेतुवबा dieters भ ॒तङ्धौजबकमिति विद्ेषदश्रनेऽपि wwe बु Taqwa wefan इति चअ नेऽपि wufquefiequraraceqqanafe: | यदि च म त्र agit पार- wee Tage वदा प्रशूतेऽपि तुल्यं तस्मादिदं तडधौभबकमित्ाकारकं आमं तद्धेतुरिति वाच्यं वच्च देवद ्षादिपदे व्यभिचार्येव तदिदमाङ, “तद्‌- awe वा सम्भवादिति | न च सङ्गतच्लागस्यापि अभिचारः, सङ्खेवत्वेन वभच्चागहेतुत्वस्यानभ्युपगमे वेन ete शभिचारेऽप्यदोषात्‌ तडधोजनकता- च्छेद कत्वादिना च लभ श्चागहेतुत्वस्य पुव्वमपि सम्भवेन तेन रूपेण afa- WMATA WUT शाघवावतारपूव्वं मेदाग्रादेव प्रनिर्नातेति afa- ारादिध्रिटश्चानं sagt स्यात्‌ । यदि च लाघवात्तदधतुत्वे गिखिते पूवव मपि दत wa प्रङत्तिरसभदिति sear व्यभिचारावकाश्नस्तदा देवदनादि- मदे वद्धैतुत्व निथये पूव्वेमपि वड्धोजगकवावच्छेदकलत्वादिना सद्ेतश्चानादेव तङ्ौरमवदिवि among तथेति ga तदिदमाह, “अन्वचापि तत्कस्यना- 83

{ys avafarnterat योग्य इति aay ae werd विना ततस्तदर्थ-

विग्रेषाकारेण प्रत्येकन्चानव्यभिचारष्योक्रवादिति। azat चटानु- भवभनकतावच्डेद कथध्ोवटिग्याकारकः शक्तिग्रहः ख एव चावच्डेः द कधम्मेः पटाथंसम्बन्धरूपस्च, तथाच तथा श्क्िग्रहे तत्सम्बन्धिता-

दिति। इदन्तु fart देवद सादिपदे गथा तद्धोगगकत्वादिश्चावं तथी तौ जगकतावच्छेदकत्वादि पका रक्लानमपीद्यञुमवसिद्ध, तजश्चानेगेव तद- वण्डेद कतया तनरिर्व्वाह कसम्बन्धत्येव वा ताकर्पमात्‌ किन्तु विरीवप्रकारक- egrurnts ततोऽथ परयः, तदिदमा, “न छाखताच्छब्दादममरं wae इति, ‘werr agaegtd विगा ततखतदथंप्र्य इति, sere तादृश्सङ्केतश्चागस्य खमिचारो cate एव गवादिपदे श्थवद्ारकाले तभ्‌- wren, तदिदमुक्तं “लौकिकानां शकतोग्वरसद्कताश्चानेऽपि caer हाराद्यंश्चाने ब्दस्य भनकतल्वमवधार्ययाये wee इति | किदचेवमपौ- ऋरेष्डारूपसद्रतश्चागादेव शाब्दबोध दति feared Saas | न च सद्व aman हेतुत्वं तच्चाधुनिकसङ्कुतसाधारणमितिं वाच्यं | अवादावाधुनिका- ादिपदसङ्कतस्यापि शक्तित्वापत्तेः। न चेष्टापत्तिः कथमन्यथा शास्त्रकार सद्कुतितनदौ-श्यादि पदानां प्रातिपदिकसं चा स्मात्‌ इति ae) मवारौ गाद्यादिषदस्याधुनिकसङ्कतसम्भचेन WHAT STUNT । तथाच साध॑ साधु्यवहारोष्डेदः | GATE श्वेाङ्भारिसपदादिव ततोऽथ प्रय दक्षं । wag an प्रातिपदिकसं्लाविर्हेऽपिन छतिः, eae वा तथात्वं । भ च सादिपदेऽपौन्रेष्डेव स्ुतस्तनश्ञानादेव चां पथय इति arg । थाः निकसङ्केताक्नाने तर्तऽचप्र्ययागुदयात्‌ arnt न्रे ज्छाश्चामं विनापि तदुदमाच्च | किष तज श्नानात्‌ ततोऽथ प्रये नियववपदविषया मगवदिष्छा ग निर्वाहिका aquest तस्याः लाधारयत्वात्‌ । भ चाधुनिकसद्कुतच्चानादप यतो wethitefern प्रागपि तदिष्छा वसा अगागतविषयत्ारिति

: श्ब्दास्यतुरीवखब्ये भजिश्रकिवादः | ue

प्रत्ययः, Weary cat तङीजनक्थस्य तश्भरस् वा असम्भवात्‌ | सादिपरै तथा अभादिषपरे al प्रत्ययस्य अर्न्य॑बापि भावात्‌ न॑ तत्कष्पनेति चेत्‌, भ पदल्वस्वेब प्रयोजकत्वे सम्मति तच विशेषे गीरथात्‌ THA रव Fer sie: तात्यथेनिव्बाहकत्वात्‌ अरन्धय

वच्छेदकोत्तरघटलश्चाने Tafa सरणं शम्बन्धितोवच्डछेदक- इस्तिलावच्छिश्नतवग्रहे दस्तिपकख्तिवद्‌ च्छे दकत्रेन atic: अम्बन्ध शक्रिरूपपटार्यान्तरं वा भगवदिष्छा वा पय्पैवस्यतौतिषन्दडे इच्छायास्लयालकल्यनात्‌ खव कख्यते क्र परायाश्च तस्यान्त दिष्डाया-

WAT खाघवादमुगतलाच्च भगवदिच्छेव कर्य Cas: | भनु

awe afe तादृ्रतदिच्छायामाधुनिकसङ्केसक्लानमुपनौव्मिति ae: itengq तस्मात्‌ सादिपदे अाधुनिकसद्केतक्चानमगदिपरे च त्ौगनकलै- we वि्ैवसामयौ सामान्यसामयो च योग्यतादिश्चानमिधेवाख्तु । ग च गौरवं, प्रामाणिकत्वात्‌ | ग च तङ्धोणगकतावन्डेदकाल्वादिना bacaga- धामेव ay faittwerrafefe are) atone) म च सादिपरं लेप्तलात्‌ तयेति वाथ्यं। तेन रूपेण तधा श्चक्षश्यगादिति । ग च awl: भनक ग पलोपधघानं प्रथमं दुर्निरूपत्वात्‌ किन्तु ख॑रूपरयोग्यता तदवच्छे- शक्रः aga ण्व सादिपदे क्लुपत्वादिति वाचं । लथापि arate मानाभावात्‌ weave | ग चावच्छेदकाग्रहे वदेव दुर्ग, अवचटेदक्रस्य दशारि-मथिवद्भावात्‌ तदिवयत्वेव तचपष्यहेतुत्वादिति । भूव्वैमिन्प- wee ggawast वदिषरत्वासम्भवादिन्धमि बोध्यं । (तात्पर्येति, खा-

९९० | _awfantadt

J

प्रतियोग्युपस्थापकत्वाञ्च | लक्षणा च TA wy TWAIN वाश्चसम्बन्धोपश्यापिति वा- बधाथोौम्बयः, यथा WATE इत्यज गङ्गापदस्य MU तदुच्यते, ^ वाश्यस्यायस्य वाक्याथ सम्बन्धाजुप- OMA: | तत्‌सम्बन्धवशप्राप्तस्यान्बयात्‌ ATA” ॥

सख्येति favawe व्यावश्याप्रखिद्धिरत wy, ‘ewer चेति, सन्बमतघाधारणं खणासरूपमार, "यजेति, वाच्यस्येति, ‘arene सन्नन्धारुपपन्निः' विेथायंऽन्वयादुपपन्तिः । एतेन “विधौ न परः mare इति खचितं न च aturefiente:, aver अषि लचणाप्रभेदलात्‌ ATTA ATTA SETA गो-वखोवहन्या- यात्‌ गौण-शाचणिकव्यवहारोबलोव्हष्याइन्तस्तोगवौदच्च ate ग्याठक्विेषस्याये fret ग तु खणे, Wee तस्य दकखेवा- TURAN | Sat गौ षयुपथारादौनां भेदेऽपि विभाजकोपाधिरवं

wifefs te) ay मुख्येति व्यचंमव्यावन्तकत्वादित्त ere, "ल्वा चेति, waqrad तद्याढन्तं wae मतान्तरेण बोध्यं । दवं afee- शश्तशापि स्छडेव शच्यभ्नमरपमदधघटितपरम्यरासम्बन्धेग feta मधुपार्थापस्यापकलत्वात्‌ WHATS लच्तणात्वात्‌ | ग च WANT: देव agufafa:, दिरेफपद समभिव्यातविमह््यथंस्य तजचाग्वमप्रसद्ा्‌ | 'वाच्येति, ‘area सम्बन्धानुपपत्तिः विधेयार्थेऽन्वयानुपपन्तिरि वाङः। afer, लिढादिणक्चयायां तदभावात्‌ । ग॒ ग विधौ परः wet, सल्विभक्षिवदच शचलानाधकामावेग तत्रवादस्याप्रामाशिकत्वाव्‌ तचा

श्ब्दाख्यतुरौयखब्डे नातिश्रक्तिवादः। १९१९

दति । अथ att शक्किरेव शक्तिग्राहकव्यवहारस्य मुखय-ल्यसाधारणत्वात्‌ पदानां सम्भूय वाश्यार्थान्ब- VHA: पदजन्धोपस्थितेः शक्तिसाध्यत्वात्‌ । अन्यथा न तच शाब्दत्वं तात्पय्य वा तयोः शक्षिनिय- तत्वात्‌ | तीरे यदि तात्प्यमवष्टतं तदा afa- व्वौहकन्वेन शक्तिरेव कर्पा कप्तत्वादक्षादिपदवना- माथेतेव युक्ता न BETTI करुप्यत इति । उच्चते | गङ्गापदस्य श्षशौयलोरादि सखेव प्रत्येकं अक्तिकल्यनं तद्‌ ग्रहार्थ लछषणौयेषु प्रत्येकं खदधव्यव- हारान्तरापेश्ा स्यात्‌ तथा च गौरवमननुभवश्च,

साधारण्डोभिरक्र इति दे एव ait विवक्ति अये तु erate शवणसुक्ठ, लित लकचणा तु स्एुटेव खल्या खच्छपदः सम्बन्धमन्तरभाव्य दिरेफपदेनार्योपश्चापनात्‌। नच रच्छपदादेवार्योप्थितिः, दिरेफ- THT HA ATR AT TA पितभमरपदानुगतस्ञाधेगोधकले श्यत्‌- पल्तिविरोधारिति ara: 1 “बम्भूषेति, खाशणिकले लननुभावकतथा aay इति भावः। हेलन्तरमाइ, "परेति शाब्दबोधानुङूलपद- जन्योपस्थितेरित्थयेः, अब सकारः WE, "खणो यतोरादति।

वाक्याथ पदं तात्पग्येविषयपरं बोध्यं । acer शङ्कते, “शेति, हेतवन्तर- are, “पदानामिति, लादणिकत्वे अननुमावकतया तद्भकृदति मावः | gency, “पदेति, श्ाम्दबो धानुकूलपदजन्धोपखितेरिथः, ay

€4z, ` कत्वचिन्तामयौ

CAM तु शकधसम्बन्धस्वरूपेका ल्चयोयविषयकड

SWAIN चेति लाघवात्‌ सेव युक्ता। म च गौरबमपि माय्यं प्रामाखिकत्वात्‌ -खथ्यत्वामिमता-

न~~ ग च श्छसरसलस्छ प्रथमशखणाकश्पभकालेऽनुपल्वितिः, तदान शरक्रिकश्यनेऽपि यदोक्षगौ रवप्रतिखन्धिखदा तत्कश्पनमित्यये सुट Rafa भावः। किती वेति, वर्तः TUTTE सम्न्धिखारकलशच

(= अकारः पुरीम दति, | (ल्तंण fafa, नमु उक्िरमोन्रोष्डास्त्म- तया AAT यकाच। नच तौरादिखम्बगन्विभेदात्‌ see, लच्तखायामपि तुल्यत्वात्‌ पुरप्रतियोमिकतौरादि सं योगस्य खरूपतो ऽपि गानावाष | हाकधसम्बन्धत्वेनानुगमे weary तुल्यत्वात्‌ | रतेन शव्धसम्बन् सस्य सन्बगन्धिद्छारकतवश्च न कण्वं लतवात्‌ Tea शाष्डषोधा- qyed wera कयते म तु प्रक्तिरूपधन्भिकर्पनमिति fare, ater aft grag । ग चाङ्मादयमर्योां बोध्य दव्याकाषा शकि सादृश्य चाङ्गप्तेवेति वायं । गङ्ापदात्‌ तौराग्वयबोधे सव्व विषबवया वस्याख्ावृ्त्वभौयाव्‌ । भ च लाक्चणिकस्याननुमावकतया न तथात्वमिति ` are | Gaara आननुमावकत्वे wre: तस्मिन्‌ स्यननुमावक- वमिति | अव तमः, Sra एिभ्मागुरोधेनं तादृ शेष्छामाचं न शक्ति किन्तु सम्बम्धत्वगर्मां प्रगुक्षा वथाच Tat त्तदनन्ततौरादिमानासम्बन्धतव न्प तच्णन्धस्तेः MTT TTT RTE et acd wad ख SH सम्बन्धस्य तदमुकूलत्वमाज्रकल्पनमिति | किच्च AAA GN बदितरपदेस्ाृध्राजुमवोषपनतौ तस्यां तादृ प्राकारत्वमजग्भेव कस्यमि्वि Bed । अदि च गान्धथा तदुमपसिस्तदा प्रामाणिकतया मौरवं परमि

: स्यादेव | तरव ARAM निराक्षसेति, “न चेति, पामाखिकत्व

प्रब्दाश्यतुरौथखण्दे जातिन्नक्तिवादः। ९९६

ग्वयवोधस्य wis तदग्रं वा विमाजुपपरेः लश्चशाथा) af कारखतवाग्रहादिति aa) whe विनापि तौरान्वयबोपोपपत्तेः | तवाहि ब्युन्यकोनिरूपितात्त- भावस्य. गङ्गायां भोषः प्रतिवसतौति नाकं त्वा दिकशति इदं प्रमाणं wri सम्भवति चेषं ता, यज्ञा waa पिधेष्टोत्यब कम्मत्वापन्ने दारे अध्याष्ते योग्ये इतरपदेः खाथीन्वयो बोध्यते तथा शया गङ्गापदस्मारितमुखयाथंसारिते AT योग्या-

ग कश्यं HAT] तच्न्यरतेः शब्दबोधानुकूललं धम्ममाजं कश्यते म तु शरङ्िधभिष्यपोति ered! किञ्च गङ्गापदजन्यतीर- खतेः शआम्दबोधानुक्ललसुभयपचचसाधारस्यात्‌ कृप्तमेव AVY BUM: कारणत कप्त शक्धसम्नन्धजन्यल Tet न लद्घुप्तशक्नि- भन्यलं गौ रवादये मम Haase एव faa.) शष्दआाविणोऽर्यानु- भवादर्थापत्या fe कारणता AUT कत्नायाश्च तस्यामवच्छेदक-

मेवा, ‘nafs, दं परमामिति, तच्च सम्भव विधिठेकार्थाजुमावकं- faafa बोध्यं | ‘qurgs इति, रतश्वाध्वादइारमतमाभित्मोक्त । vere: WANE ST वदुपपादक न्ग्दत्येनाच्चेपात्‌, AY णएक्-लाच्खिका- साधारणमिति, शक्कत्वेनानिखयात्‌ तश्थागनुभावकतवा इतरपदेरेवा- न्धयागुमव इति भावः | वयेति, शक्तिपयोग्यपदार्थीपश्ितिलेनेव पथो- भवत्ये न तु ्र्ठिणन्यतवेन.। अनन्धथासिद्यंशयपरवेशरे गौरवादिति मावः । wera चाचाण्वयप्रतियोग्यस्मारकतथया निर्यापारतवेन wey

१९४ तष्वचिन्ताभमखौ

aifga xacue: खार्थान्बयवोधोऽवापि सम्भवति दति ततोमुश्याथैस्मारितवे mt धोधादिपदैः खार्था- न्वयबुद्धिरस्य उत्पद्यते | wre तौराग्बितवाक्धार्थबुदिः तौरप्रतिवडदव्यवहारादिदर्शनं विनेव जायते पदा- नां समृतयोग्याम्बितसाथेप्रतिपादमस्व प्रागेव व्य॒त्पश्न- त्वात्‌ TAT तौरस्मत्यसुभवयोः शक्वसम्बन्धन्चाना-

तथा पदार्थान्रमौश्वराभिसन्थिवां शक्िपदाचः कण्पण्टौयः सेव 4 तद्वावभाविलमाचे ग शक्रिकण्पना तावन्छाचेण पौर्व्वापौव्येनिथम- माचसिद्धेः ख च कारण-तत्कारण्साधारण दत्यन्यथा सिद्धिदा waa अनन्यथा सिद्धतया want ष्यवतिष्ठते, प्रते लष्वा- WATS पटाग्तरेरेवासुभवसम्भावनया अन्यथा सिद्धतवा Wr कतामाजेण हेतु-हेतुतथा शक्तिकण्यनाननाव्येनियमेन प्रहते- ऽन्वथाबिद्धिपरधौ थादित्यश्ष्डतात्प्याथैः एवमयेऽ्वमेव भावः | शक्रोति, शक्यान्वधागुपपसन्तिन्नानस्ध wernt कारकलारिति णिकपदं भायुमवकरबमिति सूचितं । (तव दति पूर्व्वोखविमर्ध्रागन्तर- fred: । गणु fata कथमपेच्ता cafe Waa Teer इूधतपदार्थाग्वबालुमवस्यापि बोग्यतादिद्चागसङकारेगोपयत्तौ वदगपेच् आत्‌ । नम MUTA RKTT तदपेश्चा, तद्धोधस्यान्वयवोधागङ्धत्वात्‌ । म च योग्यतादिप्रतिसन्धाग र्व तदपे्ा, तस्य miata भावत्वात्‌, वदिदमाङ, “बोग्याकाङ्कित इति । म च तात्पग्यश्चाने वदुपयोगः, तद गद्त्वाभ्वुपममस्याये र्फुटल्वात्‌, तथाच स्लादिपरतिसन्धा- प्सकविमशस्य कथमुपयोग इति fer । तोरपरतिबद्धेति, ure

्ष्दाख्यतुरोयखर्दे नातिभ्रकठिवादः | १९५

हैवोपपक्तेः न शक्तिः खाथंसम्बन्ध. रव च शशा VAI परम्यरया गङ्गासम्बन्धितौरप्रतिपत्तये भरने aaa गङ्गापदं प्रयुक्तमिति तात्पय्येधौर्जायते। गङ्गास्मारिततौरान्बयबोधश म तात्पयये ्रानमपेष्छते MAA खव ATA WA MAMTA TAT । अथवा निथिते स्वार्थसम्बन्धिनोऽन्वये तदिशेषच्चाना्ं AVS, न च तद््थमपि, sansa तदिश्चेष- लाभात्‌ | अन्धभानुपस्थिते fare तात्पयैस्यावगन्तु- मशक्धत्वात्‌ | शक्तिस्मारितश्चक्षसम्बन्धो वा तञ्जन्या WMATA a TAU उभयथापि TARTS UY तात्पथेन्नानं TAUMAGIEMAT | उक्तन्धा- बेन शब्दात्‌ परम्परया WAR Ae ETA

भावः । "पञ्चालित्थादि, तात्पय्येगरहं विना जशणाकश्पणएमन्वया- शुभवख न भवतोति ग न्यायतोयोग्यतावश्नतञ्च भवेत्‌ कचिन्लात्प- व्येतोविनिगमनापि तज्मिथामकं कश्पयति तचापि वा तद्ग्राहक-

वदुग्रशाथे तदपेक्तायां गौरदमिति भावः | “खा्थंसम्बन्ध एवेति, व्यञ्मनादि-

कमपि wyaafe भावः | “न्यायत Tafa तात्पग्धैग्ाहकप्रकरुणादित रवे-.

at: ‘au वेति श्रक्धसम्बन्धिगो योग्यस्यान्बम इति सामान्यतो frat

वदिद्येबतौरादिश्चानगाधे वदपेच्ेबधंः | “अख्वि रचो तामेवोद्धावयति,

"व चेति, प्रकरङ्ादितव रव वष्लाभादिति मावः। “खन्ययेति, वचारा 84

। { §। avafarntaat

qaae क्पतकारखादु पपत्तेः | शक्योपस्यापिताथें wena waafa तात्पय्थाङि दलिरिति ख WANA GM वस्तुलस्तात्पथ्मस्तौत्ये वम्र | नन्वेवं तात्पयानपेक्खे se NT नोरश्ान्वययोमं तज कदाबित्नोराग्बयोऽपि बोध्येतेति चेत्‌, न, श- wares योग्याकाङ्ितिनेवान्विताभिधानमिति व्युत्पत्तेः Wea तौरस्याध्या हृतस्येव इतर पदेलतौ- राज्वितख्वाथान्वयाभिधानात्‌ | तदेवं दडव्यवषशारादि- ena विनेव तीरादौ लक्षणेति fedi अथवा गङ्गायां घोषः प्रतिवसति तमानयेति बाक्यश्चवणा- मन्तरं प्रयोज्यस्य तौरोषितघोषानयने neler fa तौरेऽपि गङ्गापदस्य शक्तिरुत खार्थेन सम्बन्धात्‌

प्रकारणादिनेव agaafefa भावः, ननु खार्यानुभवे पदानां | देतुलान्नाच्फिकस्ा शक्रले तदनुभावर्षशरब्दाभावात्‌ कथं शाब्द मित्यत आह, शश्राब्दलमिति, इतराज्ितस्ञार्थानुभावकलवख्य परे waar तौराज्वितानुभवस्येतर पदादेव भावादिति भावः। श्रघा- '

ata: स्यादिति भावः। ‘unafa, तदन्वयस्यौत्सगि कल्वादिति are | मन्वेवमुभयो र ग्वय योग्यत्वे यत्र तौर खव तात्पय्येश्ञानगं तच न तौराग्बयबोधः स्यात्‌, fag प्रकरणादोनामननु गततया तेन्तदन्यथासिद्यमावात्‌ ATA श्वानं हेतुरिति प्रागेव निर्णोंतसिग्यरचेस्तदधेतुत्वमभ्यपगम्याह, “खथ वेति,

श्ब्दाख्यतुरौ यसक्हे नातिशक्तिवादः। ९९७

स्मारिततौरे तात्पय्यैमाचं, तौराज्वितामिधानन्तु पदा- न्तर, VAYAMA AAA प्रामाश्यादापतोक्त- त्वो पपत्ेरिति वििकित्सन्‌ ate: तीरादौ म शक्तिः तथासत्येकाथं सम्बन्धिषु Taney awl vinta पदान्तरेष्पि तेषु ag च शक्तिग्रहाथं इदव्यवहारा- पेक्षा च, तथाच गोरवमतः स्माथैसम्बन्धिनि तौरादौ तात्पय्येमाचं लाघवादिति तच तच waaay कण्य- यति । यस्य चैवं विमशः प्रथमं लाक्षशिकपदश्रव- खेन जायते तस्य तच शक्तिबुद्धावपि यदा लक्षणाश्य- ACURA पृव्वोक्तन्टायेन जायते तदा प्रथमा- वगतशक्तिन्नान मम रम दति कल्पयति लाधघवात्‌।

इत्येवेति, यद्चथष्ाहारसतदा स्फुटमेव afe च पदाध्याहार- स्तदाष्यन्वयप्रतियोग्येपस्या पकलेना चेपान्तत्वञ्च शक्र-ला्षणिकसाधा- Tata ग्रक्रवेनाज्नामात्‌ तस्यामनुभावकलाद्भययापि पदान्नरा- देवालुभव दति भावः। ‘ae चेवमित्याुपशवणं, चदा प्रथमं wey एव शक्ति शक्यं एव लचणां कशर्पयति तदा प्रयमकश्यमं शरम- इत्यपि कश्ययतोति द्रष्टव्यं । एवभुभवबश्क्रवेलादि पदेऽपि, ada खच्णां कल्पयति तदा anf विगेषदभेने प्रथमकन््नां त्यजतौ-

°लद्युखामेवेति, ayaa खव प्रयोल्यस्य तौरस्धोने तु तत्र wfafcfa कल्पयतो चयः | “भम दति, पलं शरवत्‌ सम्बन्धत्वं भ्नमो बोध्यः, ‘cag

१६८ avafarntaat

WIG तु यत्‌ प्रथमावगतस्य AAITHAA तदुपपा- दककसख्यनन्ब तल्लाघवादेव अच तुन तथा। अन्यधा सम्बन्धिसदसेषघपि शक्तिकल्यनाप्रसङ्गात्‌ | TI खघ- शाखे यस्व प्रयोज्धव्वहारादाद्ा Bah: तौरादौ स यदा तौर-नौरयोरम्बयबोधयोग्धप्रयोगे तौर IA wit पश्यति तदा ada शक्तिः तौर धीस्तु प्रयोज्यस्य लघछ्षशावशात्‌ AA ACARI शक्तिन्ानं घम- इति कल्ययति | यदा त्रभयानुगतमेकमेवावच्डछेदक- मस्ति wary प्रयोगश्च awa शक्तिरेव म SAAT तुर्वडत्पत्तेरेकच FATS हेत्वभावात्‌ |

त्यपि zea । “शरन्यच अन्यथाख्यात्यादौ, 'तदुपपादकेति दोषकार- खमित्य्ेः । 'तणोभयचेति, यद्येतावतेव सम्यक्‌ तथापि चणोभवच

wearer इति, गवादिपदवत्‌ विचिकित्सां विगेषेति शेषः, तेग ब dient: “स यदेति, aq गोरतात्प्ग्यादेव तौरव्यवदहारोऽन्यथासिडो ब fare: अन्यथा cere तौर-नौरयोरन्वययोग्यप्रमोगे arene att नौर्वदारात्‌ aaa wlewed नोर्क्तिधोरोव स्म दति वेष- Dawes | वदि wnat तात्पग्देनिरन्बा हाव्‌ ब तोरे whe - बदा Mist Ga तस्मात्‌ स्वस्य न प्रथमं Rost gata gulag तौरेऽपौति पिनिगमकामावादन्धतरज्कियहभ्नमत्वकस्पकामावादच्चादिषद- वद्नानाथेतैव wate चेत्‌, a, तदजुश्रयेनेब “किषे्रिमयन्ाववाराव्‌ | aad नोल-पोवघटयोरपि इमोनं wale स्यादिलत are, “अदा विति,

श्रब्दाख्यतुरीयखद्धे जातिश्रक्किवादः | ९१९.

यर तु म तथा तजानेकायेत्वमेव। Wares तावद्‌- MATS ताप्यमुगतमस्तौति चेत्‌, म, तावदन्योग्या- भाववदन्धत्वं fe तत्‌। म ख तावदन्योन्धाभाववद्‌- Waa SUB तावतामक्षपदादवगतिः, किन्तु पाश- कत्वादिनैव। fase यदि तौरेऽपि शक्तिस्तदा न तीर

AS: प्रयोग इत्येव व्यापकं, तददिभा गस्तु यद्येकमवच्छेदकं तदा भ नानार्थता, चदि तु aaa तदा भाना्येतेति भावः। ‘awa तयेति, तुख्धवत्‌ प्रयोगे नेकमवच्छेटकमिति भावः। न च तावदिति, वश्ुतस्तावदन्यान्यत्वं न सव्वेनानालब्यापकं श्रयेशरब्दस्य धन-प्रमेथवा- शवस्य तावदन्याप्रसिद्या तदभावेन भानायैवच्ये्ख्यादिति zea | एकज श्रक्रिनिखये सत्यपरज प्रयोगाप्राचयै लक्षणावोजसुकशाचव- स्यापि तदपेषटदन्यया बेलापदादावुभयच्न waaay weuret विनिममकं भ स्दादित्थवधेयं । एतद वष्टमेमेव “कि्चेश्यादिणन्धः, अन्वथा मन्धरगरब्दादौ धर्णि fed खात्‌ यदि प्रथोगप्राश्ै

‘an तु न तयेति तुल्यवत्‌प्रयोगे गेकमवच्छेदकमिद्यथेः, विनिगमकषामावा- दिति मावः | "किन्ति, गनु बुडिखयप्रकारकश्चागभनकत्ववत्‌ तावदन्धान्ध- त्वप्रखारकनश्चाबजनगकत्वग्रहात्‌ तत्पदे बुदिख्यत्ववदन्धान्वत्वस्य खरूपसत शवं श्ग्तावच्डेदकतया कथमश्षादिपदं AAT | न च तावदन्दान्यत्वं ग सव्वै- अागा्यावकं अथं शब्दस्य धम-प्रमेयवाचकस्य तावदन्याप्रसिद्या तदभावेन नागा्चत्वद्ेयादिति वाच्यं | तस्य प्रकारानुगमकतया धनत्व-प्रमेयतवप्रकार- रगन्धप्रसिद्या aquaria werent ante नमनायेतवानु षपत्तेश् |

७० ava ferry

ara किन्तु agit? aura विशि्टशक्तो विशेषे aiscrasaat नाण्ष्टौत विशेषणान्यायात्‌। अथ we VAY यथा प्रवाहणो पलेन व्यादत्ततोर विञ्चेषस्या-

भ awarfe भवेदिति | “श्रावश्यकौ ति, तथाच तच्छल्मेवो क्रक्रमेख तौरोपख्थितिर्लाघवादि ति भावः। ननु श्ब्दा्रथलस्यापि विग्रेषशतं सम्भवत्येव wird प्रटतेऽपि quafeawqed

र काथत्वसम्भवे मानार्थं त्वस्यान्याय्यत्वा दति चिन्त्यं | “खावणश्यक्तौति, तथाच तश्छङ्येवोक्तकरमेय तौरधौ सम्भवे तापि न शक्तिरिति मावः | खतरव वेला- दिपदवदुभयच्र शक्तिरस्लित्यपासं। तस्य qian तौर-नौरश्यक्घतया विधिर्शरत्यभावेन तन्नयायानवतारात्‌ | नन्वेवं मत्सरगरब्यादावपि धम्मि प्रतिगे स्यात्‌, ww गुणशक्तगौलादिपदस्य न गुणिग्क्ततवं | यदि चोक्त न्धायात्‌ लाघवेन विगेषणमाचे श क्किस्तदा मत्सरशब्देऽपि तुल्यं । रतेन Targa शक्तिमियामकः HIME च धम्मिंणि तुल्यवत्‌पयोमात्‌ तज्रापि शक्तिरि्पास्तं। नौलादिपदस्य गुणिनि प्रयोग प्राचूरऽप्यश्ङ्कत्वात्‌ समासस्य तथात्वेऽप्यशक्तत्वा्च | लश्तण्थेवोपपत्ता ग र क्षिरिति तुल्यमिति चिन्त्यं । ag तौर unt तच विशि शक्ते गौरबादु पलयत्व स्यादिबत- ary, ‘fagfa, शक्यतावच्छेदकतवे गोत्वादि वच्छ्तौ विशेषयत्वभेव स्यादन्यथा ए्दात्‌ तदुपस्धितिने स्यात्‌ तथाच प्रव्वौक्तगौरवादिश्रेषणमान्र प्रह्वरेवा- सलि, शत्युपाधावपि गौसवेय ग्रक्तेरखोकारे धमु पदात्‌ गोत्वप्रकारिका धोने स्यात्‌ अन्यया धागमपि was न स्यात्‌ धागोपस्थि्थें निमितान्तर- कल्यनागो रवश्च गोत्वेऽपि तुल्यमिति भावः। कथं ग कल्पयेत्‌ दि नोक्तं गौरवं बाधकं प्रतिसन्दध्यादिति शेवः । प्रधमं are wae तमेवेत्वपि बोध्यं | “किन्त्विति, खश्च यज तौरत्वेन yo ase afta,

श्रब्दाख्यतुरो य खष्छे जातिगश्रक्तिवादः। १०९

waa तु तौरान्तरस्य तथा प्रवाोपलक्िते att शक्तिरसतुन तु att प्रवाहेऽपोति चेत्‌, न, गङ्गापद- शक्तौ प्रवाहस्य शक्धत्वेन विशेषणत्वे सम्भवति नोप- waud विशेष णत्वासम्भवे सत्येव उपसशछणत्वादतः प्रवाह va शक्तिः। किश्च acral उपलश्षणत्वं

विकल्पयति, "किञ्चेति, व्यक्रयः शक्याः व्यवहारान्तासामानन्धेन व्यभिचारेण च पट्‌ शक्तिद सम्भवाद्‌ पणस्य परि चायकलमख व्याव- भेनायेमसु गमा्येञ्च Hawa qu गोपदे गोलस्येति वा । wa वा श्क्रावुपलच्वणत्म विषयं ware परमते यथा गोलस्याद्यश्रक्य- लमेवान्यया शब्टान्तदतुपस्यित्यापत्तेः wee गौरवेणखोकारः, अन्यथा धानमपि ग श्क्यं स्याद्भामोपस्ित्यथं निभित्तान्तरकश्यना- गौरवश्च waste ठु्छमिद्युक्तमिति भावः। कथं न कल्पयेत्‌ यदयु-

यदातु गङ्कासम्बन्धितौरत्वेन wa तदा तेनापि प्रकारेण तजन्चानसम्भवात्‌ सम्बन्धिदश्रंनं fe येन प्रकारेण सम्बन्धौ क्ातत्तत्‌ पकारकसंस्कारमुद्धोध्य वत््रकारिकामेव सतिं जनयति । न च गङ्कासम्बन्धित्वावच्छेदेनापि कथं गङ्कासम्बन्धानुभवः स्यादिति avy) घटेन घटवदुभूतक्षमितिवदुगङ्गस- म्बन्धोति बुद्धिरुम्भवात्‌ | न च इत्तिदयविरो धः, गङ्गाया खण्यक्तक्रमेण लच्त- येवो परस्थितेः, wrest fe तौर वत्तेमानस्तत्‌ स्मारयन्‌ तौरत्ववदुक्त- Raa गद्गसम्बन्धित्वमुपस्धापयतौति ferry | न fe तोरत्वोपश्ित- येऽप्य॒क्तकल्पादन्यः Rasta, ्रक्यत वच्छेदके ग्रक्तिवत्‌ लच्छतावच्छेदकेऽपि wear अभावादिति वदन्ति । तच्र ब्रूमः णवं हि गोत्वादावपि शक्तिनं क्पे पत BERNA तद्मकारकस्तिसम्भवात्‌ | यदि च टश्युपस्ापितयये-

{ox तत्वचिन्ताभवौ

प्रवाहस्य न Maa TSN, नापि Wyre गोत्वस्येव शच्छुपाधित्वं गोरवात्‌ |

अन्धे तु तौरे नौरे ख व्यवहार रव विखक्षखः नौरे त्वनुपपतिं fata ग्थवहारो निरूपाधिकत्वाच्छलनधुष- पाद्यः, तौरे aqua श्लोपाधिक रव व्यवहारः, स ख शक्छभावोपपाद्च दति, तन्न, UIT ATA बालः प्रयोज्यस्य तौराम्वितानयनादिरूपं व्यवहारं Uae sei शक्तिं कथं न कल्ययेत्‌ |

करूपं बाधकं न प्रतिषन्दध्यादिति te: । ‘Alcea, ग च गङ्गातोरान्वयापक्षिरिति ठतखओोऽगुयोगः, aw dha PTAC SAAT MALT AAA TATA IT GATS fa भावः।

वारथस्याग्वय दति तन्न wie तो रत्वेऽपि qe तस्मात्‌ तोर्तवेऽपि षर भ्यरासम्बन्धात्िका शच्येव । ग ज गद्गासम्बन्धित्वेऽपि वथेबाश्विति are | लज्न॒तत्‌सम्बन्धामावात्‌ तदिदं वच्छति तत्‌सम्बन्धे तवूसम्बन्धामावादिति | ग च संयोगे खसमवायवत्‌ तत्‌ सम्बन्धेऽपि तत्‌सम्बन्धान्तर अन्यया गङ्कायाः सम्बन्धं इत्य षद््र्थानुपपत्तिरिति are । agit तथापि तदमुपपसे- र्ति । ददन्त॒ स्यात्‌ नोलोघट दत्यादाविव विशिष्ट खव Tea aut तथापि इत्तिद्दयविरोधस्य बच्शेपतवापत्तः | केवलादिि्स्यान्यत्वाव्‌ प्रजव- लोभाय तस्य सफटल्वात्‌, णवं यथा शक्तौ शक्तिसथोक्तं | wet ततृसम्न्य ततृसम्बन्धा्तरसम्भवात्‌ लच्चणेव, यड येन विनेचादिन्धायेन गङा्रलामो- sme । आतणव usages इत्यापि राजसम्बन्धित्वेगेव Geena: | तस्मात्‌ TAI Veg तोरमान तेनबाग्रे तदजुमव इति aa fear वक्लाम- उक्षप्रकारेख न किन श्छणयबेति |

WRC Tyas WaT: | (oR

अथ waea तौरत्वेनोपखितौ तौरान्तराग्बयो- ऽपि स्वात्‌ गङ्गातौरत्वेैवोपस्ितौ युगपदृहत्तिदय- विरोधः गङ्गोपशितेः शक्तिसाध्यत्वादिति चेत्‌, wa- खाधौनतौरस्मतेनं गङ्गासम्बन्धित्वेन तीरं विषयः, किन्तु यदस्तुगत्या गङ्गासम्बन्धि तदेव तौरत्वेन परि- चयते सम्बन्धिदशनजस्मृतेस्तत्सम्बन्धविषयत्वात्‌ यजा

‘a तौरमिति, नियमत इति ta: ‘fafeafa, सम्बन्धिदेगं Saw येन रूपेण सम्बन्धो प्राक्‌ श्ातस्ततमकारकषंस्कार- भुदोष्य तत्‌प्रकारिकां तद्ोचरामेव afta जनयति न लन्यप्रकारिकां wafawat वा तथाच तौरलेन सम्बस्धिभ्वाने तत्कारिकेव तश्रा अगोचरेव तिः, षदा तु गङ्गगसम्नन्धितीरतवावणच्छेदेन तीरलारु- wae तथेव way प्रकारान्तरेण । भ च गङ्गासम्नन्णिलावनच्डे- देन कथं तत्‌खम्बन्धिलानुभव इति वाच्यं । घटेन घटवद्गतश्ञ- सितिवङ्गङ्खासन्वन्ि TX गङ्गाखम्बन्धोति बुद्धिसम्भवात्‌ । न च हक्तिदथविरोधः, गङ्गाया अरपयक्कमेण खणयेव उपसश्धितेः भक्ष खम्बन्धो हि तोरवन्तमानसत्‌ स्ारकस्तोरत्ववदुक्क्रमे TTA ज्विलञ्पसखापयतोति fargo, भ डि तोरलोपख्ितावण्यक्ष- भ्रकारादन्यप्रकारोऽस्ि शक्धतावच्छेदके शक्िवज्ञच्यतावष्डेदके- $पि eworn अभावादिति सम्प qefafa । तस्सम्बन्ध्य विष - ` केचित मणिदन्मते रततिदयविरोधस्ादोषलेन उपख्डिततीर-नोरमोर- MATA मक्ातोरत्वेनानुमव KUTT: |

'वतृखन्बन्धविभयत्वात्‌' सम्बन्धिविषयल्वानियतत्वादिष्य्थः | ग प्रर-इस्ि- 86

dog तक्वचिन्तामणयौ

पद-इस्तिदशेनात्‌ पदा्थ॑-इस्तिपकस्मतेने पद-इत्ति- विषयत्वं | अतरव लोराम्वितवाक्षाथेवोचेऽपि न गज्गासम्बन्धित्वेन Me विषयः। अपि च गङ्गायामि- त्यादिप्दानां मात्तोक्त्वेन प्रामाण्यात्‌ संभूय पदप्रति- पा्याग्बयवोधकत्वमेकवाकधत्वमवगतं मुख्याबेखायोग्ब- दति योग्य ाकाह्ितश्चासुखयायऽपि पदप्रतिपायः करयते, अन्धयेकवाकषत्वभङ्गप्रसङ्गात्‌। न चापदा-

ary सम्ब भ्धिविषथत्वानिथतलादिव्ययंः, "न॒ पद-इसि विष्व नियतमिति शेषः तौर विषयः, नियमेनेति we) भन्वष्याडइत- तोरपदाभ्बामेव WHA HTATS किं टश्यन्तरे णेतयुकषखाघवे यत्पश्व- मुपपनज्िमपि aweaare, “रपि चेति । वस्तत्र कवाक्षतलपद्ेऽपि अष्ार्योभयकण्पनापेचाया अथेकण्यनापचे खाचव मित्येव कोजमध्या- हारकश्पने तु ग्रष्टकर्पना गौरवमिति ठण्यकरमेव कश्यमिति aM

विषयत्व, नियतमिति we: | “तौर विषयः”, नियमेनेति te | मनु नौलोघट- RATATAT SAM TET गुमवो ग स्खात्‌ तज Araaqges वदनुष- श्ितेरिति चेत्‌, नौलसम्बन्धिल्लेन सामान्यवस्तत्‌ सम्बेन्धिमाजोपखित- योग्यवाबजेन विश्रेषलाभात्‌ | गनु गङ्गायां गलं तोर घोषद्चध्याहतपदा- भ्यामेवोक्षवाक्धप्रामारोपपतसो किं OAT AATCC fdwrantiaaarate, ‘ata चेति, “न्धयेति ध्याङारादिकल्पव- emt: | न चेापत्तिः, तस्यौत्सगिकलत्वात्‌, खध्यादारे शब्दार्थो मयकख्यव- fafa गतैरवमपि बोध्यं। ‘ATAU: शब्दा प्राप्यस्य Wee

WTA श क्छिवादः | fey

aq योग्यतादिमताग्वयबोधकत्वमल्विति are | गङ्रापदवेयथ्थप्रसङ्गात्‌ । प्रतिपादयता च शश्षणौयस्य eat स्मार्थ॑सम्बन्धेन म तु शक्ता गौरवात्तदन्बय- बोधखेतरपदेभैव | शच्चयोपस्थिलस्य पदेनाग्बयो बोध्य- तेऽग्ध तथा दशेनात्‌ इति चेत्‌, न, Weta पदोप- स्यापितत्वस्येव wera । यद्यपि शा छणिकस्य पदा- न्तरेण सम्भूय न प्रतिपादकत्वं अननुभावकत्वात्‌ Ca च न सम्भुयकारित्वं अतरव भैकवाकध- त्वमपि, तथापि घोषादिपदानां समभिव्यादतपदप्रति- पाद्याम्वयवबोधकत्वमवगतं तच्च म aqui विनेति तां कल्पयति |

यत्त॒ सामान्यतो गङ्ादिपदार्थान्वयो wa इति

गङ्गापदेत्था पाततः, श्ब्दातुपख्चाणस्त शाब्दधोवदि्भाव एवाकाङ्घा- विरहादिति परमायेः | “लाघमेनेति, warafesitvenfarenr पेया शक्रिपुरस्कारेण पदलावच्छिलोपश्छा पितलस्छ गर्लादिति भावः। वसतः शर्वा परोपस्ापितवयं तन्तं लाघवात्‌ ग तु सग्रहा पदोपय्वापितलं गौरवादस्ति च mater तौरोपखापकलं गङ्गापदस्य श्रतणएवा काश्रपदोपख्छाप्यग्रन्दाभयलस्ाग्बयक्तौ विषयत-

बोधबद्हिर्भावापत्तेरिव्ययि बोध्यं । “शक्येति ख्ये, WLM WET- पदस्यापि तौरोपख्यापकतवात्‌ खांप्रपवेे गौरवमित्वा्चलाधवेनेति | ल

{oq तत्वचिन्तामबो

तद्रस परम्यरथा गक्रादिपदाथैञ्मारिते तरादौ waar Hea इति, तच, प्रथमं गङ्गापदार्थाग्बय- बोधकाभावादन्बयगोचेऽपि शघ्षणया गङ्गापि चित- तीरस्य चोषाग्वयवोचेऽपि गङ्गया अग्बयवोधाविषय- त्वेन तदग्बयस्यारघ्षशात्‌ |

यत्त॒ गङ्गायां घोष इत्थादेरेकवाक्षत्वं पद्स्मारि- तार््ाग्वयनोधकत्वरूपम वगतं AS यद्यपि गङ्ापदा- धस्य साक्षाद्घोषाधारत्वायोग्बत्वात्‌ म सम्भवति, तथापि गज्गासम्बन्धितौरे योग्बे घोषान्बयात्‌ लौरा- बच्छेदकतया गङ्गापदाथंस्य चोषाग्वयादेकवाकघत्वं सम्भवति | अत रएवेकवाक्षत्वस्य सामान्यतोऽवगत- पदार्थम्बयस्य च Tara गङ्गा पदस्मारितस्वाथस्मारिते MIE TURAT BAUM ACTA तयोरन्यथा WE

मिति । “शच्छेति प्रुताभिप्रायं, शामान्यत एव wfa प्रति पदानां सन्ूयाजनकलादिति । 'गङ्गादिपदा्॑ति प्रवा हेव्ययंः, एव- मयेऽपि । नलु गङ्गातौरलेनाण्वघबोधनियम एव तदुभयरका । भ च सम्बन्धितावच्छेदकतथा गङ्गालौरलभाने तङ्धोगिचमः, arc eraurfa तत्छम्बस्धिग्रहादतः श्या प्रवाहो wewer तौरत-

च्येति प्रह्लताभिप्रायकं, era णव सम्मृथागगकण्वात्‌ | “गङ्गादिषदाति antag: (प्रथममिति, खयोग्यत्वादिति मावः | ‘agra इति तौरत्े

श्ब्दास्यतुरोगखच्छे शक्तिवादः | (ee

प्रसङ्गादिति, तन्न, Atrreer घोषान्वयबोषेऽपि ww- पदाथेस्य तदन्बयबोधा विषयत्वात्‌ |

अथ गङ्गातौरत्वेनोपस्थिते घोषान्वयवोधात्‌ भवति गक्रायास्तोरावच्चछेद कतया अम्वयबोधविषयत्वमिति चेत्‌, न, गङ्गापदाद्‌गङ्गा-तौरयोयुगपदू परस्थितौ इत्ति- इयविरोधात्‌। न श्रुभयोः शचा लक्षणया वोपस्थितिः सम्भवति भव शश्चणास्वाभाव्यात्‌ Haney खार्थ- सम्बन्धित्वेनेव लशघछणोयतौरादेरुपस्थितिः, अन्यथा तौरमाबाग्बयप्रसङ्गात्‌ | तथाच Ness गङ्गोपस्यि- तिरिति चेत्‌, न्‌, गङ्गासम्बन्धात्‌ तौरस्य स्मृतिः सम्भ- वति न तु गक्गासम्बन्धस्य तत्‌सम्बन्धे ततसम्बन्धाभा-

भिन्युभयडस्तियौ गपद्चनियमा्तया सौनिथमो are) ग चेवं सम्भवतौत्याह, "गङ्गेति, 'उन्तिदवेति Tenge, eget ठन्ति- इयमरटत्तावपि खतन्लपदायेदयोपश्धित्या wz: avery चट- SUPER ATTA दषणं ew) नतु mee खभावाधोनं- न बोधकलमपि तु बोधकसम्नन्धमोधाभौोनं तथाच गङ्गा सम्बन्धित्वं तौरलवत्‌ सम्बन्धबोधप्रकारतेन भाषत इति यद्य भिमतं सदा नियमो न स्यादित्युक्तं । तथाच wanda A वदुपतिष्ठत इति तथा स्याह, न तु गङ्गासम्बन्धस्येति, “वाबन्धि- प्व वद्भागपच्े शरदं । तदभिप्रायेथेवाद, "तौरस्येति, ‘aay इति, च्यात्मायादिति मावः। एतच्च MEAs ewe, अन्यथा सन्बन्ध-

९०८ वश्चचिन्ताममोौ

वात्‌ । अतर रकसम्बन्धिनच्रानात्‌ अपरसम्बन्धि- छतिरपर सम्बन्धिसम्बन्धाविषयत्वनियमः यथा पद्‌ हस्तिन्नानात्‌ पदा्थै-इस्तिपकयोः स्मृत न पद्‌-ड्सि- मोविंषयथत्वं पदै पदस्य हस्तिनि हस्तिनः सम्बन्धा- भावात्‌ | सामान्धतो गङ्गापदार्थाम्बयो नावगम्यते बोधकाभावात्‌, MAU च शब्दात्‌ परम्परया WI- बघासहशस्यान्बयपरोपस्थितिरूपा शक्यसम्बन्धादशक्धा-

सम्बन्धा विषथलनियमः' सम्बस्थिसम्बन्धविषयलवानियमः, नलब्यत्या- सात्‌, "न पद-इस्तिनो विंषथल्व, नियमेनेति शेषः । wid wee कस्येताष्याहारतोऽपि प्रामाष्यषम्भवारित्यत Wy, सामान्यत इति, उक्षरूपैकवाक्यलग्रहो ग nema किन्तु चोषादिपदानां = मभिग्याइतपदस्मा रिताथ विशिष्टार्थ शुभावकल्खवण्यकवा वपत्र एवेति भावः । “परन्यरयेति ग्कषधसम्बन्धेनेत्ययेः, we गौणोप-

सम्बन्धस्य fare तदभावात्‌ eras वच्यति, (राजनिरूपितएखष सम्बन्ध- स्ये्ादि | “सामान्धतोऽवगतेलयादय्तं द षयति, “सामान्यत इति | प्राचौनम- तमा, 'शच्चणा चेति, शब्दाजन्धापि तादृ ग्रतो रादयुपद्ितिले्चखा स्यादत- oe, “शब्दादिति | धघटपदश्क्किभ्नमाव्‌ पटोपरश्धितावति्थापतेराष, “पर- म्यस्येति | SRI खन्वयागुकूलत्वं Wena तेव श्ङ्किङ्भतिरपि तथाभूता wea स्यादत उक्त, तदित्न्ये। शक्तिद्धति- जन्धत्वमते Weare, अशक्येति, गौणोपस्धितिवारबाय “धसदृश्पदं सादृष्छान्यसम्बन्धेन तदुपश्ितिरूपेत्धथेः । रुतेन प्रमेयत्वादिना was सादृष्यादसदृ्ाप्रसिडिरिखपास्तं । गन्वन्वयपरत्वमन्धानु AE ५

श्ब्दाख्यतुरीयखण्डे श्रक्छिवादः | OE

सहशम्वयपरोपस्थितिरूपा वा अश्कवधासहशाम्बय- प्रतियोग्धुपस्थितिदहेतुः खश्रक्धसम्बन्धो waar पर- माथः, उपस्थि तिहेतुहिं दत्तिः शक्तिवत्‌ । अतव qua खार्थ॑सम्बन्धेन लश्योपस्ितिसम्भवात्‌ न तदर्थं शक्तिः । न शैवं राजपुरुषादो Teena:

खितिवारण्ाथ श्रसदुश्ष्येति, we ageea सम्नन्धलात्‌ । न साखदृश्ा प्रसिद्धिः, असद्शस्येव्य ये विगरेषणेन सादृष्यान्यशकधसानन्धला- भात्‌ । न चाश्क्यपदवेध्यै, शक्रेरपि शक्धसम्बन्धलात्‌ तदर्योऽपि wera पय्यैवसितं, तथाच शक्ति-सादुष्यान्यशकधसम्बन्धेन श्रष्द- लन्यान्वधपरोपख्ितिरिति विवकित विवेकेन qed एवमयेऽपि । न चाभेदः, तजान्वधप्रतियो गिलेनेवानतिपरसङ्गे शब्दपदपरित्धागेन विशेषादिति । शरग्क्येति शक्तिषादृष्यान्याग्वथपरोपश्वितिद्ेतुः area इत्ययः, तादृग पसितिहेतुरिति हेतुगभविश्रेश्रण- मतस्तदिटणोति, 'उपस्वितोति, “्रतएवेति, weaned तत्‌ खानौयेन

THIER वा, नादयः ्रब्दपदवैयर््णापातात्‌, TE घटपदादिना सम- वासघटितपरम्परासम्बन्धेनाकाश्यधर्म्मो पस्धितावतिप्रसक्तेः श्या पदां रेव छरखमिति प्रारोक्तेरप्रकयपदवैयर््याचे्यसेरा, “परकधसम्बन्धादिति, श्रक्िरपि प्रक्षसम्बन्ध एवेति माग्रक्धपदवैयथैलादवष्यं, तथाच श्रक्ति-सावू- श्यान्वश्मक्धसम्बन्धेनाग्वयानु कूलोपस्धिति रूपा Farr ama: अगग्येति क्धिसादृताग्वयानुकूलोपद्ितिदेतुश्य कधसम्बन्ध दथः | Saat श्‌- हधन्वथासिदडिप्रमोजकतमा RAAT Bey तत्वा्यकारितया wWee-

८० वत्वचिन्तामडौ

राजसम्बन्धे राजसम्बन्धाभावादिति aw । Nat रान्ना aaa विमा सम्बन्धस्य सखछयितुम शक्वत्वात्‌, अन्धयातिप्रसक्रात्‌। A Manse, राजनमिरूपित- पुरुषसम्बन्धस्य खसम्बन्धसम्बन्धस्य ख मिश्नत्वात्‌। wat भुख्यपरत्वेऽपि wan स्याच्छबधसम्बन्धस्वय तरादौ awifefa चेत्‌, न, waarat तात्ययधाभावेन शक्ते

तच्छान्यथाखिदडधि रतो चदुपख्ितिख्ं चणा कथं तथा शश्वन्यथाधिद्धि- रतत्काय्येकारिलात्‌ तथाच Wawa तदन्ययासिद्धिष्ठरा wey afe a तत्‌काय्यैकारिणणौ aq तदा यदि amare स्ठादिति भावः | एवं aaa equ मन्ते दपख्वितिस्तणा विङद्धेति भावः। ग चायं तुख्योऽसुथोगः, “शरषधसम्बन्धादि ति शक्यसम्बन्धश्चाना- fame: तथाच विनापि सम्बन्धे सम्बन्धन्नानादुप्वितिस्तजा विङ्ङ्ा मतु वद्दुश्धतः सम्बन्ध इति तात्पर्य्यात्‌ । “शक्धेनेति, विना wai ATT न सम्भवति । भ च BNET तत्‌, कचिह्धमस्य विश्रेव- दशनवदेनासम्भवादिति भावः। wae सति उपस्ितिदेतुतथा त्वथापि सम्बन्धाभ्चपगमादिति भावः। “अथेवमिति, safefice नाकि तद्धेतु अम्बन्धोऽस्तोति भावः | उपसख्ितिद्ेतुः शक्धसम्बन्धोखथ- रेति खशूपयोग्यतागम यदि श्चणायंमापाश्चते agente: wel- सम्बन्धरूपेव ग॒ तदु पद्ितिरूपेव्वयैः | "एवं, ध्रकधसम्बन्धस्य wwyare-

rath, ‘Waifs, उपस्ितिलश्छगाल्वपच्छेऽपि तदेतुतमावण्छमन्यपममा- दिति ate | “शयेवमिति, रपश्ितिख् वदा menfe awa stent

SERRE aS शक्तिवादः । ९०१

fea qrerrerasta सशशाथा मुकैत्वात्‌ उत्तेतात्थजा- नुरोधित्वाते । aga “ararinfy हिमे तु इे- wary’ via, गो षदादेख खपरत्वे arta म शक्तिः साथेसम्बन्धेनैव सोधद्ितिं सम्भवति ।

अन्धे तु पदानामोत्स्गिकंमर्थं परत्वं तदभावे खध- रत्व॑गासुधारयेन्धादौ वाच्थाविवश्षया va शाभ्वि- ताभिभामादिति, wa, ठति विना खपरत्वस्यानिर्वी- हात्‌ अन्धिथां रत्यन्तरोच्छेदः तत्पदाटैव तदभ्वितामि- धानसम्भवात्‌ |

पधानगभे Tee, "लकच्णायाभिति, ^तात्पर््याडधि इन्तिरित्युप- दितान्वथपरषम्बन्धाभिप्रायेण | aq afe शरङ्ि-साद्ृष्यान्यः सम्बन्धो Weal तदा खपरत्वे शक्रिरेवार्यम खमं पे शक्तेरेव खम्बन्धस्छ सत्वादिति तजर खचणेति कथमित्यत are, "गोपदे ति, खायेसम्बन्ध- war fe शक्रिस्तज ग तु श्रक्किलेम विषय एव शक्तेसत्वेभ सम्बन्धत्वात्‌ ! न च पदं तदिषयः, किन्तु agra, तदुक्तं “खार्येति, qui विषयेति यावदिति भावः । शटत्यन्तरे ति, च्रजाग्नर ग्ब्दः सन्पाता-

इति माकः । “लक्षणायामिति तात्पर्य्य भत्वेन woarert शक्तेरिव Fee

परशत्वेन च्छाया मूकल्वादिकि aa) ag यदि एक्ि-सावृश्यान्यग्रककष

सम्बन्धो सच्चा तदा पदस्य खपरत्येऽधि waaay स्यादिदंवेाकन्तिमाष्,

"मेवद ति । Aarne व्थनुपयत्थादिनन अंर्थपरत्वामोवि, कदेव etal,

"जमिति vert उश्वारंयानुयपत्तेरि्धयैः, तथाच चिं repeat माङ 1 86

> तज्चचिन्तामलौ

ममु पद्गोखरशओ्रोबजनितप्रत्यक्ो पल्ितखपरत्वमेव पदानां, तदगम्बितखा्थाभिधानन्तु पदान्तरेख । न इ्युपस्थितेनेव स्वार्थाम्बयः पदेनाभिधौयत fa व्युत्पतिः, किन्तृपखितिमाचेण लाधवादध्याहारे तयेव स्वौकारात्‌ लक्षणादौनाश्बोपश्ितिरूपतया तदार चाज्विताभिधानोपयुक्कत्वात्‌ सक्षणात्वाद्यसाधारख- रूपेख तदूपयोगे परस्यरव्यभिचारादिति चेत्‌, न, aula अयौगपद्येन पदगो षरप्रत्यक्षस्याभावात्‌, भावे

अध्याहार इति खमते । नमुपख्वितिमाचष्द waa किं लणण- era IY, 'लखणाटौोनामिति, तजोपस्वितेरेव at विना we- wafefa awa: ‘sufefaquaar’, उपस्थापक सम्बन्धङूपतया नेति गेषः। sufefaaaa जनकले daar, ‘wewafa, 8 तिलं यदि शाष्डान्वथबोधानुकूलोपख्ितिगभे तदान्योन्या्रय इति खच्वण्णा- लादिपरं are तथालाननुगमादुपखितिलेनेव जनकलमिति भावः। नतु तदुपनोता च ओजविषय इत्युक्षमत एव पदं श्टणोमौत्यबा- धितासुग्यवसाय इत्यत Bry, भावे बेति। मनु प्रत्यखमूखिका स्यतिः

मन्टेवमन्वयप्रतियोग्यनुपश्ापकतया तदजुभावकं म fea are, Az- ज्वितेति, “खध्याष्ारेः qufwrett | शक्धसम्बन्धो लच्तणेतिमतमाचि- are, (वहारा चेति उपस्धितिडारा चेत्यर्थः, सा चोपस्थितिः पर्दे यदि faxt तदा fa waaafa wa ‘agurefa, तथाचोपस्थिति- Wa हेतुत्वमिति भावः। “भाषे वेति, उपन यवश्रादिति मावः। ay

~~ ऋक

WTC ayes शक्विवादः | {<a

या योग्धतादिविमश्णपेश्षया प्रत्यस्षस्यातौतत्वात्‌ | किष्वेवं गामुच्वारथेत्थादौ विकृतं गांपदमेव उश्चारस- कम्ब स्यात्‌ तस्येव श्रोषप्रत्यक्षत्वात्‌ न aaa गोपदं, रकमुच्चारथेत्युक्तो च न प्रतं पदान्तरमुञ्ार शकभ्पै स्यात्‌ किम्येकसुखारयेति पदमेव, सत्यन्बययोग्यसम- भिव्याहृते प्रकरणादेरसुपयक्रत्वात्‌। अपि चाध्या- हारे टत्त्यपसश्यापितेनाभ्विताभिभानमनस्तु तस्यापदाशं- त्वेऽपौतरपरैरम्बयबोधात्‌ अभ तु GSI पदाथेत्व- मवश्चं वाच्यं तच्च इत्त्यन्तभा वादेव, अन्यथा गाम्घु- witaanal दितौया अच्छावाकौयं सामेत्यादौ ख द-

ष्यादित्यपरितुग्यन्नाइ, ‘fagfa भनु विहतस्य प्रत्यचो पस्थितस्ापि कममत्वेनानुपस्थिते्नश्वारणएान्वथः किन्व विङृतस्य तस्य तत एवदितौ- था्रुतेरित्यसखरसादाइ, “उच्चारयेत्यक्षाविति, इदमपि न प्रक- रणस्य तात्पय्येगाहकलत्बेन बलवत्वा दित्यस्लरसादाहइ, “रपि चेति, “टनत्तोत्यस्मग्मते। wae प्रतिपाद्यलं तच्च शाब्दबोधानुकूशो पख्िति-

प्र्यच्तमूलिका wie: स्यादित्यर्चेराहइ, ‘fasta aq fancy प्र. atifeaaty ahaagufeattercare: किन्त्वविङ्कतस्य लत wa दितौयाश्चतेरि्थरचेरा, 'उचास्येगयुक्तौ वेति । मजु प्रकरयस्य तात्पर्य मादकत्वेन बलत्वभित्यर्चेरर्याध्या दार मम्धुपे याइ, “खमि चेति । “खन्डा- वाक्यमिति, खच्छावाकग्गब्दस्य यदि लच्तणया म खपरत्वं तदा face तस्मात्‌ wernt ग स्यादिति तदौयत्वेन सामान्धान्वयो भ खादि-

qs बस्वचिन्तामयो

Baa ज स्वात्‌ WAM लिप्रदविकत्वात्‌ तस्मान्न ज्ररत्य्ासुशखासनात्‌ | किष्ब मोर स्तौत्छादौ उभयः परत्व्षम्भवे छपर त्वमेव स्मात्‌ खस्य FAY WAI स्थितत्वात्‌ | प्रत्यक मूखलक्रस्मृतचदाथेस्यान्बयो भवतौति नेत्‌, म, TMI WBE अन्वय परत्वा- fagaiq तत्परसन्निधानस्य अच्धित्ामिभागोपयो- गात्‌ । . freq विभच्यपनोतास्वयपरकारकस्धेत्वादिना- नुपखितस्याकाङ्काविर देख fares, न स्वात्‌ । gue दितौयाजेकस्भेत्वाग्वय इति चेत्‌, न, विभः

faves तच्च प्रत्चोपख्िते तदमुकूशतवे नास्तोत्यर्वेराइ, “किति, TUG स्मतिरङ्ग ग तु प्रत्यकं सा च न ओोप्रेत्या श्द्ते, “प्रत्येति, 'उक्षदोषादिति ताद्‌ शते रप्यर्थोपस्धित्यपेश्या wearer: | ननु तात्पय्ैग्रहादिक्लम्नितापि खा बखवतौत्यत श्राह, "पदाति खभयच तात्पर्यां गिखयेऽपर्थानुभवस्येव सम्वैजानुभ विकला दिल्य्षः | नमु ्युत्पन्िबलादेवार्यागन्यनोधकत्वमतणएवौ त्मकं तदित्यत- आह, (किञ्चेति । भरहत्धरथेति प्रति शरहषपस्ा पितेत्यचेः, awtre-

men, wae हेतुमाह, ‘serala प्र दमूलकसुद्तिविषयपदा्स्येबे, प्रक्ठिगहकाले गोः प्र्च्त्वादिति मावः | “उक्कदोषादिति तादृद्मस्बपे- चया waite: whereas! aq तात्प््यग्रहादुव्रिजभ्बितापि ज्ञा बलवतो, “पदाति प्रथमं श्रो प्रोपरश्धितखपरत्वस्छेव निख्मात्‌

श्ब्दाख्यतुरोयद्डद्छे सङ्धिवादः। ६८}

प्रर्प्व्बागितस्वर्बाग्बयबरोभकत्रस्य ब्थत्यज्िसिद्त्वात्‌ | अतरव गङ्गायामित्यन सप्तम्प्र्थाग्बय्याथं' AT SAAT अन्धा समत्यपनोततौर स्यान्वयत्रोधसम्भवे WaUkl- च्छदः | Aad अवगडुद्‌शमारेत्यादौ निरयकेु Baa न स्यात्‌ खाथसम्बन्धाभावरात्‌ nadia प्ते वा स्वरूपे क्रियान्वय इति दूषितमेवेति चेत्‌, न, a fe भवगड़द्‌शमारेत्यब समुदाये दक्ियाग्वयः, सश्रुदा यस्वोश्चारणासम्भवात्‌, किन्तु इन्दानन्तरणश्रुत- क्रियापदेन प्रत्येकबर्णे स्वार्थाम्बयवोधनं, प्रत्येकस्य च शक्रत्येन स्वाथेसम्बन्धादेव Say TAM स्तोभे- ऽप्येवं, waaay ख स्वरूपोपस्यितिः शक्ति

ठन्िसाधारणं तन्तात्‌ पय्यविषयतादिकश्च तत्‌खाधारणं शषिविति भावः । “शचणोच्छद इति पदगिष्टश्णारूपटश्यच्छेद Tae: । “इच्चार णाखम्भवादिति सम्भवप्राचुणादुक्र । agat जवगड़द प्राः

तस्मेवाग्वमः स्यादिव्यथैः, “प्र्ञयर्योति तच्च रत्तिं विना नेति quca ल्त. atare:, 'उश्चारखासन्भवादिति aaraurgarem | वसख्वतो नवगडरश्राः at इतयज्रापि प्रलेकभेवाग्बयस्तावतेव खाथसम्बन्धेनाग्धये मिलिते afeq शक्तेरकल्यमादिति । ग च ते षडित्यच षटलत्वान्धयो म yaa श्ासव्यदटस्तित्वादिति are | तत्रापि प्रद्ेकलच्तणाभिरपसश्यापितेषु षटल्वा- न्बबखममवात्‌ घट-पटौ दापितिवत्‌ उक्तलच्तगयेबोपयत्तौ wine म्नानामाव canara विब्करोति, “खाडरिति, |

९८१ avaferntaait

मात्‌, निरथैकस्य खरूपे शक्तिरेव cwrat विने- वोपस्थितेः शक्तिसाध्यत्वात्‌ इत्यप्याहः |

wa तु पदस्य खबोधकत्वं eft विनैव खभावात्‌ अन्येन छन्यवोधनेऽतिप्रसङ्गात्‌ शक्तिकल्यनं स्वबोध- कत्वे च न तथा, यथा धटस्य खबोधकत्वं सखसम्बन्धं विनैव | waa स्वबोधिते खस्मिन्‌ विभ्यर्थान्बयोऽपि। ज ख पदस्य स्वभावात्‌ खबोधकत्वे सव्व स्वबोध- प्रसङ्गदइति aw इत्यादिपदस्य खार्बान्बयानुप- aaa: सहकारित्वात्‌ यथा धटस्य खबोधकत्वे इ्ट्दरियसम्बन्धाद्यपेधेति | यत्त॒ स्वा्ैसम्बन्धिनि arate लक्षणा तत्‌- aaa तत्प्रतोतिमुदिश्योञ्चरितत्वमिति, तन्न, लष्यस्मृतये CAAT सा च स्वाथेसम्बन्धन्नानादेवेत्य-

maar इत्यजापि प्रत्येकमेवान्वयः तावतेव areas मिखिते afaq शक्ेरकल्यमादिति तत्व । श्रतएवास्लरसादे क- देशिमतेऽखरसोऽपि नादृतः । श्रन्येलिति, सबोध कत्वेऽपि खख प्रत्यथैत्वाभावेन विभह््र्यानन्वय इति तथाच अत्पत्यन्तर कर्पन- मित्यस्लरसो द्रष्टव्यः |

‘ea त्विति, want खस्य प्च येत्वाभावेन विभ्व्य गन्वय दरयखर- सोऽच बोध्यः | "अधिकस्य" तात्प्धस्य, “अन्योन्येति लच्छानुपस्डितौ aa

प्रब्दाख्यतुरौयखण्डे शक्तिवादः | ६९८७

पिकस्य व्यथेत्वात्‌ | सम्बन्धधोौः स्मृतिहेतुः aat न तु तात्पस्ैधौरपि तस्या ल्यस्मृतिजन्यत्वेनान्योन्धाश्रय- प्रसङ्गात्‌ | TTA लक्षणावो जानुपपसिन्नाने- ऽग्बयानुभवे चोपयुक्तमतोऽशकयो पस्थि तिस्त डतु: wae- सम्बन्धो वा लघछशेति त्‌तस्वरूपे तात्पयेमनु पयुक्तमेव | eg तात्पर्य्यात्‌ लक्षणा “maaife efufcfa 4 SAMA, वस्तुतो WA तात्प्धमस्तोत्येवम्यर | fastt मुख्येऽपि तततात्पय्यैकत्वमेव eface किं शक्ता, तात्प मेव इस्तिं विना न निवंहतौव्युष्यत-

I

"अधिकस्य तत्मतौतौ च्छयो चरितत्वस्छ, “अन्योन्येति, safer तज तात्पथ्यैपौखस्याञ्च सेत्यभ्युपगमादिति भावः । नन्वेवं शचणा- we तात्पर्यां यैविधानं कोपयक्तमत wre, ‘adil, ्रत- दति, मतभेदेन कण्पददयेऽपभयया तात्पय्ये न ॒शच्णेति भावः | arenas न खरूपं न वा कल्पमावोजमित्ययेः, कल्यनावोजले तद्दावश्चकतया तत्‌ खद्ूपत्वशङ्ाप्यवतरेत्‌ तदपि मेति भावः। मसु यदि ग तदोजं तदा यन्धविरोचध इत्यत श्राह, तात्पर्य्यादिति, खोऽपि खरूपनियममाइ ग तु धोनियमं यतो वि्ष्येतेति भावः |

स्यापि यशीतुमग्रक्धत्वादि्थंः । wed ल्तणास्परले तात्पर्ग्यान्वयाद्यनु- विधानं भ स्यादित्यत ale, 'तात्पग्येश्लागखेति, (ल्त गावोजेति लक्षणा - कर्पनावौनेत्घथंः | पूर्वेषां प्रन्थविरोधं परिहरति, ‘og इति, अन्यथा

। 9 > त््वचिन्तामणौ

दति चेत्‌, तं लक्षणापि त॑जिवाहिकैव न तु तदेव । अपि च तात्प्यीनुपपत्तिशीक्षशाकौजं न तु तदनुप- पतिरेव agit विरोधात्‌ | अअंतरवाश्केये ara भ लक्षणां टन्तस्तात्पैनिंवीहकत्वात्‌। faatea- संम्बन्धमपश्यत आप्तस्य तात्थर्व्याभावात्‌ं। शतां wea वा पदादमुमथं' जानात्वित्यभिप्रौशले पदप्रयोगो न तु तात्प्यारेवायमभुमय श्रास्यतौति बुद्धा तात्यैमाचस्य हिवि सवस्य ate प्रयोगौ मानार्थोच्छेदख | स्वाथेसम्बन्धेनेदं way बोधयि- ष्यलौति वक्तरभिप्रायोलक्षणा तदभिप्रायत्नानं विना श्रोतुलेश्यानुपश्यितेरित्यन्ये। wt अयं छमि-

ee - ---------~ ~~~ ==

—

‘wad तातपय्यस्य इत्तिले, “श्रपि चेति, चद्चपि तात्पर््यानुपपक्ति- लेच्यतात्‌ पय्येश्चानमेव पय्येवसितं न तु शचखणावोजमित्यस्यापि 4 शच्या मुभवे कारएमिल्येवायं इति भ क्यार, तथापि सामा- न्यतोऽन्वधानुभवमाचे तात्‌ पथ्येधो ईत्‌ लंच्धानुभवरूपे विशेषे केति मतभेदेन कश्पभेदोपादानं द्रष्टव्यं । “विरोधात्‌ एक्योपपादकौ- पपाश्चत् विरोधा दित्यः । शक्यसम्बन्ध एवेति, weft

पेश्म्यनन्वयोऽपि स्यादिति war) ‘eed इति, खच पुर्वं Fag नावतरतौति faite: | “werdfa, एक्धसंम्बन्धयष्ं विणाषौति He, ननागार्चेति, उक्घलच्तययेवं Wace featete भावः | भजु प्रंयोमंनिनि-

WAAC ASS WHAT: | १८६

प्रायः प्रयोगनिमित्तं यथा शल्धायमथं बोधयिष्यती- त्वभिप्रायः नतुस रव लक्षणा गौरवात्‌, किन्तु खा येसम्बन्ध रव लक्षणा तत रव लब्योपस्थितिसम्भवत्‌ इतेस्तचेवोपयोगात्‌ तस्य चाबोभकत्वे खार्थं सम्बन्धे- नायं बोधयिष्यतौत्यमिप्रायवान्‌ वक्ता नाप्तः स्यात्‌ | तात्पग्थधौसू्वम्बयबोधे हेतुरित्युक्तम्‌ | शवधसम्बन्धा- विनाभाव रव यष्टीः प्रवेशय as: करोशन्तौत्यबापि प्रवेशन-क्रोशनसमये यष्टिधर-मश्डस्य पुरुषयो य॑श्टि-म- च्चा विनाभाव wa) wee छवचिणोयान्ति काकेभ्योदधि रख्यतामित्यबाजहत्छाथलघ्षणायामपि डचिणस्तत्सम्‌- इानन्तगतेनाच्छबिणाप्यविनाभाव रव | काक-कुङ्रा- Vat दध्युपधातकत्वेन युगपदुपद्थितिसमये काकस्य कुक्गराद्यविनाभावः। यच त्रुपधातकन्वेन काकमाब-

स्येवापरसम्नन्पिस्मारकलान्ञा विनाग्रतन्ञानमा Vea: “द्र विना- भाव एवेति, गङ्खगागदसय तोरवक्मद्यादावप्यविनाभावादिति भावः।

wast वत््वविरोध इत्यत ae, “गौरवादिति, तस्य च तदुपस्धापकत्व

त्वयापि मन्तश्थमेवेत्या, (तस्य चेति, (खविनाभाव रुवेति, अन्यथाति-

wagifafa aa: | ‘areata, गमनसमय इति te: | ag चिदे

म लच्तणा वाक्यत्वात्‌, नापि SATS aca त्यागाद जह तृखार्थताजुपपत्तेः।

किद्धेकसार्थेगन्तत्वे न लच्यतावष्डेदकं गन्ततवेनो परस्थितस्य गमनाकाङ्काषिर-

हेय यान्तौत्धनेनानन्वयापत्तरिति, . अचः, SI एव WAU, रक सार्थ- 87

¢ée स्वचिन्तामणौ

मुपस्थितं न कुक्करादि तज काकपदेऽप्युपधातकत्वेन शघछ्षसापि नास्ति दध्युपघातकत्वेनातकिताद्रक्चणोपदे- शानङहंत्वादिति सम्मदायः।

वस्तुतः शक्यसम्बन्धरव Faq अतिप्रसङ्ग सम्ब- न्धस्याविनाभावस्वरूपत्वेऽपि, तात्पर्य्यादन्वयनियमः श्रक्धसम्बन्धमाबलस्णापघेऽपि, लघछषणावौजं तात्पर्य्य qoute: पदस्य ef विना wet तात्प्व्यानिर्वा हात्‌, म तु शक्धाग्बयायोग्यत्वं ate यष्टौः प्रवेशयेत्यबाज- CAAA शक्षस्यान्वययोग्यत्वेऽपि शलघ्णासच्वा- ल्ात्पय्यगमुपपन्तिस्तजापि wat तात्पर्य्य विना लश्षखा-

जुदयादिति aera: |

agaist WO AWTS war ग eda wai we रेतः काखतोवाऽविनाभावाभावात्‌ खा्थेसम्बन्धस् श्रज्रिलचणस्तभापि। न सेवं Gey एव प्रथोगः शक्तेरेव तन््तलादिति ae) शक्रिविषये प्रयोगस्य quay we तु तराअ्रथला-

AAAS UY, तथाचेकसाथंवन्तो यान्तोतयेतदाकधार्ः, TET Tey efearmerganfantaraiee प्रतिपाद्यपरत्वाभिघायेड चेवि |

खकसाथंवत्देम कषस्यप्यग्वयाव्‌ तथात्वमत खव श्का-लच्यसाधारख्छ- ATT इन्धे |

केचिच न प्रतौ लक्ता किन्तु प्रय TIE |

'अतिप्रसङ्क इति, पुरस्य तौरवन्मव्छादावप्यविनाभावादिति ae!

WTC TSS Vlas: | ६९९

धस्तुतोऽ्वयपर प्रमाखशब्दस्य भुख्येऽम्बया योग्यत्वमेव Waa गङ्गायां घोषद्त्यादौ yates स्ये तात्पयेग्रहात्पुवेभेव FATA TATA Vaasa । WE वा ants श्ये तात्पथ्यै- गहः तथापि मुख्येऽन्बयानुपपलिरेव शशा वौजं प्रव- मोपसितत्वात्‌ तात्पर्व्यानुपपततिं विनैव खकछ्षणावौ- TANTS | यष्टौः प्रवेश्येत्यबाजरत्छार्थायाश्ड मुख्यस्यान्वयानुपपत्तिरेव तथाहि प्रकरणादिना way qe भोक्गप्रवेशनपरत्वं यान्तौत्यस्य डकि-तदितर- घटितसमुहगमनकन्तुपरत्वश्च त्रातम्‌ | ताह शप्रवेशम-

दिति सम्नन्धमानं wear) श्रकरण्णादिनेति, aaa शचकपदे wa श्रपरपदेऽपि तद्रहोवाच्योऽन्यथा घोषादिपदख्च जलादिपरले

"वात्मा पववमेवेति, मुख्थार्थान्वय shafia इति तदन्वयानुपपत्ति- WMA WS तात्प्थ्यधोरिति भावः | वात्पग्ये्ङस्य सामाग्धत ण्व श्राब्दबोधहेतुतवं प्रागुक्षमभिप्रेयाड, wey वेति, "तात्पयेति, तात्पयगरहे- ऽपि न तदजुपपत्तिच्लागं भिन्नय्रहसाममोकत्वादिति भावः । प्रकरणादिने- ति, शच्षकपदवदितरपदेऽपि तात्ममयद्ो are, न्यथा Wace अलपरत्वे गङ्गापदे eyo न स्यादिति मावः। नमु तुख्यन्धयायेन age- पदस्यापि wa तात्मथ्य्रहात्‌ वदनुपपत्तिरेव तददौनमिाह, “अथेति, 'तथापौति । aq wa देवाद्यद्टिधरे ama ग तु yaaa ATTA तथन्वयानुपपततिचचागं fata वात्प्ग्याशुपपत्तिरेव वद्ौजमिति समत्वं तुल्यमेव तस्मात्‌ कल्पकस्यागञुगमो ग दोवः इव्यमयो-

६९२ तश्चचिन्तामसौ

गमनयोरन्वयायोग्धावेव यष्टि-च्छजिशो । अथ प्रकर- रदिनैवेतर पदवत्‌ यष्ि-च्छबिपदयोरपि at तात्पये- मवगतमतस्तदनुपपल्तिरेव तद्वौजमिति चेत्‌, न, aM: waa लख्योपस्थितौ तच तात्पय्येग्रहे मानाभावात्‌ लक्षणाया अन्यथाऽपि सम्भवात्‌ | भावे वाक्तु तचोभयानुपपत्तिस्त याष्यन्वयानु पपल्तिरेव लक्- MINS, गङ्गायां घोषद्रत्यादो पूर्वोक्तन्यायेन we

गङ्गापदादौ खान स्यात्‌ तथाच प्रकरणात्‌ प्रबेशनादि विशेषे तात्पय्ेग्रहात्‌ तच चायोग्यावेव यष्टि-च्छ्जिणएा वित्यथेः । मतु यत- एव प्रकरणात्‌ तथो विषे तात्पय्यग्रहस्तत एव शच्कपदस्य लच्छ- दति तात्प्योनुपपत्निरेव वोजमित्याश्ङ्ते, “येति । नतु

लंद्चणाटठत्तित्वकल्यकत्वाविरोधः। न श्यन्वयानुपपत्तेरपि तत्कल्पकत्व न्त्‌ aera माम । न च खतन्ान्ययाजुविधायितथा श्नुपपस्तिच्ानग लच्छा- wane हेतुरेव तद्वौजत्वमिति are) wa cue खव तस्योप (> ~ © च्तौसत्वात्‌, तरव शब्दादिना तदिनेव wa ae तत्पय्यग्रहस्तचापि a न्वयबो धोऽनुमवसिद्धसतयाच श्थमिचारोऽपि । न च तदजुपपत्तेस्तच्ाहेतुले यच्ोभयोर्यग्यत्वं तच कदाचि्षच्यान्वयोऽपि स्यादिति वाद्यं । awe ar- AAU TUS च यु गपण्छक्ध-लच्ययो रन्वयनोधस्येषत्वात्‌ THR ्यान्वयामुपपन्तमु स्यार्यान्वयबोधप्रतिबन्धकत्वं नम तु खच्छाग्वयनोधकत्व, वन्न © € ~ wag पूत्वोक्तपिमषस्यापि लच्छतात्पय्य्द रवो पयोगः | न च yeaa पोक्तालेक वावधत्वादिच्वानं afe लच्तणात्ितवकल्पम खवोपयक्छं त्च मान्यो धाङ्मिति कथं acta, तद नपेच्तायाद्च अनाप्तवाक्थेऽपि weal

श्ब्दाख्यतुरोयखद्े एक्िवादः। ६९ दे

तात्पय्यग्रहात्पुवेमेव मुख्याथौऽनुपपत्तः HAT | ननु पदाथैविशेषस्मृतौ ASIANA वा प्रकरणादेः AW- कारितानतु तात्पय्येग्रह इति चेत्‌ । न । शब्द्सह- कारित्वेननुगमात्‌ तात्पय्येग्रहे तु तद्याप्यत्वेनानु- गमः तात्पय्यैव्या्यत्वग्रहे तात्पय्यैग्रहः सम्भवत्येव | agate चिचगोपदाथेस्यान्बयायोग्यत्वाद्‌न्यपदायें तात्परय्यानुपपत्तिरेव लक्षणावौजमिति चेत्‌। न। तापि विबगोखाम्यानयनपरानयनपदार्थाम्बयानु- aah: | यद्यपि लघछणायामन्वयायोग्यत्ववन्निराकाड्- प्रकरणादि षे तात्पय्येयद्ो न सम्भवतोति wed, ‘afafa i मसु यदि तात्पर््यानुपपत्यपजोव्यतया श्रषयानुपपन्निर्वोजं तदा तदतु- पपल्युपजोव्यतया तद योग्यवं वोजमस्तु भ तु Waa श्राह, "यद्य- योति। वस्ठुतस्छु लए वोजं यदि शच्यान्वयबोधदेतुरिव्यथसदा अन्वयानुपपत्तिरपि म वोज, न हि शक्यान्वयानुपपन्तिकंच्याग्वथ- wea: मानाभावादपि तु तटदन्बधालुपपत्या तदन्वयो म भवति तदन्वयाभावे करष्षसामग्येव शच्छान्वयबोधः। न च तदनुपप-

wiq तस्यापि वात्म्येहो पक्तौ णत्वाभ्युपममे यचानाप्तवाक्े$पि तदुय्र- सूतचापि सा स्थादिष्टापत्तौ सिद्धान्तविरोध दति are) न्धय-व्यतिरेकार््या तस्यापि लाच्तणिकार्थानुमवदहेतुत्वात्‌ तदवच्छेदकत्वादेति विपशिद्धिः परि- चिन्तनौयमिदि | acer: aya, “नन्विति, य दप्यननुभावकवरूपाकाङ्खुा

९९४ व्चचिन्तामशो

त्वमप्यस्ति तथाहि गज्जायां पोष इत्यव gree निविडाधाराकाङ्कितत्वेन न प्रवाहाकाह्ला शवं समू- हगमनस्य afay aang तेष परिसमाप्ेः, तथापि नोभयं निमितम्‌ अन्यतरन्नानेऽपि खक्षशासम्भवात्‌। नेकैकमेव निमित्तम्‌ अननुगमात्‌ | अन्वयानुपपत्ति- व्याप्यत्वेन वानुगमेऽम्बयामुपपल्तिरेव लघछ्षखावौजं तस्या उभय THT | TAMMY च सतश्षक्षा- न्वयामुपपल्तिन्ननानन्तर गङ्गापदात्‌पुनः शक्छस्मतिः स्मृतश्कधात्छसम्बन्धेन तौरस्मतिः शक्तेः शवषस्मतो

awa यजोभयोर्योग्यतलवं ay कदाचिक्लद्छाग्वयोऽपि स्यादिति are तन्तात्पय्येगरविश्म्बेन तदु पनोव्यप्रकरण्टदिकि- way वा विशम्बात्‌ । अत Uae aay धगपच्छकषध- लच्योभयान्वयमोधाविरोध इत्धाकरसिद्धाम्ः, तात्पस्येयड एव तच माग्वयानुपपन्तिं विनेत्यन्यदेतत्‌। न चोपलौव्यतथाद्येव हेतुरख्िति वाश्य। शब्दादिना तात्प्येडेऽपि शच्छान्वयवोधसम्भवेन व्यभि-

तच्रापि न्यया afent सिख्चतो्चापि Saw अवग्रब्याकाङ्गयत्वेव निरा- काङ्कुतयेवाग्वये योग्यताया UIA, तथाप्यभ्युपे्याह, (तचापौति, 'खन्वयानुपपत्तिरेवेति । यद्यपि यथा वात्पर्य्यायुपपश्यपनोव्यतया खम्बया- मुपपन्तिर्वनं तथा तदुपरनौग्यतया तसदयोग्यत्वमेव dey, तथापि यज योग्यताग्रहेऽपि तात्पर्ग्थाद्यमावाग्मुख्थार्था नग्वयस्लत्सा धार णादेवदुक्तं, तदि- दमा, ‘ae इति । यद्यपि wafers तससम्बन्धित्वेन समारकलं

WVU reas श्र क्तिवादः | ९९५

प्रवाहस्य स्वपम्बन्धेन ara सामर्थ्यावधारणात्‌। अतः शक्स्मारिततोरस्येतरपदादेवान्बयबोधः | अत- ख लाक्षणिकं पदं नानुभावकम्‌ अन्वयप्रतियोगि- नस्तौरस्य ततोऽनुपस्थितेः अन्वयप्रतियोग्युपस्थापक- त्वेन॒ पदानामन्बयातुभावकत्वात्‌। न च गङ्गा पदात्‌खशकधसम्बन्धेन प्रथमं तोरस्मरतिरेव पुनः शक्य- रखे गोरवादिति वाच्यम्‌ । गङ्गापदस्य स्वश्चष्पस- म्बन्धेनान्बयप्रतियोगिस्मार कत्वाकसल्यनात्‌ | न Qty तत्कल्पनं, कुप्तकारणताकस्मृतिदयादेव तौरापस्यिति- सम्भवादिति wt) तन्न। गङ्गापदात्तौरस्यानु-

चारात्‌ । यदि च equals wean टन्तित्वकश्यकं तदोभयो - रपि fed नम त्वघाधारणमुभयन्नागतः प्रत्येकमेव तत्कर्पनात्‌ आप्तवाक्धतेन प्रतोतप्रामाष्मनिर््वाहायान्वयानुपपत्या प्रकारान्तरप्र- तौ तान्नलच्छयतात्पय्येनिर्ग्वाहाय च तत्कल्यनस्यावश्छकलात्‌ कण्पकाम- जुगमस्यादोषत्वादिति सारं । श्रतएवेति श्रन्वयानुभावकलं पदाना- मौत्घर्मिंकं बाधकेम लच्णाख्धले aaa तज्नान्वयप्रतियो गिपदाथ- स्मारकः Wary एवेति पदस्य तत्‌ स्मार कल्वाभावाश्नानुभावकतेत्थर्थः। "गौरवादिति प्रशत्यथतस्य प्रशत्युपस्वाप्यलात्मकतया तदर्थप्रतिपाद-

न कष्यते गौर वादममुगमाचच, किन्तु सामान्यतस्थाच श्क्धसम्बन्ेनापि सारकत्वं BRAG, तथापि समाधिसौकर्गयादाह, “गङ्धापदादिति, "गौरवा-

&९९ तश्चचिन्तामणोौ

ufam तज सत्तम्यधाम्बयानुपपत्तः विभक्तेः प्रर त्यपनौतखवा धान्वयगोधकत्वव्युत्यसषेः प्रकृत्यर्थो पसथा- प्यस्य विभक्यथेाग्वयेऽतिप्रसङ्गोऽननुगमश्च। न च प्रतितात्पयैविषयस्वाधाग्बयबोधकत्वं विभक्तीनां, गौरवात्‌ | रवश्च प्रछत्य्थे विभक्यर्थाम्बयनियमा- SMUT रव ॒कप्तस्तोरस्मार कत्वेन कल्पते । न चैवं गङ्गापदात्‌ साक्षाततौरापस्थितो शक्तिः, तां विनापि तदुपद्थितिसम्भवात्‌ । नन्बेवमन्वयप्रतिय- ग्युपस्यापकतया इतरपद वल्लाक्षणिकमप्यनुभावकं स्वा-

नेच्छोच्चवसरितप्रृतिकलस्छ गु रुतवादित्ययेः। वस्ठतस्त प्रशटतितात्पये- विषये विभश्वर्यान्वये धुमोऽस्तोत्य्र वदङ्कितात्पय्यैकधुमपदोन्तर- विभा्र्थाग्वयस्छ वक्रौ भागापत्तः, तथाच प्रत्यर्थ एव तदन्वय इति तशं । “तोरस्मार कत्वेन" विगशेग्यस्मारकनेनेत्यथेः, परम्पराखम्बन्धस्सापि सारकलत्कर्पनाच्छाब्दवो धामुकूलतत्‌स्मारकलत्व प्रृते Rey इति ara: | ‘at विनेति, तथाच शब्दात्‌ साशादुपखितिः शक्रिणा- ध्यव waa शब्दात्‌ सा्लादुपखितौ शअक्रिकश्पने परम्परासम्बन्धेन छपख्ितौ लक्षणेति धुमोऽस्तौत्यजापि weer ादित्धपि इष्टय |

दिति प्र्छतिप्रतिषाद्यत्वापेच्चया तत्रतिपादनेष्डोष्चरि तत्वस्य शुरुत्वादित्यथः। यद्यप्यतिप्रसष्कभिया am afar वाद्यं तथाच efuafaaat गौरवं तुल्य, तथापि वङ्ितात्पथ्यके धुमोऽस्तोति वाक्ये धुमपदोत्तरविम-

were शक्तिवादः | ६९9

दिति चेत्‌, न, इतरपदार्थेः सह स्वशक्धान्वयानु- भावकत्वेन करप्तादितरपदादेव तौरानुभवसम्भवेन लाक्षशिकस्याननुभावकत्वात्‌ खशक्यान्वयानुभवे पदा- नां कारशत्वावधारणाश्च। अथय यदि गङ्गापदं माम्बयबोधकं तदा गङ्गापदान्तभाषेन सम्भुयान्वयबो- wera नैकवाकधत्वं स्यान्न वा प्रमाशत्वं TAT तदूभयरघ्ाथे न लशक्षणाकख्यनम्‌ | न ख परम्परया

"इतरपदार्थैरिति, म ज खशरक्यानुभवत्वापे्या स्लोपखाप्यानुभव- त्वमेव सामान्यतो wy wa स्लश्क्यातुभव इत्थाश्चपि हेलम्तरं Cafes ae) तथासत्यतिप्रसङ्गात्‌ । म च severed तत्‌, a fe शान्दबोधानुकूशपदा्थीपशितिगर्भा, तदनुकूलवश्च यदि ठेसिमिवन्धनं तदान्योन्याश्रय इति शक्रिगभे वाच्यं तयाचौ-

mri वल्ावन्वयापत्तिरिति gaa बोध्यं । ्रवरपदार्थौरिति, ग च ख- प्रवधाजुमावकत्वापे चया खोपख्धाप्याजुभावकत्वमेव सामान्यतो लघु Tawa खश्कधान्वयाजुमव दादि हेत्वन्तरमपि हेयमिति are) तथा सत्धति- प्रसद्ात्‌ । म च इश्योपस्ध्ापकत्व तत्‌, सा हि श्राब्दबो धानुकूलपदार्योप- खिितिमर्मा, वदनुक्ूलावश्च यदि छत्तिनिबन्धनं तदान्योन्धाश्नय इति शक्ति- गम वाच्यं तथाच प्रथमो पर्धितत्वादुपनौव्यत्वाश्च खश्रतयान्वयानुमावकत्वमेव पदानां a) किच्च शकतेरोखराभिप्रायस्य पदार्थान्तरस्य वा तत्वेन चानं माजुमवप्रयोजक afer किन्तु खमुमवजगकतावष्डेदकत्वेन WaT तथाच wife विना चअनुभवजमकत्वमवश्छेदकं विना भगकत्वमिति पर्व. सितं, तथाच area दति वदन्ति । aa ब्रूमः, शक्ठित्व-लच्तणातवा््यां 88

dex arate teat

साश्ादान्वयप्रतियोगिस्मंतिरेतुत्वेन cara, खतेर- प्रमाणत्वात्‌ | न Sanwa, वाक्वमेदेऽपि vere समतिसश्वादिति चेत्‌, न, अत्तोक्तत्वात्‌ गङ्गापदान्त भागेनाग्बयप्रमाप्रयोजकत्वं सम्भुयाम्वयवोधप्रयोजक- ae शतं तद्भयमपि तौरोपख्वितिदारा निवं- इति ।

पलोग्धयलात्‌ प्रथमो पस्थिवलात्‌ Weary खश्रकयालुभावकलमभेव

पदानां a! fare शरक्रेरो श्वराभिप्रायस्य पदार्थान्तर वा शानं भानुभावकं व्यभिचारादिति ama किग्बलुभवभनगकतावन्छेदक- त्वेन wea तथाच शक्ति विनानुभावकल्वं अवच्छेदकं विना wre भिति qaafed, तथाच व्याघातः तसात्‌ WHA जनकतावच्छेद- कावच्छिलस्मेवारुभाषकतवे न तु शाचणिकस्य, इदमेवाङकिबौोमये गवौना इत्यनेन सूच्यत इति धेयं । "तदुभयमपोति wenfuet-

द्ाग्दवो धवि षण कत्व्रहागन्तरं तयोः श्याब्दयोधाशुकूलत्वममंङ्त्तितवग्रहे चन्योन्धा मयागवकाश्ात्‌ त्वादिना वड्धिविेषायुकूलत्वम्मङानन्तरं eat रोगां वश्नुकूलत्वयदवत्‌; यदि च प्क्तिगभमेव शाब्दबो धाशुकूलतवं तटूमदस्तिशच्तं शदखायामव्याप्तमेव स्यात्‌, wee (कियेताद्चप्ययङ्ग WA: प्नाग्दानुमवविग्रेषनगकतावन्छेदकत्वेऽपि whe विवा तदतिरिक्षाषुमव बिररेषजनमकत्वे शाघाव विरात्‌ । वस्तुतोऽलुभव अनकलावच्छेदकत्वे ग श्रते रन्धया अशक्येऽपि शकतिष्नमेखान्वयनोधकत्वे उक्तथाघातापत्तेः, किन्तु भल्ि- ATT WA तथा, Wag ean चातत्वमेव Tyre, सामान्येव लाघवात्‌, SILA वेरप्यं “सामान्धतो afeata |

इन्दाख्यतुरोगखये alae: | dee

AUNTY लाच्चशिकमप्युभावकम्‌। न चेवं जाने अक्षिः शव्वत्वादिति शख्यमपि wet स्यात्‌, प्रवाहइ- WMA MINS गङ्गापदाच्छक्तिं बिनापि तीरासु- भवसम्भवात्‌ | यत्रा परेषां जातिशक्ततमेन wee श्यक्यनुभवसम्भवात्‌ यथा वास्माकं cepa न्रातादेवाम्बयानुभवसम्भवान्न व्यक्यम्वययोः wie- रिति। कचिद्योगार्थाम्वयसम्भवेऽपि रूदिपूर्विका ल - था यथा मण्डपं भोजयेत्यब र₹ुश्य्ंद विेषस्थ- न्वयायोग्बत्दात्‌ CITA asaya TAIT

कर््यादुकतं । वग्ठतद्ध॒ चोषा दिपदे गङ्गापदा्ान्ितसाथांन्वयानु- भावकलमेवेकवाक्धलं प्रमाषलश्च Bi तदुभयरचाथंमेव weuT- कल्पनमिति शार । (कचिदिति, अ्रजानुभवोमा निरयकः अनुभव एव fant: Malena मते सम्बस्धितावष्डेदकमण्डपानकदरैव- केजत्वादिना sufefa: यौ गिकार्थान्वये योगोपस्थितमण्डपानकठै-

खतदशुश्ग्रादेव मतम, "नव्यास्विति। रतेन लाच्तिकाननुभावकत्व- प्रबादोवयप्रतियोग्यजुपद्यापकतया प्राचौनमतेनेति चितं । यदि च मेवं बदा Ae us कशोतौत्यादौ नौल-घटद्यम्दयोर्या छयिकतवेन वदुप्रस्याप्य- Wedge म स्पात्‌ वस्य eer fafa तदशुपपत्ते, मदेत्ादौ परति-प्रयययोरपि लासणिकलसम्भवाण | वथाचा्थ॑स्मारकतायां प्राचौगमते विमद्यर्थाग्वयानुपपत्तिवव्‌ सच्ययोरव्वयाजुपष्प्रसिरप्रि दोषो अद्य इति gegen | 'योमा्यन्वसरसमवेऽप्रोति, तचाप्रान्वमाङ्ुप-

Bee aratartaat

मण्डपपदेन क्रियते म तु योगाग्मरुडपानकल्रिति ममांसकाः। aq रूडिपूविका waar न युक्ता ओतार्थपरत्वे सम्भवति लक्षणाया WAAAY SA AMAIA भुख्यतेति चेत्‌ । न । अपारो fea यौगिकार्थसतिः, स्मार कसम्बन्धस्य WH TT इव यौगिकेऽपि स्वात्‌ । नापि योगाथेस्य प्रथममस्मरति

यदैव हि समुदायेन arate तदा अवयवेरपि स्मारकसमुदायन्नामे अवयवानामपि विषयत्वात्‌, प्रत्य तावयवैरेव Ws स्वाथैसरणम्‌ अवयवन्नानपूव- कत्वात्‌ समुदायन्नानस्य | विलम्बेऽपि यदा ears लक्षणया स्वार्थसम्बन्धिस्मरणं तदा यौोगिकाथसर खं

लजेव न च मण्डपानकटेैतलेनोपथ्थितौ इयोर विशेषः, ant मष्डपानकटलस्य पदा्यैलादन्यज वाक्थाथेलादिति भावः। (स्मारके- ति, मतु श्र्षभावादखतिनौक्ता अपि तु Sawa वा तत्‌षा- मय्या वा प्रतिबन्धात्‌ जात्यापहारश्य प्रतिबन्धपय्यांथत्वात्‌ तचाच कि शक्तिमश्चकयनेनापौति, मेवं, भावामवगमात्‌ प्रतिबन्धो fe ज्ञानात्‌ तत्‌षामय्या वा फलविरोधे खति श्यात्‌ । न च स प्रहत

ufata न॒ शच्छणावौजमित्भिसन्धिप्रसक्ादिदसुक्तमित्यन्ये। नेयायिकः aye, “tata, ‘sarees कत्वादिति । यद्यपि समू इ Twa न ततृपूब्यकत्वं, तथापि पुव्ववर्णानां उत्तरवर्णाजुम वपिषयत्वमभ्यप्ेदसुख,

श्रब्दाख्यतुरोयखण्डे शक्तिवादः ७०९

ae तथाचोत्सर्गिकान्वयाभिधायकत्वानुरोधाद्यौ- गिकार्थान्बयावबोधोऽसतु। नापि स्मृतस्याप्यवयवार्थं- स्वान्वयवोधवदहिभेतत्वमपडहारः, योग्यतादिबस्लादव- यवा्थंस्याग्बयबोधः स्यादेव, न तु रूखर्थस्यायोग्य- arm मापि लक्षणया स्मारितस्या्थस्य, लाक्षणिक- सखानमिधायकत्वात्‌ | अथ मण्डपशब्दस्य खृहविशेषे प्रयो गद शनादवयवशक्छा च तदनिर्वाहात्तच समुदाये

समूहाखम्बमसम्भवात्‌, जात्यपहारः फलाभावो वा ww a चख ae dew सम्भवतोति waists । ‘auf श्रग्वयानुभावकल्व पदानामौत्‌सर्गिंकं तद्बाधकेन शचणासयले wed तचान्वयप्र- तियोम्युपस्वापकः werd एवेति ततस्मारकल्वाभावाज्नातुभावकलं Tae । "योग्यतेति, अनापहारः फलाभावो यदि कारणाभावात्‌ तषेदमुन्तर, अरय प्रतिबन्धात्‌ awry, म विति, रूक्छर्थाग्वयसामय्याः प्रतिबन्धिकाया अभावादिति भावः। न तु रूक्छथेस्येति, श्रचा- न्य दति गओेषः, एवमग्रेऽपि, तथाच तदतुभवसामग्यपि न प्रतिब- fuafa भावः, नलु प्रतिबन्धः फशाभावकस्यो a तु फलविरोध- away: फलाभावः प्रयोगान्निखोयत इति aca: सत्वमेव am ॒तन्नेतया श्रङ्ते, शश्रयेति, ad पयसि दध्यामयतै- (नाच्शिकस्येति, वथाचोत्सर्मिंकं पदागामण्विताभिधायकषत्वं म्येतेति भावः।

Rates: शङ्कते, “अथेति, (प्रयोगदश्यगादिति पराभिमागः। खवयव- AGUA ATT बाधकषामावात्‌ प्रयोगप्राचु््यां मावमभ्युपे चे tara

ox तक्बचिन्तामबौ

श्रक्षिकल्यना तथाच मण्डपामकर्तेरि Bafa att प्रयोगादशंनात्तचावयवशक्छिकुरठममपि Rear कार्वा- सुरोधित्वात्‌ RATA: | अन्यथा अनेकाचैरूका- श्चादिपदादिव कचित्‌ मण्डपानकर्चुरप्यवगमः स्याद्‌- TEMG समुदायशक्तावपि AAMT कुण्ठनम्‌ अवयवा्ये Wawa प्रयोगप्राचर्य्यात्‌, Fora प्रयोगाभावकस्प्यत्वात्‌, रवश्च मणडपादिपदेऽवयष- wa: कुरिटितत्वात्‌ रूश्छथेस्योपख्ितस्य परम्यरथापि वाक्षायेप्रतौत्यन्वयाय तत्पूविका were चेत्‌, न, aa पयसि दध्यानयति सा बेश्वदेव्यामिष्ा वाजिभ्यो वाजिनमित्यबामिक्षाया उत्मरिशिष्टत्वेन विश्ेदेव-

त्यादेद्रेष्यदेवतासम्बन्धात्कयागप्रयथमप्रापकत्वेन उत्‌ पन्तिवाक्षल्ं प्रच- मयागप्रापकवाक्यस्येव उत्‌ पञ्षिवाक्धलात्‌ TITY तेनोत्‌प्षिवाक्पेन aa पयसौत्या दिनेकटेगनामिश्चाया उत्पन्तिशिष्टलं विहितं, तो पथसि दध्यागयतौल्यादिना वाक्धेनाभिशोत्पन्षिः कथ्यते तचा- लोत्पन्तिर्त्पन्िवाक्धं । तेनेव विशवेदेवदेवताकलमनु शिव्यते इति तदमुगरि्टलेनामिक्षाया विश्वेदेवरेवताकत्वं दति भौरत्यजिनिष्ट- लेनेव्यादिएद्धिकाथः, एकजामिचाया अपर विश्वदेवदेवताकत

व्ामि्ताधिकरणविसोधमाद, ‘an इति, 'ङत्पतौति, नाभिचा- योगोत्पन्तिवाब्बप्रतिपादितत्वेन गथरेवताखम्बग्यप्रतिपादकवाषधस्मोत्वस्ति-

WTC aa WATT | ७०३

देवताकत्वं, वाजमन्नमामिषारूपं ATTA ते विश्वे- देवा देवता इति चतुच्येन्तवाजिपदाद्‌योगेनामि शा- रूपान्नयोगिनां विश्वेदेवानासुपर्धितेर्वाजिनस्यापि विश्वेदेवदेवताकत्वमेव । ननु वाजिपटात्‌ रूख्छोपश्वि- तानामश्वामां वाजिने देवतात्वमिति सिद्धान्तः समन स्यात्‌ SA योगापङारादखानामेव - त्र देवतात्वा- पत्तेः । म WY लम्बकर्णा दिवदाजिपदस्य विश्वेदेवेषु

विशेषमिति fare) वाजिमस्यापौति श्रन्योट्‌श्प्रटकशुति- area क नाश्छतां क दुव्यतामित्थाकाङ्कायां देवताम्तरकण्पने गौरवादुपखितानां विश्वेदेवागामेव कथश्चिदाजिपदादुपख्ितानां शरेवताल्वे wean शति सिद्धान्तोऽत एव वाजिनापचारे पुनस- Wat ग TI: तदुपादनस्याशास्लायलात्‌ आमिशोत्पादनखख fafranar । चदि ख तज देवताग्भरं eda तटा वाजिनाप- चारे तद्धोमाभावात्‌ यपुनग्वौजिनापषारावश्तकतापन्लौ शिष्टाशार-

वाकाल्वादिति भावः। “चतुच्यन्तेति, तद्धिते चतुश्यां वा देवताजुश्िरप्र्ययत्वस्ख बुल्यत्वादिति भावः। “वाजिगस्यापौति श्ौरसारपानौयस्यापौययः। अन्योर- छऋप्रर्त्ङतिसाध्यतवया H गाश्यतां क टृव्यतामित्वाकाङ्ायां देवतान्तरकर्पमे मौर वादुपस्ितानामेव विश्वदेवानां योगेन वाजिषदादुपख्ितानां tare कख्यत इति सिद्धान्तः, Gaza वाजिन पचारे न grea: तस्याग्रास््नाथंत्वात्‌ fasten विनियुक्तत्वात्‌ । अदि च aw देवतामग्र Rea तदा वाजिनापचारे वद्धोमामावात्‌ धन्वा जिनावश्यक्षता-

७०9 तश्बचिन्तामणौ

प्रयोगप्राचय्येमस्ति। अथान्वयप्रकारोविभक्योपनौ- यते, साख यतः aafeargal तस्याग्बयं बोधयति विभक्ति समुदायात्‌, अतः समुदायोपनौतस्व रू- च्यथैस्येवाग्बयबोधोनावयवोपनौतस्येति चेत्‌, न, पद्क- जनिकतुरिव मण्डपानकतुरष्यम्बयबोधसम्भवात्‌ | न- न्बवयवार्थानां . परस्यरमन्वयोयोग्यतादिसापेश्चतया विलम्बितः sani न तथेति चेत्‌, अस्तुतावद- वयवाथस्यान्वयधौविलम्बिता न तु atresia a तथा, सा खान्वयबोधोपयोगिनौ, way यथा पङ्ज- मानयेत्य प्रथमं डाथे-वाक्ार्थान्वयधौः ततस्तद-

विरोधः। न च विश्वेदेवदेवताकल्वेऽपि ख दोषः, aarfawaa तत्रो तिसम्मवेनान्ययासिद्कोत्प्िकस्य वाजिनस्यापचारेऽपि म ya- WWE, स चायमनन्ययासिङधोलाघवादुपष्ट्ः सिदङ्धाग्तोभव- amar भश्ेदिति भावः। "पडूजनो ति, यद्यपि मन्दुरजेत्यादयुदा- इरणं भवितुमरेति पदेग्धादेः समु दायाथेपद्मविशेवएते Are चट- मित्थजेव warns विभक्वर्थानभ्वयात्‌, तथापि पद्कत्या दि विरवत

पत्तो चि्धाचारविसोधः। ग च विन्धेदेवदेवताकतेऽपि स दोषः, तदा- भियेव तन्मौतिसम्भवे अन्यथासिड्धोत्यन्तिकस्य वाजिनस्यापवारेऽपि ब एनस्तदाचरणं सोऽयं तव॒ सिद्ान्लस्छदुक्यद्या भव्येतेति मावः । किग्रदेवतात्वाक्नौकततैमि ममतन्त॒ न सिद्धा उक्कयुक्तेरिति faa: | ‘equaata, परम्परयापीति शेषः |

MRICS शक्तिवादः | ७०६

feast तदनु च परम्परया तथाभूतशन्मनि Terria: कार्यान्वितव्यत्पत्यनुसारात्‌ न तु सिब्रपङ्कजग्मकतेत्वानां प्रथममन्वयधैः तथा मण्ड़- पादिपदेऽप्यस्ति। यदि च सिडार्थेऽप्यन्वयधौ्याग्ध- तादिवशात्दा रूख्र्थावयवार्थौनां स्मताववयवार्थाम्ब- यबोधसम्भवात्‌ | रूख्र्थान्वितबोधस्येतरपदात्षदथेस्मर- खाकाङ्का-योगम्यतादिन्नानसापेश्षतया विखलम्बितत्वात्‌ | अथ यावत्सु wear शक्तिस्तावतां वणानां स्मृति- THAT BAY BUA, अत रकदा समतसमु- दायनिष्ठशक्तिस्मृतिः wha अवयवशक्षोनान्तु स्मति- विच्छिद्य कतिविदणशंस्म्रताविति विलम्ब इति चेत्‌, न, यथा fe मण्डपसमुदायगोचरोका स्मृतिस्तथा मस्डादिपदविषयापौति म कशिदिगेषः अतः कथं यो गाद्रढेबेखखलवस्वमिति। उच्यते। यदा मणर्डपपदाद्‌- खषहविशेषस्प्रतिस्तदेव प्रथमं मण्डाथेापस्थितिः तदुत्तर aqeafa सम्भवति । कामचारादिव्यमिप्रलयोक्र “उच्यत दति, मौ्मांकैर्यात्‌ तस्षद्धाम्तमुपकरन्येव पष्येप्वावतारात्‌ । श्रथमं मण्डार्योपशितिरिति यद्यटाकाङ्कितिमित्यादिक्रमेणान्वयधोरिति

ख्यत इति, मौमांसकरिति शेषः, "तदुत्तरमिति, बश्चप्येतत्परा -

भिमाबमाचं मण्डपसमुदायगोचर्स््रतेमण्डादिगो चरलया तदव ताबद्रो

चर समू हालन्बनस्तिसम्भवात्‌ तदिदं वच्यति, धयम equates 89

God वत्वचिन्तामणौ

म्थिवत्यर्थस्य तदनन्तरं प्रत्ययार्थस्य तलो मण्डपानकर्त- त्वेन च्रातस्य स्मृतिः तदेवं रूढि-योगिकयो्वलाबलं भरतैघ्रविस्तम्बितधौकछतमेव, तथाच Sa Where श्थितत्वाद्‌ बसलवच्वमौत्सगिकम्‌ | यच तु प्रकरणादिना योगिकाथेस्य शौघन्धौविषयता तव Seat Va बल- वान्‌। यथा “अभ्रिवेसुभिः सोमे afer मर्डि- वरुण आदिवये्वहस्यतिर्विश्वेदेषैरित्यब विशेदेवपदाद्‌- योगेन सकलदे वप्रतिपाद कात्‌ प्रकरणवभेन सन्िहि- तवसु-रद्र-मरुदादित्रूपसकलदेवतानां शौघं बि-

मते, यदा तु समूहाशम्ननस्त्या यगपदेवान्यधौस्तदापि वाक्या- यीपख्ित्यपेचया पदा्धौपसितिखलरितेति द्रष्टव्यं । श्रतएवाये aed खयमेव वच्यति "विश्वेदेवपदादिति । यद्यपि “श्रादित्या- विश्ववसव दइत्यादिकोषदगरंनादिश्वपदश्येव पुरूरवोमाद्रवःपरसति- auarfeata शूडियो गसम्भवः उभयथापि विश्वदेव शति योग- एव परन्तु wae विश्वपदस्य कलवा चित्वं गणवा चित्वशचेत्य्पदस्तेव वा सूतस्य मण्डाद्यवयवाचस्येति, तथापि वाक्ार्योपख्िब्वपेच्या yret- पर्डितिः viet इत्थ ama) “श्रातस्येति, यद्यपि श्लाममिन्धेव वस्तुसत्‌ तथापि महावाश्चारथांयुमवकाले शवान्तरवाक्धाथेच्चानस्यातौत- त्वात्‌ सूति पय्येन्तमुक्त, wag सिद्धान्तविरोधं परिषरति, “यच त्विति, कतर्वोत्सर्गऽन्यथा नियम खव स्यादिति aa! aq सकलवाचि- विश्रपदार्थानन्बयान्न यौगिकार्था न्वय दत्त any, ‘afafeafa, बचा सर्वेण घटेन गलमादर सन्नं ब्राह्मणं भोजये्यादौ प्रकरणादयुपर्थिवा-

्ब्दास्यतुरोयखष्डे शक्तिवादः | Ses

स्थता प्रकरणादवयवार्थे संस्कारोद्बोधात्‌, न तु पुड- रवोमाद्रवःप्रम्तिषु गणेषु रुूढादपि विश्रेदेवपदात्तेषां धौः। रवं सा वेश्वदेव्यामिशा वाजिभ्योवाजिनमि- त्याभिक्षारूपा्थस्योत्पलिशिष्टविश्वेदेवदे वता कत्वं त्रातं, वाजिभ्य इति षतुथ्येन्तपदादश्े रूढादपि वाजमन्ं तद्यस्वास्तौति व्युत्पत्या वाजनामकामिश्ारूपान्नयो- frat विश्वेदेवानाष्ब प्रकरणात्‌ wisqufafa: | न च रूक्याश्वानां, तेन वाजिनस्यापि विश्वेदेवदेव- ताकत्वं प्रतौयते। ननु रूढेबेलवश्वादवापि रूष्यथेधौ- रेव स्यादिति चेत्‌, न, दयोरुपश्थितयोरनुपस्ित- योवा रूढिबेलौयसौ | अच तु प्रकरणरूपरेत्वन्त- रादुद्बु्मसंस्कारेण योगाथे रव MA सम्भृतसामग्नौ-

नाना्यंतयेकाचौपस्धापकप्रकरणापेचा, अतएव विश्वग्वोदेवेग्व इत्या- दित्धागोऽन्यया विश्वदेबेभ्य इति श्यात्‌ । न चेवं देवेभ्य इति व्यथे, aya कब्धवाहानायेति वच्वतुधों दइयस्येव देवतालादिति, तथापि विश्वदेवपदस्यापि तद्रुढवमस्तोति तद्‌ दातं । अतएव वा WAT arate, “एवमिति, 'डउपस्वितयोरिति उपख्ापकप्रकरण्णदिमतोर- इतो्वेत्ययेः | “रज लिति योग एव प्रकरणसाचिव्यादुभय न तत्सत

नामेवान्धयस्तयाचापौति मावः। 'उपलस्धितयोरिति उपस्धापकप्रकरणा- दिमतोरतदतो रित्यर्थः, “योगां wate तत्रैव प्रकरणसाचि्यादुमयज् न

ees araferrralt

कः । मनु शाब्दानुभवे शब्दकारिता स्मतिरूपयोगिनौ म तु प्रकरणादिकारितापि उष्छुङ्कलन्नानकारिता- यास्तस्या अण्बितािधानानुपयोगादिति चेत्‌, न, प्रक रलाद्ट्बुदधसंस्कारस्येव शब्दादणप्युदोध इति प्रकर- शसहशतशब्दादवयवाेसंस्कारो दोधादवयवा्ेस्मृतिः शब्दकारिता We वानतु रूग्य्ेस्मरतिः तज च संस्कारो दोधकषाभावात्‌ | न शेवं शोकेऽपि मर्डपादौ योगस्य TTT लषछाणेति awa | VATA TATA हि ate sevetafert रूडिपूविका weer प्रकर- शादिसन्े तु मणश्डपादिपदेऽपि Arad wa बखौया- निति म waar | waza रूदिच्यतकप्रकरणादि सत्मेन SAAN waa किन्तु याग wii तस्मा-

न वोभय तदभाव इत्यथंः। ‘avin संखकारोददोधकप्रकर शाद्यभावा- दित्यथैः । यद्यपि पदश्चानमेवो दोधकं तथाप्यन्यतरसख्तिमाचड्ेतु- PACA प्रकरणादेव ताज प्रहतमतस्दभाव उक्रोऽन्यतर- प्रकरषजन्यद्धतेरपरखलतिप्रतिबन्धकत्वादिति भावः। अतएवेति,

त्त्वं ज वा तदमाव इति रूफवंवश्वमित््यंः | 'तजेति संखारोट्धोधकः- प्रकरण दयमावादित्बथंः | यद्यपि पदश्ञागमेव तदुद्रोधकं तरव प्रकरवा- दिकं विनापि पदात्‌ पदाधरतिरुमुमवसिडधा, तथापि तत्प्रकरणसेव प्रतिबन्धकत्वमिति पराभिसन्धिः। “अतण्वेति, णवं तज efoaat

श्रग्वाख्यतुरोयषष्डे शक्तिवादः | oe

TAMIA रूक्थेस्य शौप्रमुपस्थितत्वादर डिपूविका रग्यथेसम्बन्धिनि लक्षणा प्रकर णादिसद्धावे तु रूव्छ- ae न सतिरिति याग wafa awa न 8a प्रो्गा- तखामित्यभेाङधाद्यसाममभागयागिनां बयाणां प्रल- तत्वाद्येगस्येव TIS स्यात्‌ न तु रूढिपुविकानुवाके खद्यखेति वाच्यम्‌ । तथ fe eal योने च प्रकरणस्य genase श्ौभो पर्थितत्वेन बशबस्वाद्रठिपूच्विं- का waaay) अव वदन्ति। भवतु ease शौध्- भुषल्थितिस्तथापि तस्यायेाग्बत्वाङ्नन्बयेन शच्चोपष्था- पितावयवाेस्येव योग्यतादिमश्वादन्वयमेषो भवेत्‌

भ च तजरापि श्णेव, तथा शति रूटिष्युतकस्य गणत्ापन्तेः a fy मरहोमहेष cow सदसा रूटिष्युतौ दोषः, किन्तु तुख्छखकणया was) यदि परमेश्वराथकोयोगोभवेन्तदा योगाय

दूषश्मपि नेति ara: | श्रकरणादिसद्भाव इवि योगाथंसंस्कायोद्रोधक- प्रकरणादिसक्चे तेनेव प्रतिबन्धाब्न रूच्य्थस्रति रियः । न चैवमिति, प्रौ- द्रावणं परथमम च्छश्मस KTM द्रोथाख्यसाममागयोगिनामुदाट-प्रसोट- पतिषरैशां जयाणां प्ररद्टोद्धावनयो गत्वेन योगार्थागामेव सताश्चमसरूप- मच्छाग्वयः स्थात्‌ तेषां waar योगस्य बलवश्वात्‌ ग त्वेकल्ित्रेवोद्रातरि Sey बङत्वाग्वयानुपपश्या रुकानुवाकगायकतवेगोक्षचिषु eae wifxarh, “खमुमावक इति कचित्‌ पाठः तदापि प्रस्लोचादावित्यथः | ‘ay वदन्तौति, नैयायिका इति शेषः, "लाच्षणिकार्धस्येति मुख्धा्य-

are तश्चचिन्तामो

प्रतिबन्धकस्य रूग्थोम्बयबोधस्याभावात्‌ लखाक्षखि- ae विलम्बितोपस्थितिकत्वात्‌। नन्वेवं aed भोअयेत्यबावयवाथपरत्वेऽवयवाथानां प्रथममेकम- भ्बिताभिधानं तदनन्तरं तस्य वाक्यार्थेऽपरमन्बिताभि- धालमिति तात्पर्ये गौरवं रूढिपुवकलक्षणायान्तु रुक- अन्विताभिधाने तात्पय्येमिति खाघवमिति चेत्‌। Al सामग्नौसन्मेनावयवाथान्ब यबोधस्यागोरवेखाप- इस्तयितुम शकषत्वात्‌ | TAMA तात्पयेग्राहकस्या- भावात्‌ भावे वा न्धायाभिधानस्य व्यथेत्वात्‌ । ay SHI प्रथमं MAMET च लक्षणया परम्यरया- पि प्रथाजकत्वसम्भवे तच्यागायोागादर खरितस्यान्ब- यबोध इति चेत्‌, तष्ट, प्रथमं रूक्यधेस्मरणसमकालं

विलम्बितोपख्ित्या स दोषो भवतोति भावः। मन्वयोग्यतान्चानं द्धा यान्वयवबोधप्रतिबन्धकं योगाथंधियोनाश्कघ्च तथाच कथं यो- गार्याग्वयपौ स्तथाच रूटिपूषथ्विका wate यक्तेत्यत आह, “लाचरि- केति, तया Seqtraferacha नाश्रात्‌ पुनरुपखित्यम्र क्यमे

«

ग्वयानुपप्रनतिप्रतिसन्धानाद्यपेच्नया विलम्बादि धथंः | नमु लयो तात्पय्य. य्रहटादवयवार्यँ च तदभावात्‌ सामयरौवैकल्यमिखत ae, (लच्तगौव दति, ana वेति, ग वरदं न्धायलभ्या wa किन्तु तात्पर््थानुपपच्छेव तव चेष्ापरसिरि्यधैः | ननु रू्ययेखतिरेव प्रतिबन्धिका सामान्धतस्तथाले

wearers शक्तिवादः | ७१९,

वा स्मृतस्य मरूडाद्यवयवार्थस्य बाधकं विनान्वथरक्षार्थं Teste नोचितः तच्यागहेतोः रूख्धान्वय- बेधस्याभावात्‌। अथ रूच्ेस्योपस्थितिरेव यागा- थैन्वयबोध प्रतिबन्धिका न तु Sarasa गौर- वात्‌ यच च प्रकरणादिना येगाथेग्वयभाधस्तं eae स्मृतिरेव नासि संस्काराद्बोधाभावात्‌ किन्तु प्रकरण-शब्दाभ्यामवयवा्थैस्य संस्कारोदबोध- नाद्‌वयवार्थस्येव स्मृतिरिति चेत्‌, न, अवयवा्थंस्य स्मतावन्वयबोधे वा Ta स्मृतेः प्रतिबन्धकत्वे मानाभावात्‌ AWE एदपरत्वे रूव्धथेस्याम्बय- बाधो याग्यत्वात्‌ स्मृतस्याप्यवयवाथेस्य नान्वयनेाधः

योगार्थभौरेव What ्रन्वयानुपपत्तिपुरःसरणच्छोपख्थितेविंखम्बित- त्वादिति भावः । भ्रतिबन्धकले मानाभावादिति साचादविरोधि- Tamas sangre विधटयत एव are प्रतिबन्धकत्वं तथाच ङ ्ार्थान्वयबोधोयोगा्यं श्राकाङ्खाविघटनदारा प्रतिबन्धको भवति जनिताग्वयबोधस्य farang म तु तदुपखितिमाजमित्यथंः। मनु WASH सषास माकाङ्धिता ₹व्यर्थनेव कुतो न योगार्थान्वयो-

लाघवादि्या, ‘eefa, प्रतिबन्धके मानाभावादिति, arenefaat- धिनो भमकच्नानविधटकस्येव प्रतिबन्धकल्वात्‌ तदान्धयबोधे च गनितान्वय- wea निराकाङ्गतया तथात्वमिति भावः। अनुमितौ च सिद्धः प्रति-

OUR वश्वचिन्तामणौ

कप्तकारण्येग्बताविरहान्न तु रूग्चधेस्मत्या प्रति- बन्धात्‌ | इद तु रूक्छथेस्यायेोग्बत्वान्नाम्वयबाधः अव- यवाथेस्य याग्यतादिसामम्मौसस्वादन्वयभाधा भवत्येव | यदि च रूच्थेरूत्या प्रतिबन्धान्नावयवाथेस्मृतिरन्व- येष वा ATI AMA लम्बकषशमानयेत्यच तद्गुख- संविन्चाने बहुव्रोहाववयवाथेान्वयनेचा न भवेत्‌ किन्तु रूष्यधान्यपदाथैस्येव | तस्मादरूकर्थोगापहारिता रू- हि-यागयाविरेषे मण्डपादौ न तु शम्बकशीदौ। ऋअपहारेाऽप्ययमेव यथयोग्यतया रूुखखथेस्याम्बयना्ौ भवति नावयवाथेस्यायाग्बत्वात्‌, न तु योम्बतादिम- तोऽष्यवयवाथेस्यान्वयवेधोा भवति अनम्वितरूग्डथै- मृता प्रतिबन्धात्‌ । तस्माख न्धायसम्या रूडिपू्िका रक्षणा किन्तु यज रूष्यर्थसम्बन्धिनि तात्पय्' माना-

यदि न रूक्छयापस्धितिमाज प्रतिबन्धकमत आह, ‘oat, “किन्तु यजेति, श्रोद्रादरशामित्यवापि रूग्छथेखम्बन्धिनि तात्प्व्यै- यात्‌ खशा अन्यया तजापि ate एव away खादिति

बन्धकत्वं । रूप्यो गापङारितेति प्रवादं सङ्मयन्नाइ, “तस्मादिति, प्रका- रान्तरेल रू0िपूव्विकां जश्चखामुपपारबन्रुपस हरवि, (तस्मादिति, equ-

गरड सम्बन्धिपुडषन्नानख्च पूत्नेगरोतसम्बन्धितावन्छेदकप्रकारकमि वेषं |

श्रोद्रातखामिल्चापि सूच्यं सम्बन्धिनि तात्यम्धेयदारेव weyafa star)

श्ब्दाख्यतुरौ यखद्डे WaT: | SLR

न्तराद वधारयते तज रूढिपूर्िक्षा लश्षणा रुख थैसम्ब- न्धि विञचेषन्नापमायें विशेषे तात्पयग्रहस्यावश्यकत्वात्‌ । यब तु प्रकरणाश्यभावान्न यागवलवश्यं त्र Se श्रोप्रोपस्थितत्वानेनैवेतरपदाथान्वय इति रूटेयागा- पारः । उपपदधातुप्रत्ययाथानां स्मृतिस्ततस्तेषां येाम्यतादिज्नानं ततोऽवथवाचीन्वयवाध दति यैगि- कायस्य विलम्बितोपस्थितिक्षत्वात्‌ यथा वर्षासु रथकार शआ्दधौतेत्यच रथकारशब्दाद्रूक्या जाति- विग्येषवत््मतौतेः शौ घ्रत्वात्तस्येवाधानं प्रतीयते तदथै तदनुङ्खल विद्याप्रयुक्िरपि तस्याशिप्यते नतु रथ कारशब्द्स्य यागोपश्ितर वकर शयेाग्यान्यतोलम्भवि- चचेव शिकपरत्वं, वियाप्रयक्तिकश्यनातो रथकारणब्दे येागसङ्धोषमाबध्य खघुत्वादिति युक्त, शब्दाथोानु-

भावः । ‘orfafanafa “aen-yaity राभन्याक्मादिगयौ तौ तौ खतो । Aare करणः शद” इत्यादि नातिविगेषवाक्यतः ‘Carfean करण्यान्तु रथकारः प्रजायते” इति जातिविग्रेषवा-

श्र क्रिनिखयाशनन्तत्‌पदं ₹ूढमित्ययः, न विति, तथासति “कतेनाप्यन्जन्मन दत्य दि ्तावप्यग्यज पद विद्याप्रयुक्तिकश्पना-

o—_

a fafa, अन्था ““ज्प्तेगाप्य्यनन्भन इति शयुतेरक्यणग्भपदं विद्यापयक्ति-

मयेन लचव्यादिनान्धपरम्भवेदिति भावः | saat तु Rett न विद्या 90 ध

७१७ लश्चचिन्तामग्ौ

uaa हि कल्पना न तु कल्पनाभयेन शब्दा्थत्यागः प्रमाणशब्दमूलकत्वेन फलमुखभैरवस्यादोषत्वात्‌ । तरव च क्रतुवि्ेषे “हिरण्मये प्राकाशवध्वयेवे

भयेन लश्फादिना्यन्यपरं भवेदिति भावः | “फणमुखेति विद्या- प्रय क्तिकश्पनाया fe रथकारस्य जाति विगेषवत एवाधानप्रा्िः फलं तथाच तत्‌फलमाभ्रित्य यद्‌ गौ रवज्नानं तन्तामेव न BTW व्यविरोधादित्यथैः, “दिरणएमयाविति, श्योतिष्टोमे प्ररुतौ तं waa दौचयतौति wa गावोदचिणालेन श्रुताः, तज शओोडषलिजः किं समुदायेन सम्प्रदानमेकटे श्स्य वेकदेेन वा दति संशये “परि- षटि cuacufafa aaa समुदायदानं fafag, दानं fe यसु- feu त्यागस्तस्य स्लौकारेण निर्वहति, न हि तेचमु दिश त्यक्ते मेच- स्तो कारेण दाननिव्वा हः, स््ोकारञ्च न्नानविगरेषः। म च समुदायसु- दिश्य त्यक्रेऽपि समुदायस्य सरोकार सम्भवति, maw प्रव्येकनि- त्वेन समुदायटल्यभावात्‌ तथाच एकदे शशय सम्प्रदानता वाच्या शा च “aH स्वादश्चतत्वा दितिन्यायेन समां ्रकशर्पनया वाच्या समां श्रता चासम्भाविनो शोडषसु WRT भागपरिकश्पनया गोचतुष्टयस्योद्‌- aay, तथाच “सरव्वषामद्धिनोसुख्या दितोयास्ड acfea: तौ यिनख्तोयाष्ठ खतुयांस््ेकपादिगः” ॥ इइ षोडगशरत्तिर्जां

प्य॒क्षिकल्यनं “aay तु मदस्येतिषिशेषश्वतेरिति ध्थेयं । “फलमु डेति, विद्याप्रयक्तिकच्यनाया रथकारस्याधानप्राप्षिः फलं, तथाच तत्‌फलमाभिन्ब दरौ सवन्ञां TUTE न व्याहतं उपनोवविरोधादितय्थः। म च निषेधविसोधः, ग ङिस्यादिव्यादिवत्तस्य विष्धेषषरत्वात्‌ । “शतरवेति,

प््दास्यतु रौयखद्छे शक्तिवादः | Ory

सलवार मुख्यास्तवामङ्धेभागप्राप्नौ भागानुरोधादेकदेश्रवाचकाद्धुपदे- माष्टशत्यारि रद्नोरूपस्थापनाद परष्वतुणां चतुधिग्रतिरपरचतुणौं षोडश अपरचलुणां elena WAT AMARA एवं सत्य्वन्ययशुरवेदि- कुष्डमुख्यस्य प्राका गशरसखत्व विधिना तदोयभागदादश्गोषु म गोग्रतं दङिणा, तथाहि काल्याथनष्ूचं “stew Tema: षट्‌ षट्‌ दितौयग्यखतसखूखतस्णतो येभ्यस्तिखलसिस्त इतरेभ्यः” इत्यादि- mae Tenet भागाः क्प्तास्तदिङृतावभिषेचनोये प्ररतिधग्ने ाइकतया तद्देव द चिणणप्राप्तौ हिरण्मयौ प्राका श्रावध्वग्धैवे दद्धिण्णां zeae प्राकाशखत्विधौ ब्राह्मणेभ्योदधि दीयतां तक्र कौ ष्डिन्यायेतिवत्‌ सामान्य-विग्रेषन्यायेन सामान्यदचिणा्यां aq भागवाध TA: | ननु Bare: सम्बन्धो विधौ यत इत्यसङ्गतं

aafane ण्योतिष्टोम विक्लतिथते अभिषेचनोये प्रतौ ज्योतिष्टोमे a wear दौच्छयतोति wd गावो दच्िणात्वेन yar, aa बोड्ग्रतिविजः fa समुदायेन सम्मदानमेकदेग्रेन वेति awa परिषदि cuacufafa खमु दायदानं निधिडधं, दानं fe cafe खत्वव्थागस्तश्वो कारेण निव्वै- इति, न हि चे्सुदिश्य व्यक्तं Andina दाननिर्व्वाहः, Gane वागविद्धेषः। न च समुदायसुदिश्य चक्षे समुदायस्य खकारः सम्भवति, आनस्य प्र्येकनिष्त्वेन समुदाये इश्च भावात्‌ तथाचैकदे स्य सम्भदागता वाच्या सा च “समं स्यादश्चुतत्वादिति समांश्कल्यगया पसक्ता, सर्मां्रता चासम्भाविनो । षोडशसु षट्‌ कृत्वा मागकल्यगया गोचतु्ट यस्यो इत्तत्वाव्‌ ८८ सर्ग्ववामर्डिगो मुख्याः featare तदड्धिनः | टतौविनस्तुतौ यास्त चतु- ास्लेकप!दिगः'? ॥ cents मुख्यानामध्वययैपरभ्टतौनां चतुर्णा मडेभागानुरोधा- दष््वत्वारि्रद्रोषु साम्ये तथा fetta प्रस्तोशादौनां चतुय ace साम्ये

org arvaPartaat

efeat ददातीति श्रुयते, wade च fafa श्यौभ्रसुपस्थितेः तस्येव प्राकाशस्य खत्वख- छणसम्बन्धो विधोयते ददातौत्यनुवादः। तेन क्तुद्‌- शिशायामध्वयुभागमाजवाधः अन्धेवाङत्विजां प्रा- काशस्वत्वाभावात्‌ कतुदक्षिलायामन्वयः। यदि षा-

ददानौ तिश्रते दानस्येव विधेयलादिव्धत श्राह, ‘carafe सामा- न्यतोयज्ञाद्गवसमाम्डलिगभ्वोदानस्य विधानादित्ययेः, "यदि चेति, यसो RAE विले प्राकाश्रदाने तश्च तद्भागवाधापन्तेः तथा-

तथा eater गेजादौगां चतुणां दच्िगाङधस्य कतौयांशे सामन्ये वया चतु- यानाधरुत्रेवादौगां चतुण। ease Vquit साम्ये तदिषछतावभिभेचनोये प्रतिधम्भयाहइकतया तद्देव दक्छियाप्राप्तौ “हि रश्यो प्रकाशावध्वर््यवे दच्चिणां ददातौल्यादिना खध्र््वोः प्राकाण्योख नेदन्तर्थंग्योपद्डिवयोः स- न्बन्धयोग्ययोरग्वयाकाङ्धिणोः ख-खाभिमावेगान्वयो विधौबते । वथा TNT: कार्य्या वियः पयैवस्यति। न च तस्मे तावदी सोक" प्रमवति, Kuda खव तच्छे तयोर्दानेऽप्यवगते पच्चादर्थापलिपरतौताधंसमपं शाय ददातिरयमथंवादविधया vata raga इच्यते, waqraas: पाकाग्रखल्वविधौ meat दधि दौयतां तक्षं कौष्डिन्धायेतिवत्‌ सामाग्ब- विर्धेषन्धायेन सामान्यदच्छिशायामध्व माम माजनाध दलखष्डनकाथेः । केचित्तु सामान्यतो ante चटतिगभ्यो दागस्य विधानात्‌ खज द्वं म विधेयं fang quewe: सम्बन्ध cafe ददातौर्थानुवाद rary: | रवच्चाभिषेचगौये खध्ययुंमागन्गेव दश्िशा सद्धामो सुख्षेरेव क जिभिर्याद्ध इति faxfgfatunte | ‘ate चेति, घटि च परिषदि भ <r

ए्ग्दाख्यतु रौ खसे श्वादः | ete

wet यमक्तौतियेगेपल्ित खत्विङःमाजे प्राकाशसम्ब- न्धविधिः स्यादा सर्वेषामेव ऋत्विजां कतुदधिला- बावे माध्वयेभागमाचस्य | नन्वेवं सवगेकामो यजे- AM खगंकाम शब्दात्‌ खगेकामत्वेन स््ौ-ग्रद्रथार- प्य पस्थितेरधिकारे बेष्येत शब्दाधोसुराधादिच्याप्र- युक्तिरपि तथारासिष्येतेति चेत्‌ । न । खौ-श्रुद्रयोषि- द्यानिषेधात्‌ खगेकामपदस्य शखौ-श्रदरेतरपरन्वं तेन

चाचारविरोधोऽन्यथा इष्टापन्िरिति भावः । शखो-शुद्रयोरिति, न॒ च विद्यापदमेव यश्ाङ्गग्रतविद्यातिरिक्विद्यापर कसख्प्य्ता, यदा WUXI सखगेकामेतरस््ो-शद्रपरं रथकारादिविचाप्रथक्नि- BUTI श्लो-शुद्रपदसङोचश्यावश्यकत्वादिति ara | प्रसह fe afafrad, न च सो-शुद्रयोः खगंकामलेन सामान्यतो विधिं विमा अन्यत्‌ प्रसश्नकमस्ति, विद्यायास्तदध्यापनस्योपनयनाभावेन्‌ मिकेधान्तदध्ययनाप्रसकेस्तथा च खर्गकामतेन सामान्यतः प्रसङ्गेन खौ-

wei waifeq ऋटत्विणे पाकाश्दाने तद्भधागवाधापत्तेभापि भागकशर्पना- पर्त्वेति मावः | श्नौ-गूढयोरिति, a च विद्यापदमेव यज्ाङ्कभूतविद्ा- विरिक्षविद्यापरः कश्यतां, स्नो-शूढपदं वा खग कामेतर खौ -ग्रढपरः, रथ- कारादिविदाप्रयक्तिकखगागुरोधेग स््ो-गू्पद सङ्के चस्यावश्यकत्वादिति वाच्यं | went fe प्रतिभिध्यते, नग च स्नौ-मूद्रयोः अग कामत्वेन सामान्यतो विधिं विना खन्धत्‌ प्रसन्नकमस्ति, विद्यायाः वदध्यापबस्योपनयनाभावेन गिषेघा दथयनाप्रसङ्ः तथाच खगे कामत्वेभ सामान्दतः vay सो -गूडयो-

ers avafontaat

खगेकामपदार्थे सङ्ोषमाषं न बाधः TER ख AURA स्वगंकामजेवयिकस्यापिकारभाधनात्‌ रथकार शब्दे ख पदाथैमाबस्येव बाधः स्यात्‌ | यद्यपि सङ्कोचोऽप्येकदेवाध wife साऽपि न युक्तः aT परब्दाथेहानप्रसङ्गात्‌, तथापि सामान्यबाधारेकदेश- बाध रव शलधुरिति। waa ख पदटडत्तिरे्तित्वात्‌ श्राक्तिवत्‌ । मनु गभमैरायां aat चाष sare नैकपदे VAN तौरस्यानदौत्वादगभौरत्वाञ्च सुस्य-लब्यया-

शएद्रयोखन्निषेधो म वेपरौत्यं कण्पयत्युपजोव्यविरोधादिति भावः ! ‘azefay ग्ह्मवच्छेद कावख्छि ल्लवण न्तिः, गम्भौ रपद लचणायां तेन NT शश्छत्ये alas प्रतमेव, वथा तयोरणग्वये दोषमाह, 'तोरस्येति, एवमग्रेऽपि । "वाक्याथंति वाक्यायागशोरनदौ-तत्‌स-

स्तन्निषेधो ग dade कल्पयतो ्युपजोव्यविरोधादिति वदन्ति । विन्य, रागादिप्राप्तनिषेघेनापि चरिताथेत्वादिति । (तथापौति, यश्यप्येकथोमम- प्रसक्तौ लाघवमिदं विनिगमकं स्यादत्र च विषयमे दस्तथाचेकदे्रवाधोऽप्य- लय क्तेर सङ्धतस्तथापि विद्यानिषेधादेवैकदेग्रबाध इत्यजेव aa) भ च विद्या निषेधेऽपि आाडवदमग्छ खव यागस्तयोरस्तविति वाच्यं । अमनग्णसाडा- भिप्रायकण्यब्दवदमन्लयागाभिप्रायकब्दामावादिति भावः । ‘uate श्र क्तवा वच्छेद कावच्छिन्नवगं रत्निरित्यथः, तेन वाक्धशटततित्वेऽपि qefea- त्वान्न सिडसाधमं | wea इत्तिसित्थं द अन्ये । गम्भौरपदलक्तशायां तेन तरस्य लच्छत्वे ales प्रकृतमेव तथाच तयोरन्धोन्धाग्वये दोषमाह,

श्ब्दास्यतुरोयखग्डे शक्तिवादः | Ore

रनन्वयापक्ेः | नापि पददये प्रत्येकश्क्या सम्बन्धिनो गभ्मीरनदौतीरस्याप्रा्िप्रसङ्गात्‌ । तस्माहभौर-नयो- रन्वयबाधानन्तरः वाक्येन शन्नाप्यगभ्गैरनथास्तरं BWA | वाक्याथेगभौरनदौसम्बन्धिनस्तौरत्वेन प्रती- तेः। न च वाक्ये शक्यभावान्त्सम्बन्धं विना न खश्षणेति वाच्यम्‌ । खन्नाप्यसम्बन्ध खव fe शष्यस्मृतौ

म्बन्धिन इत्यथः, ama खल न्नापकतावच्छेद क सम्बन्ध विषयसम्बन्ध- इत्यथः, WIT यथाश्रुते श्रपभं्रगङ्गापदेन समभियाइतघोष- पदादौ Gyan तौरन्नापकापभंशस्य लाचणिकले साधु- लस्यापि वञ्जलेपतया यश्प्रयो गापत्तेः, faafaa a न्नापकतावच्छ- दकसखम्बन्धः wiry नास्ति किन्तु तदारोपादुपस्धापकत्वमिति नातिप्रसङ्गः, प्रृते च गश्मौरपदसममिव्याइतनदौ श्क्रलमेव विशि- एबोधकतावच्छेटकं मदौ पदस्य aferay गम्भोरपदोपस्यापितार्था-

(तौरस्येति। गदौपदलच्छणायां दोषमाह, “खगमोरत्वाश्चेति "वाक्यार्थेति वा- कार्यो गमोरनदो ततृसम्बन्धिग इव्यथः, “ख श्चाप्येति । गन्धेवमपम्नंेऽपि लच्तणा स्यात्‌ । न चेष्टापत्तिः, वथा सति ठत्तिमन््वेन तस्यापि साधुतवापन्तौ यश्चपयोगापत्तेः Zeta पद साधुत्वात्मकलत्वादिति चेत्‌, न, सिडान्तस्यापि दोषस्य बोध्यत्वात्‌ । न चोक्षदोषभिया सिदान्तेऽपि खश्राप्यसम्बन्ध खव तथा वाच्यः तथाच दोषतौल्यं awa खच्नाप्यगभौरनद्यासनौ रं लच्तय- तौति वच्छतौति वाच्यं auf तदथत्वात्‌ । ग च गौरवं, उक्छदोषापश्या प्रामाणिकत्वादिति |

केचित्त खशकयसम्बन्धे णव तदय, गद्या दव गमोरनद्या अपि ग्रव्य-

eRe लत्वचिन्तामशो

we) नतु सम्बन्धविशेषः शक्तिैरवात्‌ wee सख शक्धवदाश्यायाऽपि । चेाष-नद्योरन्वयबोधादभौर- नद्योरम्बयनेाध खव नेति चेत्‌, न, प्रथमोपस्ितत्वेम गभौर-नद्योरन्वयमाधस्य शौघ्रत्वात्‌ । AIT तदनुष- पलिन्नानाधौनतया तौरस्मृतिविलम्बेन नदौ-घाषयेा- ceqaara विलम्बात्‌। न चैवं वाक्यभेदः, कलव्या- म्विताभिभानान्तरानुङ्कलत्वेन वाक्येकवावषतावच्छेदे-

aferam मदौति a काष्यनुपपस्िः। wava ‘a तु सम्बन्धविश्वः शक्रिरि्ययिमग्न्धोऽपि सङ्गच्छते, war प्राक्‌ सम्बन्धस्छाप्रवेशर कस्य fang: शक्तिम गौरवं निवंहेदिति भावः । श्रयमोपखित- लेनेव्यापाततः, agag नदौ-घोषयोरग्वथबोधे विशिष्टनदौषम्ब- ज्वितौराप्रािप्रसङ्गा दिव्युक्षमेव दूषणं अन्यया चोषोनद्यां गमौरा- थामित्यज का गतिरित्थवधेयं | 'वाक्येकवाक्धतावदिति वार्येकवाक्ध- तायामवान्भरवाक्धा्थां महावाक्या्यं farce भासते इहतु

त्वात्‌, aaa चाग्वयनियमाव्‌ Ga तौरान्तराग्वयोऽपि wre, तात्प्थेयाहकषच गमोरपदमिव्ाडः |

AUR Goer उक्कमेव गौ रवमाह, ‘a लिति गतु श्रक्िगमंसम्बन्धविग्रेष इत्यर्यः, यथाश्रुतस्यालमकष्वात्‌ | श्रथमोपद्ितत्वे- त्वापततः, वस्तुतो गमीर-गद्योरम्वयनोधाभावे विशिरमदोसम्बन्धितोसा- प्रातिप्रसङ्का दिव्युक्घमेव genau घोषो ग्यां गमोरायामिन्ज् का afafcuaae | 'वार्छेकवाकछतावदिति, तच्ावान्तरवा श्राया fatwa

श्ब्दास्यतुरोगखद्डे शक्तिवादः । ext

कवाक्धत्वादिति । खच मब्धाः | ATT न्राप्याभावेन न्राप्यसम्बन्धाभावान TAIT | अथान्वयवेाभकं वाकं पदानि fe सम्भूयार्थाम्वयं बाधयन्ति न प्रन्धेकमाच- मिति चेत्‌ । न। पदं हि खा्थाम्वयं बाधयति नतु समूहः TAY खार्थाभावात्‌ | न च पदेषु व्यासज्यह- faahraa, न बेतरपद्‌ावश्छिक्र इतरप Brean | किञ्च गभोरायां नद्यामित्यव विभक्ति विना अम्ब यबोभाभावादिभक्चन्तभावेन वाक्त्वं, तथाच Set विभच्छयर्बौन्वये म स्यात्‌ सछकार्थ॑स्य लख्येऽनन्वथ-

न तथेत्यभिप्रायः, Vay महावाक्यायबोधानुक्रललमाभेरेत्ययेः, षुदितानि पदानि वाक्यमतस्तच AGU AG YY समुदा- चोवाक्धमेव म ASMA eas “WAT इत्यनेन सूचयश्नेव fagruafa, ‘aafa) aq सचुदायोऽच्छनयेकः सक्षु दिताना- मौ ऽच्छेवेत्यत ay, "म च Uefa, "गौरवादिति, पदलमनेवाशु- भावकत्वादिति भावः । 4a बोधकता यदि खरूपयोग्यता add चदा तु फलोपधानं तदा दतरपदावच्छि्ने एवसुकमि्युक्रिसम्भव- araracatate, “किञ्चेति, फलोपधानस्य विभक्रिसाध्यत्वादिति भावः । 'खचकाथंख्ः लखकपद शक्यस्य, ‘wey इति प्ररताभिप्राय, भासते इच तु नेति सददिव्यु्तं, साम्बन्तु महावाक्छाथं बो धानुकूलतवमाचे- केति wid । मनु फलोपधागरू्पगोधकष्वमितरपदावन्डिन्र शवेत्धशचेरा,

‘feefa, ‘Taney’ लद्छकपद श कस्य । ननु मेदाण्वये fanfare 91

ORR त्वचिन्तामणौ

नियमात्‌ | मापि गभीरायां नदौतिविभक्तिशरन्ये a ay अन्वयस्य तदन्नाप्यत्वाट्विभक्तिख प्ररुतिनदौ- गतं स्वाथममिदध्यान्न गभौरनदौगतं तस्या अप्रङ- तित्वात्‌ | वस्तुतः पदलक्षणशयेवेापपन्ता न वाक्षल्च- णा, तथा fe गभीर नद्योरम्बयबेघात्तरं नदौपदं गभीरपदं वा खन्नाप्यगभोरनयथास्तोरः खशयति न वाक्यम्‌ । न च विनिगमकाभावात्‌ पदयालं्खादयं a. चैकेव ल्षणेति युक्तं, पे कत्तत्वाट्वाक्षापेश्षया लघुत्वाच्च पदरव aa अन्यथा विनिगमकाभा-

वस्त॒तो ल्योपख्ितौ टत्तिदयविरोधम शक्यानुपल्धित्था शक्यान- न्वय नियमा दित्येव विवङ्ितं । ननु श्रभेदान्वये विभक्रिरपि म बोधि- केत्यर्चटाषान्तरमाह, “विभक्ति । waa Te घरमानघेत्यजापि बिशिष्टकग्येता म प्रतौयेतेत्यश्चेमृलसिद्धान्तमा इ, ‘aga इति । भतु ज्ञापकत्वं शचणामूलं तशचेदाक्य-पदसाधारणं तद्भयभापि साम्वा- दित्या शद्ध निषेधति, न चेति, “पदे क्ृप्तवादिति, टन्नेरिति पेषः,

न॒ बोधिकेत्यरचेराष्ट, ‘faufadfa, 'प्रङ्तिनदीगतमिति प्रर््थंन- दौगतमित्यथः, ‘avafeenqy प्ररत्ययत्यादिव्यथेः। wed बलं घटमानयेत्यवापि विशिकम्भेताप्रतीतिगे स्यात्‌ दति vena वतु- ष्यन्‌ सिद्धान्तसारमाष्, "वस्तुत इति, “खनश्चाप्येति । aq ae दिरेष- सानयेत्थादौ लात्तणिकपद इये तदितरविशिणटसम्बन्धिलच्छत्वे खस्ाप्याप्रसि- fa: शाच्च णिकस्यागनुमावकल्वात्‌ । न च auf विवच्ितमिति

शब्दाश्यतु रोयख्डे एक्तिवादः। ORE

NAAUTRA पदे रका वाक्ये चापरा लक्षणेति भैरवं स्यात्‌ । अम्वयमाधपुविका प्रत्येकं पददये लक्ष णेव ae लघछणेति च परिभाषा पद-वाश्ययेाभिंन्नत्वात्‌, वस्तुतस्तु गभोरपदात्‌ खा्थेपरम्परासम्बन्धेन लस्योप- सितो विलम्बान्रदौपदात्‌ खा्थ॑साक्षात्सम्बन्धेन Tis तौरोपस्थितिसम्भवान्षचेव लघछणा । अथ “पट पांशु-

"गौ रवं स्यादिति, तवापौति गरेषः। मशु भवतु पद्‌-वाक्यभेदः भवतु MARAT ara गौ रवं तथाप्येकलच्षणातो मानालद्वणाकस्यभे गौ रवमित्यङ्वेराइ, aga wai नतु खश्ाष्यसम्बन्धो wear विशिष्टाश्नापकता चोभयत तुषा तथाच fa विनिममकं। a4 नौलायां यमुनायां चोष caret नौलपदश्छ ए णिपरलेम लशणायां aa विग्िष्टतौरलच्णायां wfaananfa गौरवादिगेष्यं लकणा- कर्पनाद्‌न्यजापि aaa are) तज हि लाकणिकष्याननुभावक- तया ख्लश्चाप्यतेव म विशिष्टद्ति fare awar इह वभयो- श्रापकत्वादुभयजापि ख्णा । म च गभोरपदोल्षरसप्तमो विेषण- विभक्रिः अन्दसाधुत्वाथेमतो नदोपटोन्तरसप्म्या नटोपदार्थानु- TAA Waifs वाच्य । एकयेवो पपन्तौ fe

wey) शक्तेरपि तत्‌ स कारेखेब शमिप्रयोजकल्वात्‌, सयाच तुख्यमिवि त्‌, ग, अतव तदजुमावकत्वमिदयक्कत्वादिति | “पदे ज्प्रतवादिवि, जछ- खाया इति शेषः, “गौरवं स्यादिति, तवापीति te: | गमु तथाप्येक- wyatt भानाणश्चयथाकर्यने गरवमेषे द्यत are, agafefs, are

। । द. लस्वचिन्तामयोे

ना युपमनक्ति सत्तमं पदं Teale पदस्य गरइणखकमे नरेत्वेन अहक मा हेघण्जनसाधनत्वेन fa- Sey सामक्रयाजेनौयमानैकहायन्धुपखधितसत्तम-

aaa: ayers विगरेषणएविभक्तेरिवाज विशेव्छविभक्ररेव AMAAZ ATU गभौरपद UA जलचणया तदुष्तरविभक्रेरोवा- थेखाधुलौचित्यादिति, मेवं, अनवबोधात्‌ गमोर-गद्योरभेदेन तौर षम्बन्धेष्ध waste गभौरतलविशिष्टनदौषन्बन्धख्य saat MAMI NC परन्पराखम्बन्धभानात्‌ तथाच तद्रकानुरोधात्‌ way परन्पराप्रतौतेः were विगरव्यपदे wees दिक्‌ । खुख्ा- ubaaraqafnare, यदेति, उपरचण्धेतत्‌, सप्तमलासम्भवेने-

गम्भौरपदस्य गो लादिपदवद्राणमाजकाचकत्वमम्धपेत्योक्षं | वस्तुतस्तु तस गाभ्भौग्येगाखविधथिदधवाचकत्वमेव years नोशादिपदवदप्रयो गात्‌, ae धौरोदारपदस्यम wares वा धभ्िवाचकत्वं ग स्यात्‌, वथाचाज्ापि RE खायंसाश्लात्‌सम्बन्ध wa, तद्छादिशेषणविमन्धिः साधुत्वाथं मिन्म्धप- गमाच्रदौपदल्चखायामेव frames इति विशेष्यवाचिपद रव wear! ग च प्रायम्याद्मम्भोरपद णव TAY तथाचान्यच तथवत्वेऽप्यज frite- fansite श्रब्दसाधुत्वं क्यमिति ae । पिग्रेषयविमद्धित्वेव सामान्दत- खव तथात्वकख्पनात्‌ | faq गङ्गायां मद्यामित्ादावुक्षयह्धा विष्येष्यषद एव SWART तथा । ब च VHS लाचशिकत्वेगानुमावकत्वा- aay खश्चाप्यामावान्न wwafe are । तरां तरिं fatene णव we- ATR | TENE तदलुमावकमेवेतयक्घमित्बभ तात्प । उदारवमेदे- नाचे, "अथेति | सुख्खान्बयानुपपत्तिमाहइ, “पदस्येति, ‘frede’ नि-

WTA TVS Ware: | ७२५

weatyy सप्तमाथाम्वितपद-पदाथान्वयवेधके सत्तमं पदमिति वाक्ये qaefa चेत्‌, न, अभापि हि सप्त- मषदयेारन्वयबेाभानन्तर' सप्तमपदार्थान्वितखा्थवा- धके पदे Ga न तु TH) अतश्व ^पुरोडाशक- पाशेन तुषानुपवपतौत्यबावधातजनितत्रौहितुषाणां पुरोडाश्कपाखेनो पवापो विधौयते पुरोडाशश्रपख- प्रबाअनत्वेनोपश्छिते ख HITS नोपवापप्रयाजनाका- Sl न शकप्रयाजनस्य किं प्रयाजनमित्याकाङ्क भवति । अन्ध विनियुक्तत्वेन शब्दादन्यजाकाह्- facta विनियेगाप्रतौतेरेव हि विनियुक्षविनि-

त्वपि द्रष्टव्यं । अरश्नसाधनलेनेति, पू्वेनामुपपन्तिद्रं्टवया, पुरोड- पाका्मेवावहतवौदितुषाणां कथजुपवाप शइग्धाकाङ्खाचामपि पुरोडाग्राथ कपालमिति तादब्थेचत्‌््येयंखचणया ततूप्रथोजनत- stated कपालं किमप्यख् प्रयोजनमिति नाकाङ्केति उभयाका- TAGS लन्यतराकाङ्कगयां अतः वह्ठोतत्‌ पुदवेण भविग्यत्‌- घुरोडाग्राज्यकपाखेनेत्धरयोऽवगम्यते, अतएव च॒ म ages

ख्ितेषु । प्व करोत्येव परि रति, अथापि Wit, “न We, wham कपालमिति तादथ्येचतु्यंथंमाने ततुप्रयोगनतयोपद्छितं फालं म परयोगमा- WATTS अन्धतरमाजाकाङ्कायाख् माग्वयधोरिति मावः। Tag Wray Tay MATIN यथा नाकाङ्कानुपपतिखयोकं । उक्लदोग-.

er¢ avatar

ञगविरोधः। अत-भाकाङ्कोत्यापनाथं yerea- पालवाक्यस्य पुरोडाशणथा्धिष्टाने भाश्चयस्वरूपे खश- शेति निरस्तम्‌ । अशापि fe पुराडाश्पदेन षुरेा- डाश्रश्रपप्रयोजमकाषिष्टानमाश्रयस्वरूपं लश्यते | कपाणपदश्ड तच कपालत्वविशिष्टबापकमिति पुरा STATS खशक्षशा न पुराडाशकपालवाक्ये |

इति ओरौमद्‌ गङ्गेशोपाध्यायविरचिते तश्वचिन्तामखौ शब्दाणखयतुरौय खण्डे शक्किवादः |

weur तयाखति पुरोडाश्रपद स्य तदयंकल्वपय्येवसाने श्रनुपपत्यप- सैहारात्‌ | एतेन vena दण्डन गा मभ्धाजेति शौ किकवाक्ध- दभरंनात्‌ तदथेकतयो पस्थितेनाप्यपरान्वय इति निरस्तं । तत्र न्वा arate दइ तु न्यायायंसाधिततात्पय्येकतयैव तादृ शाकाङ्का- निर्ग्वाहा दित्यखण्डनकाथेः |

दूति ओगयदेवमिखविर चिते तत्वचिन्तामण्पाशोके शब्दा ख्थतुरोयखण्डालोके श्रक्निवादाशोकः |

awe, “व्याभयखरूपमिति खधिषानत्वादिभेव तस्य तस्य स्त्व प्रोह्ध- दोव इत्यः, TIT कम्मधारमो न एगख्छतुर्थौतत्‌एडव द वधेवं | इति WaT |

WRAL य खब्डे समासवादः | ere

चथ समास्वादः। D-H

aq agaiet च्िवगुमानयेत्यच वाक्धाथेचिष- Traifaa: सम्बन्धितया अन्यपदार्थस्य प्रतौतेवाष्ष- रखवान्यपदा्थे लक्षणा। wa feat शायस्येति विग्रहवा- are लुप्तं यत्पद्‌ स्मृतमन्यपदा्थ बाधयति यथा दधि पश्येत्यादौ लुप्ता दितौया स्मृता कत्वं अन्यया तच ae TAMIA: | अन्नातविग्रहस्य वहुब्रौहै शक्ति- मादन्यपदाथेधौरिति चेत्‌, न, स्मतयतपदात्‌ सम्ब- न्धितयोपस्थिते अन्यपदार्थे कमेत्वेनोपख्ितिं विना अनयनान्बयानुपपत्तः रान्नः पुरुषमानयेत्यच राच्र- उपो दुघातसङ्कत्था समासविचारमवतार यति, नन्विति, चि्रगोखा-

मिन दति, चिथगो खाभिनोऽन्यपदायस्य सम्बन्धितया प्रतौतेरिति योजना, 'व्छन्यप दार्चस्यः समस्यमानपदातिरिक्तपदार्थस्य, “सम्बन्धितया विनमोस- म्बन्धित्वरूपे या, "वाक्च रवति, तथाच वाक्धे aaa नास्तोति प्राक्‌ कथसुक्त- fafa मावः। “जप्तमिति पक्तवाक्यघटकत्वेगाश्च॒तमित्यथेः, खवमयेऽपि | °“नोधयतौति एरषत्येन गोधयतौत्य्थंः, "बडब्रौहाविति शत्विचद्रवाक्च इत्यथः, °स्तयत्पदादिति सू्तांकयत्यदादि त्यर्थः, "सम्बन्धितया षदछछायं सम्बन्धवि- ओेषशतया, ‘sofa’ अवान्तरवाक्या्थबोधविषये, "कम्मैत्वेणोपख्ितिं

विनेति कम्मेतवसंसगंक-धात्वथे Sterna प्रकार क श्ब्दबोधारुकूलक- म्मेत्वो पस्थित्बमावेनेद्ययः, ‘Mama कम्भत्वसंसर्गेण faiteaar

exc ज्चचिन्ताममौ

aq विग्रेवखत्वेनो पस्थिते क्ियाग्बयाभावाञ्च। विभ- क्रिश्रन्धयत्यद्‌ादुपस्थिते ख अिजगुपदेन क्रियया चान्व- यो न स्यात्‌ अम्बयप्रक्षारबोधकविभक्यभावात्‌। नच चिबाया गोयं इति विग्रहे स्म्रतप्रथमान्त-य इति पडा- दुपश्धितिः प्रथमान्तेनानयनानम्बयात्‌ । प्रवमान्त-

HY समासवादाशोकः |

‘cry इति qarradturagetafeaaranrcarangaa-

Cong दति, पव्वै मन्दथ बो धाजुकुलोपस्धिलमावादनाकाङ्ुत्वमचैवरा- न्वितत्वेनेति fate: | यद्यप्यर्णयेतखादौ लम्बकणंमानयेत्यादौ च fatwa she

= श्षानयनबो धानु पपत्तेरि यथः | भेदसं सर्गे मामा्चविरेष्यक-गामाये प्रकार. SUMMA तद्नामोन्तरविमक्तिनन्धमेद सं सगं पस्धितेख्तननलत्वादिति मावः । इदमुपलच्तखं प्र्चयानां प्रटोचर्था न्वितसखायगोधक्षत्वनियमेम कम्भत्वेऽपि तदन्वयानुपपन्तेशेव्पि बोध्यं । “विशे बवत्वेगेति कम्मत्वेवरस्य wequa fa- शेषत्वेन र्यः, ‘ravqafa कञ्तासंसर्गेख विेष्यतया fara बोधा- सम्भवाय, पै कम्भत्वसंसगवो धारुक्रूलकन्भत्ोपद्डित्मावाभिराकाङ्ु- eae कम्भतेतरविग्रेषणसेनोपस्थित्या निराकाङ्कत्वमिति मावः । जु विम ` ्िमून्धयत्यदमनुषन्ननौयमतो ग कम्मत्वेतर विरे षखत्वेगो पस्धितिरित्वत खाद, (दिमद्किमून्येवि, “व्चि््ुपदेन' विक्गुपदार्ेन चिच गवा, खम्वयप्रकारेवि त्यदोत्तरः खत्व-कम्भत्वरूपसं सर्गा पञ््ापकविमक्तिविरहा दित्यः, गामाे- योर्गामार्थ-धालर्थयोश्च भेदसं सगंकान्वयबोधे मामो तर विमक्तिजन्धसंसरभोष- खितेरतन्बत्वास्‌ चि्रपदो्तरद्ितोयायाख यत्पदागुत्तरत्वादिति मावः। "उष

fafa? खामिगः पुरबस्प्ोपख्िति, 'प्रथमान्तेनेति, धातवथं-नामाधंबोमें

शब्दाख्यतु ीयखद्े समासवादः | ORE

विग्रहे acfirgndym?: साधत्वनिषेधाश्च। न ख few गोयेस्य तमानयेति तत्पदार्थस्य कियाम्बय- इति वाच्यम्‌ । तथाननुभवात्‌ बिबगोसम्बन्धिन- मानयेति fe वाक्छाथेधौः विग्रहे तत्पदस्याप्रयोगेख BRA । यलदोनित्यसम्बन्धात्तत्यदस्मर खमपौ- ति चेत्‌, न, अध्याहारापतैः, तथापि बिचगुमानये- an विभक्तिस्तत्पदार्थेगतं a खाथेमुपनयेत्‌ किन्तु

भेतराश्वितलेनेति fate ‘away वाक्धाथंदयान्या- गरुभवात्‌, श्रध्याहारापन्तेः", तथाच AIBA Wears एव कन्य

करियान्वयखथापि पुव्बेदोष णव ततत्यथ्य, परथमान्तेति | यद्यपि wa सा- मतः पिता सलक इत्यादौ परथमान्तविद्रहेऽपि बु्रोहिरिति श्यमिचार- खचापि तदतिरिङ्षे नियमो बोध्यः दत्घाङः। (तथाननुमवादिति वाक्धा्ै- इवाननुमवादिव्थैः | मन्वेतदेव Fa दत्त enw, “चितेति, “अध्याहा- रेति, पदकर्पनापेच्चया च लक्तशया पदाथैमाच्रकल्पनस्य लघुत्वादन्धथा

देबान्वये विमक्िजन्यसं सर्गो पर्ितेखतन्छत्वादिति मावः | मनु प्रथमाया खव aaa wyaea शाह, श्रयमान्तेति | यद्यपि wie सद वरते यः स सपक इत्यादौ प्रचमनन्तविग्रहेऽपि बङ्रौदिकृंङस्तथापि तदतिरि क्षसे नियमो बोध्यः | "वत्पदार्थ॑स्येति सूततत्पदेनोपस्याभितस्या्स्येबर्थः। तथा- गनुमवादिति आअन्धपदाथेस्य सम्बन्ध-कन्भत्वोमयविष्रेषणतयागनुमवादि- at, “यत्तदोरिति तत्पदं विना यत्पदस्य निराकाङ्कत्वादिलर्चः, “वत्मदख्मरयमपौति विग्रवाक्छस्ययत्मदानुषङ्गन तत्पदख्मरयमपौच्ः | 'अध्याहारापत्तेरिति aquatica, तथाचेतद्गौरवमयारेव 92

eRe | तच्वचिन्तामयौ

गो-गतमेव्र विभक्तेः प्रकषत्य्थेगतस्वाथेवोध जनकत्वब्धु- त्पत्तेः | अत शवान्यपदा्थापरापकेन समासेनोक्ताथे- त्वात्‌ यत्पद्‌ाप्रयोगः। अन्धथा यत्पदप्रयोगोऽपि स्यात्‌, म॒ च यत्पदप्रयोगः सधुत्वाथेमेव स्त्रौप्रत्धयस्येवेति वाच्यम्‌ । “गो-खियोरुपसजनस्येत्यतुशासनवबखात्त- way साधु यत्पद qari विना असाधुत्वादन्बये a निमिच्ान्तरमस्ति, बहब्रौहेनित्यसमासत्वेन विग्र

भौ चिश्यात्पद कश्पनापेखथा पद्‌ाचेमाचकण्यगस् खघत्वादन्वथा खच शोच्छेद।पकेरिति भावः) मसु GH पदं कश्यं तेयं वसा दह तु तत्पद्‌ाध्याहारस्याप्यावश्चकलाजेवमित्थसचेरादइ, ^तथापोति,

wearers मावः भनु अचर पदं Hey ay तथास्तु vad च तत्पदाध्याक्ारस्याव्रकत्वत्नेवमिरचेरार, (तथापीति, "उक्कार्यत्वादिति, खक्षार्थागामप्रयोग इव्भिधागारिति मावः । वबङग्रोहेरिति, विचा ate

यत्यरमपि नानुषण्यते तदजुषङं ाकाङ्कासम्यादमाय तत्यदस्मरखस्यावश्छ- कत्वात्‌ दति मावः । ay ज्ञ्तसमासस्यपदोपस्धितेस्तदधोप स्थितेरेव वा तत्यदादिषिषयकल्कख्यगान्न गौरवमित्यश्चेदौबान्तर माङ, “सथापौति queens: विभक्ते, वाकछसमभिव्याहतविमततेः । “खतर्वेति अत णव TEM हदा वन्धपदार्थ THA: “उक्षायंस्वात्‌' बोधिताथंकत्ात्‌; “छ्गो प्र्वस्येवेति त्विचरपदोत्तर स्त्र प्रययस्छेषेबथेः, “उपसख्ेनस्येति, परतः स्न प्र्योलोप्योभवतौति war, ‘ores? विरोधय, “तये वेति eta प्रयोगं fared । स्यतं अस्येतिपदं अन्यपदाथे बोधयतौत्धच दोषमाह, म्यङनोहेरविं व समासत्वेनेति ध्विषग्वादिवाग्धस्येव चिचाभित्र गोखामित्वारि-

श्नब्दाख्यतुरो यखद्छे समासवादः | ORL

wrarare | विजा गौयस्मेति arat बहौ हेरन्वपदा- यैकवनाय | सन्धया विषु मानयेत्य प्रकान्त-प्रकं-

we चदि fauvinfa तदा fer गौ्यस्येत्या दि किमित्यत राह. शविजेति, समस्यमामपदेनेवार्थकश्यस्य विग्रहवाक्यत्वा दिह लषमस्य- मागेनापि अत्पदेनाथेकयना दिति भावः । श्र च निग्यषमासल- मसौ त्युपन्यख्ल, वस्ठतो भित्योऽस्छलनित्थो वा wre उभयथापि किग्रहालुभवनगियमोनास्ति येन तत्स्रणं wen इति aa my मा acy विग्रहः ततूप्रतिरूपकस्याप्यसुभवनिधमेन स्यतयत्प - दादन्यपदाचोपश्ितिसखदा खात्‌ यदि बद्धिखः ates: खात्‌ तदा चत्पदस्छ ava शक्नियेदि ठ ल्ण्थान्यपदाथधौस्तदा पूवम बृद्धिखखस्यापि विजगोखामिलेनो पखितस्य लच्छस्तानधधोरित्याह, “श्रन्यथेति, |

मानयत्पदेगाप्यथंकथनादिति मावः | वस्तुतो विम सत्वेऽपि तस्य निव मवः fet मानामावादन्यपदर्वे wade खन्या वद्ोलत्‌पुरषे- $पिखा न स्यादिति ata) was विय्प्रतिरूपकतदवधस्रमेव यत्यदमा- दायाग्वयोऽस्लिति परास्तं | विग्रष्वत्तस्यापि नियमतोऽनुपख्ितेः। श्रकरा-

प्रकारकबोधसाकाङ्कवाकछतवगेथैः, ‘fares वादृश्वाक्षा्चबोध- सम्ंयत्पद घटि तवाक्धान्तराभावाचे््ः | rad विचा ates वाद्य किमित्वव ery, ‘fasts । न च विग्रहाभावे$पि विग्रग्रतिरूपक्ञेवदा- कषद्यत्पदादेवान्यपदा्थलामोऽख्लिति वाच्यं | Wace नियमत उप- सितौ मानामावादिति ara: | न्येति अदि विगम वाक्धसख्यत्यदादन्य-

SER वस्वविन्तामडौ

स्वमानयोरभाषे यत्पदा्थव्यवष्ारो म स्यात्‌। नखं जिचापदं चिबगोख्वामिलक्कं, तच गोपदार्जानम्ब- यात्‌। नापि गोपदं waa, गोख्वामिनि fear- पटार्थानन्वयापत्तेः | तस्मादाक्धाथंशिवगोसम्बन्धितया पुरुषस्य प्रतौतेबेषव्रौहो वाक्य रव लघछखेति । वार

न्तेति, यद्यप्ययं fer गोयंस्येयधंकथगवाक्ध णव कथं यत्पदार्याग्वबरधापि तज TAMIA TOGA वथा प्रकृते च तस्य दूधितत्वादिति ae |

पदार्थं प्रबयस्तदे र्थः, “यत्पदार्थब्यवश्ार दति यत्पदार्थश्ाग्दयबोध इवः, यत्पदस्य सव्वमामतया प्रकरान्त-प्रक्स्यमानान्तरस्येव परामश्रं कत्वादिति मावः। Tare शन्दान्तरेण पव्वाक्, CREAT? छ्ब्दान्तरेणानुषदं TAT । aad for गोर्ख॑स्येचर्थकथमवाक्ध रव कथं यत्पदार्थाग्वय इति ae समासादे रन्यपदाथेस्य GAA तस्य तदथंकथनरूपत्वादिति दबं | ‘era wag, न च गोपदं वात्मग्थेयाहङ्कमिति are | तथापि विमह्यर्थाग्बयासम्भवात्‌ प्रङ्बर्थाज्वितखार्थंबोधकत्वात्‌ weer fafa मावः | aa गोपदार्थं ति, गोखामिगस्तन््त्वाभावादिति भावः । ब ख गोपदायेस्य गोखामिग रुके गवि चिच पदास्यामेदेनान्वयः घटात्परः Saw गपतेधादाविव पदार्थेकदेश्रोनाग्वयस्याप्यज श्तयन्नलवादिति वास्यं! पदा- कदेशो मेदेनान्वयस्य कचिद्खत्न्नत्वेऽप्यमेदान्वसस्यालन्तमग्यत्ञ्नत्वादन्बचा मोर्नित्या xe नित्मित्थादौ गोत्व-गव्यत्वादावपि fares feta Exe! यदि च युत्पर्तिवेचिन्धात्‌ अभेदेनाप्येकदे शेऽन्वायोऽचभ्युपेमते तदा त्वषमपि wey: साधौयानिति are । ‘are रखवेति, न च चिचपदस्य च खामिनि शंश्च णया चिचगोखामिनो लाभसम्भवात्‌ कथं art लच्तफेति are | पदा- येकदे प्रान्वयस्य भामाथयोभेदान्वयस्य चाव्यत्यन्नतया मोपदार्थेकदेशे खा- मिवे चि्गोरग्बयासम्भवात्‌ | रुतेन frre feted गोपरञ्च खा-

प््दाख्धतु रोयखब्डे ' समासवादः | ORR

Fay, वाक्ये निरथैकतया खाथेसम्बन्धाभावेन wa- खानिषेधात्‌ safe पदलक्षणयेवोपपन्तेश्च । तथा fe विब-गोपदयोरग्बयबोधानन्तरं गोपदं चिचगो- खामिनलषकं खच्नाप्यविषगोसम्बन्धेन तत्खामिस्मार- कत्वात्‌ feared गवाम्बितखवाथैबोधकतया सुख्या- थमेव । कर्तव्यान्वयवोधानुङ्खलत्वेन न वाक्यमेदोऽपि ।

पदलच्छणां दूषयन्नेव वाष्यलच्तणां saat, “न चेति, कतव्येति सम्ब- ग्छपस्धितिहेतुचिचगवोपख्धि्नुकूलत्वादित्थंः, “गो पदस्येति गोपदमाच-

मित्वपरमित्धपि saa मामाथयोमेदान्वयस्याययुत्यत्रतया खामित्वे चिच- मोरग्वयासम्भवात्‌ ule: खाभिनोऽलामप्रसङकाच्ेति भावः । “निरयेकत- येति शक्किगूल्धवयेत्ययैः, “खार्चेति quate: । मनक्तप्रणाल्या खन्ता- प्यसम्बन्ध खव लच्तणास्लि्यरतचेराह, SATs बड्रोहावपोलयेः, ‘Fas. गोपदयोष्रिति चिष्रपदाथं-गोपदाथेयोरित्य्ंः, “खअन्वयबोधागन्तरमिति अमेदाग्वयबोधानम्तरमि ब चः, (चिजगोखाभिलच्तक मिति लच्तणया चि. मोखामिबोधकमितल्यंः, ware यच सुखां स्यापि क्रियाद्यन्वयो ग बाधित- wget च प्राथमिक तदभिपायेणोखमन्धच तु चिषपदं तात्पयय्रा- es, न्यत्र च चिचगोखामिलच् कमिति मन्तं । “खार्यं बोधकतयेति जिभ्गुकविद्मिरवोधकतयेलथः, “सुख्षाथमेवेति | यद्यपि चि्रपदस्य faaqa- विग्िटगोधने waaa लाघवाचि्रगुख खव शक्तेः ““शुणिलिङ्ाख्वु तदतौन- मरकोषचख्छु निरूएलच्तयाप्रतिपादक इति gat मुख्याचत्वं, तथापि Gen- चमेवेत्बस्यामर कोषादिबोधिताेकमेवेत्येः | नमु वचिषपद-गोपदयोर्विभि- arate भिन्रवाकयत्वापत्तिरि यत are, "कत्तेवयेति Frage पि aU ERIE क्तब्यान्वयजुद्धिप्रयोजकत्कदिव धेः, रखकान्वयजुद्यप्रयो-

exe वक्वचिन्तामणौ

न चओेवभेकस्येव गोपदस्यान्यपदार्थे sal समासो नं स्यात्‌ अनेकस्यान्यपदार्थे AAA समासासुश्रासत- नादिति वाच्छम्‌। जिचापदस्यापि परम्यरया अन्ध दाथबोधकत्वात्‌। अस्तु वा चिचापदेऽपि were चिच्ापद्‌ाचेस्य परम्परया विबगोखामिसम्बन्धात्‌ |

aa | ferry गुणमाच्रवाचित्वमाधित्याष, “परम्पर येति, ‘fete, अय्चाभ्यपगमवादोऽस्तु वेत्धुपक्रमात्‌ | वस्तुतः स्तात्‌ सम्बन्छेन उपस्याप-

भकात्वस्येव भिन्नवाक्धताखू्पत्वादिति मावः। ‘eal लछ्लखायां, “खन्धषदायं व्॑तमानस्येति खन्धपदाथंगो धकस्येवथेः, “परम्यरपेति वत्पर्थ्ययशादिष्ारे- awn, चिच्रपदं चिथगो सम्बन्धित्वेन चिच्गोसम्बन्धिमं गोपदश्च yeaa tae सतयतोति पददइय र्व लला खन्वयधौरपि चि गोसम्बन्यमिन्न एरषमानयेत्याकारे्भिपधयेणाष, “खस्तु वेति । मनु चिषपदस्य चिषमो- खामिनि खशव्धसम्बन्धामावात्‌ कुतो wade ere, ^चिजापदाथेस्मेति चिपट श्रक्धस्य विवरूपस्येलथेः, परम्परया. खाशयस्वाभित्वशसखपरम्य- रासम्बन्धेन । न च तथापि चि्रुः एब लादौ VEN एसमवाचकपदसगव पददये न लसा सम्भव इति are | तथापि विचगोखाम्यभिन्नपडषामिन्नः एरष इत्म्बयवोधसम्भवेग पद्‌ दये लच्छखासम्भवात्‌ | यदि ata’: दक्षस्य विधेयतावच्छेदकान्तर्माव खव निराकाङ्खुल दणब्डोरह्दः घटो बौ- लघट दखादयोऽपि श्यवदारा Kerang तु त गोपदस्य GANA तिरिङ्कत्वेन मनुष्यत्वादिना usa लक्तखेति न क्ाप्यनुपपन्तिरि ति ae | खुवश्चारू्वागरो Sey cereale खारूफएपदं तात्प्येा कं वाबरपदश् बागरारो्शकभ्भणि लसाच्तशिकं तस्य च Se अमदेनान्वयः | TET ATE: GUE प्रक्मति-प्रत्यमविभागेन वानरारोह ककम्मेपरः वानर पदच् PTT तथा-

गब्दाख्यतु रौयसखग्डे समासवादः | oR

म चेवमेकपदे ` लक्षशायामितर पदवेयणथ्येम्‌, इतरपद्‌- महिन्नेव विशेषस्य लघ्णौयत्वात्‌। a चेवं वाकार्थ- बाधकपदल छशणाद यमेव MAMTA, पद्‌-वाक्धयो- भिन्नत्वात्‌ |

यत्तु चिषापदेन गोपदसन्निधानात्‌ खा्थसम्बन्धि- नौ गौलंश्यते चिषगवा च स्वामौ afaa इति

“वि्रगवेति खच्यचिज्रगोदारा तत्‌ सम्बन्ौत्ययः, लच्छमेक- मम्तरा हता पदेन परग्पराखम्बन्धेम लचणाया एव जक्षितलच-

कत्वाद्गोपद Ta लच्छखा व्चतरव aI दृ भणमा परिहरति, न चैव- fata, णवं स्वैगामपददयेन्‌ बङत्रो हावपि लच्तयेव | म च स्बेनान्नि a -खच्तखा, निरूएलच्तयातिरिल्षलच्तयायःमेव तथा नियमात्‌ । तणव तत्‌- ga caret बतत एडषेऽपि शक्ति वदन्ति । “गोपदेति, वथा च वात्पर््ग्राहकतया म गोपदवेयश्य॑मिति भावः । “चिचगवेति, लचितार्च॑स्य

अ AMMAR at ण्ट LTTE | अथ वा areas वाग- रासोषणकम्मेपरः आरूएपद परति -प्र्ययविमागेन कर्पर तस्य tate वानरे न्वयः पदार्थेकदेश्ाग्वयस्यापि कचिदभ्युपगमात्‌ TUT aT: लैभिन्नवानरारोषशणकर्म्मा भिन्नो र्त इखन्वयगो घ cay खयमू हं । पुनव स्तिन्‌ कल्ये WEA, "न चैवमिति, “रकपद इति उत्तर इः, द्रतरपदेति, ब्र USNC रमेदेनाग्वमबोधे भ तात्प तच पूव्व॑पदवेष्ै- fae, ‘fatea’ विच्रगोखामित्वादिरूपविष्रेषस्य, तथाच तात्पर्थय्राह- कतया पुत्नेमदसाथेकतेति भावः | उत्तरकम्ये शङ्कते, न चेवमिति ।

"वशा चंसम्बन्धिनौति fastfarad:, (चिज्रगवा tf afteay विच्रामित्रगवा Wau: ‘anit farmer fastened,

ॐ तत्वचिन्तामयौ

क्सितिलक्षशया अन्यपदाथधौरिति । तन्न । शकपद्‌- लश्षणातोलक्षितलक्षणायाजघन्यत्वात्‌। शुवादयोधा- तवः चेचादौन्‌ भोजय लम्बकणेमानयेत्यादितद्गुखसं

लद्लकतया लद्ितलच्छणेति भावः | teat लच्यवि्रगोघटितपरम्यरास- ग्बन्येन चि्रापदसयेव sean wearer पदधम्भत्वात्‌ | “रेति, गौर- वादिति मावः | ग च परम्परासम्बन्धेन तदु पश्ापकत्वसम्भवादे केव कच्तबा- च्छिति are । साक्तात्‌ सम्बन्धेन गोपदस्य agrees लाघवादिलुक्त- त्वात्‌, VATA च सम्बन्धितावच्छेदकतया Tat मातेन खामित्व-च्रलवा दिजैव मानं तौैरत्ववश्िथ गो सम्बन्धितवेगेव वा गङ्गतोौरत्ववदिति ध्येयं | नन्वेवं च्िचरामानयेत्धनेव लच्तकपदा्े स्वादय द्ादावपि कार््थाग्वयो न खा- fewa are, ‘Gaza इति, ज तृख्ाथां यामेव तथेति मावः । शक्रिबा-

गोपदस्य तु तात्पथ्येयादकतया सार्धकतेति मावः | (नघन्धत्वादिति ate वादिति ara: | इदमुषलक्तणं वस्तुतो शच्तितस्य धिज्रगोर्ला ्जिकत्वे वि- महयर्थान्वयालुपपलिः पषटतो भरतेन गो पदेनरजुपख्धितत्वात्‌ | किच Tat पद- जन्धपदाथौपद्डितेरेव ्राब्दधीहेतुतया खथापञ्ापितस्य चिज्रगोखामिनः Tyas TAFT: | म च लाघवात्‌ पदशच्चानप्रयोञ्धपदाचापस्छिविरेव श्॒ब्दबोधाङमिति वाचयं । तथासति श्ाब्दबोधनन्धसंसकारा धोनपदाजन्धोप

सितेरपि शब्दबोधापन्तेरि पि बोध्ये | गयु सवादबोधाववोभवन्ति देचा- fa ates तद्गुयसं विद्वान बनो waar आदिपदोपस्ापि

erred क्रियाग्वयसम्भवात्‌ कथं भू-चेचादेरपि fears, ग हि चि्गामागयेत्ज fata कियान्वय Kea श्या, सुवादयोधातव इति भवन्तौति शषः, तेनाये क्रियान्वय दति सङ्च्छते, तद्गुखेति, यत्र पन्वष- दार्धस्थापि faved avai तदेव तदृशयसं वि्चागबङत्रोडिः, विग्रः

शब्दाख्यतुरो AAAI: | oRe

विन्रानबह्त्रौ हो fenefaxcaenta कार्व्यान्वयात्‌। क्रियावाचित्वनियन्तितत्वादिरूपेयाजहत्‌ खाथलषछष- . केति सम्यदायः।

शलवादिति भावः । ्रादौति खम्बकर्णावयविनो चः. सम्नन्धणदव- च्छित्वा दिनेत्यथेः, “सम्मदाय teeta, ain खान

वाचित्वेति, अव च लच्तकसम्बन्धसेव लच्यतावच्छेदकतया कियावाचिल्वादि- कमेव प्रक्धसम्बन्धः खादिपदाच लम्ब कर्णावयविगो यः सम्बन्धः तदवच्छिन्नतवा- दिपषरिगरहः, "सम्प्रदाय द द्खरसोद्धावमं, ating लम्बक मागयेत्यादौ यद्य- VEGA तदोमयसाधारणनोक्तरूपेण लम्बकशस्याप्यग्वये तस्यापि fait- वेगे वान्वयः स्यात्‌ Faq, ग चेष्टापत्तिः, aquafachng, तथाचो मय- चापि नहत्खार्थेव विग्ेष्यतवेन विधेयान्वये ering विद्धेषगल्वेगापिं खाथंस्य विधेयान्वय इति तदुशुणसं विच्नागोक्तिः, लम्बकयेसम्बन्धित्ववत्‌ चिच्गोसम्बन्धित्वेन उपस्थितावपि शखार्थस्योपलच्तणतया विधेयामनग्बयेना- तद्गरुखसं विच्च गोक्षिस्तचेति वदन्ति। . .

केचित्त fatuan वि्रेबणतया वा खार्थाचयादेवाजतृखार्े- mS: | @fa पव्वंपदाथस्ये्थे,, “कार्या न्वयात्‌ क्रियान्वयात्‌, "कियावाचित्वेति वाच्यतासम्बन्धेन कियावन्वे्ययंः, तेन गातिप्रसङ्कः, fray सङ्केतविद्येष- सम्बन्धेन त्रियापदवस्वं, रतश्च भ्वादयो धातव ease, चेचादोन्‌ भोज- येज, “नियन्तितत्वेति, Prabang चे विषयकबुिविश्रेषविषयल्, “वआादिषदात्‌ शम्बक गं मानयेत्यच लम्बकगावयविनो यः सम्बन्धः तत्रिरूपक~ त्वस्य शम्बकयै-पुरयो मयसाधारणस्य परि हः । “अज त्खायलचेति श्ादिपरे भू-वे्ादिपू्वपदलाधारयौ waaay, भू-चेजादिकन्तु are साहकमिति मावः.। aac’ Aaa | . . .

98

eae तत्वचिन्तामयौ

अजाः अनस्तमितपद्‌-पदाविभागस्व बिच- गुसमुदायस्यान्धोन्यान्वितावयवायेसम्बन्धिन्यन्धपदार्थे शक्तिः eal अतोनानेकार्थत्वम्‌ न वा अवयवा्े- त्यागो न वा तद्गुखसंविन्नाने waar योगरूढडिखौ-

कणेमित्यादौ यद्यजरतृखञा्थं लस्वणाया एव शकितशचणात्वादिति तदुपख्ितिसदा विगरेव्यलेनेवोभयान्वयाप्तिः ।

'सनच्राङरिति, areca इति te । यो गा्ंमानार्थं माह, ‘aprer- मितेति, खत इति, सम्बन्धित्वेन शक्तिं Samia: । “तदुगुडेवि न्यया WTA wat समुदायस्यावयवार्थे aga afer, उमयसिद्धावयवाथंमागा्े AYR | अन्यथा अन्यचातद्गुखाभ्युपममा'

` "खथाङरिति, वैयाकरणा इति शेषः, “आअनस्रमितेति प्रतौयमानाव- Taare, “अन्योन्धाण्वितेति विवाभिच्रमोसम्बन्धिनोतयथेः, ‘aie: कार्पेतेति चिजामिच्रगोसम्बन्धित्वरूपेय शक्तिः कल्येते खः, श क्षतावच्डेद- कन्तु चिषगुपदत्वमेवेति भावः | “aa इति अतख्ि्गो सम्बन्धित्व-खम्बकये- सम्बन्धनिरूपकलत्वादिना शक्तिनं तु चैज-मेषत्वादिनेतवर्थः, 'अनेकार्थत्वं' fre गमद -लम्बकायपदादेरनेका त्वं | “न बा वयवायंति, चेजत्व-मेचत्वादिना श्क्तादववयवा्चंव्यागाप्तिरिति भावः। 'तद्शुखसं विष्वान इति लम्बक ङडादिष- cea, ayaa, चेजत्व-मेचतवादिना अन्धपदार्थस्य we waza TNT समुदायस्यावयवायं wear स्यादिति मावः । “वङ्गुखसं विच्राग- इखपसच्छगं, अतद्मुखसं वि श्वाने वि्मवादिपदेऽपि चेषत्व-मेचत्वादिषा Wa अवयवा मानाय समुदायस्यावयवाचं wear स्यादित्मि बोध्यं | न च तथापि gaat wae Srey मोगयेत्ादौ का मतिः a जियावाचित्व-नियन्ितत्वादिना प्रह्यभ्युपममे अवमा ववागापत्तेरिति ब्रां

WTS. SAAT: | eRe

कारात्‌ अवयवार्थाच्चाने तत्सम्बन्धिनोऽच्नानात्‌ | ABT तु अवयवाथैनिरपेषैव . खविशेषधौरि- त्यवयवार्थत्याग श्व समुदाये रूढिः ।

देव लदबापत्तिरित्वपि परोत्रुयादिति, (वमवार्थेति । भ चेवं Fare येत्वादावप्यवयवार्थाागे वदुदुखावद्दुखविभागो न स्यादिति वाच्यं । विधे-

TTA त्ावयवा्ंागाभ्यपगमाव्‌ मूल्व-सस्व मेचत्व-चेचत्वादिना नागा- चंत्वाभ्युपगमादेति भावः। wars हेतुमाह, ्योगरूफोति योगार्था्तभावेग रूफ्खोकारादिन्धेः। योमार्थान्तमपि tant, खवयवा्येति, 'वत्‌सम्ब- न्धिनोऽच्ानादिति ववृसम्बन्धितवेनान्चानापत्तेरिल्र्थः | नन्वेवं मब्डपादिपदे- $पि बोजार्थान्तमाविन रूक्धापत्तिरिचत खा, मद्धपादाविति, facta’ व्यविषयिकेव, “आअवघवा्ंत्वाग cafe अवयवार्थांगन्तमविनेवर्च॑ः |

केचित्त पङ्कनादिवश्विचग्वादिपदमपि योगरूएं अवयवशहया त्व्म वादेः Azam च सम्बन्धित्वेन सम्बन्धिन उपस्थितेः अवयवार्थ -समुदा- aruat: परम्परमन्धयाच चिवगोसम्बन्ध्यादेविंशिडस्य लामः। म च नामा- च योमदेनान्वथस्यत्युत्पन्नतया कथमवयवार्च-रूष्धर्थयोः परस्यरमन्बयः aye त्वमेदसं सर्गेशेवान्वय इति नमाजुपपन्तिरिति avez) समासाति- frame वथा श्यत्पसेरिति वैमाकरशमतमाशङकते, खश्ाङरिति, अतव “यमरूफ़खोकारादिति यथाश्रुतं सङ्च्छते | अन्योन्धाग्वितेति सम्बन्धित्व- खपेवान्योन्धाभ्वितावयवान्वधिगोतथः, "शक्तिः कश्येतेति सम्बन्धिविन रूट काच्येतेत््यैः, खत इति यतः सम्बन्धित्वेन रूपं तु Pear fatat, ‘name त्विगवादिसमुदाबस्य भानेकार्थत्वं | योगादरे हेतुमाह, “अवयवेति | wed मब्डपादिपदेऽपि योगरूए़लवं कृतो नाग्यु- twa इत्च are, “मद्पेति, efefcia, बोधिकेति te, अन्धत्यन्धे पुब्ब वदित्नाहुः | |

ese लस्वचिन्तामयौ

तजाश्यस्ति विषग्वादिपदस्यान्धपदायथे arate ANAS Meas नियमतोऽन्यपदाथेस्य HALA: तदन्धा-

किदेव शो हितोष्णषा care gofafea स्यात्‌ लौहित्याप्रत्च- थाच्गपर्‌टल्तिदयविरोधेन जइतस्तायोभ्युपगमात्‌। श्रपि च लख्य अन्यपदार्थस्य चिचम्बादिनोपख्ितौ meat शम्बकणेप्रतोतौ प्रतोति-

area वि्रेषणत्व-उपलच्छणत्वाभ्यामेव वदुपपतेरिति भावः | गनग्वन्धलब्ध- तया a efpfcaa are, तथाति, शिकग्वादिपदस्येति | यद्यपि we- स्यापि शक्ये तात्यय्योनियम wa लच्छेऽपि वात्प्ग्याव्‌ वथाचोक्छनियततात्य-

my समुदायश्रक्तिं विनाप्यक्करमेेवोपपत्तिलम्भवात्‌ किं समुदाय- प्रधा Wea मौैरवान्भानामावाच | ग चेवं घटादिपदेऽपि समु- दायश्क्तिने स्यादेकाच्चरकोषेय प्रेक्रक्तिवयत्पादगादु्रवर्थे ewes घटादिबोधो पपत्तेः पुव्वैवर्ानान्तु चिभादिपदवत्‌ तात्पग्बमाचयाइकतावाः सवचत्वादिति वाच्यं | प्रत्येकवणे शक्छिमविदुषः पत्येकवमेलदश्खापरतिसन्धायं विनापि चटपदश्वशागम्तरं घटादेखपदश्ितेस्तज्र समुदायश्यक्तेरावछकावा- few तु च्िवादिपरद्येकपदण्क्िमविदुबषोऽन्धपराथंबोधस्यासिडत्वादिनतः VATU वैयाकरणोकत Teas anata, "तथाति, ^चिषनादि- Wate सतात्पग्येकचिचम्वाद्यानुपूतव्यर्गा शखः, way amare, Aaa समस्यमानपदार्थान्यतात्पय्येकल्वथाप्यत्वमित्ष्थः, शकायु- अरितातात्पय्यैकचिचम्वादिपदे व्यभिचारवारणाय सवात्पय्यकेत्यालुपून्यौ- fetua, ‘aatfe समस्यमागपदार्था तिर्कितरतात्पर्यकत्वामावग्धाप्यल- qau:, कदाचिदपि च्िचरूपप्रतोतिर्जाबतां मोसदृश्रप्रतोतिर्जा यतामिना- tres चिचम्वादिपदानुचार्यादिव्मिमानः। यद्यपि त्िचगोसम्बन्धा- दावन्धपदार्चंतात्प्थेऽपि विग्धेषगविधया ferent तात्य्यैमन्छेव aute

ण्रब्दाख्यतुरौ AVIS’ समासवादः | ७8२

प्रतौतेख, नियततात्पर्य विना अन्यपदार्थे बहुत्रौहौ नियमतोल्षणापि न स्यात्‌। तस्मान्नियततात्पय्थैनिवी- शिका बहव्रौहेरन्यपदार्थे शक्तिरेव, लघ्कपदस्य UH

कञ्चहादेव विवाद विच्छदे विनिगमकन्यायामिधानामौ चित्थात्‌ TAH तद्‌ गएस विन्चाने श्रजत्‌खार्था म वा श्रतद्‌एसंविन्चाने अत्‌ खाति विभागः, faery जशतृखायां उभयत्र च खन्ब- -कणेसम्बन्ित्ेग चिजगोखम्ब न्थित्वेन चोपस्थितिरविं गेषणएत्वो पशत भेदाद्‌ भयभेदः, sTaquag विधेथापेशया शाने व्रभयोविगरेषण- त्वमेव । म च टत्तिदयविरोधः, सम्नन्धखचणयेव सम्बन्धिनोभानगात्‌, afg येन विमा न भासते तद्कौ हेतोस्तद्‌बो धकलवनियमेन सम्बन्ध-

are शद्धिनिन्षीद्यत्वं गोमयसिङ्धं तथेव तथातवकर्पने निरूएलच्तयानिरव्वा- ge गोमयसिडधं तैव amet निरूएलच्तशानिव्ीद्यत्वकल्यनेऽपि FSi, वथाप्यापातत इदं, खत णवाय तदेवाश्च sage वच्यति | इणा-

विग्धेषयविधया तात्पर्य्येतरतात्पण्ामावस्य विवच्ितत्वाददोषः | खन्यपदार्थ- लात्प््य॑शाप्यत्वमन्यपदार्थेतरतात्पर््यामावव्याप्यलखश्चोपपादयति, “नियमव- इति, तात्पग्धैपमात इति शेषः, (तदन्धाप्रतौतेखेति खअन्यपदार्यान्या- waiters, तात्प्यैप्रमाव द व्थापि सम्बध्यते, ‹नियततात्प्यं विनेति च्छन्धपदा्थेतरतात्पय्यंकत्वामावन्याप्यत्वानम्युपगम KUT, Maree इति, सात्पथ्यप्रमात दति te:, लक्षणापि ग स्यादिति waar शाब्दबोघ- जनकता भवन्मतेऽपि ग स्यादिदयर्थंः। कचित्‌ तात्पग्ेपरमातोऽन्धपदार्थै- वसर्स्यापि प्रततिः स्यादिति मावः । नन्वेतावता चिषग्वाद्यानुपूव्वर्ग खन्ध- were नियमतच्तात्पय्येमख्तु at तच्छक्तिः कथं स्यादित्यत उपसंहरति, “तद्ादिति, (नियतवात्पय्यनिर्व्वाहिकेति विचग्वाद्यानुपूव्वर्ग अन्यपदा्थ॑-

ee avafurateat

तात्पर्यानियमात्‌ तात्पखीनियमे च क्चिद्वहत्रौरे-

खखणयेव खअम्बस्िगोभानात्‌तौरखचण्था तोरत्वश्येव तेग विना तौरास्मरणात्‌ निथिंकस्पकरूपायाः खपतेरभावादित्धपि zea) तज तात्पथ्यैनेव asa तात्पथ्यैमिति निषमौ प्रत्येकमेव शरङ्गिनिवतौ ग तु व्यापक प्रहतानुपयोगात्‌ नानार्थ afer”) प्रत-

तात्यय्येकत्वस्य तदितरुतात्पष्यकत्वामावस्य वा च्थाप्यतवनिर्व्वा शिकेकथः, बडध- MV’ चि्ग्वाद्याजुपुव्व्गदेः, तस्तत्पग्येकलत्व्थाप्यसतात्पय्थेकानु पूर्वौ कलत्वस AACA MATT TAT वा तज्छक्त्वखाप्यत्वादिति मावः। AY AMAA कत्वस्य AHS कुजावष्टतं A तावदुघटादिषदे ay ay तत्तत्पय्येदग्राथां war तात्पग्बामावेग wee. तात्पग्यैकल्याप्यलसयेवामावादेवं तदिवरतात्पय्यैकतवय्याप्यालुपूव्वौ कलस तजह्षतवव्यप्यत्वमपि म anf दृष्टं घटादिपदे wa तात्प्दश्रायां WRATH शक्येत रतात्प्धंकत्वामावश्थाप्यत्वस्येवासिडेरिवि चेत्‌, भ, योऽपूव्बं पद विश्रेषः श्ररौरविशेवद्रक्षो श्छपरतमा aaa विना च न प्रयक्तसस्येवोमयन्र दृान्तलसम्भवाद्‌ | केचि छन्यपदार्थ॑तात्प्धेकत्वव्याप्यासुपूव्यौकत्व-तदितरतात्प्थ॑क-

ल्वामवाश्चाप्याजुपून्यौ कत्वयो LTTE Te LTT TTR CT खलामावेऽषि afateamn खन्धपदा्थश्क्षत्वममुमेयमिति aa |

TIT तन्तात्पग्येकत्वव्याप्यानुपूर्वनौँकत्व TART TUTTE लच्छतात्पग्यैकत्वादिव्याप्यानुपूर्व्यौं कल्येऽपि TERM आह, 'लदलुकपदस्येति, “बच्छ तात्पष्यानिवमादितवि लच्छतात्प््यकत्वस्य wat तात्पग्यैकत्वामावस्य वा श्थाप्यत्वविरहादिन्बथ,, केवललासथिकानुपूर्वग- सिद्धत्वादिति भावः | भजु बडब्रीहेरगन्यतात्पग्येपदाथंनियमोऽसिड wae wie, 'तात्पथ्यनियमे चेति, बडग्रोहेर्पोत्यादिः, ase? wares:

WANTS समासवाद्‌ः। | 58

रग्धपदाथपरत्वमपि न स्यात्‌। अथ कचिद्बहत्रीरे- रन्धपदार्थे तात्पयेमेव न भवति थथा भ्यजमान- पच्चमा ङत्विजोलोहितोष्यौषा ऋत्विज इत्यब यज- मामपश्वमत्व-लोहित्ययोविधेयत्वेन प्राधान्धा्त्परत- या अन्यपदार्थे तात्पर्याभावादैवं कविल्लोकेऽपौति चेत्‌, तहि तान्यपदार्थे तात्पर्याभावात्‌ तदनुपपत्तिं विना श्षखाविरषाद्न्धपदाथे शक्तिरेव । अन्यथा

नियमसख्ेकायं एव que!) न च प्रयमनियमोऽसिद्धः, शच्यता- त्प्य॑ऽपि वाक्यतात्यस्येखम्भवात्‌ शक्यसम्बन्धिनि वाक्या विगरेवणएलादि- ति भावः । खच्छयतात्पस्यं विशेषलेमापि खच्छतात्पस्यनियमादित्यज

पर्तिमाष्रङ्ते, wafa, “खअन्वपदाथं इति, “सोष्छोषा ऋलिजः प्रचरन्तौ. wife उव्यौनस्यान्यपदा्थंस्य प्राप्तत्वेन विधेवह्वामावादिति मावः। वा्र्गम्ाजुपपत्तिरेव लचछ्खावोजमितिमवमाचिनाङ, ‘avtfa, ‘enfi-

wwe, “खन्धपदार्चं परत्वमपि न स्यादिति खन्यपदाथंतात्पर्य्यामाववक्वमनि स्यादित थैः | वेद्धा प्तिमाशङ्खते, “खयेति, ‘aaa न मवतोति वात्पर््या- भावोऽख्छेवेतबर्थंः | .बजमानेति यजमागपद्चमा safes: प्रचरन्ति जाहितो- व्योषा safe: प्रचरन्तौ बर्थ, प्रचर्तौन्यस्य Tyres गच्छेयुरिखर्थः, “वनमानयपश्चमल्-लोहित्मोः, बनमानपश्चम-लोहितोष्योषयोः, प्रचरययये- fe ओषः, “विघेबत्वेनः पूर्व्वा चातल्वे सति ्षापनोयत्वेन, ऋतििकप्रचरयस्य प्रकारान्तरेखापि कब्यत्वादिति मावः। शराधान्धात्‌, खननद्यल्वात्‌ इचिह्लोकेऽपौति शम्बकशं मागयेत्याद वपौत्र्यः, (तदनुपपन्तिं विना, वदजुषषस्तिश्चानं विना, ‘awatfacerq’, 'ग्रह्धिरेवेति, बोधिकेति a: |

588 | तस्ववि taal

तजान्यपदाथबद्यनुदथापत्तिः। न च तजान्यपद्‌ावेबुदधि- राभिधानिक्येव न भवतौति युक्तम्‌, करूत्विगभिः सा- मानाधिकरण्यानुदयात्‌ तस्माट्बहुब्रौहेनिंयमतोऽग्ध- पटाथेबुद्यदयात्तच शक्तिरेव । यद्यपि शक्षस्य शकय न तात्पयनियमः सश्येऽपि क्रचित्‌ तात्पर्यात्‌ । तथापि

नियम उभयङूपोवाच्यः, Wa चान्यपादा्थंपरत्वमपि भ स्लादिल्युष- खचख्एमन्यपरत्वमपि स्यादित्यपि द्रष्टं । श्रामिधानिकोति m- sate: | भनु वस्ठगत्या शक्यखम्बन्विनि तात्पय्याट्‌ विगेवतवेशापि we तात्पय्यैनियम्‌ इत्यभिसन्धाय नियमपदसुतखगंपरतया निवभे- इन्तर्भावयति, 'यद्यपौति, arguteie शङ्किनियमादिति भावः। श्रक्रिमित्यापाततः - परमाथतस् शाचफिकत्वपद्े वङनोरिष्परे Bear वाच्या तच्च केवललाक्चणिकमेव मगरा दिपदानां weerfe-

way लाच्षणिकाग्बयबोधं प्रये वानुपपत्तिक्षागदारा agar जनयित्वा Tara tat warty इत्यभिप्राये, Taras तत्यय्यंश्चाजं दिगा wfmed कथं बोधिका स्यादिव्सङ्तस्वापत्ते, “अन्यथा, weatusa, 'शधामिधानिकीति weterk, (सामानाधिकरख्ाज्रुद यादिति बडबौ द्ध॑स्याभेदान्वयनोधानुदयप्रसङ्कगदितर्थः, arama ऋत्विजाममेद- facwrfafa भावः। ‘ufetafe oats: ) भनु ante यथा धटादिपदस्य न घटादितात्पकत्वनियमः क्चिष्लच्छे तात्पर्यात्‌ am चिचग्वाद्यानुपुतव्व्गां पि कथमन्धपदार्थतात्पय्येकल्वनियमेमवनम्भतेऽषि सदया अन्धपदार्थादन्य् कदाचित्‌ तब्रयोगादित्त are, “बद्यपौति, ‘Tee ग्रह्प्रदान्तरस्य, तथापोति, पदान्तरुढश्यानूपुतव्वेगा इति te,

श्रब्दाख्यतुरोयखग्डे समासवादः। osu

शक्य तात्पयेमोत्छगिकं कखिदन्यष प्रयो गादपोख्ते । ASRS खान्यपदार्थादन्यबाप्रयोगाच्छव्धार्येऽपि ता- त्पयनियमोभवति |

यत्न केवललाशणिकस्याभावाट्वह्टनौषहौ शक्धनि- यमे परिगेषादन्यपदाथे रव शक्य इति । तन्न । शक्तिं विनापि तात्पयनिर्वाहात्‌ ।

अच ब्रमः । बहुत्रीहौ न aT SET fag षदे

चानिकौ' weet, 'तचापति, Srefaa’ Qrefitata, aera शक्ल नियतमिति भावः। ‘agaterfafa, यजमागप्चमा दत्यादावप्यक्तसामा- माधिकरन्यानुपपश्चा अन्यपदार्थान्धये तात्प्यमस्येव विधेयतया परं न as तात्पग्थंमित्यवधेयं | | ‘@aafa अशक्त यथः, शव्धसम्बन्धस्य लच्तव्यात्वादिति ata: | श्कि- मिति समुदायश्रक्तिं विगाप्यवयवसलक्खयेव तात्पथयैनिर्गबाहादित्धंः |

‘Safa’ शओओत्समिकमेव, भूयः सहचरि तमेवेति यावद्‌, Tawra: कल्वब्यवच्छेदः, “खपोदयते' भ्युपगम्यते, “प्रयोगात्‌” शच्चगादयप्रयोगात्‌ |

“ॐवशलाच्णिकसयेति आशक्षलाच्पथिकस्ये्य्थः, “परवधनियमे' weyar- वादिमते शक्धनियमे, ‘afei विनापि समुदायश्रकतिं विनापि, 'वात्पपध्यै- निर्वाहादिति खवयवलच्छशयेव तात्पम्धेविषयान्वयवोधनिर््वाशादित्वथै, लच्श्ायामेव समुदायश्रक्ते रावष्यकत्वादितिभावः | वैयाकरणमतं दूषयति, “खच्च ब्रूम इति, (लच्छयेति न्यायगयेऽपि ज्छया अन्यपदा्ंग्रान्दवु्ि- जनकतेत्य्थः, तथाच तस्यान्यपदाथेश्ाब्दबुद्धिजम कत्वामावानब्न AT तालय्यै- नियम दति मावः। ननु व््रौहदिखयपदे तात्पय्यैनियमाव्‌ wea तजर

94

esd avatantaal

तस्थ च मान्यपदार्धे तात्पयेनियमः कबिच्छवेधेऽपि सात्पयोत्‌ । अथास्ति ब्त्रौ दिस्धपददयस्यान्यपदारथे ताल्ययनियमः ततोऽन्धबा प्रयो गनियमात्‌ अतस्तन्जि- alfear पददये शक्तिः सेव च वाक्ये वाक्धस्व पदद- यात्मकत्वादिति चेत्‌, we तदि बहुबौदिषश्यपददये निरूढा लशणा तयेवान्धपदार्थे तात्पये नियमोपपत्नौ VIANA मानाभावात्‌ |

ATTY ब्टग्रौहावन्धपदाथस्य saa नियम-

त्यपि द्रष्टव्यं । ‘faedcfa पदाश्तरषममिव्याहारमभियमे शच्छमाच- aaa एव मिरूढलचणा, यथा यल्ार्थकपदसममिव्याहारे कम्मे

“बडब्रौहा विति, तथाचावयवतात्पय्थेनिर्व्वाङ्ाम ब समुदायश्क्किरिवि ara: | eg afe समुदायतास्म्यनिर्न्वाहाय श्रक्धिरिति apa, “अचेति, sara शक्तिरित्याङ, ‘afefa, frac « शक्धिनिबतं mrrenafat देतुवाक्पे घटं करोतौल्यादाबवयवलाच्णिके च afi- चारादिति भावः। पामाणिकेन तदयमाधपरतया लतया पयज्य-

प्रक्धिरस्लित्वत ere, (तस्य चेति पदस्य वेत्यथ, 'खन्धवाप्रायागनिबमा- दिति, साश्तात्‌ परब्धरय। आअन्धपदाथें Mae बोध्यं । "पद्य इति, ‘faegt लतया, उक्लकरमेखाम्बपदार्ये निरूए़ा ल्या, ‘aa- चेति, निबततास्पमरगथे fe म शअ्रक्िमाजनियतमपि तु अह्ि-लश्ओान्यतर- enafafes भावः | "मागाभावादिवि, मोरवाचेचपि बोध्यं |

| ate वैयाक्षरयनगवौनाः, "लद्णोयपदेति ल्त खोयवाचकपरेब्ः।

ब्दा ख्यतुरोयखष्छे समासवादः | <$

तोखश्खौयपद लिङ्गता न स्यात्‌ लष्कपदस्य लक्लौ- यपदसिङ्गाग्मा दकत्वनियमात्‌ सखलिङ्रापरित्यागाशच | अतोऽन्धपदा्थं शक्तिरेवेति | अच तमः | बह्रौरेर्ला- छखिकत्वेन विथेषखपदत्वनियमान्रियमतो weray- यविथेष्यपदसिङ्गकत्वं | समानाधिकरखस्य समानवि-

विभह्वन्तस्ावयवे घटं करेातौत्यादौ weefa भावः । "खमाना- fuaceafa wary पदं वेनस्य yer: afaas व्यमिशारवार-

ana निरूएलाच्तणिकलत्वं, तरव निरूएलच्या शक्कितुख्येति af i ननु age क्रोणन्तौत्यच शच्तणोयपुरषपदलिङ्धग्राहकतवात्‌ व्यभिचार दव्यशचेराद, “खलिङ्ेति। wy चतिणो aq इत्यादौ अभिचारः द्रष्यत- aie, “बड्धग्रोहेरिति, तथाच बडब्रौहावयं नियम इत्यथः, समनाधि-

qq AEG एरषाः क्रोशन्तो लच्तशो यवाचकपुरषपद agai इकतवाद्‌- afane raetay, ‘afagia, “विग्रेषशपदत्वनिखमादिति faitaa- वाचकपदत्वनियमादित्य्थः। न च aE क्रो्न्तीवयादौ मश्वादिपदस्य खासख{शविकत्वेःपि वि्ेषगश्रब्दत्वाभावाद्यभिचार इति वाच्यं । amfa किच्िदिेष्यवाचकपदाध्याह्ारनियमेग विग्ेषयवाचकत्वादित्थमिमानः। बडा "लाच शखिकत्वेनेति विग्येषद्चपदत्वनियमोन हेतुरपि तु fattaa ठकैयया लाच्चखिकत्वेन विधिरस्य बष्धुत्रौहेरि त्थः, तथाच बन्रौहेरेव fritue- वाचकपदल्यनियमः धिचगुर स्तौ त्ादावपि यत्‌ककिखिदाचकपदाष्याारादिति मावः । “लच्तणोयविग्रेष्यपदलिङ्कत्वमिति wags श्रुतस्य वा लक्- दौयोषसापस्यापकविशरेष्यपद लिङ्प्राशित्वमितच्यः, “खमानाधिकर यस्ये त्वादि, तस्य दौर्धिंकायां प्रय cart तच्छब्दस्य विरेष्यपद लिङ्गा कलवा- द्यभिचारवारुणाय we we, अभेदान्वयनुद्धिसाकाङ्कस्येति acu,

७8 तस्वचिन्तामणौ

afew विशेषपदस्य विशेष्यपदसिङ्गत्वनिवमात्‌ | भिलविभक्रि कयोरिव भिखरलिङ्कयोरपि सामाना- भिकरण्येन विशेषश-विेष्यपदभावाभावात्‌ | अजद-

शाय, दितौ यन्तु चेजोगच्छतोत्यजेत्धयैः, विपखवाधकमारह, “मिनेति, ‘anvefefa, ware विश्रषानुग्रासनावतार इति yafraa विश्रे- वणं देयमिति भावः |

करगस्सेति, wae मेधस्य पत्माः ames व्भिचारवार खाय, मतः पचतौत्यचच तदारणाय (समान विभक्किकस्येति छपतिखोख नम समानत्- far: | गच करैरवाद्यतया तच्च सामानाधिक्षरर्छमेव नेति are समानसं ख्थाभिधायकविभक्तिप्रकृतित्वस्य तत्वात्‌ तस्य च तत्रापि सत्वात्‌ | मजु विशेषगविमक्तेः साधुत्वाथेत्वेन न तथात्वमिति चेत्‌, म, तदभिधानस्य विषेष्यविमहय्था तिरिक्काथं निबेधपरत्वाव्‌ मतान्तरत्वादा | खत रव वच्यति, रखकसह्कयावाचक्मेव fe णान्दसामानाधिकरुणयमिति । अप्रयोजकत्वं निरस्यति, “भिन्नेति, “अजह दिति, तथाच लिद्नियमानुश्ासमाभावे सतोति लोकं पचतोत्यादौ etame विशेष्यस्य धातोलिङ्विरादिशेष्यपद- लिङ्ककल्वाभावेग व्यभिचारवारणाय डितोयं aga, ग च तथापि लिष्करड्ितयु्मदादिविगेषओे aya इत्यादौ अभिचारः सलिकुवि्ेयक- त्वेन frtuaqefatua दितौयषदयन्तवे व थौपत्तेरिति वाचं । युश्मदादेरपि सजिक्ककतवात्‌ लिङाधिकारविहितटापखौ वादिगरून्यत्वेन चा चिद्धकातष्यप- दे्ादिति भावः। यद्यप्येवं नेयं नवधकामेत्या दिवनोषयौ स््नौलि्कत्वातुप- पत्तिस्तत्र गभो विरेष्यपदत्वात्‌ समानाधिकरणविषेषत्वामावाचच । तथापि मेयं दख्छिनो्याद्यबडनोौहाविव ante gamant कल्प्यमिति wes उक्तनियमे विपच्तबाधकमाह, 'भिन्नविमक्किकयोरिति भिग्नविमक्षिकनामार्षं योर्यः, .भिन्रलिद्कयोः' तदथयोः, (सामानाधिक्षरण्येम' अभेद सं सांब ।

प्ब्दाख्यतुरौ य खण्डे समासवादः। ७8९

fax तु लिङ्गविशेषनियमानुशसनान्न तथा, अन्य- दन्धस्य fax शएह्ञातोत्यब विग्रेषण-विशेष्यपदस्य भावत्वमेव नियामकम्‌ | अथ नियमतोविशेष्यलिङ्गतेव

अत्तु अजहखिङ्गलं प्रृतेऽपि चिच्गुपदेऽपि गोपदादेरजदकि- क्गलमिति, aa, ay विभक्वन्तस्य पदतया गोपदमाचस्यापदत्वात्‌ समुदायस्य विभक्वन्तत्यादत एव परवलिक्रमित्यादौ वतिः परवत्‌- ager शिद्गमित्धर्यादिति । ्रन्यदिति विग्रेषाजुशासमाभावे विशेषणपदं विगेग्यपदलिङ्गग्राहकमित्ययेः । मनु शक्रलमलाच्णि-

भूव्व नियमे विश्रेषणमिति aa) न च चिचगुपदेऽपि गोपदमज- efagaata वाच्यं । विमन्गयन्ततवेन समुदायस्यैव तत्परत्वात्‌ | भविश्रेषणेति वादृ्रविश्रेषण-विशेष्यपदखमावत्वभेवेत्य चंः। परोक्षनियमे अभिचारमप्याह,

aq समानाधिकरुणस्येत्यादिनियमे परमेखरः प्रमाणं रूपं गुण दादौ कथं नपसक लिङ्कत्वमित्यत are, “अजह दिति, तथाचोक्तनियमे खज लिङ्ग- कतन्तत्यदभिद्चत्वेन वि्ेषयौयमिति मावः । अतर पङ्कनपदादेमेत्स्यादौ लच्तणायामपि खय upafaenten साधु पङ्कजपदादेरज ह ल्िङ्कत्वादेवं ezifzat यदा Gat नाम तदापि अयं खद्धैवेति स्नोलिङ्तेव साध्व | नन्वेवं दृरसागरा योषित्‌ ware एुमानि्यादौ सागरशब्द-धनशन्दयो - रज छ्िङ्त्वादिरेष्यलिङ्कयाहित्वानुपपत्तिः सागर श्नब्द-धनश्रब्दारे रज - fayaste तद्भेद प्रवे जलमेतत्‌ सागरः पत्रो धनमिग्यादावसमासेऽपि पियेष्यलिङ्कयादहित्वापत्तिरिति चेत्‌, ग, दृद्सागरादानुपुतव्नौँघटकसागरा- ference निेश्नोयत्वादिति म काप्यजुपपत्तिः। नन्वेवमन्यदन्धलिङ्कः Redita सामान्यतोऽनुश्रासनानुपपत्तिरिद्यत are, “अन्यदिति, ‘fai- वडविद्रेष्यपदेति निरुक्तविग्रेषणविशष्य पदत्वमेव नियामकं निरक्तविेषण-

०५. तश्वचिन्तामखौ

विग्रेष णपदस्य बह्त्रोहेः शक्तिं विना a निवहतौति चेत्‌, न, विशेषणखपदत्वमेव fe विथेष्यलिङ्गकात्वे ad न तु शक्रत्वे सति गोरवात्‌ | दश्ादिवाक्छस्याशक्त- स्यापि पुरुषादि विशेष्य लिङ्गकत्वात्‌, गुणवाबिशुङ्गा- दिपदानां qa: पट इत्यादो लक्षणया विथेषखानां विगेष्यलिङ्गत्वाच्च । ननु शुक्गादेगं णिपरत्वे लाश्चखिक-

aa दण्डा्यपि तथा, न च गौरवं, गम्मौरनथां SH घोष caret वाक्ये परशिक्गदणादित्यतो यभिशारान्तरमार, शगुरेति, गभोर-

qafa, “विष्येषणानामिति विद्येषखोपस्प्ापकानां विष्धेष्यपदलिङ्कत्वा- feary: | "नन्विति, तथाच ममापि लिङ्धानुश्रासनाभावे सतीति fa2-

पदं विशेष्यपदलिङकं कातो त्येवाथं इति यावत्‌, न्यथा अतिप्रसङ्कादिति मावः | इदद्धापावतः सव्वं च TERE विशेष्यपदाध्याष्ारे माबामावात्‌ | वस्तुतो दशडयादिवद्बड्न्रौ हेरपि चिलिङ्गकत्वं वक्तविवच्छया च प्रयोगनियमः विगचेष्यपदसत्त्े तु समानाधिकर स्ये्यादिनियम रख वक्कुदिवच्ता बाधि- केत्येव ard “विशेषणपदस्येति बद्ुत्रोहे विंगरेषय, “शक्तिं विनेति, पद- त्वस्य शशक्तिमत््वरूपतया शक्तिं विना वि्येषखपदत्वसेवासम्भवादिति ave °विश्नेषखपदत्वमेवेति विशेषणो पस्ापकश्यन्दत्वमेवेतर्थः, ‘aaa सतोति wana सति वि्रषणोपस्थापकत्वमि्थः, "द ब्यादौति, तथाच wae- प्रवे रखुषामसं यष इति भावः। ‘Quaraifa, यद्यपि शुक्ादिष्न्दा- नां प्रकते खच्तणायामपि शक्कत्वमस्लेवेतिनेतद्‌दूषयं घटते तथापि खच्तक- पदेन खलिक ग परित्यज्यत इति पररोक्तनियमे वभिचारपरोऽयं यसो न तु श्रक्ततयप्रवेे दूषणपर्‌ EMT | अतरवाचेव wy, "नज्िति,

ग्रब्दाखयतुरौोयखक्डे समासवादः | ७५९

aa स्वलिङ्गप्रा्तौो ^ गुणे शुक्रादयः पुंसि गुखिलि- Fl तदतौत्यनुशसनाल्लाष्टणिकस्यापि विशरेष्यलि- FRA | म ख APA तथानुशासनमस्तौति चेत्‌, न, तस्य न्धायप्राप्तानुवादकत्वात्‌ | अतरव शुक्तं रूप- fafa शुक्तगुखवाचकत्वेऽपि सिङ्गानुशणसनं परिभूय विशेष खपदत्वातं qaue विशेष्यरूपपदस्येव लिङ्ग

मथा दावस्मासेऽजहशिङ्गतया समासे कममेधारयस्यापि तत्‌पुरूष- प्रभेदलेन परवल्िङ्गमित्याद्यनुशासनेनेव व्यभिशाराभावेन विश्रष- कान्तरदानाभावाच्चेति भावः । "तखेति व्ाकरणसिद्धमनुद्यते कोषे, म fe कोषस्य तदलुगशासमसामथ्येमिति भावः | water

wafafa मावः। “तस्येति उक्घन्यायसिद्धमनूद्यते कोषेण न तु तस वदजुश्रासनसामण्यैमि्यं ~ ¢ खतर्वेति

: । मन्धेतदेव कुत इव्त are, ‘waza

उक्ककोषस्य VAT तदनुश्ासनसामथ्यैौमावादेवे्ययः। नजु “Yas खुक्ता-

दय इत्यस्य गुणे वि्रेष्यपदे इयः, खक च रूपं विद्ेष्यपद मित्यसचेशाष्,

'खलिङ्कप्राप्नाविति खलिङ्कप्राप्तेदचितल्ेऽपौत्यथः, (लाच्चणिकस्यापौवि, त- स्येति शओेषः। ‘aman’ लिक्नु्यासमं, “तस्य “ga श्चक्तादयः प॑खोन्धादेः, ‘ana, समानाधिकरणस्येत्यादयुक्चन्यायसिदधलानुवाद- कत्वं म तु wae लिङ्गविधायकत्वमितर्थः। “तरुवेति यत रवम खातम्नेयख तस्य लिक्विधायकत्वमत Taw: | अथ “Ga gare पुंसो- त्यत्ासति गण्वाचकविष्येव्यपदासत्निधाने इति विश्ेषणात्रेतादृद्यः प्रयोग-

७५२ तत्वचिन्तामणौ

खल्ञातौति। अन्यथा शुक्तोरूपमिति स्यात्‌। farsa बहुत्रौहेलिंङ्गातुशासनाभाषेन Berra विश्ेष- सोपस्थापकवाक्छत्वाञज्ञ विशरष्यपदलिङ्गतेव युक्ता यथा दण्डौ पुरूष इत्यादो । वस्तुतो बह्त्रौेरन्यपदाधें शक्तावपि कथं नानालिङ्गकत्वं तथा लिङ्गानुशसना- भावात्‌ | wa विशेषणपदत्वादिशेष्य पद्‌ लिङ्गता fax- ष्यपदश्च नानालिङ्गमतो नानालिङ्गतेति चेत्‌, afe लाघवाल्क्षशेवास्तु उक्तन्धायेनेव लक्षणौयविशेष्यपद्‌- लिङ्गत्वोपपन्तेरिति |

fafa नान्वयः, ge warea इत्यस्य ग्रशविशेख caw दत्य- acre, “किञ्चेति |

‘fagfa, (तरति । wed fasquafaemet «aeaifeqerserac तत्परषकषच्तगायां लच्तितलच्तया VAT | न च परम्रासम्बन्धादे केव TAT अन्यपदा्सम्बन्धिनि enigma तस्नाद्बङत्रोखनै wis रेवेति चेत्‌, न, बड्ब्रौहिषच्छणया चिषगुपदस्य खन्धपदाचंपरत्वे तत्स- म्बन्धिनि परम्परासम्बन्धेन तत्युरषलच्तणायाश्च लच्तखादयादेव TANT ग्वयवो धोपपत्तेः यगपद्ढ्तिद्यविरोधस्य मणि्लम्मतेऽमावादिति |

इत्यत शाह, ‘fadfa, ‘afegrinfefa, तथाच चाच्छजिकषदे खलिक्ापरित्धाग इति निवमस्याच्ानवकाश इति भावः | (तथा लिङ्कानु- प्ासनेति गानालिङ्कविधायकालुश्रासनामावादित्य्थंः, “लाघवादिति, अति- स्किशक्तिकर्पने गौरवादिति भावः | इति बडबौहिरशस्यं |

श्ब्दाखयतुरोयखय्डे समासवादः। Oye

तत्पुरुषेऽपि राजपुरूष इत्यादौ FAIA षद्यथ- सम्बन्धे निरूढलक्चणयेव राजसम्बन्धि पुरुषबुद्यपपततेन समासे शक्तिरनन्यलभ्यस्य शब्दाथेत्वात्‌ |

मनु तत्‌ पुरुषस्ले समासलेनेव शक्रिकश्पनाद्बड्न्रौहावपि wikia श्राह, "तत्‌पुरुषेति, "षध्ययेखम्नन्धे सम्बस्थिनोत्ययः,

मनु AMAA खमासत्वेगेव ए्क्िकल्यनाद्‌ बडनरो हावपि शक्तिरि्त- साह, तत्पु दति | ननु कम्भधारयस्यापि तत्पुरषतया तत्साधारण्ेन लक्त- शोपपादगमयक्कमित्यतो विध्िनद्टि, “राजपुरषद्र ्यादाविति, "षद्यथंसम्बन्ध- इति सम्बन्धिनः, इयोः प्रातिपदिकाथंयोरमेदान्वयवोध oq सामरथ

मनुं aut तव्‌एरषस्धले समुदायग्रक्षिरावश्यकौत्यत are, aq- पुरषेऽपोति, कम्भधारयस्यापि ततृएुरषतया तच लक्षणाविरहात्‌ तद्या- वनाय, “राजपुखषट्रघादाविति, "ृब्वैपदस्येति राजपदस्ये्यः, “षद्ययै- सन्घ इति बद्यथंराजसम्बन्धिनि लच्तणे्थः, तस्य चामेदेन पएरषेऽन्वय- इति भावः | TUT न सङ्गच्छते राजसम्बन्धलच्तणायां तस्याञ्रय- तया aR अन्वयः तादात्यसम्बन्धेन वा, नाद्यः नामार्थायोरमेदाति- रिङ्गसम्बन्धेनाग्बयस्याव्युतयन्नतवादन्यया राजसम्बन्धः WAR दइत्यताप्याञ्न- यतया खन्वयापस्षः, नान्यः बाधितत्वात्‌ । न च राजसम्बन्धिनि ल्त बायां नौलोत्पलमित्ादाविव कम्भधारयत्वापत्तिरमेदेनान्वयस्य तुल्यत्वा- दिवि वाच्यं । किञ्चिद्धिशिखडितोयादि विमक््य्थंतावच्छेदकविशिख्वता यक बभेदधोरततेव कम्भधारयाभ्यपगमात्‌, अत खव राणपएरषे्च राजपरकारेख राजवति लच्णायां कम्मेधारयत्व, गोलोत्मलमिचच गौलपदस्य नोल- Tate कच्च णायामेव wee नौलसम्बन्धित्वेन लच्तणायान्तु ततृपुडषत्वमेव राजपदस्य saya कम्भधारयतासम्परत्तये किचि-

95

७५8 तच्वचिन्तामसौ यत्तु समस्यमानपदातिरिक्तं न समासपदं समस्व-

दिण्पिेदयकत, पाकरक्तो घटः ्टोमनराजपुरष दादौ तु रक्तपद-राज- पदादेरेव पाककरगकरक्घत्वा खय-श्नोभगराजसम्बन्धयादिषु AAT पाक- पद-राजपदादिकन्तु तात्पग्धेयाहकं |

यत्त॒ पाकप्रदं पाककरणकपरमेव तस्य चामेदेन रक्तपदार्थेकदेग्च eA तादाल््येमाग्वथः, ws प्रोममराजपुरुष दत्थादावपि राजपदं राज- सम्बन्धिप्ररमेव तदेकदेशे राशि ्ोभगस्यामेदेनाग्वय इति | तदसत्‌ | TAWA पदार्चेकदेश्राग्वयस्यात्यन्तमचयत्पन्नत्वा्‌ |

sunray निपातातिरिक्त इव समासातिर्क्छि wa arare- योभेदाग्वयस्याच्युत्पन्नतया रापुखव KAMet राणादिपदस्य राजसम्बन्धादा- वेव egal तथाच weer इति यथाश्चतमूलमेव साधु | Wawa wh. धारय-बष्टौतत्पररषयोभेदोऽपि स्फटतरमुपपद्यते, कम्भधारयेऽमेदः संस- गऽ तु मेद इति भेदात्‌ । ग च समासातिरिक्त wa नामाथेयो्मेदान्वब- Woes राज-पुरषयोः संसगमर््यादयेव सम्बन्धमानसम्भवाव्‌ सम्बन्ध- लच्तगापि auf वाचं । विययश-समासयोस्तुल्याथं कल्वानुरो धेन सम्बन्धः सच्चगभ्युपगमादित्याङः | तदसत्‌ । श्युत्यत्तिसङकोचे मानामावाङ्गौरवाचच विग्रइ-समासयोस्तुर्यायकल्वस्य चासिडत्वादिति दिक |

‘qaqa, न च लच्तणया राजसम्बन्यमिन्नएरषनुद्यपपा- दमेऽपि cages caret राजवत्पररव बोधस्याजुभवसिदधस्य ग तयोपपत्ति- रिति दथ समु दायशक्तिरावश्यकौ ति वाच्यं | तादृ्रबो धस्येवासिदधेः ae a- गोघस्यालुमवसिडत्वेऽपि एरुषपदस्य राजवत्‌पएुरषे लच्तणा राजपदं ae ्ाइकमित्यस्य gra समुदायश्यत्यसिद्धेः। न वेवं घटादिषदेऽपि समुदायद्यहयष्छेदः तथाप्यन्तिमवणेलक्चणयेव घटादिगोधोपपत्तेरिति वाच्ं। तज्रैकाचरकोषमविदुबोऽन्त्यवणंलच्तणाप्रतिसन्धानं विनापि षटादिनबोध- स्याजुमवसिद्धसया समुदायश्रक्तिसिद्धेरिति भावः। “समस्यमानपदाना-

शब्दाख्यतुरो ASS समासवादः | 118

मानपदानां प्रत्धभिन्नानादतो न समासे शक्तिरिति तज्ञ । पद्‌-तत्समुदाययोभिंचत्वात्‌ । नन्वनुपपत्तिं विना कथं waa waafa चेत्‌,

zat: प्रातिपदिका्थयोः खभावादमेदान्वयबोध एव सामथं अत- एव विभश्वादिपदेषु सम्बन्धा दिधमनेपरोक्मातिपदिकार्यान्वयबोध- कलं श्रथैविश्रेषबोधे पद्‌ विशेषस्य तम्बत्वादत एव व्यासेन azw-

खमावादत wa नौलो घट दर्क्राभेदोपचारोऽन्यथा समवायस्यैव गुख- शुणिसंसमैत्वसम्भवादिति वदन्ति, तच्िन््यं घटोनेत्यच्र प्रातिपदिकयो्मदे- Treat तथा अनियमात्‌ । यदि च नजादिपदे भिन्नेव श्युत्प- त्तिरिति तदितर तथा नियम इति wae तदा समासेऽपि fata शत्प्तिरिति तदितर तथा नियम इति तुल्यं । fad रानसम्बन्धौ एब दति fauwarai स्यान्न तु ue एवष इति समाससमानाये- समासारम्भकपदसमूस्येव fewer तथा सति च कम्मेधारयत्वाप्तौ बरोलमासोच्छछेदापत्तेः । न च श्त्या अमेदप्रतियोग्युपस्यापने कम्भधारय- इति वां । नोलोत्यलमिव्यादौ तदमावापत्ते नोलपदस्यौपचारिकल्ात्‌ तक्ञात्‌ सम्बन्ध णव MYM राजसम्बन्ध-पुरषयोख धम्म-घधभ्भिमाव रखवा- गवय इति युक्तमुत्प्यामः | म च ATU MWA MATa मेदेनाप्यन्व- योन स्यात्‌ विमयर्थापेच्चो मेदेन मामार्थयोरन्बय इति वच्छमायस्यत्पस्ति- विरोधादिति वाच्यम्‌ । aq विभक्गयर्था विरिह्घमामार्थाग्वयपरत्वात्‌ |

fafa समस्यमानपदत्वस्यानुभवलिडधत्वादिवयेः, "न समासे शक्िरिवि न समासस्य विणा ulate, समस्यमानपदानां cea द्धि कर्पगादिति मावः | “मिञ्गत्वादिति भिन्नानुपुव्वौँकत्वादित्घथेः।

"बद्ययं इति बद्य्थं सम्बन्धप्रकारेय लच्छसेत्यथः, रवमयेऽपि । साज-

ou तस्वचिन्तामणौ

यदि Teal न AVA तदा राजपुरुषादौ शखाघवा- दिना प्राक्षूसामानाधिकरण्यावगमाद्राजत्वविश्िष्टपु- रुषस्येव वैभक्तिकोऽग्बयः स्यात्‌, राजवाङइनमानयेत्यादौ वाहनपदे वाइनवल्वक्षणा स्यात्‌ | Wa राजत्ववि- शष्टेःस्मदा्ानयनाग्बयोऽयोग्ब इति चेत्‌, तद्यनयेवा- नुपपत्या तात्प्यानुपपत्त्या वा way लक्खा, विभ-

बोधनमन्यथा ख एवायऽभावसदृशा दिपदेनान्यथा बोध्यते कचित्‌ संसग विधया कचित्‌ प्रकारतया अम्बन्धभानात्‌ श्रत: पटोनेत्यादौ म्‌ षष्ठौ पटस्याभाव दृत्यादौ Fel! म च UIs: Safa कम्मेधारयापन्तिः, PATI तत्‌परत्वाभावात्‌ ति ततृपुखूवेऽसु-

पू्व्वक्षरौव्या राजपदाथेस्यापि मानमतो विय्रशसमानाथेत्वं ङत्निदयविशो- धेन तवापि wofafa दूषय्मगव काणं बोध्यं । 'यदौति, यथ तल्स॒ब्बन्धिभि तात्प्थैयङस्तजैव बयर्थ॑ल्तया खन्यथ तु कम्भधारयादमेदान्धयधौरिदै- वेति भावः । “विमहधंति, मामार्थयोमे देगाग्वयो विभक्यथंदरैवेति खत्य- सेरिति ae) ग च भेदेनेति र्थे, नौलोघट eenet अयभिचारवारख्च-

सम्बन्धिपुरषवु द्यनुपपक्था ल्णेति समाधत्ते, "यदौति, “बद्यर्थो ब बच्छत दति बद्यथप्रकारेण wat भ कियत दत्यथः, (लाघवादिनेति, quest: सखरणकख्यने गौरवादिति aa) श्वादिपदात्‌ सव्वं questa मानामादस्य परिग्रहः, “प्राकसामागधिकर रेति प्रथमं राज-पुडबयोरमेदा- ग्वयवोधादित्य्ः, “वेमद्िकोऽन्वय इति frampefere gard: । qaq- पर्चन्सरमाङ, “रानव!इनेति वाहनेन समं राष्वोऽमेदाग्वयगो घासम्मवा- दिति। नताश्य््याजुषपषर्येति तात्पग्थेषिषययभूतस्य राजक यद्वो घस्याजुष- पर्येधधः | ननु विग्रहवाक्यं सम्बन्धेन एडये राष्चोग्वयारेय राज-

ग्ब्दाख्यतुखोयखण्डे समासवादः | eye

क्र्बापेश्लो हि सवं नामार्थाग्बयः। अतः श्रुतवि- भक्तघर्थासम्भवे विभक्तथेलक्शेवोषिता। अव राज- पुरुषादावन्वयप्रकारतया षश्च येसम्बन्धवद्धिरतो न

पपश्या सम्बन्धलचणापय्येवसामादिति भावः । नामेति, इदन्तु समाधिसौ कर्ययादुक्रं | वस्तुतः षध्व्यौीपख्ितावपि नामाथेयोर्नान्वय-

व्वात्‌ विग्रेबयविभक्तेः साधुत्वार्चत्वात्‌ तस्या अभेदाथंकत्वस्येकदेशिमतत्वात्‌ चन्यथा गोलघट इत्यादौ Hawes वियशसमानायेतया विमहय्लक्ष- aan मिषादाधिकरशविरोधायत्तेः। wag कम्मघारयेऽपि अभिचार- वारक तदिति ध्येयं | गन्धेवमपि yaa घटो नाखीव्यादौ अभिचारः तज बद्यथलच्तणानस्युपगमात्‌ | न चाव्यय-निपातातिरिह्वख्धले उक्षयुत्पस्तिरिति वाच्यम्‌ । घट इत्यादौ सम्बन्धलक्तणामावप्रसङ्गादिति चेत्‌, न, घटो नास्ति घटो नद cert विमक्यथंसह्यान्वयस्यामुमविकत्वेन तद्दारैवोक्ष- खुत्पत्तरप्रत्यहत्वात्‌ | vaca ay विभक्तिपरयोगः साधुरेवे्यपास्तं | तथा च तचान्दयप्रकारतयेव सम्बन्धी मासते घटस्य नेव्यादिने प्रयोगः साधु- त्वात्‌ । न चैवमपि तडनमिव्यादौ अभिचारः सन्बेगान्नि लच्लणापिरदा- दिति aq । ant तस्या श्यवस्ापितत्वात्‌ | ग च सम्बन्धस्य तत्पद- शक्तया AT ग शच्चणेति वाच्यम्‌ । शकधसम्बन्धस्य तज्ाप्यनपायादिवि दिक । “अन्धयप्रकारतयेति छेवरत्ववत्‌ प्रकारान्तरोपस्धितस्येवान्वम- प्रतिजोगितयेव्ययेः | ननु तदनुपख्डितौ तच्च तात्पर्य्ये त्र esata केयपुरषबोधोपपन्या किं लच्तणयेत्यत are, "विभ्तयर्थापिच्तो रोति विमह्धथेविशेष्यको शय्यः, नामार्थान्धयः' मेदेन मामा्ंप्रकारकोऽग्धयः, gaff: वि्रहवाक्छश्ुतविमत्रधर्थसम्बन्धेनान्वयासम्भव | rare: | विमहवधंलच्णेषेति, “अन्धयप्रकारलयः' राज-एरषयो रग्बयध्रतियोगितया, राज-पुषयोविशेष्य-विष्धेषशतयेति बावत्‌, “ष्य थंसम्बन्धवुद्धिरिति हिमेत-

७५८ + तत्वचिन्तामयो

पुवपदे waa न वा समासे शक्तिरिति । wae नामाथैयोरन्वयामिषानेऽन्बयप्रकारतया नियमतः षर्थापस्थितो हेत्वभावात्‌ शब्दादनुपस्थितस्यान्वय- प्रकारतया भने मानाभावाच्च | चेचस्य नप्तेत्यादौ पस्य नप्तपदाच्छवधतावच्छेदकतयोपस्थितस्यान्वयप्र- कारत्वेन ATA |

ace tt i =---~----- acter —_— >

कारतया ARM अभेदेनैव तयोरग्बयबो धकलग्टत्यत्तेः, श्रन्यथा नोलोघट दत्यजाभेदोपचारो म कलरूपेत समवाययस्येव गुष-गणि- संसगेत्वसम्भवादिति an) नप्तपदादिति, षष्ठयथेपरग्परासम्बन्धे पुचस्य सम्बन्धघटकतया भानादिति ara: |

न स्यादिति तदुपस्छितिरावश्यको । faq पटो नेलक्रेवाग्बबरूपतयेव agmateauad are, “शब्दादिति । न च तत्मकारस्कानुभवोऽखिद wafa वाचम्‌ । विग्रहतुल्यपकारकक्षागजनकत्वात्‌ विम्तधर्थोपर्धितिं दिना मेदेनान्बये पुव्व्यत्यत्तिविरोधाच्च । “नषपदादिति पचपुचस्य wwe एच स्यावच्छेद कत्वमित्य थः |

रत्ववत्‌ TERA faces षद्यधंसम्बन्धस्य बुदिरि येः | aaa? सराज-पुरषयोः, “खन्वयाभिधाने' शम्दबोधे, जायमान इति Wa: | “खन्वब - प्रकारवयेति खम्वयप्रकायोभूतघभ्भप्रकारेणेत्ययः | wz भवतोनियमतो लच्तणया सम्बन्धयपस्थितिवत्‌ नियमतः खतन्नसम्बन्धस्पतिरपि यधथायकञ्ित्‌ स्यात्‌ कार्योत्नियधरम्माणां यथा काय्यसुन्नयनादि व्यत ore, शब्दादिति, <मानाभावाकेति सामग्रयमावाणे्थः, पदणनन्यपदार्थोपस्थितेरेव wreedl- हेतुत्वादिति भावः | wed Seq गेत्यादौ Magee ्ब्दादनुपश्ितख कुतोऽन्बयप्रकारतया मानमिद्त आष, Tals, श्रष्धवावच्छेदकतयेवि,

WILT समासवादः | ७५९

रात्तः पुरुष इत्यादो विग्रहे समासाभिधानाल्लप्ता Wat wea सम्बन्धस्मारिका अतोन TAA न वा

शक्तिरित्येके । तन्न । राजपुरुषमानयेतयक्ते पुवं निय- मेन विग्रहाश्रवणात्‌ । शब्दिकानान्तु विग्रहामिधानं

“विग्मह्टाश्रवणादिति | न च दधि पश्येव्यादाविव लुप्तविभक्तनियतो- प्तिः स्यादिति वाचम्‌ । तच क्रिया-कम्भभावेनान्वयस्य विभक्तिं विना- काङ्कुगविरहेण्ानु पपत्तेः घटः कम्मत्वमियच्ेव समासे तु विभक्तिमन्तरेण- प्याकाङ्कुगदश्रंनात्‌ लाघवेग लच्तणाकल्पनात्‌ तदिदमुक्तं खभिकरणक्तौदन-

एएत्रल्रूपेण शक्तो एचस्यावन्छेदकत्वादिति भावः । “अन्धयप्रकारतवे- न च्चागमिति खन्वयबोधे प्रकारतया भानमिव्ययेः | | केषाख्िन्मतं दूषयितुमाशङ्कते, “राच्च इति । न चेवं षष्टौतत्‌पुरषे- ऽपि लच््यणाविरहे “निषादस्थपति याजयेदित्धच्र कुतो निषादस्य चाण्डालस्य खपतिः निषादस्पतिरिति षष्टौतत्‌पुरुषमपष्टाय निषादख्ादौ खपति- खेति कम्भधारयादरः कम्मधारये निषादस्य चाक्डालस्यापि वेदिकमन्ता- wear ““सत्ौ-मूङौ ाधीयेतामिति विधिसङ्कोचापक्या तत्‌ एुरषस्ये- वोचितत्वात्‌ लक्षणाविरुइस्य चोभयाविशिष्टत्वादिति वाच्य । लुप्रविभक्ति- सखरकल्पगाप्रसङ्कादेव तत्‌ एुरषपरि चागात्‌ वेदे तत्‌एरष-कम्भेधारययो- दमयोः सम्भवे कम्मेधारय रवाद्रियते न तत्पुरुष इति सकलमोमांसा- सिंद्नियमबलेन परित्यागाश्च, अन्यथा षष्टौतत्‌एरषे लच्तणापच्तेऽप्यनिसता- साच्छक्ि-लच्तण्यो रुभयोरेव टत्तिरूपतया लच्तणाकल्पनस्यारोषत्वादिधि- सङ्कोधकल्यनस्येव च दोषत्वादिति भावः | विग्रहाञ्चवणादिति, तथाच य म विमक्षिस्मरगं तथ लचछछणावश्यकोति भावः | ननु यदि faawmfaa- न्धामेऽप्यन्वयधौखतदा विद्यदप्रतिसन्धानाथें ware wise विग्र- इ प्रतिसन्धागवैयथ्येमित्यत आह, ्रान्दिकागान्त्विति, "वियरहाभिधानं'

age तत्वविन्तामशौ

समासाथेकथनपर विभाषाधिकारे च समासानुश्षा- सनं समास-विग्रहयोः पर्यायत्वं साधुत्वं वा बोधयि- ‘TA विग्रेषक्तु विग्रहे सोऽथानाम-विभक्तयादिभिः waht समासे तु राजादिपदेन लक्षणया |

(कथमपरमिति म तु समानायकेऽन्यतरोपख्ितावपरोपखिति- नियम इत्यथः । नन्वन्यजा मियमेऽपि wa विभाषाखरवणाज्ियम- इत्यत श्राह, “विभाषेति, ‘atufay, न वभयोपशितिनियमं

कम्मकपाकविषयकङतिरि साधनमिति तु वाक्छमिति। यथ च tare विम्य पस्धितिस्तच्र समासश्क्तिम्नमवत हव लच्तणाविरहेऽपि ब च्ततिरित्यपि वदन्ति। "कथनपरुमिति, न च समानायकत्वे खन्यतरोपस्थितावपसोप- स्थितिनियम दति भावः। अन्यथा खपे इद्धतसाधशन्दवदिय्ष्ट ख्व

अस्मिन्‌ विग्रहे at समास दत्मिधानं, समासा थेकथनपरमिति समासस्य तात्पय्येदिषयौश्रतोऽयमय इवि प्रतिपादनाधंमित्थेः, न तु समासार्थबोध- qed विग्रहप्रतिसन्धानाथंमिवि मावः | ag यदि विद्रङप्रतिसन्धाननिबमो afer तदा ace विभाषया समासानुखरणमणफलमित्यत खा इ, (विभावेति, ‘Stafaafafa, म तु नियमत उपस्धिव्धथेमिति मावः। wafa विश खमासयोः कथं पर्या यत्वमथं मेदाव्‌। न च विग्रहेऽपि सम्बन्धिनि wet wy afa are । “प्रह्याभिधौयत दत्यिमयन्थविसोधापत्तेः gau-atareat- TATA अनगन्वयापत्तेख, न्यथा प्रमेयं oa घटस्य संमोग इलादौ य्रामकम्म॑त्वाभिन्नः प्रमेयः घटसम्बन्धभिन्नः संयोग इत्यग्वस् - बोधापन्तेस्तथापि पर्यायत्वं walter, साधुत्वं रक - मुख्छविशेव्यकश्चाग्दबो धसाकाङकतवं | wl पर्या यत्वं अन्युगानतिरिक्िविष-

शब्दाख्यतुरोयखग्डे समासवादः। ody’

weate तु नित्यसमासत्वाभिभानं विगर इस्यासाधत्व- स्धापनाथेम्‌ feet गोयस्येति विग्रहाभिधानं बहु- MATA | स्यादेतत्‌ “विभाषेति we

कत्तुमिति भावः । wa समासोऽययं जित्य एव विगपएष्यैकला- नियमादिति asa विगेषविधिविरदध इत्यत आह, बहनो दाविति शल्यापनायमिति, तथाच विग्रहसाधुलासाधुलपरयुक्रएवा- नित्थल-नित्यवविभाग इति भावः । श्रथेकथनेति, eae

बोघकोन समास इव्यपि कच्येतेयपि बोध्यं । “विग्र इस्येति समाससमा- माथंकसमस्यमागपदमात्रससेय्यः | “चितरेलपलक्तणं चिराया गोः सम्बन्धौ- न्ादिकमपि ग विय इत्यपि बोध्यं । तथाच पिग्रसाधुत्वासाधुलह्लत शव

यकश्चान्दबोधजनकत्व, साधुत्वं तादृ श्रवो घसाकाङ्कत्व, सम्बन्वितादाल्यस्यं सम्बन्धात्मकतया समासेऽप्यतिर्क्तामानादिति दयं |

केचित्त गनु यदि विय प्रतिसन्धाने नियमो माख्ि तदा cared. ate वियहस्योपयो गितागोधनाथे विमाषया समासानुश्रासनमफलमित्यत- aw, ““विमाषेति, म तु समासाथबोधे विय्रहस्योपयोगिताच्चापनार्थमिति भाव RTS: | |

wad बङन्रोहो विग्महाभावरू्पनित्यसमासानु शासनं समासान्तरे नियमतो विग्रहपतिसन्धानस्यापनाथं तश्चासङ्गतमित्यत ae, बडनीषयै त्विति, “असाधुत्वस्यापनाचंमिति समासे यो मुख्धविरव्यस्तख्‌खधविरेव्य- कान्वयनोधे निराकाङ्कवस्यापनाथेमित्य्ः, सएवक द ्ादिप्रथमान्तान्- पदाथंवडग्रोहिस्त॒ न निन्बसमाय द्रति मावः। नन्वेवं विषा गौरयस्येति awe कुतो बङत्रोशिसमासमुख्यविगेव्यकश्चानजनकल्वमिग्त ay,

‘feat, विगष्टाभिधानंः faowae, ‘asitterinumetafa ae. 96

७९य्‌ वस्वचिन्तामयौ

वाक-समासयोलुख्ा्थता दशिता वाक्ये च सुखा efaca: समासेऽपि सेव aft: अन्धया अतुल्यायथे- तापेः वाचकस्येवानुशासनाञ्च यथा fee: 1 न च लाक्षणिकं वाचकम्‌, अन्यथा ATT STANT VAT: | अथ वाथकब्युन्पादनवल्लाक्षखिकव्युत्यादन- मपि उभयोरपि ata: पदा्थीपस्यापकत्वादिति चेत्‌, न, वाश्वकत्वन्नानं विना वाच्यानत्रानाद्युक्तं वाष- कत्वासुशासनं, लाक्षणिकश्च शक्धब्युत्पत््येव परम्यरया CAAA न तस्य ब्युत्यत्त्यन्तरापेश्षा । न ख प्रयोगानुशसनं व्याकरणं स ख लश्चशायामप्यस्ति ऋअतस्तस्याप्यनुशासमं घोषसमभिनब्धाहारे गङ्गापद्‌- जित्यत्वानित्यत्वविमाग इति ate | नलु तुखायैलं न तुल्वपडस्तिजिभिचकव

वाक्ये श्रह्यमावेन तदभावात्‌ किन्तु तुख्यप्रतिपाद्यकत्व, तच्च aware तुस्पभित्यशचेराद्, “वाचकस्येवेति, “अन्यथेति अवाचकस्याप्यनुश्चासने

Ryan, ग तु बङन्रीहिसमानसुख्थविरेष्यकच्ानजवकत्वमि- त्थः, “सेव कत्तिरिति aaa सेव डत्तिरियर्थः। बलु तुल्याथंकत्व तुच्यपतिपादकल्वं तशोत्तरपदे राजसम्बन्ववतृएुखमे लच्लणायामपि निनव॑ट- aiaa ae, ववाचकस्येवेति वद चकस्येव तच्रानुश्रासनादिन्ब्धः, °लाच्चषणिकं वाचकमिति वल्लाच्तणिकं तदाचकमित्धथंः, “खन्वथा' अवा- चकस्याप्यनुश्चाखने, "वाच्याश्चागात्‌' वाथ्याखरजात्‌, “MMTV a es शके श्रल्लियहेरेवेव्यथेः, “परम्परया weqfaerer, त्पत्चन्तरापेद्योति we च्चयायदापे चेव्यथेः, ‘afe’ मवति, “समभिव्याहार इति तथाच ब

श्रब्दाख्यतु CTS सभासवादः | eds

wafa area गङ्गायामितिमाचं wafaed तञ्च खातिसमभिव्याहारेऽष्युपपन्नं न तु तत्तदाक्धस्थत्वेन । faw गङ्गायामितिषदं नानुशिष्टं किन्तु fasta: ar wre वाचिकैवेति न प्रातिपदिकटन्तमुखयाया वा खाया वा Wea, अतशर्व विभक्तो म शक्षखा अवाचकस्याननुशासमादिति। TAA! साधुपदस्वा- SAG व्याकरणं तस्य साधुत्वन्नापकत्वेनैव प्रामा- सिकप्रसिडिसिडत्वात्‌ । अतरव न गाग्यादेरनुशासनं तस्वासाधुत्वात्‌। अस्ति च समाप्तः साधुरतोयुक्कं तस्व साधुत्वानुशसनम्‌। साधुता च शाश्षखणिकेनापि जादधप्रतिपत्तिवद्वाक्धख्छत्वेनाप्य्ुद्रासममित्य चेरा, "किति, श्राति- पादिकेति गङ्ापदडङत्तेरित्य्थंः | खतरवेखस्य परामथ्रंनो यमाह, “खवाचक-

स्येति, टापदोवादीनां गङ्ागद्यादिषदे गूञा-बराञ्षण्ादो तु स््ोलववाचकल्- मेव वथोररि्याङः। ‘qavaf व्याकरणस्य वाचकमचानुश्ासकत्वा-

erofaatafa ara: | 'तत्तदाक्छख्यत्वेनेति wera घोष इति वाव्धसयत्वेगे- wet, fou विमक्किरिति, अधिकरबत्येऽनुथिष्धेति tte, दइदमुपणच्यं, जकुगपदख्च waresafuctaata बोध्य | ‘saa’ aye लाश्चशिकल्ये Gat च, ‘ateny अधिकरदलवाचिकेव, “प्रातिपदिकदत्ते" ag uraw:, “ब wyafs संस्थायां कम्भत्वादौ वा ग लेः, “अतरवेतयेव बिोति, “अवाचकस्येति तदवाचकस्य वचागुश्चासनादिष्थः, “साघुषद- erqurenfats पदानां खाधुतावोघकमिव्यधं साधुलच् वोधकामुपू्यौ-

५, तक्वचिन्ताममौ

सम्भवति पदवाचकता चानन्यलभ्यत्वादवगम्यते, न तुं SAAT वाचकत्वानुशासनम्‌ , प्रयोगमाजै साधुनां रापड्नैवादौनां शपश्यनादिविकरणानां इ-इई-नुमा- गमानां वविकारषकार-खकारादौनां निरषै- कानामपि साधत्वाधैमनुश्शसनात्‌। अत्व “छेकयो- रित्यानुशासनस्येकत्व रुवैकवचनप्रयोगः साधुरिति साभुत्वन्नापनाथत्वेन साथैकता, waa रकवच-

पदेनेवायंकथनख विगरलाट्बडोशौ तसमस्यमानयय्येत्यादिपदे- नापि तद्थकथनाद विग्हतल्मिति भावः। “टाप्डनेवादोना-

arrears: | खन्यथेति, यद्यपि खादिद्धजेश खादिमाचं faafad ब सेकल्वादावेकवचनत्वादिकं, तथापि “तान्येकवचन-डिवचमेत्धादिद्धणेखान्व्थ-

मश्वं गनु श्याकरगस्य साधुतामाधानुश्रासनत्वे पदानां वाचकतासिडधिः we स्यादित्यत ary, "पदवाचकता चेति, 'वाचकत्वानुश्रासनमिति वाचकल्वानु- श्ासनमिवेत्यच्ः। “प्रयोगमाते साधुनामिति ` प्रयोगसाधुतासम्यादकाना- faat, 'टाएदौवादोनामिति, यद्यपि अद्वा-जाशषयोत्यादौ टपडोवादौनां ava | भ च तच भूड-बाद्यणादि सामान्यश्रन्दस्येव सामान्धरूपेख sauifefest fae वात्पय्यमिति वाच्यं । BRAT अजावधोनास्तौवि नभर्थाग्वयानुपपत्तेः अूढरबधलत्वावच्छतरप्रतियोगिताकामावस्य बाधिवल्वाव्‌ | ग च अहा दिषदस्थेव अूद्ादिख्नियां ल्वा टावादयस्तु द्योतका इति वाच्यं । सुवादेरपि संख्याणक्िदिलयापरक्तेः, तथापि अडा-तटौव्यादिषद- afana इदमुक्तं । (खतरुवेति वयाकरणस्य वाचकतामाच्राजुश्ासकत्वा- . मावादेवेव्ब्ंः, “द्येकयोरिति, दिवचनेकवचन इति ate, :"अादिपदाद्‌-

श्ब्दाख्यतुरौयखब्डे समासवादः | ०६४.

नस्यं सखवादिद्धबेख विहितत्वादेयथ्य स्यात्‌। दित्वादा~ वशक्तत्वादेवेकवचनाप्रयोग इति त्‌, न, लघ्षणया

fafa गक्गा-नद्यादिपदे, शद्रा-त्राह्म्यादौ तु स्नोत्ववाचकलत्वमेव तयोरिव्यवधेयं । ‘arfegaw ““तान्येकवचनेत्यादि सूजेणत्य्ैः |

संच्चाविधाने sere तदेयथ्यशङ्ेति ध्थेयं । सव्विमक्घौ तथा serene: पत्तेरिति मावः। भन्धेकस्यां पायःकणिकायामाप इति प्रयोगानुपपत्तिः | ज चावयवमादाय तच Twas इति वाच्यं । Wale पाथपरमाणीः वथाप्यगतेः दारा इत्यज्रागतेख | म च तवापि तद्रतबड्रूपादिकमादाय TSM, तस्य varied | न च पञछतिलच्छणयेव तदुपपत्तिः, वथाचाजत्‌खायेतापक्योमयसाधारणरूपामावादिति | मैवं, तच्च बड्ध-

वनस्य प्रयोगसाधुत्वात्‌ | GATT प्रमाणोपाये वडेमानचर्णासतरथेवाड- fafa | |

qweasafaere ufiae: | “रकत्वे खवे्येवकारात्‌ feenfe- अवच्छेदः, efqas विहितत्वादिति वान्येकवचन-बवचनावौति च्चा यगार्थमर्ययादया went: | we न aye antes हि “aust जस श्यम्‌ aie सित्यादिखं ae tae Ta. वचमविधायकमिति मन्तव्यं । गजु भवन्मतेऽपि दित्वादावेकवचनस्थासाधुत्वं श्रह्यमावादेव मविष्यतौति अथं ace दवं xeraga, “दित्वाराविति, . @ waafa यच्च॒ यवार्येऽनुश्रासनं तदतिरिक्ते लच्तयेचर्ध॑ः, “द्वेकयो- ्प्बादनुश्रासमबलाद्विमक्तेः खानुशासितातिरिेऽथं ग लच्तयया साधुतव- fafa सामान्धवो नियमलामादिति मावः | “खानुश्रासितातिरिङ्क इतनु- arg सग्बिमह्यानु्रासितेऽथं लच्तणया साधत्वेऽपि न afer, Sere धान्येन धनवान्‌ इादावननुश्ासितेऽप्यभेदादौ

०९१९ तच्वचिन्तामयौ

दित्वादौ प्रसक्तः प्रयोगोऽसाधरितिश्नापकत्वेन सार्धक- वस्तोऽन्वथेसंश्चयेव वाचकलसिद्धिरिति aw ‘fxarerfatt,

केचित णवं सति रथो गण्डवोत्यादावपि परयोगसाधलवापत्तौ वच्तवा ग स्याल्‌ sure विमक्कौ लक्षणा नेति ग नियमः किन्त्समं Kars: | इतौयाया पति, wy रथेन wat caret eres: cit awit

earn: साधुत्वेऽपि a शतिः, ordre आअमेदादावपि gate प्रह्यम्युपममात्‌ VHeraty प्रामाणिकतया गौरवस्यादोबल्वात्‌ । म चैवं स्येन मम्यते रथो गब्छतो धादावास्यातादेः ज्ञत्तिरिक्व्ापारे कदल कथं साधुत्वं कथं वा चतुविंश्रतिगणा दत्ादावपेक्लाबुल्िविग्येषविबयलवे लद्छणया साधुत्वमिति वाच्यं । तच्राप्यगायत्या तेषां शङ्धिखोकारात्‌, शं Tt वा यच यथार्थे विभक्तेः प्रसिडप्रयोगोवसैते विशिष्य च बानुद्राखमं तच सव्वंजेव तस्या शक्तिः Tate पायःकखिकायामेकद्छिम्‌ पावः- यरमाखयै वा यथापः सन्तौति प्रयोगश्लजापि weary tee ayer शपि तु प्रह्तिवि्ेषसमभिच्याहारेख «sawed we प्रवो साधुत्वाथं वा तच्च बङवचममेवं दारा इत्वादावपौति ग्रन्धङ्कतोनिजर्ैः । खतश्चापावतः, “दयेकयोरिवाखनुश्रासगवेयथ्यंमिया दित्वादावेकदचगादे- yaa ग साधुत्वमिद्धेव नियमोऽख्त॒ eau सामाग्छतो भिवमकस्यने अमेदादिव्वपि इतोयादैः श्रक्षिकल्यनापन्तेरि बदधेयं |

afey विमक्तेनिंरूएलचखेतरलसषयायां ग साधुत्वमिति fro वेन रथेन met रथोगब्तौ तादौ उतो यारेर्थापारलच्छवायामपि ब तिः aguante, अतरव yfaragemay- wifeasy लछखायामपि ग हतिः तद्थस्यानुशासितत्वेब वज ewan ate frepentcare: |

शब्दाख्यतुेबखब्दे समासवादः। ade त्वम्‌ । रवण्ड विभक्तौ न waar fester क्ा-

तथासत्थसाधतापातादिति भावः। “विभक्काविति, अनुश्रासनं विना जगिचमाभावादिति भावः । ‘uefa विभक्ररथे विग्रेषशक्रलप्रति-

ग्ययेव करततवगरह्कायालतोयायाव्यापारे ayaa प्रयोगादिति चेत्‌, न, प्रहतिलछखयेवोपपत्तौ तथापि ब्षमाविरशटादित्याङः |

wet विमङ्षौ ग वच्चयेत्यमुश्यासनं विबडधार्थपरः | प्रते च at करख्योसततौयेत्यादौ wey कियानुकूलब्यापारमागिपरवया मानुश्रा- सनविरोधः। भ चेवसुभयसाधारणश्क्छौ wees न स्यादिति वाचं । नु- शासनस्योमयच साधुत्वमाचगोधकत्वात्‌ WHS लाघवानगन्यलभ्यत्वारिकण्य- त्वेन कैतव णव कल्पनात्‌ । रवं TT TT प्रयोगो दृश्यते विशिष्य नालु- शरासनं तच त्यो बड्लमिति बङलग्रइेन समथेगोयमिति |

ates विभक्तेः खानुश्ासितातिरिक्ते खसमानजावोयविभह्यन्तरानु- श्रासनविषयेऽ्यं न साधुत्वमिति नियमाः, तेग घान्येन धनवानिादा- वेदादौ टतौयादेर्लाच्णिकतयेऽपि न wfc fiance: श्र सितल्वामावादेव रथेन गम्बते रथोगष्कतोल्ादौ दरवौयास्थातादेर्यापारे ayaa ब शतिः, व्थापारस्य सनातोयविमक्यन्तरानु शासमविषयत्वा- मावत्‌, साजाव्यश्च सब्र-तिम्रादिनेति sig: | तदसत्‌, “लिढादेरि्यिम- मन्यासङक्तेः |

wad मौमांसकनये लौकिकणिढः कथं fare waqaaa- are, “जिडादेस्विति, ap’ खपुव्वंमाचे, “नु शरासनं” शक्तिविधायकं दवं, यलच्लरेतकारप्रञ्धिदटः पाठः, न waa किन्तु श्रङ्धिरेवेवयथः, .. चित्त 'ग स्णेरेव पाठः, तदा तु गन्वेवं मौमांसकनये लोकिकलिढः कथं गियाकाग्येतवे च्छा पवये एवानुप्रासमसष्येन कियाकाग्देलस्यागनु- श्राध्वितत्वादिलत are, “विढादेख्ठिति, wat इति किन्तु किाकार्यत्-

०१८ | तस्चचिन्तामौ

WIM नास्तौति लोके कियाकायत्वे न qe wry दृतौयाया अपि लक्षणया a कमेत्ादौ प्रयोगः सामान्यतः साधुः “कत्-करणयोस्ततौयेत्यतु- पादकलासम्भवाद येविशेषसाधुलनियमवोधकल्ेनार्थाग्तरोऽखाधुलनि- मान्न क्षापि wou: ‘fwerefifa । aaa रथोगच्छ- Raat वथापारलण्टायामसाधुलापन्तिः “कटे-कश्ेशोरित्यसु- श्रासनबच्ञादिति चेत्‌, न, यजाजुश्रसनाजियमस्त् तथा चथा थोगबलादरेक्वाघ्थेले “श्ेकयो रित्यादि, इइ तु प्राप्तकटेलादि- वादकलमिल्यादि art इति खचणा म बाधिता wy लिङा - दावणुक्रषमाधौ लिडादौति समाधिसौकय् दित्यवधेयं ¦ aa “कटे-करणयोखतौ येत्यनुशराखनस्यापि तदयंविधायकलादेवधेत्था- दिकमयक़् व्यत्ययानुश्राखमबलेन Tela नियमात्मकल्नादत एवाह, "सामान्यत दूति |

(९) क्ियाकाय्यत्वेऽलच्तगेति पाठान्तर |

केचिन्न यथानुश्ासनाभनियमस्तच्च तथा यथा प्रयोगबलादेश्नाद्यथत्वे

दयाकयोरि्यादि KE तु प्राप्तकथादिवाचकत्वमेव BAYT इत्च न ल्तश्ा- बाध दाङः | °“सामान्धत इति अनुशासनविरोधो Taare: |

गवानुशासनमस्तौखथेः, तथाच क्रियाकाय्येत्वमनुश्रा सिवभेवेति भाव इकि area । यन्मते नियमे wae निरूएलच्छखेतरलच्तखापरं ase ea wage निरूएलश्षकापरमित्वधेयं । "सामान्यतः, सामान्धमिब , मतः, 'करतैकरणयोरिति, तथाच कमेत्वादेरेवानुध्रासितल्वेन कम्भलादेरमनु-

ए्म्दाख्यतु TASS समासवादः | 9९९

आास्नबलात्‌ | व्यत्ययेऽपि च साधुत्वमनुशसनान्तर- बलात्‌ । तस्माद्‌यदि समासोनानुशिष्येत तदा तस्व लोके साधुत्वं A Waa प्रत्युत गाव्यादिशब्दवदप- शब्दमैव स्यात्‌। यदि च विभाषेति ae न प्रसौयेत तदा AMAIA समासस्येव साधुत्वं त्रायेत न वाक्- सख तदभिधानशक्तस्यापि शेवाल इव पङ्कजादेः1 विभाषाशब्दः समास-विग्रहयोः साधुत्वत्नापना्थो न तु विकल्येन समासस्य साधुत्वबोधकः | अवाचकः शब्द्‌ः समासोऽतोऽसाधृगोव्यादिपद्‌वत्‌, वाक्यमेव वाचक- त्वात्साथ्निति wei “ तुल्यार्थो वाक्ध-समासाविति

` “न त्विति, wart समासः साधुरसाधुखेति Gare विरोधः स्यादिति

श्राखितत्वमिति ata: व्यत्चयेऽपि चेति, arya” लच्तयया साधुत्व, “खनु - प्रासनान्तरेति, अनुगशासितातिरिक्घायं णव लच्तणया साधुत्वाभावनियमा- दिति मावः । “खप्चम्दतेवेति खपर्ब्दताबुह्धरेवेवय्ैः । aq तथापि “विमाषेति at अथंमेव समाससाधुत्वस्य समासविधायकद्धवादेव सिडे- fewa are, “वदि चेति, (तदमिधानशक्कस्यापौति तद्रोधनसमयंस्यापौ- au: । मनु “विभाषेति खादेव कथं वाकस्य साधुत्वसिदिस्तेन समास- सखेव विकल्पेन साधुत्वबोधनादित्यत aie, “विमाषाश्न्द इति, (साधुत्व- ware? साधुत्वबोधकषः । “न fala, wat साधुत्वासाधुत्वबोवि रोधा- दिति मावः। ‘wares इति राजसम्बन्धाबाचक इत्ययः, “खसाधुरिति राजसम्बन्धविषयकबोधे साधुरिखथेः, 'वाचकल्वादिति राजसम्बन्धवाचक-

पदधटिवत्वादिवधंः, "साध्विति राजसम्बन्धविषयकबोघे afta, cure 97

वज्वचिन्ताममौ

५, ® न

बोधयदिभाषापदमेव निराकरोति | न च साधुत्वादेष wma, wana शक्षिनिरासात्‌ तिङ्न्त- मुवन्तयोग्धेभिशाराश्च । at fe समुदाये arya naa शक्तिरसाधुत्वष्ब। ननु aaa: राजसम्ब- न्धि-पुरुषयोविभक्िं विमा अग्बयाभावाद्राजसम्बन्धि- पुरुषाप्रतीतेः fem: प्रहत्य्थगतस्वायेबोधकत्वग्यत्य-

“अन्येति असुशासनबलात्‌ wy म तु wad feats सिद्धे ख तचानन्यखण्यत्परतिसन्धानाच्छक्रतल्वमिति waafeare: | मतु राजसम्बन्धिपुडषे fears: विशिष्टश्च विग्रेवशविभक्निं विना गोपस्थितमतो विशिष्टे कथमन्वय इति यदि समासे अङ्धि रासख्छौयते तदा विशिष्टं पदा्थतयेवोपख्ितं भवतोत्याह, “नन्विति । wed ककमोधारयेऽपि fafa विना विशिष्टारुपश्ितेः wareare- एव wieder तथाचायेवदधातुरपरत्यय इति arava प्राति-

समासासाधुत्वबोघकमनुश्ासगमप्रमाकं TMA विभाषाद्धजमेव प्रमाणमिति मावः | शति शङ्खा" इति पुव्येपद्ं, तुल्यार्थाविति खन्बना- नतिरिक्षविषयकश्चाग्दबो धननकावित्ययेः, सम्बन्धितादाल्यस्य सम्बन्धालक्छ- वया खमासस्यामतिरि क्षविषबकश्ाब्दबो धजनगकत्वमिति मावः | ^विमाबा- पदमेवेति पमाणत्वेगो मयसिडं विमाषादनमेवेत चैः। व्थभिचारमेव fae- atta, (तेति । शक्तेरपि साध॒त्व्यभिचारमाङ, “असाधुत्वखेति प्रलेकम- साधुलचे्यथेः, “खन्दयामावादिति अग्वयासम्भवादिन्यचः | Tet ware त्वादौ मामार्थयोरग्बसनोधमाजे विमक्तेः सहकारित्वकस्पमादि अभिमानः | घतधन्तर मा, “विभक्तेरिति, cafe, cafete an समा सवाक, व

WATTS समासवादः | ect

ey राजसम्बन्धिपुरुषे समासस्य whaty, रषं बहत्रौहि-कमेधारयादावपि साथकत्वेऽपि प्रातिपदि- कत्वविधानमथंवदादिक्लजस्य प्रपञ्च इति चेत्‌ । Twa! ate घटमानयेत्यादौ नामाथंयोरविगेषण- विशेष्ययोरम्बयगोधे अआाकाङ्कादिकमेव हेतुने तु बिशे-

परिकसंश्चायां fagrat “शकद्धिवेत्यादि quae स्यादि- द्यत श्राह, (एवमिति, ‘Me acfaarfe, जापि विगरेषण- finfimgrfa साधुलाय ari wt wicg विगरेषण-विशेग्य- पदाभ्यामेवाशुभाव्यते wad च साधुलविभक्ते विनापि समासानु- श्ासनबलात्‌ WHY व्याखवद्‌ भाग्वामेव, यदि च विभक्रभेरार्थः तदा तदभावात्‌ समासे BAT: प्रकारो ग स्यात्‌ खंसर्गविधथा तू wer एव विभक्निं विनापि इष्ट-खरगंथोरभेदानुभवा दित्यखणष्ड- mare: । “मतु विगरेवविभक्किरपौति, इष्टः खगेवोरभेदामुभवे

मावः। राणसम्बन्धिपुखषयोरि यच are विद्ेषगविभक्तिः साधुत्वाय मिति मवमाभ्रिब गामाधंयोविंमक्तिं विगाग्वय इति दध्यति, नौखमिति |

mad निर्॑कमेव, राणपुडषमागयेत्यादौ कथं दितोया्र्थान्वयः स्थादिति भादः | wed समासस्यापि सात्वजिकत्वे “अवद घातुरप्रचयः प्राति- पदिकमिल्नेनेव प्रातिपदिकत्वे सिद्धे ““छत्तडितसमासाखेच समाल- ग्रहडमवर्चकमेवेतत ay, ‘wafafa, (प्रपश्चः' विवरं, ‘a तु विेवय- विमह्धिरपौति, मानामावादिति मावः। ay तत्र कम्मतासं समख नोलस्य धटेऽ्बमात्‌ कम्मेतवो पस पकत्वेन विभक्तेरवश्ठं हेतुत्वं नामचेयोरमेदान्वय-

eer तस्चचिन्तामणौ

wafaufacta नौलस्य घटकमत्वाभावात्‌ शब्दा लथाऽनलुभवाञ्, नौलविशिष्टस्य कमत्वं विभक्तय afeutaaa नोख-घटयोरन्वयबोषे स्यान्न त्वन्यथा | म ख विभक्तिं विना समस्यमानपदानां साधुत्वेन्रेति area | faufs विनापि समासस्य साधुत्वानुशस-

व्यभिचारादिति aa) नौणस्ेत्यादि तु वस्गतिमनुरुध्य, तत्‌- कमलेऽपि वदहोधाथे acter न त्भेदानुभवायंमिति प्रते तु तदुपन्याखवैयथ्यैत्‌ एवमग्रेऽपि तस्मादमेदातुभवाथे न विशेष विमक्षिरपेच्छते किन्तु साधुलायेव दति इदि निधायाह, "नो लेति, तडं तदथेमेव प्रतेऽप्यपेच्यताभित्यत sare, “विभक्नि-

यज्ापि fatwa विमक्किस्तच्रान्वयो विद्येषयविग्येष्यपदाभ्यामेवानुमाव्यते वस्थाः साध॒त्वाधेतवात्‌ प्रृते च विभक्तिं विनापि समासानु्रासनबलाद- न्वयाजुमवस्तु व्यासवदुभाभ्यामेवास्लि्य यः। “नौलस्येति, तथाच ग नौलमाषस्य

ate विमक्षिजन्धसंसर्ो पर्िते्तुत्वादि चत are, “Maal, “घटकम्मै- ग्वामावादिति, तथाच AM बाधान्र कम्मैतासंसगेग Tey घटेऽन्वख इति मावः । शवटवतृकम्भैतवाभावादिति Wee प्रामादिकः | ननु बाधेऽपि मात्‌ तथाग्धयबोध इत्यत aie, श्रन्दादिति, "नोलविशिष्टसेति तादात््यसम्ब- an testis war, aaa? कम्मेत्वाग्वयवो धः, ‘frames fealaata fettarfeamuantidaaafataaay: | "न त्वन्धयेति ग तु कम्भतासंसर्गेण गोल-घटयोरग्वयगोध eae अमेदाग्धयबोधे सा- काङ्ुलमेव Fae, नामाचयेरमेदान्वयबो धे पिशरेषण-विशेष्ययोः समानवि- मक्िकल्वस्य तन््रतवादिरडविमक्तिराहित्धस्य तन्त्रत्वे घटं नलं पश्येत्यादावमि नोल-घटमोरन्वयापत्तरिति ara | (विभक्तिं विनापीति, तथाच समासा-

प्रब्दाखतुरीयखण्डे समासवादः | O08

नात्‌। तस्मान्नामाथेयोरन्वयबोषे विशेषणविभक्तिः साधुत्व न तु कमेत्वोपनायिका। रवश्च राजस- म्बन्धिपुरुषस्य विभक्किं विनापि पुरुष पद्‌दुपस्थितिः। अतर ताहशपुरुषपदार्थे विभक्तयर्थान्बयः। यदि च

भिति, पुरुषपदादुपस्थितिरतुभवरूपा लाचणएिकस्याननुभावकलेन mre पुरुषपदस्येव विशिष्टालुभावकलादिति भावः 1 "यदि चेत्य श्वपगमवादः, श्ररुणन्यायोऽपि wa विशेषण विभक्किस्तच विगेषणए-

कम्भत्वेनान्वयो येनान्वयस्य विभक्तिनिर्व्बाद्यतानियमः स्यादिति ata: | “उपस्थितिः, अनुभवः, लातत शिकस्याननुमावकतया शक्तस्य एरषपद ययेवं विश्ि्टानुभावकत्वादिति भावः। परमतेनापि सङ्गमयति, “यदि चेति,

दयतिरिङ्कस््ल wa समानविभक्तिकलवं तन्तं नोलोत्यलमि धादौ लुप्तविभक्ति- इतिविधुराणां समुदायस्य पिणिद्टायं ठक्तिप्रतिसन्धानविधुराणामपि fa- शार्थाग्वयबो धस्यानुभवसिड्धत्वादिति ara: | (तस्मादिति, नोलघटमान- येव्लादाविति te, डउपनायिका' उपस्धापिका, vad उपसंहरति, ‘wq- षवेति, “पुरषपदादिति राजसम्बन्धयुपस्धापकराजपदसदितपुरषपरदादिव्यथैः, ‘utente? प्ाब्दानुभवः | प्रागरक्तं॒विभक्यथां नन्वयप्रसङ्कमुद्धरति, "खत wife, राजसम्बन्धिएरुषस्य प्रछतीभूतएरषपदाचत्वादेवेत्यथैः, "तादृ गेति राजसम्बन्विपुसषरूपे परषपदाथं इत्यथः, तथाच न प्रक्धत्र्धताव- न्टेदकरूपेठेव विमहधर्यान्वयनियमोमानाभावाव्‌ राजनः परषमानयेव्यादो afaareréfa भावः | नामाथयोः परस्प्ररमन्यय रव नास्तोति नोलघट- मागयेत्यादौ च गोल-घटयोर्नान्वयोऽपि तु नौलकम्मल्-घटकम्भतवयोसमयो- रेव क्रियायामन्वयोऽन्यथा विग्रेषण्देयध्यापत्तेरिति मीमांसकमतेनापि तत्‌- Was खन्वयबोधमुपपादयति, ale चेति, विभक्तिवलादिति वि्येषथ-

1. तच्चचिन्तामणो

विभक्किबलात्‌ क्रियान्बयोनोखलमित्यस्यारुखयान्धाया- SIG: समाजस्तथापि राजसम्बन्धिपुरुषयोः क्िया- AMAT AATHSY | न ख राजसम्बन्धिनः कमेत्वे- arqufaaa कियाग्बय इति area | समस्यमान- पदार्थान्वयाथं समासादिभक्तयनुशसनमतो विशयेषखे-

विभक्ररथसाधुलानुरोधादिह विशिष्टाजुभवस्ापि सवंसब्मतलादिति येयं । मन्वगन्तश्रक्रिकर्पनवदमन्तयत्यन्तिकश्यनमपि सामान्वतोव- देकं तरिं समासत्वेन समस्यमानपदा्धं fafas ufeftfa wee

‹राजसम्बन्धौति साजसम्बन्धेचर्थः। न च सम्बन्धे ानयनाद्यन्वयविसोधः, tel चटमिन्धादौ परम्यरया गैल-सदन्वयवदुपपन्तेः | “समासादिति, प्रछबर्था- ग्वयब्युखत्निल्तु समासातिरिक्तविषयेति भावः | मन्धनन्तद्क्तिकल्यगवदनन्त- moana Fe, यदि च खमासत्वेग सामान्धतस्तत्कल्पमं तदापि

faa: सायेक्धाजुरोधादित्वथैः | wed नोल-घटयोः परस्परमन्वये बौल- विश्िटघटकर्म्मववेध्िष्छपल्ययः feat कथ ofa are, “अरदमा- न्यायादिति यथा ““खडखया गवा MUTANTS खादरपरकरखकत्व-गोकरय- कतवयोः caw करियाग्वयाबन्तरः मनसा ऋयणादावासणयविशि शर्योकरकक- त्ववेश्िच्छप्र्यस्तथेषापि प्रबयान्भानसोयथोकविधिद्वेशिच्छप्रत्वय ra, ‘fran प्रत्येकं क्रियाग्धयागन्तर, “शायः समाजोऽस्तु" माबसोसानस- म्बन्यभिन्नएरषवेणिण्छप्र्योऽस्तु, 'कम्मेत्वेनानुपरश्णितेरिति एशषपदोत्तरदहि- arate कम्भत्वेनागन्धयादित्यथः, नन क्रियान्वय इति, धालर्च॑-ना- माथयोदेन सा्चादन्वयस्याद्धत्पञ्नल्वादिति मावः | “समस्खमानेति क्रिबा- यां समस्यमानपदार्थान्षमाधेमित्थेः, 'विद्ेषशेऽपौति प्बेपदार्चंऽपोधेः।

शब्दाखतुरौयखये समासवादः। ७७५

ऽपि farted शक्छयभावनियमात्‌ | समासान्निरथेकादिभक्तिञ्च समस्यमानपदाथमाच- गतमेव SATE तथेव व्यत्यत््यन्तरकश्यनात्‌ समा- सेषनन्तशक्तिकश्पनातो लघुत्वात्‌ । यदा विभक्रः

MANTA, "यदेति, न चाद्धंपिष्पश्यादौ पूष्वपदाथप्रधान- ware तदसमावः, तथापि सज्िधानाद्‌ानुश्रासनिकसन्निधेविंवकित- लात्‌ तथाच यत्पदागन्तरभनुशिष्टा या विभक्तिः सा तद्गतं खाये बोधयतौत्यथेः प्यैवसितः, समासे च समश्यमानपदोन्तरमेवानु- भ्राखनमतस्तदनुगतं Wa बोधयति श्रज च पूव्वान्तरपदयोीग्य-

तुव्यमिव्खचेराह, ‘aes! न ॒चोपकुम्भमद्धपिप्पलोत्यादौ पूत्वपदा्ं- प्राधान्ये खमिचारः, ante सत्रिधामादानु्रःसनिकसनिधेषिव्ितलात्‌ तथाच यतूपदागन्तरमनुधिद्धा तद्रतं खाथं बोधयतो यैः पर्यवस्यति | समासे च समस्यमानपदोत्तरमेवागु्यासनमवसूदच॑गतमेव खां बोधयति तत्र च पू्व्वेत्तरपदयोरयोग्यतादिकमेव विनिगमकमिति ata: | बङत्रोद्य-

TIMI समासस्येव विशे शक्तिः कख्यतामित्यत are, अन्धशभ्य दति । गमु प्रह्र्थान्वितखाथबोधकत्वात्‌ प्रथमं पव पदार्थे कयं विमाह्यर्थाग्वय द्यत wie, समासादिति, “निर र्कात्‌” ततिून्यात्‌, 'समस्यमानपदा्थेमा्गतमिति, समस्यमानपदायेख Wet पदा्ौऽपौति मावः। "वेवेति, तथाच प्र्टवर्याज्वितेत्यादिग्युत्यन्तिः समासातिरिक्षशख्यल रेति Te | अस्तु वा प्रहटवयर्थान्वितेत्ादियचाञ्चतव्यत्पश्चनुरोधात्‌ राजपुरष- मानयेव्यादावृत्तरपद णव राजसम्बन्धवत्‌ एरबादौ विधे लता पुव्व॑पदन्तु वात्यद्याहकमिल्वत खाइ, “यदेति, “सन्निित पदार्थेति खयवङ्ितपृव्व॑प-

७७६ वत्वचिन्तामशौ

सन्निहितपदाथगतस्वाथेबोधकत्वमतो बहत्रौद्यादाव- न्वयवोधपवेकोत्तर पदलक्षणायां षष्ठौतत्‌ पुरुषे च विभ- क्तिसन्िहितोत्तरपदाथगतसख्वाधेवोधकत्वं, faufaa- न्रिहितपदस्याथेश्च सुखयया TAWA वा |

तादिकमेव विनिगमकमिति भावः। ननु awatet arene: समस्यमानपदायेः तथासत्यन्यपदार्थतेव न स्यात्‌ तत्यदार्थै<न्यप- दायंल्ाभावादित्यत आह, raw वेति। “एवमिति सज्िहितप-

नु सोधादा, ‘aqua वेति, न शक्तिरिति, अमेदबोधनायेति पेषः ।

दार्थे्य चः, “बड्धत्रौद्यादाविति, "बड्धव्रो हिपदं विचम्वादिब््रोष्िविग्रेष- पर, तेनादिपदादारूएवानरेत्यादिबडवौच्यन्तरपरि ग्रहः | खन्वयबो घमुव्वं- केति राजसम्बन्धादिपरकारेण राजसम्बन्धवत्‌एरुषादावृत्तरपदे जच्तडाबा- मिथः, “समिहि तोत्तरपरदेति पव्वेषदन्त तात्मय्थेयाङकमिव थः, “मुखखया प्रत्या, यद्यप्येवंरूपेय राजघ्रषमि्यादावन्वयबोधापत्तिसम्भवेऽपि पिप्यल्या- अद्धेमङपिप्यलोव्यादौ पुव्वेपदार्थप्रधागतत्प॒रषे का गतिः । न च तच््णुत्त- रदे पिष्यल्यादौ लक्ता पुवं पदं तात्पययराहकमिति वाच्यं । yar पदा प्रधानत्व्याघातात्‌ प्व पदाचषधानल्वं हि पुव्वपदोपख्ापितां faite न्बयबो धजनकत्वं, तथापि यच पव्वं पदाथपधानल्मनुश्रासनसिडं ay Te वर्थान्वितेव्यादिग्यत्मत्तिः परित्यज्यते किन्तु पृव्वं पदाचस्याप्रह्वथत्वेऽपि aaa formula, way अदधपिप्यल्यादो मोमांसकमते अर्ादिषएव्वेष- दस्यैव fart लक्षणा पिष्यल्यादुत्तरपदन्तु Taare, समासो- तरविभत्यथेस्य WIAA पव्वं पदाथ खवान्वयः । न्यायमते तु पिष्याल्या- grey पिप्यल्यादिसम्बन्धिनि लच्तणा तस्य wale पर्वे पदार्थैऽमेदा- न्वयः विभक्तवथाऽपि पुव्वे पदाथ खवान्वेति, खवमुपकुम्भमिव्यादावव्धयौमावे-

प्ब्दाख्यतुरोयखनद्डे समासवादः | eee

शवं नौखोत्पलमानचेत्यादौ कमेधारये विभक्तिं विनेव मामा्थयोरग्बयवोधानन्तरः विशिष्टस्य कर्मत्वेन कियाग्बयः। कर्मधारये तु न शक्तिनं वा TAIT ताभ्यां विनापि विवसिताथान्बयबोधोपपक्तः। ननु

दाषेगतेत्धादिग्यत्पन्तरि्ययंः, "विभिः विग्रेषणटविभक्कि, इदमपि वद्धगतिमनुरुष्य, वद्धतोव्याखेऽपि विगरेषएविभक्तः सत््ेऽपि साध- लमाभप्रथोजकला दिशिष्टसखख विशेव्यपदाथख् avd agai तोयचेव बोध्यत इति ध्येयं aa विग्रेषणटविभक्रिरभेदाथा म प्रयोगसाधलार्था तथाच कमेधारये पू्वेपदायं तत्पुरुषे Tes दव विभल्रथेऽमिने eer वाच्या तथाच नोलामिन्नाभिनवेन qui: we तु Hera पदायंसंवगेद्यानुभवविषथलात्‌ ततोऽनुभ- वानुरोधादिशिष्टे कष्मेधारये wufata वाच्या खा च समासल्ेनेव खाचवात्‌ कल्यतां 9 fasan: क्मधारयवनेत्यत are, ‘aaa,

ऽपि rare खामोप्या्येकदेश्रे anita कुम्भपदाथंस्य fritraa- बान्ववः विमहयथेस् aE PSUR TTT अन्वयः Wad ETE प्राधान्धासुरोधात्‌ । मोर्माखकमते तु उपपदय्येव कुम्मखमोपे बच्चा उन्त- TITY cease विमहयथख मव्वं पदां waves न काप्यनुपपत्तिः । समाप््छायं बद्ौतत्पडषवादः, समाप्तश्च षद्ोतत्‌एरषवादरस्यं |

‘frafel विभेषेति fattwafaater विेवेत्य्थः, “कम्भधासये लिति नोगोत्‌पखसमुदाये लिः, "न श्रक्षिरिति, गौरवादिति मावः। “न वा wyata न नोलादिप्रत्ेकपदेषु शच्खेन्बथः, ara विनापोति पाठः, तिन विनापौतिपाटद्छु प्रामादिकः। यद्यपि नोलादिषदस्य लाघवाद्ग्बवाचकतया

98

eet avaferntarat

MS-AZAl सामानाधिकरश्छप्रतोतेस्तथ खछयेव अम्बयप्रकारत्वादिना च तस्य माने राजपुरूषादो वच्च पख्वितिरपि तथास्तु । अष ब्रूमः । कमंधारवे सामामाधिकरस्यं बामाथैयोरमेदो वा बुख-गुखिनोः समवायो वा अनुभूयते स Was खव न त्वन्वयप्रति- योगौ अतोऽग्बयप्रतियोगिनोरूपस्थितिर्नामपदात्‌ -

न ufelizaq न वा शणा विग्रेषणविभक्रेरभेदवाचकलपच- $पि मासे पूम्येपदारथसंसगं शयेवानुमवबिद्लेनाभेदपटार्थानलुभवादेव सशणाकसश्पकाभावा रि व्यषमा-शमाषयोः wae प्रतोतिभेदात्‌, न fe wa carafe सम्बन्धो भासते, sft तु घन्बन्धः, प्राति- परिकाथैयोरेवाभेटान्वयबोधययृत्पन्नेरिति भावः । शुक-गुणिनो-

Tay एदबखान्न cael सादृ प्ललश्चका निरूठेति ध्येयं । परमवम्बष- raat, शुख-तुखिगोरिवि | 'रानसम्बन्धौति crags, खनु- भूगत cee wary निवामक इति खचित । ware बद्य्थीऽप्-

शिनि weyas तथापि कोषस्य श्रक्तिमाहकवया गुखिन्यपि गोलादिषदस् श्रक्िरिब्रभिमानेनेदं | ‘ay’ सामानाधिकरण्ये, ल्व, नोखपदस्य we- देव, “अन्वयप्रकारत्वादिनेवि लंखमेविधयेत्यचः, “श्ादिपदाद्‌ wafer acuta: परिग्रहः, 'वधाख्िवि, fe राजपदस्य राजसम्बन्विनि weya- वेवि मावः | सामाबाधिकरपदाथे विकख्व दूबयति, कम्भधारय इति, 'नामा्बोप्वि गोलपद-घटपदाययोः नौरूपाणम-घटयोरिबयः, Ga- qfastfcfs नोनपद-घटपदाधंमोः atweq-gewtfcaw:, “ख चाग्बद-

WHITISH समासवादः | eee

atta न Aa TAT । राजपुरुष दत्य तु राज. सम्बन्धि-पुरुषयोरन्बयोऽनु मूयते राजसम्बन्धिनाग्बय- प्रतियोगिन उपसितिने राजपद वश्वथेलघखां विना रात्रः पुरुषं राजसम्बन्धिनं पुरषं राजपुरुषमानये- त्यादौ पर्यायत्वात्‌ | राजसम्बन्धिमः पुरूषेऽन्बयोऽनु-

रिति मतभेदेन, प्रातिपदिकयोः स्ञायाभेद्‌ एव gee, “राजेति, aie अरभेदानुभव एव व्युत्पकेरिति भावः । पपर्स्यायता- दिति, tay राभमम्बन्धषुरषविषयतामाजेण न लन्यृनानतिरिक्-

ग्वय रव न त्वन्वयप्रतौयोगोति ब aM स्यादिति ध्येयं । (शानसम्बन्धिन- दवि रासम्बन्धस्येन्धथंः | खतरखवाह, ‘cre: एरुषमिति, “पर्ग्या यत्वादिति, Tay सम्बन्धप्रकारतामात्रेय, न लन्यनागतिरिङ्घविषयतया, दितोये मतुपः सम्बन्धिवचगतयथा राजसम्बन्धाश्चयाभेदः संसग इत्यर्थांतिरेकादिति ara: |

रुवेति ख च dat Cte । यद्यपि भामाधयोभंदान्वयस्या्युतमन्नतया गोषरूप-घटयोः समवायस्य कथं संसगमर्ग्यादया मानं, तथापि समासाति- रिकस्यलणव सा ययुत्पत्तिरिति मतेनेद, (उपस्ति श्राब्दानुमवः, (नाम- पदादिति गौलादिप्रत्ेकपदादि घथंः, “लच्तखेति नौलादिप्येकपदे ससय यर्थः | wed राजपुरुष इ त्धादावपि संसगं मर्य्यादयेव सम्बन्धमागमस्तु किं रालसम्बन्धिनि eager are, “रानपुरष इति, रतश्च समासातिरिक्ः- खल एव॒ गामा्थयोमंदाग्वयोऽबयवयञ्न इति AAA समाहितं, स्वव TATA तु राज-एुरवयोः संसगेमर््थादया सम्बन्धमानासम्भवादेव साजसम्बन्विनि लच्शाभ्युपगम द्यपि बोध्यं । गनु राजएदम इत्य राज- सम्बन्धि-एरषयो रन्वयोऽनुभूयत इ ्ेवासिद्धमित्त आह, Iq इति, “पर्या यत्वादिति, पर्य्या यत्वस्य सव्वं सिद्धत्वादिति मावः । यद्यपि पर्व्याबलवं

ete . तश्वचिन्तामौ

भूयते राजसम्बन्धौ अन्बयप्रतियोगित्वेम । रवश्च TERE सवेपदानां षष्टौतत्‌पुरुषे पुवेषदस्यान्धपर- तया लाश्षशिकत्वात्ताभ्यां कमेभधारयोवखवान्‌ तच सर्वेषां पदानां स्वाथपरतया मुख्यत्वात्‌ । अतरव

विषयतया प्रथमे qeqde सम्बन्ध पुरषे wayaa dam दितौये मतुपः सम्बन्थिवयनतथा राजसम्बन्धसम्नस्थिगोऽभेटः संसगेः समाजे राजसम्ब न्थिगोऽभेद tare नुन्याधिकभावादिति भावः । “एवश्च खमासे श्वभावग्यवखितो, समासशक्तौ eat तुखलाट्वखावखा- निरूपणं खादिति भावः। सब्वेपटानामिति, “आरनेकमन्बपदाये इति सषानुरोधात्‌ SA । वस्ठतसजागधपद एव खचरत्युक्रतलात्‌ | “अतएवेति, “argaad we निव्वेपे दित्यनेन बोधिताचामिष्टौ “qqaa मिषादखपति याणयेदित्यनेनानयेवेष्या निषादखपतिमि-

“रुवश्धेति समासग्रहयमावव्यवद्ितावि्धधैः, caret सर्व्वेषां तुल्यत्वात्‌ बलावलानिरू्पयादिति मावः | .सब्वेपदानामिति ““खनेकमन्धपदाचं इवि

गान्यृगागतिरिक्षविषयकश्चानजगकलव राजसम्बन्धिनिमि चथाचेघटकवया सम्बन्धनिरूपिवसम्बन्धस्यापि सम्बन्धभानेनापोति विवेकात्‌, तथापि राण- सम्बन्धप्रकारकश्लागजमकत्वं पर्यायत्वमिति wa | “सव्वपदागामिति, Tay चि्रगररि्यादौ चिश्रपदस्य चि्गोसम्बन्धिनि गोपदस्य गोखम्बन्धिनि खच्च - रेति करमेण पददय खव wedi दितोयमतेन, पत्वं मते तु विश्चष्यषदस्येव लाश्तखिकत्वं whe । “लास्षखिकलत्वादिति सव्व लाच्तकिकलत्वादिकथेः, ^ताभ्बामिति, कचिदिति te, ‘aw कम्भधारये, “मुख्खत्वात्‌' qe

शब्दाख्यतुरौ यखष्छे .समासवादः | Oct

“a ae निषादस्थपतिं याजयेदित्यव कमधा- रयश्व मुख्यत्वे शब्दस्वरसात्‌ TATA च Teay- शश्लापन्ेः | रवभ्ेचरनिषादप्रतौतेस्तस्येवापिकारा- सदपर्वेख स्वनिर्वाहकतयेयेशरनिषादस्येव यागाु- करलविद्याप्रयुक्तिराधिष्यते, अन्यथा भुख्या्थहानि- प्रसङ्गात्‌ | नम्बच षच्चथेलश्चणया लन्धविद्स्वेवणिक- शव॒ निषादानामश्ररोऽधिकासै बोध्यते न त्वौश्वर- मिषादोऽक्छ पततवि्ाप्रयुक्तिकख्यनातः षच्च्ैशश्चखाया- शधुत्वादिति चेत्‌ । उच्यते । मुख्यार्थाग्बयाधौनकस्य- नागौरबेण मुख्याया न Waa किन्तु बाधकं विना मुख्यार्थान्वयबोधस्य प्राथमिकत्वात्तदनुरोधेन तदुप- पादकं RA TASS गोरवं न दोषाय प्रमास-

व्यथेकन निषादस्पतेरधिकारोबोध्यते | wa सन्देहः, किज्िषा- दानामौश्वरस्वैवणिकः, उत निषाद श्रो वा यस्य तादक्‌ चेव-

सूवानुरोधादुक्तं | aque fate खव लच्तणेदक्षतवाव्‌ wel बङनोहावन्यपदार्यलच्तणापत्तेरि्ययि बोध्यं । ननु गौरवमेव बाधक- aferaa are, ‘anquefa, “gave इति । aq अूढपदे रथकार निषादेवरपरता्यां निषादादेः सव्वेवेदपाठाधिकारापस्तिः वेदपाठनिषेधक-

स्वापि सम्भवात्‌, "कम्भधारय वेवि निषादच्ासौ खपतिखेति कम्भधारय- रवेखथंः, निषादः” चाण्डालः, ‘afta’ ई खरः, “मुख्यत्व इति, इति ewe

ॐर्‌ तच्चचिन्तामय

वतो गौरवस्य ग्धाय्यत्वात्‌ । म चाङ्प्तकल्यनाप्रसङ्ग रव मुख्धार्थाम्बये बाधकः, WHA प्रामनवगमात्‌ मुख्खाथोम्बयबलादेव तदवगमे उपजोव्यविरोषात्‌ | चन्यथा प्रतौतानुपपच्तिबलात्‌ RAAT क्रापि न स्वात्‌ ऋकङ्कत्तकस्पनागौरवेख THA बाधितत्वात्‌ । अथ maze वेदपाठटनिषेधादौश्वरनिषादोऽधिकारौ बोध- यितुं न शक्त इति मुख्ये बाधकान्न कम्मधारयः। न देश्चरनिषादे विधिवसादेदपाठनिषेध खव बाध्यत इति युक्तम्‌ । ष च्यथेलश्णया अगाधे सम्भवति निषेधकवेद्‌- बाधकष्यनाया अन्धाययत्वादिति चेत्‌, न, सामाग्ब- निषेधस्य तदिथेषविधामे तदितरपरत्वातं । यथा “a दिंस्यात्सर्वामूतानि" शेतं द्वागमालमेतेत्यच । शबं निषाद्पदस्य मुख्यत्व श्र द्रपदे सङ्कोचमाचम्‌ | AR रिकः, छत निषादरूप ईरः, तजोक्युवा चरमः कल्य आ्राद्धिवत- दति भावः । षोल्युपलदणं, बडन्नोहावपि तदापन्तेरिति we । एवमयेऽणुपजचणं द्रष्टं । “URIS इति, AT YATE निषादेतं रपरतायां निषादस्य सम्बैवेदाधिकारापत्तिः। न च शद्रपदसेय-

= वाके Feuer पक्णतोपयोगिषेदेवसवेदपरवायां तदेदस्य सव्वू्पाख्च- त्वापत्तिरिवि चेत्‌, ग, वेदपदस्य विग्रेषतः प्राप्ततरवेदपरल्वात्‌ वेव निषा- दादौनां विद्धेषतो मावतृपाभिस्तावदन्बपाठनिषेधः श्रान्तस्य वाक्त श वेद साेञदितरतया अर्थात्‌ सव्नेनिषेध KITS: |

é

प्रष्दाख्यतु रौयखष्छे समासवादः। )

पदस्य निषादपरत्वे निषाद्‌पदस्य मुख्वत्वबाध रव । यद्यपि सङ्कोचेऽच्येकटेशवाध रव तथापि सङ्कोचेऽदयो- रपि मुखयत्वरश्षखादवाधाच सङ्कोच खव ज्यायान्‌ | अन्ये तु । नाच Tete अमुपपत्त्यभावात्‌ | अतः समासस्य षच्चथैमन्तभाव्य शक्तिरेव । अन्यथा कम्मेधारथेऽपि पदाथसामानाधिकरण्यमप्रतौतेः तथापि ल्टखेति geal अथान्वयप्रकारतया सामानाधि- करख्यप्रतौतेने तब लक्षणा, तदि षच्चर्थेऽपि तथेव न

ख शूदरपदसमभिव्याइतबेदपद खेत्यथेः तेग शद्रवेदपाठनिषेधक- वाक्ये teas प्रहतोपयो गिबेदेतरबेदपरमिति वाश्य। तथासति Rey सम्वेश॒द्रसंयाद्यतापन्तरिति, wee: teva fava: manage तेन निषादखपतिरयकारादोनां विग्रेवतो थावत्‌- प्रा्निसावदन्यवेदपाठनिषेधः UAT तु यावत एव बेदराओरे खधालात्‌ सब्येवेद निषेधः । aq विशेषत दत्यधिकं प्राप्ेतरोत्य- Gq सम्यक्लात्‌ तथाच खगंकामो Gta खगेकामवेन खौ - धुदवोरपि वेदप्राेर्ांगोपयोगिवेदान्यवेदपाठनिषेधः स्यादिति तवोरपि यागाधिकारोऽष्ठ न तु बेदपाठनिषेधाश्योर्यागानधि- कारः पाठनिषेधकवाक्धे वेद पदस्य खद्ोचावश्चकलवे खगेकामादि- सतुव्यमिति, तथाच म कम्मधारयस्य बलवस्वमियर्थः। "न चेति,

waft तात्पर्ग्यात्रियमः सम्भवत्येव वथाप्यापातव इद, रवं सति कम्भ- धारयस्य बखवश्वप्रवादं समथयति, ‘waaay fafa मन्वेवं कथं

o<g arafarataat

wear | नवान्वयप्रकारतया नियमतोविश्रेषो पस्वितो प्रमाणं तसमादुभयज समासस्येव बोधकत्वम्‌, BATTS तु बलवश्वसुत्सगतः सामानाधिकरश्यस्योचितत्वात्‌ । निषादस्यपतौ तु सखपतिपदार्थस्येश्वरस्य प्रतियोम्बपे- क्षत्वात्तत्पुरणसमथेः Tatar रुव निषूप्रतियो गिके कम्मैधारयः नौलोत्यलमित्या दावत्पलस्य निषुप्रतियो- गिकत्वात्‌ | तथाच निषादेश्वरस्याधिकारः, रेश्चयस्य

पदे सद्टोचस्छान्याग्यतयात्‌(९) । मेवं | सामान्यतः Tawa निषेध कवाष्येन निषेधात्‌, म fe उपनौताधिकारिलेन sre वेदाध्य- यजस्य तयोः प्रसङ्गो येन निषिध्येत्‌, किन्तु खगंकामो यजेतेत्या- दिना शामन्यतः ख्व च यागम्राघ्या HOM वेदपाठः प्रतिषि्यते, अतः खगेकामपदे TH TET, अन्यया श्प्रसक्रत्वेन प्रतिषेधानुप- न्तिः, न च लौ विकालेन पाटप्रषङ्गः, तस्साध्यापनादि बाधेन Ta भावाजिष्टमबङ्कसम्भवेन तच्छदानुदयात्‌ । नरु वि्याप्रयुक्रिवाधेन arava: ओआ्भवत्‌ तद्रडितक्नियाया शअवाधनात्‌ अन्यथा शौ- axe: आद्धेऽयनधिकारापत्तेरिति कथं खगेकामपदखङोच दति चेत्‌, न, aH Bute “शुद्धोऽयमन्लवदित्यादिना वेदिकमन्ब-

(९) अप्रामाशिकत्वादिति we |

निषादर्ूपेश्चरशाम दत्त TTY, तथा चेति, निषादेश्वरस्यावेबथिंकस्येबयः .रेशरमधस्येति, उल्समैत इति शेषः, तेन मणपविपदादौ ब afew |

WRUNG समासवादः | oxy

wttertaard | acafarveracanacas नि- वादश्वपतिपदाज्िषादस्येश्चरस्य प्रतौतेरिति । तन । राजवाइनादौ TITS ष्यधखशछणयेव राजसम्बन्धि- प्रतीतैः समासे शक्यभावात्‌ अनुपप्तिरक्रेब । `

उपकुम्भमित्या्व्ययौभावोऽङंपिष्यलौत्यादिश्च तत्‌-

न्श्राद्धादिप्राक्ञेः। न च यागेऽपि aur शष्वोऽसौतिं, करणवाधेन ferret एव बाधादिति । न च Wa भार्त्यङ्गवाक्यात्‌ fea: श्राद्धाधिकारप्राप्नौ रथकारादिवत्‌ विद्याप्रयक्रिरपि कर्तां शुट्रोऽणमन््रवदित्यादिवदज्र पष्बुदासाभावादिति TW “शुद्र Wee वशेखद्धरा दिसङ्घुहानुरोधेना विद्यमाज्रयरलत्वात्‌ |

गनुपश्म्भादौ समासे तदं अक्रिकल्पनादन्वषापि समासे tinier आह, उपकुम्भमिति । wa वदन्ति तत्प्‌ रषे भवति wee weer न लव्यवौ भावे अव्ययस्य विभल्षन्तराम्त पदेनानन्व- थात्‌, म डि भवति घट wy इतिवत्‌ wee wee चेति प्रथोगः, तस्मिन एवायं पदान्तरप्रथोगे we wee: qe equa दति । तदुक प्रयोगे खार्थादभिद्यमानरूपा निपाता इति, तथाच gare समोप इति भवतु ast न gone निपाते VEIT EA यतस्तद थे SIU Rida, Ri, aw षथा

aquemeratcaare, “अनुपपत्तिरिति, “यदि agai a awa इचा-

fer प्रागुह्छेनेति ite: | मनूपङ्ुम्भमित्यादौ समासे शक्तिकल्पनादन्यचापि

तचेबाग्रद्याह, “उपकुम्भमिति, यथाच पुव्वेपदाथंविमह्यथान्ववसयोक्घ, 99

acd | , avatar

पुरुषः पूवपदा्प्रथान शव कुम्भस्य समौपे पिष्यन्या- अर्धे: तात्पर्यादतस्तचोत्तरपदे ware न तु समासे aie: | नअसमासे अत्राह्मणमानयेत्यव पय- दासे Teas नभि उत्षरपदाथंसहगे area Tay |

भथोगः AY तचा Baha: न चं Wy पटसखेत्यादिवत्‌ उपङ्ग्भ- दति श्वासप्रयोगोऽस्ि चयेन तथा यृत्पन्निरवसोयत, किन्तु oa Quad प्रयो गो मित्यसमासत्वात्‌ अत saws wyrewet विना नाथेसङ्गतिरित्यजापि awuft । न च acta बरहाव्यौ- wana षष्टमौ शफा स्वादिति वाश्यं । wT खड तत्पु- दषातुग्रासनेन तज्रायब्ययोभावनिषेधात्‌ तज च पष्वदाषनियमा- Wwur-nufieat पय्येदास-प्रसव्यप्रतिषेधयोः प्रतौतेः “अव्ययं विभ- क्रोत्यादिष्चेणणमौव्वर्थेषु qa प्रसब्धत इति बोधितेऽख मञ्‌तत्‌ पुरूषानु शासमबलेन सङ्ोचात्‌ । न चेवं निष्को ्रमित्धादि- विधायकद्ू बखडनोचात्‌ निष्येकिकमित्यादि न स्यादिति are | तजार्थमेदात्‌ निष्रेकिकमिति मशिकाया अभावः fafanfafa विन्नाजिक्ना्त इत्यर्थेन वित्राभाववानित्ययौ न तु विन्नाभाव त्यथः, अतएव fafan समाप्यतामिति शामानाधिकरश्छमिति वारं । aq विहायः समासेन बोध्यमानस्तद्धेतु विभह्बभावे तदथ लाश

wargat घट era न सदृ श्रलच्तखेति विग्रेषयति, ‘qaleta इति मर्यैदासविशेष Cay: | तदुक्तं “पर्युदासः सदृ श्याहौति, उत्तर्पदेऽपि बद्र्थलच्तशा नामायंयोरित्यादिप्रागुक्तशत्यत्तेरिति |

श्ब्दाख्यतुरौमखय्डे समासवादः | ॐ८७

waz: पट इत्यादौ च प्रसज्यप्रतिषेधे नमि सामा- नाधिकरण्यादभाववक्षक्षण व्यासेऽपि न घटः पट- इत्यादो यथा शुक्तः. पट इत्य TRITAT! न

शिकोऽस्तु ्रतराह्मएपदेन afar सादुश्यस्य प्रतिपादनात्‌ तचरं wiktaaa श्राह, ्रत्राह्मणमिति, विहाधिकाथं एव wet ए्यभयसिद्धं, तथाच प्रशटव्र्थानुरो धार्‌टत्तौ करप्यमानायां wads कल्यते शाधवान्न शक्तिरिति ay मानाभावादिति भावः । wwe इति ससरगांभावत्ेन asiqarenaa सामानाधिकरण्य बल्लादभाववन्लच्ण्ा श्र सामानाधिकरण्छायमभाववघ्लदणा यच तु ग तथा AW खमासे नाभाववक्ष्चणा शअरभाववत्वशणोत्यथेः, वामानाधिकरण्ादिद्यभिधानात्‌ a न तथा तच शमासेऽपि Tarawa fama एव are एवं वादिनामदिवाद एवे- ्यादाविति भावः। ननु संसर्गभिावश्क्रस्य नञोऽभावां गरोऽपि शक्ि- रिग्यभाववति छच्छेऽभावां ग्रस्य शक्यत्वेन यगपहृन्तिदयविरोध इत्य aged इष्टाम्तमाह, "यथा शङ्कव दिति, सम्बन्धलवरेव येन

afer खब्यय-निपाताद्यतिरिष्क खव तथा ब्यत्यत्तिरिति वाकां विधयेव तद्रानभिव्वाखः |

श्रसव्येति, संसर्गा मावशक्षगमोत्य्थः, खतरव ew घटोनेत्यच्र संसर्गा- ` mea प्रतौतिः ग त्वन्धोऽन्यामावस्य खन्धथा तच सं सर्गा मावसं रयघस- Wy तथाच केवशान्धोन्यामावेऽपयोगाव्‌ सं सर्गामावशक्तस्य सामानाधि- Regan अन्धोन्यामाववति लच्चणेति मावः। श्वासेऽपौति, सामानाधिकरण्यागुपपरसेख्तुख्यत्वादिति भावः मवचान्योन्धामाववति शब्ये-

ers avefwartarat

पथ्तीत्थादौ कियासम्बन्पे qre न घट Tare प्रस- ज्धप्रतिषेषे मनोसुख्थाबेता सुबन्तसम्बन्धेऽपि न समासः विभाषाधिकारादिकण्पेन समासानमुश्रासनात्‌ | “ast- fag ख ये यजामहे करोति नानुयाजेधित्धच पर्यदासे

विनेति न्यायात्‌ शम्बस्धिनोऽपि खचण्येवोपखितिरिति ग ara इश्तिदथविरोध इति भावः । ननु यास-षमामयोङ्भयवापि we- शा्थां सुख्यप्रयोगो न क्षापोति कथं सपोत्यत श्राह, न पले तैति । नमु ग we: पट दति व्यासो area सुप सुपेति खमा- धानुग्राखनात्‌ वया ware एव awe are एव शष्किरिव्येव विभागोऽस्लित्यत श्राह, सुवन्तेति, तथाच समासामियमात्‌ आाभानाधिकरष्सबलाद्भासेऽपि खषषएेति नोक्रविभागो am इति भावः। मजु समाश्च एव छंणेति न aM नागुयानेष्वित्यच खमाशे- ऽनरुयाजेख्वित्यापश्था स एव ae: तयाचाचापि खशा न arfe- ह्यभिपरत्याइ, “यजतिष्िति, “अन्यपरत्वमिति, गन्मौरावां नद्ा- मितिवत्‌ a लन्यच ठन्तिरित्येतत्पर, अग्राह्मणोऽधर caret प्रति-

sare weet यगपद्रत्तिद्यविरोध इति वाच्यं । विथिषटजसयये- वोमबभानाव्‌ मण्द्िग्भते तदिरोधामावाच्च | wary aed gare- माह, ‘wufa । aq थास-समासयोडमयच्रापि ewyaraqeqaatanne कथं ayaa Uwe, "न पचतोति | ग we: we इति qtanfagany, “दछवन्तेति, wet ग घट इद्चाघट इति स्यादित are, ‘quafs, प्रसङ्ादाह, “अभतिष्विति, मग्रं करोति प्रयङ्क KAT | परदवस्वापोति,

WITLI समासवादः | exe

wa तेनायमर्थः ‘anfag’ यागेषु, ‘arqaree’ असुयाजव्धतिरिक्तषु, बे यजामह इति मन्त्रं करोति | अव नानुयाजेषित्यब न पयुदासे नञ तदा हि पद्‌- इयस्वान्यपरत्वं स्वात्छमासापल्तिश्च तस्मादनुषङ्गात्‌ करोतिना नभोऽम्बयात्‌प्रसश्यप्रतिषेधः वेनानुयाजेषु चै यजामह इति मन्त्रं न करोतीत्यथेः, wes नातु- याजेचिति पददयस्य नान्यपरता न वा नजोभनुखया्ै- त्यागः समासाभवेन साधुता च इति चेत्‌, न, समा- सस्यानित्यत्वात्‌ नानुयाजेषिति वाक्ये पर्युदासे नभ । न चेवं वाक्यर्तिपदत्वान्नभोऽन्यपरत्वाभावः, गौर्वा- Wa इत्यादौ वाक्येऽपि गवादिपदस्यान्यपरत्वात्‌ |

यो गिलवष्व्यादौनां भानेऽपि न प्रकारतया भानं किन्तु afing- लया WHET दव घटो नेत्यादौ तथा बुत्पक्तेः वयासातिरिक्ष- पदेन तदर्थाभिधान एव तस्मकारोपय्ापकपदापेखेति safe रतो ब्राह्मण्य खद्शो weer tay विभक्षपेचा तदभावे तेनायमर्थः समासे तदयेलक्षणेति भावः । "वाक्यटन्तो ति विग्रड- AMAA: समासे खति भवति सण राअपुरुष-चिषरम्बारौ भ हु विग्रहवाक्छेऽपि तथाच समासे खति भवति ननि wae खला न विग्रहवाक्य दति भावः। गौरिति मौर्वाडोक इति

रतच्चागुयाजपदेऽपि प्रतियोगित्वलच्तखाम मिपो क्त, वाक्छाधंविधयेव तद्भाने नण waren स्यादित्ववबोध्य रखतदभिप्रायेक वच्यति "नवा नगयो-

eee avafadrerat

यदि ख प्रसज्यप्रतिषेधे नम्‌ तदा मन्रविधायक-तज्ि- षेधयोविरुदाथत्वेन वाक्धभेदापत्तिः तस्मात्‌ प्रथमप्र- तौतेकवाक्छताबलादेक वाक्यत्वे सम्भवति वाकमेदस्या- न्धाययत्वात्‌ AKI लक्षणा aed न तु aI मुख्यत्वानुरोधादेकवाक्छतात्यागः । न fe पदार्घानुरो- घेन वाक्धा्थकल्यनं, किन्तु वाक्यार्थानुरोधेन पदाधे- कल्पना | ATS केवलं नास्येव नञ्‌पदादेव सेच समासानित्यत्वेन प्रयोगोपपत्तेः | अन्यथा प्रसज्चप्र-

TAVITA गौ्वाहोक इत्य गोपदस्यापि खाचशिक- लाटित्यवंः, ‘ame इति। ननु व्यासखचणायां waa fafa सप्तम्यप्रह्यथं नजथेखरूपे faa ari a बोधयेदिति तदनुपपर्या वाक्यभेद एवास्ति, मेवं, साधुलमाचप्रयो जिकाया- विगेषविभकेर याबोधकलतवात्‌ । यद्वा ब्राह्मणएमिव wa angeta we इत्यादिदेनात्‌ निपातसममिव्याइत विमल्वर्यो निपाताषे- एव भाखते। ग -च सुष्विभक्नौगां प्रशन्ययंगतसख्ञायेबोधकलन्युत्प- न्तिभङ्गः, प्रत्ययां जितस्ला्ेबोधकलस्येव ब्यत्पत्तिखिद्धलादिति भावः। मनु नानुयालेखित्यज्र नञ्‌ भ भवति किन्तु भपटमन्व देषेव्यत ow, पदमिति, “श्रपदमेबेत्यज्न विनिगमकाभावेवा-

मुख्था्थेत्याग इति । मन्वमनुयानेख्ित्च ब गज्‌ किन्तु गपदभेवेत्वव ary, uefa, नन्वेवमत्रादह्यमित्वादावपि गजसमासो न स्यात्‌ qua

WRITS समासवादः | ७८९

fata न्‌ न स्यादेव मपदेनैव गताथेत्वात्‌ । अमा- नोना इत्यजापदमेव निषेधवाचकं समास-वाशमेदेन AMMA तथाभिधानम्‌। इतरेतरदम्दे च धव-खदिरो च्छिन्धौत्यादौ विभक्तछुपनौतदित्वस्य धव- खदिरयोः प्रत्येकं न योग्यत्वं न बा साकाह्कत्वं दित्व- मपि प्रत्येकं न योग्यं न वा साकाङ्कम्‌ रक दित्वा- भावात्‌ । न च व्यासज्यट्तित्वेन दित्वमेकाञ्चित- मपौति ara स हि दित्वमाकाङ्कति fers तं ae fed परिसमाप्यते, wea तथात्वे दौ awa स्वरसादाह, “समासेति । ननु न ahafaqaya दितवसंसगं स्येव ध्व निष्टाव्यन्ताभावाप्रतियोगिलादिव्यत आह, न वेति, शडिल- मपोति वस्ठगतिमनुरध्योक, तत्साकाङ्कतवेऽपि श्रन्याकाङ्ा विर हेके- वानन्वयादित्यवधेयं । “ज्र दिवमिति परिसमाष्यतावच्छेदकधमं- णोपतिष्ठत दृव्यथैः, “एकस्य समाप्यतावच्छद कानवख्छिश्नस्य, "एकश? जिषेधवाचिना गताथेत्वादित्यत are, “अमानोमा इति, “खपदमेवेति ae प्रकतिकमिल्येः, तथाचापदमपि भिन्नं नास्येवेति भावः। गन्वेवं कथं तस्य एथगभिधागमि लखत ay, 'समासेति, अतरवामवतोत्यादिपयोगः समासा- मावात्‌ साधुरिति ara: | रुतदपि क्राचित्काभिप्रायं, यत्र तु TH पदं wafut भवति तथच समासेऽपि नलोपो न मवति गमिकर्म्मौक्ञतनेकनो- Saat, awa कथं नेकं यथा नेकको तिरि लादि पुत्मैपच्तयित्वा सर्वो-

त्र परं विवत्ितं यथः अत्राद्मण इादौ तचे गास्तोति समादधुः। (साका- gatafa, “न योग्यमिति म दिलान्वयगप्रयोजकरूपावच्छि्नमित्यः | मचेवं

७€ श्‌ तस्वचिग्तामयो

CHU स्यात्‌ WANTS पट्‌ शवस्य ATT, गोपे वा धवदयधौः खदिरदइ यधौशच स्यात्‌ | तसात्पद्‌- wa दित्वान्वयामुपपतत्या सदितावस्यसुभयं दित्वा- ग्वयावगमयोम्बं AMEN खदिरसदहितधयोप- fara ware साहित्यलकछ्षखा । aq खदिरसदित- धवस्येकत्वात्‌ खदिरसहितो धव इतिवद्दिवषना- नुपपतिः धवसदहितश्छदिरसादहित्धावस्थाख सकत्वे ख तस्वा शकत्वादेकव्नापत्तिः अवस्थाश्चययोरपस्षजन- त्वेन दिव्नान्बयानुपपतिखेति चेत्‌, we कथित्‌,

AIA TATA, एकल्वेगोपखित इति धावत्‌ । भमु धव-खदिरदन्िददिलपरिषमा्यतावच्छेदकं धव-खदि रत्वमेवेत्धत- आह, धवेति धव-खदिरलं नेकं किन्तु wae खदिरश्च तयो- दंयो दिं समाप्यतावच्छेदकते धवदयधौः स्यात्‌ खदिरदयध्यैः स्यात्‌ इत्यथः, “सादत्येति। ननु भवतु wear घादित्योपखिति-

दिवा भयोधव cafe योग्यं न स्यादिति are । तच दित्वसमबायरयेवाग्बय- प्रतिमोगित्वात्‌ वस्य चाय्यासव्यङ्तित्वात्‌ | “धवपद इति, प्रा्चम्वादिवि are: | यद्यपि योग्यतावण्डेदकङ्छिदेवरत्ववत्‌ प्रकारान्तरोपख्ितमेव afe- मादाबाग्बमः सम्भवति तथापि मवाग्तरेणेदं, तथाचेवग्मते छिगेतरलेऽकि weyaa तदिदं वच्यति “ङिेतरत्वविशिष्टे च घटपदस्य लश्तणयेवेति | aay चद-खदिर पलाश्ररूपमित्यादौ TAQ स्यात्‌ अनुपवषच्भावात्‌ | बेच गयर्यबङत्वाग्बयानुपपर्या सेति वाद्यं | fanmade: समासपदष्रवौवेः

श्ब्दाख्यतुरो बखब्छे समासवादः। G42

Warrsasta तदाश्रयगतखा्थबोधकत्वमेव fz- वचम-बहवचनयोः पद्‌ ठत्तिवैचित्यात्‌ तथेव Barve: यथा quate नौलादिपदं कचिद्गुखमाषवाच्कं कचित्तदुपलशितद्रव्यपरम्‌, अन्यथा ate: पट इति सामानाधिकरण्यं न स्वात्‌ Tat TATA |

यत्तु खिता साहित्यावद्धा खाश्रवयस्ुभयं खक्षय- तौति, तन्न, शष्ितश्शाया जघन्धत्वात्‌ |

नियमः तथापि थोग्यतावच्डेदकलेन दिट्रेतरल्वत्‌ सा हित्यमुप- तिष्ठतां किं wawafa, मेवं, श्राकाङ्कायां पद्‌ विगैषोपशापमंख प्रयोजकलप्दतः पदोपस्थितिं विना नाकाङ्कय थोग्यतावान्तु नेवं fawn इति भावः। "यथा guia वेचिणमाजञुदाहरक, प्रशति- भेदेन प्रव्थयस्य खा्थान्यपै चिणो दाहइरथन्तु कचित्‌ sae Ae mangas कचिश्च तदिग्रषणगतस्ञायेबोधकलं तर- वमादौ Te) सम्बेनानहत्‌साथलकणायां दध्युपधघातकलादैवि- Tehama खच्छलमिति ae विभह्र्यान्वय दति त्य TT सह्या तु श्चन्नकामावादयक्वेति चेत्‌, न, खकधरम्मांवष्डेदं विना खरूपचये रूपान्वये yaw खदिर ेतिवद्ाक्यमेदः स्यादिति परसिदान्ताव्‌ | समासारम्भकविग्रहे तथालवाव्‌ समासेऽपि तथात्वमितयन्धे। समासादपि विमह्यर्धसंख्याप्रतौतिरिति मतेनेदभित्वपरे | वैचिन्धमाजरे उदाहरणमाह, “वयेति |

‘afeafs, aera ह्दिवचमोपपत्तिरिति मावः। aq खत्वंजाजत्‌- खार्थाां दध्युपधातकत्वादेविेषडौभूतस्येव wad तदाश्रये विशेष्य खव

100

€ 8 तच्वचिन्ताममौ

TNE सादित्याश्चयः प्रधानं साहित्यम्यवन्छेदक- तया गुखभूत पदेन Gara तेन साहित्याश्चयस्वानेक- त्वाद्दिवचन-वहवच्वने भवतः | अतरवेतरेतरदम्दः सव॑ पदाधप्रभानः we खदिरथेति विग्ररेख तथेवा- थैविवरथात्‌।. समाहारे तु afearaen प्रधानं पदार्थौ गुखबतः तेन तस्या रकत्वाद्भेरौ-परटहमित्धा- दावेकवचमम्‌ । wa धमिखि च तात्पर्याद्दन्दयो- He | Maa युगपदधिकरणखवचन इतरेतरदन्द- इति शब्दकः |

अधिक्रियत इत्यधिकरणं पदाथेस्तेषां युग पद्न- मेकेनैकदोपस्थापनं तच्च न शक्तया रकपदस्येतरपदा्ं WHAT | अन्यथेतरपदवैयण्यप्रसङ्गः | अनेका-

faa चिव्यमिद्धमित्यसर समज afafeqaa zifaar. तथेव fagruary, ‘agafata ।

विमह्यर्थाग्बय इति ्युत्मततिवेचित्यमसिडमिश्खरसं afafeata दशर भित्वा तथेव सिडान्तमाह, ‘aqafats, अन्यधा समाहारेऽपि हिवचगा- दिकं स्यादिति ara: | "समाहारे लिति, ग चेवं भेरौ-पटष्ं वादयेखादाब- न्वयापल्तिरिति are) परम्परासम्बन्धेन धम्मेऽपि तदन्बयात्‌ योग्बतावश्राद- प्रधानेऽपि धमभ्मिणि तदन्वयोपपत्तिः _ डत्तिवेचिन्धारि्न्धे। “अतश्चेति सादित ल्वा सश्चादेवे थः |

श्ब्दाख्यतुसेयखद्छे समासवादः | ७९५

धैत्वेऽप्येकस्येकचानेकाथेपरत्वाभावात्‌। नापि we मिखितमुभयोरुपश्यापक, मिलितस्य fafea शक्य भावात्‌ | नापि इन्दे शक्तिरेव, पदशश्षशयेवानेकार्थ- पस्थितिसम्भवात्‌ । अतरवाङ्ग-वाङ्ग-कालिङ्गशब्दाद्‌- इन्दे ALY व्तमानात्‌ परस्य तद्राजस्याभादैः “तद्रा- जस्य agg तेनैवाखियां” इत्यनेन लोपे अङ्ग-वङ्ग- कलिङ्गा श्ति भवति । अगम्या साहित्यलघ्षणां विना तेषां प्रत्येकपदस्य FEY टत््यभावादभलोपो न VTA | घटो घटा इत्यजापि घटसहितघटरत्वेम feaqa- बहवश्वनाग्वययोग्यतेति aqufeaa que साहि- त्यलघ्चखा | तदथेप्रदशना्थे' इन्दापवादकं सरूपाणा- मेकथेषानुश्ासनमपि | तदुक्तम्‌ “सहइभावविवश्चायां इत्ति ्देकशेषयोः। कमेणा्थप्रतौतौ fe न स्याद्‌- दिवखनादिकम्‌”” ॥ इति । aq खवरूपदयमेव arfe-

'तदथप्रदशेना्थंमिति <a afea weurat स्थितायां ufe इन्दसमाभायंकं तद्भवेत्‌ तदा aaqneMt तदपवादकं Ey weet अन्यया श्र्भेदादेव इन्दाप्रसक्तौ तदपवादकं न

'अनेकायत्वेऽपोति, सछ्ृद्‌शरितादिति न्यायात्‌, खअन्धथेत्धस्य विव- wi “साङहित्लक्लणां विनेति, श्रचेकपदस्येति, car सव्वं पदे afe- argata सूचितं न्यथा रकपदलद्छशायामपरपदस्य नत्वे इण्ष- भावात्‌ Gy-ay-atfeg cared स्यादिति। "वदथेति wrea-

eed तच्वचिन्तामशौ

त्यमतिरिक्षस्याभावात्‌ wera धवपदादुपस्थितो युगपद्षहलिदयविरोधः। न चाजडहत्ार्बा, साधा- रखरूपाभावात्‌। श्कक्रियान्वयित्वमेकाम्बयप्रकारत्वम्‌ अपेश्रावुदहिविेषविषयत्वादिकं दित्वान्वयात्‌ पुवेम- विद्यमानमप्रतौतश्व धव-खदिराविति हि प्रतौतिः नतु रूपान्तरेण । न ख धवपदस्व खदिरे खाथ- सम्बन्धोखक्षशावौजमस्तौति चेत्‌, न, afea fe तुल्यदारता सा च धातूपनोतफलानुङ्खलसजातौव- विजातौयव्यापारप्रचयस्येकरूपस्तुखधः सम्बन्धः | इन्दे- ऽन्योन्यसम्बन्धोऽप्ययमेव | भधव-खदिरो दिन्धोत्यव चिदानुङ्कलोयावान्‌ व्यापारः सतयोश्तुल्य रव भासते ख । Wawa स्वगेकामादौ WaT सहत्वेनासुप्रवेेऽपि कितेत्यथेः । "एकक्रियेति हिदादि खचशेककरियान्बयिलं, ‘ar ग्वयति कषत्मेकोऽन्वयस्तत्मकारत्वे दयो रिव्धथेः, weer विद्यमानं शेषमप्रतोतश्च तदेव विदरणोति, ^धव-शदिराविति।

साथत्वामावे इन्दराप्रसक्तौ तदपवादकमेकष्ेषानुश्णासनं ग स्यादिः, “केति रखकोऽन्वयप्रकारः कम्भत्वादिः। खाद्ययोराह 'खविद्यमागमिति, aa are, ‘auatadfa, wata विदटणोति धव-खदिरावितौति। ‘a चेति, सजातौयत्वादिकं खरूपनिव्व॑चनं save तदबन्तरमावेकेव वच्यति । पूर््वोक्कदोषं निरस्यति, “मासते चेति, इदित्वान्वयाव्‌ पूव्वमिति शेषः | ay धव-खदिराविल्ादौ frees धातूपगोवफलामुकूष्यापार- वक्ाप्रतौतौ कथं दित्वाग्बय दति चेत्‌, न, कम्ब नवितच्धत्पतेः ियारद्िे

WRITS समासवादः | ७€ ७

न दिवचनापत्निरेकत्वविरोधो वा अतुखदारकत्वात्‌ दम्पत्योरेकरूपसजातोय-विजातौयव्यापारप्र्यसम्ब-

न्धरूपसाहित्याभावात्‌ | णवं दिदानुक्रलतुल्यव्यापार- त्वेन साहित्यरूपेख श्क्ष-लस्यसाधारणेनाजहत्वाथ- खश्खया धव पदादुपस्थिते धव-खदिररूपे विभक्तयथे- दित्वान्वयः पवपदाथेस्य खदिरेण सम्बन्धोऽपि तुल्यदा- TART | न चास्य AAA सम्बन्धरूपतेति वाच्यम्‌ | अजत्स्वा्थायां हि येन रूपेण GMAT स रव सम्बन्धः यथा दि-काकपदयोः इषिधरितसमृहवस्तित्वं दध्यु पधातकत्वश्व WANA सम्बन्धः | न चैवं खदिरपदवै aay Gaara लघ्षणौयपदानुपयोगादिति वाच्यम्‌ | खदिरपदं विना a नियता खदिरोप्सितिरिति सादित्याश्यदितौयविशेषन्नापनाय पदसाथकत्वम्‌, अन्यथा खक्षखाविरहेख धवदयधौप्रसङ्गात्‌ | अत- ` VATA श्रग्नषोमो देवते इति हदित्वाग्बयवला- देव afer: सापेश्चयोदेवतात्वं इन्दे श्रां पदं wae प्राथम्यात्‌ दितोयं पदं साहित्यनिरूपका-

ऽखंसर्मा यहामावाभ्युपगमेन दित्वानग्वयाव्‌ । वस्त॒तस्तुल्यव्यापारवत्वमाचं aifea aq anita अन्यथा धव-खदिसौ aaanet तयोर्धातूपनौतफला- नुकूलब्ापारक्श्वामावेन दित्वाबन्धयापत्तेः तदपि विवच्चासिङं बोध्ये, acy “समावविदच्चायामित्यादि, अन्धयेकस्यापि प्राधान्धविदच्चायां ata

७€ ८ : तत्चचिन्तामणौ

काङ्कितिसमथेकं मुखमेव उभयोरमुख्ार्थत्वे हेत्व- भावात्‌ |

न्ये तु दितोयपदेऽपि लक्षणा सममिव्याहतबि- भत्तय्थान्वयानुरोषात्‌ | अन्यथा समभिव्याहारभङ्ग- पत्तेः पदा्थंगतखाथवोधिका fe विभक्तिः। a4 समासे पदमन्यदस्ति, समस्यमानपदात्‌ wae WAT, तेन धवपदा्थेगतं खदिरपदाशंगतध्ब दत्वं away विभक्किराङ, अतोधवपदयत्‌ खदिरपदेः- ऽपौतरसम्बन्धावश्खा्थपरता प्रातिपदिकार्थे इतर पदा्थौन्वयस्य विभक्तयथेगभत्वादुभयपदाथेगत श्व दित्व-कमेत्वे विभक्तिराह । न ख इयोः सहितावख- स्वाथंपरत्वे धवदयं खदिरदयश्व वाक्षार्थेऽन्बौयेत न त्वेको धवः खदिरिशेति चतुष्टयापत्तिरिति area पददयेन fe सहितयोरेकमेव साहित्यं wea तञ्च न खतुष्टयटत्ति। ‘ga वित्यद्ञरसोद्धावनं तद्यजमिदमेव यत्‌ समस्मानयावत्‌पदा- येगतखायेबोधकलवे विभक्तोनामिति युत्पन्तिरषिद्धा किन्तु wre

खदिरसहितधवं छन्धौति कस्यचित्‌ प्रयोगोऽसाधुः स्यात्‌ इन्दरापत्तेरिवि | ‘qa तित्खरसोद्धावनं ating समस्यमामपदार्थानुगतखार्थबो कलं विभक्नोनामित्येव aafat तु यादतपदार्थामुमललगर्मा, सा येकयदा्े aguas निव्व॑तौति | ‘amafa यगपदि थैः, “पददयेनेति । म चेवं

प्रब्दाख्यतुरौयखद्डे समासवादः। ७&€

अपरे तु दितौयपदं फणशतोऽनुवादकं यथाग्विता- भिधाने रकं पदम्‌ । शतरव समुचये Ware च तयोः सादहित्यानवगमाख दिव्न-बहुवश्वने नवा इन्दः | यद्यपि waart इन्हानुशासनं तथापि यथाग्धोन्धसा हित्थाग्बयपुवक इतरेतरपदार्थाग्बयस्तच समासः साधुस्तेनेतरेतरयो ग-समाहार योस्तबाभाषात्‌ समासः | समुचये अन्वाचये.च न . तथा असम्बद्ध- ख्व शकेकशः क्ियाम्बयात्‌। रवं धवं खदिरण्व दिभ्ौ- त्यादौ समुचये तुख्यवदसम्बडयोः क्रियाम्बयधौः पथात्‌ तयोरेकरूपसजातौय-विजातौयव्यापारप्र्ययोगिन्वं सादहित्यष्बकारादवगम्यते। कियामेदेऽन्बाचयः ययेन्ध-

मानपदार्थंगतमेव ख चेकपदशच्णयेव निवेदतौति। “wat fafa तयथा RATES प्रकारभेदेनासब्भवादिति, तस्माद्दितौयं पदं

(९) न तेषां सम्बन्ध इति क ° |

wine, करोतोत्यादाविव सम्भेदे दोषाभावादिति, “फलत इति, afea- निरूपकतया सामान्यत उपस्धिवस्य दितोयपदा्थंस्य वि्ेषणोपश्धिति- रशगुवादधरयोजममिति मावः । “वेति इतसान्वित गरकयुपस्ापितस्येवरस्य पदान्तरेख पूगव्वं चनमनुवाद cee, “कियामेद इति कियागुज-पधानमाव- इत्वर्थः, तेन चवं fafa खदिरमपौव्चाग्वाचये नाव्याप्तिनं वा घटं पष्य पटं. वा MIME . प्राधान्येन favre समुष्वयेऽतिव्यापिः तरवा वग मामयनगमेवेति ग क्रियाभेदः . निरूपकमेदेब च मदे ससुखयेऽपि

Seo | तच्चचिन्तामणो

@ $ AEC Eli ममातु वनं व्रज शाकमष्यानेष्यसौति | मो्ाश्चसेति इन्दसमानाथंकं वाक्यमेव wifes परमनेन न स्फारितं दिव्वन-बहवचनयोरेव तश््कत्वात्‌ |

यत्त॒ हित्वाग्बयाथ' तद्म्बययोग्यार्थोपनयनं अपे- छषाबुददिविषयत्वावस्यया च fear इत्यपेश्चाबुद्धि- विषयत्वावस्थस्वा्थपरतासतु इदमेव च साहित्यं न त्वेकक्रियाग्बयः तस्य च fata बोधितत्वात्‌ । शक- करियान्बयाभावेऽपि च हित्वान्वयदशंनादिति | aa अपेश्चाबदहिविश्रेषविषयत्वाथेमप्येक उपाधिरवश्चं वाच्च इति तथेव qaqa Fata खाधवात्‌ | (९) खपे स्ताबुदिविशेषविषमत्वाजुगमेऽप्येक उपाधिरवश्च are- इतोति we | वथात्व पत्षिरिति निरस्तं । गन्वेवं aharaefa ग स्यात्‌ क्रिबायोगामावेन खमुष्वयाग्वाचयत्वाभावादित्यत are, “गौ खेति, rama fate: wee wus लच्लयया साहि ोपख्ितिरज प्ा्चकारेगेलाह, afea परमिति, waa चकारेख पख्ादिति शेषः | मन्वापि कथं ग खसछङेत्यत- wiv, 'दिवचन-बवचनयोरिति दित्वाग्ववानुपपन्थेव Se, रतदपौव- रेवरबोगदण्दाभिप्रायेण, खमाष्ारे तदभावेऽपि तत्स॒श्वादिति ध्येयं । कचित्‌ सज स््नोरितमिति पाठः asa प्रागिति ta: | @ त्विति, अद्यप्येकक्रियान्वषः साष्ित्धं म प्रागुक्तमिति तज्िषेध- सतूक्षोषालम्भः, तथापि woe तादृश्ययेवा् लिखनमिति ग दोषः । विमह्वेवेति दिन्धोतिविमक्न्तेने्य्थंः, पेच्तेति दित्वादिवत्‌समूा- शन्बरूपापेच्षावु डि विषमल्वस्याप्येक्ासमातेरि्यर्थः, अवश्व gare

ग्ब्दाख्यतु रोगस समाखवादः। ८०६

न च विना श्खामण्यन्यसम्बन्धस्य संतः wa क्रियाग्बयोऽपि विभजा बोध्यत इति |

अभोच्यते | रकल्मत्यारूढपद्दयात्‌ खस्व शक्या ख-सा्योरेकद्‌ा सतिसम्भवादनेकसत्यथे' न साहित्य SI रदैकमायगोचरसंस्कारदयाबि पदयोस्तदथ- योखेका सतिरित्यतुभव सिद्धम्‌ प्रतयेकेन्दिबसंयोगात्‌ समृडाशम्बममिव। WAT दन्द न सघा नवा तया Waele: पदवोस्द्योशेकसत्यभाव्रात्‌ | रवश्च पद्दयादुपस्थिते धव-खदिरादिसवरूपे विभक्ता -दित्वाग्बयो बोध्यते" | यथेग्द्रियसन्िरुष्टे ara वा धव- खदिरादिखरूपे naa fed बोध्यते । म॒ च तक wat: खरूपातिरिक्तं तुश्यदारत्वादिकं सादहित्यमस्ि

तात्पम्यैाडकमित्याच्च Te एवेति | “श्रपेचेति तस्याः समूडहाणम्बन- Saar vA: । ‘a च विनेति, “अन्यसम्बन्धस्चः

(१) कियाग्वयो बोध्यत इति ख ग |

वदिषयापि दितलवादिभौरगेकथेति भावः। ‘ae च विमह्येवेति, दूषयति, “न चेति। “खन्धसम्बन्धस्यः इतरुसहितावश्यस्य, ‘aie aay, सादित्यलच्तणां पिनाकाङ्काविरहे frame करियागन्धयात्‌, seni प्रातिपदिकार्थे इतरपदार्थाग्वयस्य विमह्य्ंगमेत्वादिति । रखकदा पदाधं- wteufafrcy ग Sante गौरवात्‌ सा च पददम्रादेवोपपत्रेति म॒ ofeangdare, “एकेति, प्रब्तादिप्ेममाश्रक्कते, "नन्विति,

101

ToR तच्चचिन्तामणौ

maa वा तथा विभक्यापि विखश्चशस्वरूपे fea बोध्यते । उभयोर्दित्वान्वयबोधकत्वे विशेषाभावात्‌ । Aq योग्धतावण्छेदकरूपेणोपख्िते इतरपदादम्बयव- बोधः साहित्याश्रयत्वेन ख धव-खदिरो तथा न प्रत्येकं दिद्धेतरत्वविशिषटे घटपदस्य लक्षणेवैति चेत्‌, न, उप- faa योग्येऽम्बयवोभधोऽभिकस्य गुरुत्वात्‌ | घटपदाद्पि योग्बस्याम्बयो बोध्यते न तु छिट्रेतरत्वेनेत्युक्तम्‌ । स्यदे- तत्‌ | UREA स्व-खशक्चचा शकटा WAAR इत- रपदार्थस्य विभक्तयथेस्य चान्बयबोधोन स्यात्‌ इतर- पदार्थे इतरपदानां नामार्थे fatal खार्थाग्बय- बोधकत्वमिति व्युत्पत्तेः व्याप्ते | भ्रनेकश्च न पदाः नापि नामाथः मिलितपददये पदत्व-नामत्वयोरभा-

अन्योन्यसम्बन्धस्य, श्रतएव सापेच्स्य यः क्रियान्वयः स विभल्वापि- waut विना ग बोध्यत cau, weet विनान्योन्यशब्नन्धा- भावेन सापेचत्ाभावादिति भावः | एकटान्वयप्रतियो गिनोपखि- faa न सेकेन पदेन गौरवात्‌ खाच पददयादेव walt ग लचणेत्या, “एवेत्यादि, योग्यतावच्छेदकेत्यपलचणं, शअकाद्खा- वच्छेदकेत्यपि द्रष्टव्यं । अतन्द्रितरवस्ाकाङ्खावचश्छेदकल्माजित्य

‘fexacafa मतान्तरेण बोध्यं, योग्य इति, योग्यता च बाघकमानामाव- पा न लन्वयमयोगकरूपवत्वादिकमिति मावः । लच्त वासे पदार्च॑स्ेव

श्ब्दास्यतुरोषखद्धे समासवादः | cox

वात्‌। ` अतो हित्वान्बथयोग्धस्य पदाथेत्व-नामाथेत्व- निर्वाहाय इन्दपदे साहित्यलक्षशेति | तन्न | पदाथं- न्वं हि cen पटोपस्थाण्यत्वं पदतात्पर्यविषयत्वं वा । अस्ति च इन्दं पदस्यानेकमुपस्था्यं तज as तच्निर्वाह्चानेकेकसमृतिदारा शक्चणया पदेन वा ख- Sta पदाभ्यां af न कथिदिशेषः | रकपदोप- RTI न पदाथैत्वं गौरवात्‌ | रवं नामाथेत्व- मपि तन्तात्पर्यविषयत्वमेव । wa पदाथतावष्डेदका- afes विभक्तः खार्थाग्बयबोधकत्वमतोमिणिते az- afead न मिखितरत्तिपदाथंतावच्छेदक्ते wai विनेति चेत्‌, 4, घव-खदिरस्वरूपदयस्य प्रत्येकं तदव- च्छिन्रत्वमेव मेलकष्च न सखरूपदयातिरिक्त प्रत्येक शचणफेत्युक्कमन्यथा सख्कारादेव तदुपसश्ितेः तजर खचणाभ्येपगमस्या- जुपपन्तेरिति ध्येयं । एवमयेऽपि ata साकाङ्क इति grate | -शपदतातृप्॑ति मतान्भरेक, यदा पदेन qe च शम्बन्पौ छपसख्ाप्यतदति मतं तदा तज पदडस्युपञ्चापनाभावादिति | “एक खतो ति एकपदख्धतोत्ययः, यथाञ्जतस्यामभ्धपगमादिति भावः। “धव खदिरेति, .पदाथेतावच्छेदकत्माषं तन्तं न लेकपदार्थावच्छट कवप-

खारकत्वभिति मवमाशिव्याह, “पदतात्पर््ेति, श्वव-खदिरेति। पदार्थ तावषटेदकत्वमाचं a A तेकपदार्थतावष्छेदकलत्वपरयन्तं गौरवादिति ata: | ‘Temata, ासख्यङ्नतितया प्रयेकमावान्वयायोग्यत्वं दितवस्ये्र्थंः,

८०७ avatwrrteralt

स्यायोग्धत्वात्‌ न fxrarerer: | तथापि ares दित्वा- ग्बयस्तादजा न तदवच्डिखस्तदवच्छिले च भ fer- wre इति चेत्‌, न, खरूपदयातिरिक्षस्य याष्टश्चपदा्- स्याभाषात्‌ । वसतु तः समभिग्याहतपदार्थे विभक्धर्बा- न्ब इति ब्थुत्पत्तिरणाघवानश्न तु पटाषेतागष्येदका- afea गौरवात्‌ । aq विभक्तैः werdarrae- AYALA Re दण्दादन्धच तथा व्यत्पततेरि- ति उभयगतपदार्थताषश्छेदके सादित्ये शंछखेति चेत्‌, A, पदायतावच्छेदकधमंसमामाधिकर शस्वाजंवोधकत्य विभक्तिग्यत्प्तिर्खवाषवात्‌ न तु annie नियमांओाऽपि प्रविशति गौरवात्‌ । नन्वेवं षटाबामय द्येन गौ वरादिति भावः । “श्रथोग्यतात्‌ श्रन्वयशून्यतारगाकाङ्- लारिति यावत्‌ । ननु स्ा्थान्वयितावच्डेटकषटायेतावच्छेदकाव- feet विभक्तेः ariveritunafafa धत्यन्तिः दिलान्बविता- वष्डेदकओभयरुभ्तिधर्मं भ ख धवत्नादिकं तयेत्धस्ञर सादाद, “ उक्रथत्वनतर्मोरवयासेव शममिखा इतेत्धाश्चेव safafcia । ‘wardafa खक्रपडा्तेत्यथेः | ^गिथमेति, sore ईश्यारेरेकपायःपरम्माशावषि प्रके- मात्‌ सद्यु्छानादाथ बडवचगसुपपादनोयं । न॒ ख म्रहतौ

‘ara दति, मिलित cath, wate पदारतावच्छेदकागवच्छित्रितवम- भ्यपेत्वाहइ, ‘aga इति, समभिच्याहारामाबात्‌ पटे ब acre दति बटि

पब्दास्षतुरोयसखब्छे समासाद्‌: | ८०५

पटण्देत्यच घटत्वसमानाधिकरणं fed समभिग्याहते पटेऽपौति तमादायाम्बयबोधः स्यादिति चेत्‌, न, विभक्रीनां योग्यतादिमत्प्रहत्य्थगतस्वाथाग्बयबोधकत्वं aaa | म ख घटावित्धष पटपदं uaa: | धव- खदिराषित्य्र धवपद्‌ व्यवहितमपि विभक्तिसममि- ग्याहृतमेव तदन्तभावेनेव समासस्य प्रातिपदिकत्वात्‌

wen, न्तिदयविरोधापत्तेः । ग चाजरत्‌ खाया, उभयसाघारण- ध्राप्रतौतेरिति Taras धत्यरमा शवलं तदेव परमाण्‌- मतलेव भासत इति aaa, तथाच पदाथतावच्छेदकवयाणख- सह्याबोधकतवे व्यभिचार एव । न साप दृत्यादेबेह्य wT: वदवो- दारा इत्यगुभवाजेवमिति वाच्यं । एकपायःपरमाणवाप शति एते वयममौ दारा इति प्रयोगासुपपन्तः । ग च चटा Tara प्रसङ्गः, तज्रेकचटे घटा इति प्रयोगाभावेन नियमात्‌ शआआप- दति शब्दानां घटादिग्रब्दवेवम्यश्य सब्बेसिद्धलात्‌ । ग चेको- धयं द्यौ awa इत्यपि श्यात्‌, एकलावर्दूलेन गिरा काञ्लात्‌ | भसु चच्चपपरतोयमानलमादाय ABH श्राप इत्यादौ तरिं इणाना- शाथेति ay चटादिकषमादायेत्यपि शात्‌ इति चेत्‌, ग,भरौ- शपोटारा इत्यादौ घट-पटादयोऽपि येग तन्निबन्धनं बहलं प्रती - येत aft लवयवुदिकमादायेति दिक्‌ । रह्यच॑ति प्रय

कबात्दाद, “समभत्थाष्त इति, तरव ‘neem इति भावः । अथा-

च

Sufqauivereiat ग प्रयोजक care, “विमद्कोवाभिवि |

cog वस्वचिन्तामबौ

विभक्तयर्थान्तभावेनेव नामास्य क्रियाग्बयित्वात्‌ । विभक्तेरेकपदाथेमाबगतसङ्याभिधायकत्वं नानापदा- AAA AAT ATTA चेत्‌, न, WT रकमाच- पदयो्॑त्यत्तावधिकत्वात्‌ दितौयेऽन्वयाबोधकन्वे योग्ब- ताविरषस्योपाधित्वात्‌। न चेकधर्मावष्छेदकं विना यदि खरूपदये दित्वाम्बयस्तद्‌ा भवश्च खदिर ण्येत्यभेव वाक्यभेदः स्यात्‌ दित्वविशिष्टेकार्थाप्रतिपाद कत्वादिति aaa | श्रानयनान्वितदित्वविशिष्टेकायबोधकत्वात्‌ | धव-खदिराषिति ख न वाक्यं क्रियायाः naa वाक्यभेद इत्यपि न लक्षणापष्छेऽपि प्रत्येकमेव क्िया-

नेवान्वयोनाप्रश्त्ययनेत्ययः, दारा इत्यादिवत्‌ तदादाय दिलं we- त्ययं एवान्वेतौल्यपि न तथा प्रयोगाभावात्‌ प्रथोगमृखत्वादग्वयनि- यमस्येति भावः । “सममिगब्याइतमेव' प्रतिरेव, “एकप ति एकं यत्पदं तदयं इत्यथैः, एवमयेऽपि, “एकमाबेति । यद्यपि माषाक-

"दानयनेवि, यद्यप्यागयनान्वितेतधिकं दित्वान्वबमाजादेैकवावद- तासिदधेख्तथापि कार्या न्वितच्यत्पत्तेः तथाच wa वचेकवावधत्वचिन्तया wea तु दित्ववििरेकाथंगोघकत्वाभेकवाकयतामद्धप्रसङ्ोऽपौोति मावः | (ल्तणापिच्ेऽपौौति, canara ममापि तुल्यः aged च मिक खव किमान्वयबोधदवि नेकवाक्धतेति मावः। ‘caefafs, अद्यप्यक्क-वक्ू-कलिङ्ा इत्यव नम TAR Ws: wT ww खदिरावित्वच्रापि fearanuf: यदि faraita संख्थाभिधायकाव-

प्रब्दाख्यतुरौयखद्डे समासवादः | ceo

ग्वयित्वात्‌ गमनादिक्रियाया व्यासज्यटचित्वाभावात्‌। तद्राजानान्तु प्रत्येकं तेनेव WHY व्॑मानात्परस्वाजा- देखापो भवति “तद्राजस्य agg तेनेवेति वचनात्‌ न त्वेक्षत्वबोधकात्‌। अतरवाङ्गानामपत्यानि राजानो वा अङ्गा इत्युदाहरणं रङ्गानामपत्यं राजा वा आङ्ग इति प्रत्युदाहरणं उल्तिकारोदशेयति स, तस्मान्नानापदादष्यपस्थितेऽमेकब हित्वाग्वयद्ति ना- मेकोपस्थित्यथे' सादहित्यलक्षणा । अतश्व “ae ame: सुजने दरिद्रता विकाश्लश्छीः कमेषु THE | मुखाप्रसादः सधनेषु सवदा यशोविधातुः कथयन्ति खण्डितं ॥ इत्यादावेकेकसमत्यारूढना- नापदजनितेकस्मृतिविषयेषु कलङ्कादिषु बहत्वाम्बय-

भाव श्रावष्यकस्तथापि बोधकलां ग्रे तथा भ तु pearls गतपय्यैने मा्राधान्वयोदारा इत्यादौ वअभिचारादित्येकमाभरपदयो रित्य, तद्राजानान्तिति समाधिषौकर्य्यादुक, श्राङ्गख aE दत्यादिवि- गेण wey ayy वस्तमानलवमस्येबेति ध्येयं । (मानेकोपश्ितौति।

gate तदा तुर्यं तथापि प्रयेकं asy तातृपय्यं विवच्ितं तच्च समुदिते बडत्वान्धयेऽप्यस्येवेति भावः ‘a त्विति, ग तु atteaen- कम्म वष्छित्रबबोधकात्‌ परस्ये्यनुषक्ः, “अतरण्वेति, यतर्व तग्रा WMATA Se प्रयोजकमि खयः, इन्दरेयुपलच्तणं TATA: Rafa बोध्यं। aq aunty ee खव तानौग्येक्ेषो वा कल्यत दत.

Tot avafantaant

बोधः ACAI इन्दस्य AMAA तत्‌- SUA मानाभावात्‌ रखकवचनान्तानां वाक्धेऽनन्ब- यप्रसङ्गाश्च | नन्वेवं भव-खदिरो faa तयोषडडि- दानुङ्गलव्या पार वस्वं साहित्यं न प्रतोयेतेति चेत्‌, म, दित्वाग्बयबोधात्‌पुवे तन्न प्रतौयत श्व ancy विभक्ता क्रियापदेन च ana दिदानुङ्खलसजातौव- विजातौयब्यापारप्र्यस्य तुख्य रव सम्बन्धो धवे खदिरे च वोध्यते यथा धवं fafa खदिरण्डेति समुश्येन | न चैवं इन्दसमानाथत्वेन समुञ्चयेऽपि समासः स्यादिति are) इन्दं युगपदूपस्थिते दबे weal कियान्बयबोषे तात्पयन्तेन तब समासः समु- ये क्रमेणो पलिते कमेण क्रियाग्बयबोषे तात्पयेमित्व- समासः। अम्बाचयेऽप्येवम्‌ | fase यदि तुख्यव्यापार-

म च यगपद्धिकरणएवचनत्वविरोधः, नानापदादपि युगपदुपि- तेरेकलाम्भभावस्यातद थंलादिति भावः |

EST

mare, aque दति, ‘Tafa, यद्प्येकत्व-बदुतवयो विरोधे seer लवापि तदनन्वयस्तुख्यस्तथापि प्रत्वेकमेकत्वाग्बये मिणिते awarqatsti- qa: खतरण्व तथानुभवोपोऽति मावः। Tale एत्पिखभ्यामेश्नसंख्खानमिधा- गाद्‌ सामानाधिकरश्यमङ्लथापि मतान्तरेणेदं, “इन्द्रे युगपदिति। TET समासानिलत्वादिति बोध्यं खन्या wR कलङ्क KATA युगप ृकिमाग्बब-

श्रब्दाखयतुरोबखद्े समासवादः | Toe

त्वेन साहित्येन दयो रुपस्थितिः पदाता च तदा Tee arora सहितो वा गच्छत इति धौः स्यात्‌ म तु चेष-मेषाविति पदाथंतावच्छेदकरूपेख पदार्थे fam: क्रियापदस्य चान्वयबोधकत्वन्यत्यततेव्यापतेख यथा दध्य- पधातकत्वेन काकादेरितरपदाथाम्बयः सदहितावख- चेब-मेचत्वेनोपस्थितौ प्रत्येकं दित्वाग्बयानुपपल्तिटंि- इयविरोधश्च | अपि ख चेव-मेनो गच्छत इत्यथ गमनस्य व्यासज्यटत्तित्वाभावात्‌ चेषत्वेन गमनाग्ब- aa ue चेचत्वेन दित्वाग्वयार्थ' मेवसदित- चचत्वेनोपस्थितौ युगपदृत्तिदयविरोधः afer अ गमनकरत्वाभावात्‌ ्राद्याताथेसङ्लाग्बयोऽपि न सदितावस्ये। न च सहितत्वेनोपस्थिते wast वात्ये समासापत्तिरिति तुल्यथ्यापारवत्वेनेत्यस्य विवरणं, ‘afeaatfa, खवमग्रेऽभि | ‘afa धोरति, स्यादिति Te, खभ्युपेत्धा, ‘afeafa चेजसद्ितमैच्रत्वादिगोपसख्ितावन्धतरसाद्ित्निरूपकतया खप्राधान्येनोप- स्थितौ चेथसदितोमै च casa yaa दित्वाग्वयः स्यादित्यर्थः | मनु afe- वत्वेनोमयोः प्राधान्येनोपस्धितौ नोक्तदोष दत्त आह, (टत्तिदयेति मैच- ल्वादिनोप्धितेरणुभवादित्य्थः | ननु गङ्कातोरत्ववदिशिलचच्तणायां ate facta इत्यसचे रा, ‘afi चेति, aq मणिकारमते वदिसोधामावादुमय- रू्पेशाप्यपस्धितिः स्यादि त्रचे रा, (सदितावस्य चेति aa: an विशान्त- त्वात्‌ संसाया मावनामुगामित्वादि येः, ‘afer इति, मावनान्वयिनेव

संख्यान्वयात्‌ प्रत्येकमयोग्यत्वात्र. दित्वाग्धयः स्यादित्घथः, नन चेति, यदपि 102

८१० तस्वचिन्तामयौ

ae मेने च धात्वथैगमनान्वय इति arent सहितो गच्छतौति धौप्रसङ्गगत्‌। न ख धात्वथेगमने अआखाताथेदहित्वाग्बयः, सामानाधिकरण्यभङ्गप्रसङ्गात्‌ सुवन्त-तिङन्तयोरेकसंदल्यामिधायकत्वात्‌ | श्वं गर्गा भुश्जत इत्यथ भो जनस्येककतुकत्वनियमात्‌ BANK भोजनं न सम्भवतौति AAS गगेत्वेनो पस्थितेऽमेकच सुत्तिङन्थेबहत्वान्वयः न तु सहितत्वेनोपश्िते |

यत्त॒ तवापि धात्वथेभोजनगतं बह्त्वमाखयातेनो- च्यत इति । aa । तिङन्त-सुवन्तयोः सामानाधिकर- wage: भोजनानां सहितत्वेनानुपश्थितेख | यदा चानुगतं रूपं विनेवैकंकपद्‌ात्‌ स्व-खशक्तयोपस्थिते- saat योग्यतया दित्व-बहत्वाम्बयस्तदा सुवन्त-तिङ्- न्तसंख्याम्बयः प्रातिपदिका्थे भवतीति नैते Sar: |

aa साहित्यं नोभयानुगतं तुल्यव्यापारत्वादिकं तेन रूपेण धव-खदिरयोविंभक्ति-धात्वर्घान्वयाप्रतौतेः किन्तु प्रत्येकविलक्षणं ख रूपदयमेव प्रत्येकाशोभय- ` मन्यदेव भवति fe इदयादन्य रकः wala धव- खदिरौ तौ च न धव इत्यनुभवात्‌। तथा चेकमाब-

साङिव्येनोपस्थितिं विना धाव्वर्थेऽपि हित्वान्धयानुपपत्तिः तथापि gaze णोड्धारमाजे ata | “वन््रष्मेति waste धः, 'सामानाधिकरस्मेति

प्रब्दाख्यतु सोयखब्डे समासवादः | ८११

वाचकेन इयम शक्यं waa इति न इलिदयविरोधः। WU च साथेनिरूष्यत्वमेव wa स्वरूपदये सम्बन्ध रकनिरूष्यत्वाद्दयस्य | अअनुगतधम' विनापि धवपदादनेको पस्थितिभरुवपदादिव तुदं शनाम्‌। यो- ग्वतया frre सखरूपदये धात्वर्थस्य च प्रत्येक- way इति, तन्न । उक्तरौत्या हि ख-सशक्या नाना- पदजनितेकस्मृतिविषयेऽनेकष दित्वान्वयबोधसम्भवात्‌ न wea साहित्यलक्षणा घटौ घटा इत्यव हित्व-बह- त्वाम्बययोग्बानेकोपश्यितिः शक्तित शव॒ तन्त्या धटपदात्‌ सम्भवतौति न तदथं लक्षणा । यथा हं

‘a टठत्तिदयविरोध इति, म चेवं गङ्गातौरोपख्ितिरयेवमस्दु, शद्धपदाथेयोरोवमुप्धितावपि गङ्गायाः सम्बन्धिलेनाजुपस्धितेरिति मावः |

र्कसंस्थामिधायकतयेव तथात्वादि यर्थ, शरुवपदादिषेति, यथा भुवपदादेक- येव ग्रहा भरुवत्वादिना प्रातिखिकरूपेख चतुदश्रानासुपर्धितिः वथा खार्ध॑- निरप्यत्वगेकेकेनेव सम्बन्धेन धवत्वादिनोमयोपख्धितिरिख्ः। ग च भरुवपदे WTI ule स्यादिति वायं | सङ्गेतस्येकजोचारखगम- वमा पष्यवन्तादिपदवक्षद्धेदेऽपि शक्यमेदादिति मावः।

“वन्बडश्येति, रकेनरूपेण चटत्वेनेवथं cas । खन्धे तु खकया्ेत््ः, सर्वाभ्यो विमङ्धिभ्यछसिरिति शक्तित इत्यनेन सामानाधिकरग्परेमान्वम- EMTS: |

१९ ` वश्वचिन्तामबौ

RASA ग्रहपदालन्तहच्योपस्थितानेकग्रशे सम्मा- area, तहि तचानेकग्रहस्वरूपमाचच्रानवदिहा्च- भेकधरस्वरूपधौः स्यात्‌ न तु तेषां सहितावसखयत्वपौ- रिति चेत्‌, न, तां विनापि दित्व-बहुत्वान्वययोम्बोप- स्थितेः। सहितावश्यत्वेनानेकस्य दित्व-बहुत्वाग्बय- योग्बतेति चेत्‌, न, प्रकत्युपस्ितानेकत्वेनेव तद्योम्ब- त्वात्‌ श्ाघवात्‌। भवत्वनेकच दित्वान्बवयबोधस्तेषां साहित्यधौस्तञ्चक्षणां विना न स्यादिति चेत्‌, न, विभक्छथ-धात्व्थव्यापारान्वयवोधातपुवंमनेकच तुर्ध- ग्यापारव्वस्वाप्रतौतेः। fast न विभक्तयथैदित्व- qa लक्षणा किन्तु सादित्यप्रतौत्यसु- रोधात्‌ । न चैवमपि, धातुनेव तुल्यव्थापारवस्वस्य बोधनात्‌ तद्न्वयबोधातपूवे" तत्मरतौत्यसिहधः । समा- हारे तु पाखि-पादं wala तावद्दन्येकधर्मा- भिधानं लक्षणखयेव तदेकत्वादेकबनम्‌ |

तदाष्टः शाब्दिकाः समाहरणं समाहारोऽनेकस्वे-

‘Qe? TTS, Zee अनेनेति wa, इद्ापत्तिमाह, (तामिति सदितावस्धलवधियं विनापौत्य्भः, “धातुमेषेति धातुसमभिव्यातवषदेगेवे- न्ये), तदलमभिव्याहततङधौरसिद्धेवेति भावः | wed घव-खदि राविखवेव परणि-पादमित्मच्रामि दिवचनं स्यात्‌ पर्ृ्यपस्धापितानेकत्वस्याविग्रेवादि-

~L

aa ure, 'समादारे त्विति रकलत्वाग्धयानुपपत्धा wa खच्छः ।

ग्रब्दाख्यतुरोयखय्छे समासवादः | ८१

कौकरखम्‌ ware शति यावत्‌ । स Saree: सेना- वनादाविव दित्व-बहुत्वसह्यापेश्ाबहिविशेषविषयत्व वा। विरूपैकथेषे तु पितरावित्यचैकस्य पिठ्दया- भावात्‌ ser पिदपदेन अजनकदाम्यत्ये सक्षणा विभक्तयपनौतश्च हित्वं विरूपयोरेव माता-पिबोरव-

wei पाणिपादं चलतौव्यादौ wat चलमाद्यन्वयानुपपत्तिरिति चेत्‌, म, परम्परासम्बन्धेन तदुपपन्तः । न च TUTE, विशिटलच्णवा तदुपपरषेः ।

TH STAT WOT चलगान्वयस्यानुमवान्न धर्म THAT । म॑ चेकल्वाग्बयानुपपत्तिः, पद्यात्‌ खश्रह्यपस्यापितयोः पयेकमेकत्वान्वयात्‌ | न चेवं धव-खदिरभित्धपि स्यादिति वाच्यं । GTM इन्द्रस्य पायि-तूर्यन्यादिखजेख साधुत्वादिति । ay! विमक्षेरेकसह्याभिधायकत्व- BT AANA MATT कस्य चेकल्वस्यापरथायोग्यलवात्‌ TAT धव-खदि रावित्धचापि wea दित्वाग्धयापन्चिरिति |

केचित्त खनु शा सगवलात्तवे कवचनं cattery वथा Saree येऽप्यदोब इति ग MUTATE: |

चन्ये तु धम्भलक्छशायामपि पदाथेतावन्छेदङे पाख्णादो चलनान्ययः wedfwatq sone पण्डित द्ादाविषेति वदन्ति ।

“अनकेति, ननमकत्वमेव सम्बन्धः शक्छ-लच्छसाधारशसखेति भावः । मास्तु aaa पैस्वादिषिशिाग्वयोऽनुमवसिड्धो म स्यादितेक- शक्तेन बयमश्क्यं स्वाथेनिरूप्यत्वेन सम्बन्धेन जनकस्त्रौत्वादिगा भित्ररूपेयेवो- पञ्याप्यते धवपदे ्रक्यतावष्केदकवल्लच्यत वच्छेदकमप्यनेकमिति वदन्ति | (माता-पिषोरिति, waar तयोः पर्ल चैत्वादिति मावः | yet

८१९ | त्वचिन्तामणो

गम्यते, सरूपस्य तु पितृदयस्य मावृदयस्य वैकं प्रत्य- जनकत्वात्‌ | आ शुरावित्य अशुर परे पन्नौजनकद्‌ा- म्यत्ये TAU पलौजनकदित्वश्योक्तन्यायात्‌ रनोमा- ता-पिबोरेव । ब्राह्मणावानयेत्यब दम्यतिपुजाप्रकरणे मानान्तरादब्राह्मण-ब्राद्यणोपरत्वावगमे “पुमान्‌ खि- येति विरूपेकशरेषत्वादृब्राह्मणपदे सखौ-पंसल्षखेवा- नन्धगतिकत्वात्‌ । पुंलिङ्गत्वन्त॒ पदार्थेकदे श्गतमन्‌- ते। स्त्ौपरत्वान्नाने ख ब्राह्मणपटेन तन्त्या

faetfa, wa was पदान्तर विभषा दिशतो तत एवाथ भरत्ययः ACA शच्णेति यदा लक्षणा तदा प्रकारोऽयं एकच श

पितर्येवान्वेति न तु मातरि अयोग्यत्वात्‌ | “सरूपस्येति, यद्यपि माटद- यस्येति परह्नतानुषयक् तथापि दृष्टान्तपर वदिति मावः | उङ्कन्यावादिति, यद्यप्यव सरूपदयस्यापि सम्भव इति नोक्तन्यायस्तथाप्येकपलोकत्वेन प्रमिते afafed सरू्पेकशेषशङ्कं वारयति | दम्पतौति, arene इति, यद्यपि राद्यगल्वजातिमत्वाद्भाद्णपि शव्येवेति «wget तथापि श्पाद्ववेत- सत्नोलवादिपकारकप्रतोतिपस्तश्वाने तजरिव्नाहाथं सा तदिदसुक्कं श्राद्यबौ- परत्वावगम इति, ब्राद्मण्ाविति तु स्रौ -पैसलच्तखायामसाध्विति मावः | यत्त॒ aE म ब्ह्मशल्व विशुडमाता-पिदटयोनिजयैख्खस्येव वद्य- Aa खन्धथा तद्बधे प्रा्खित्तङ्कासो ग श्रूयेतेति, तञ्च, wre ख्यात्‌ प्रायश्चित्तमेदस्य . चापछलदबाङ्ञणवध इवान्धथाप्यपपत्तेरिति । aad श्त्रो-पुसयोः yews fare म स्यात्‌ vata पैष्लामावादित्बत are, पुलिङ्तन्विति, “नूद्यते' ब्राद्यपरदेनादावक्त्वाव्‌

शब्दाख्यतु रोय खण्डे समासवादः | ८११४

पुंदयमेवोच्यते न तु Sty सरूपेकथेषापेक्षया विरूपेकशरेषस्य लाक्षणिकत्वेन जघन्यत्वात्‌ । यदि च सरूपेकशेषेऽपि लक्षणा तदाप्यौकारान्तपद्‌ात्सदि- तौयपुंबुद्धो दितौयापेक्षायां तत्पदबोध्यस्य पुमवस- त्वात्‌ लिङ्गा नुरोधात्‌ इनेबाद्यथकल्यने मानाभावात्‌ पुन्दयमेवावगम्यते न तु स्तरी-पंसो । शिवौ नमस्क- ania नमस्यशिवान्तराभावाद्‌ विरूपेकशेष इत्य गत्या शिवपदेन शवञ्च शवा ख लश्षणयोच्यते | खातरो पुषावित्यचापि मानान्तरात्‌ स्त्रौपरत्वन्नाने ‘nays खरदुहिद्भ्यामिति विरूपेकथेषादथाव्‌-

जनका वित्ययं जनकद्याभावा दस्तगत्येकोजनकः पुमानपरा wt भाखते जमकत्वेन सामान्येन, यदा तु ala प्रकारस्तदापि यन्ध- wud टठत्तिद्रयाविरोध एव, प्राचौनमते aaa इयमणश्क्ं

(९) सरूपेकपरोषादिति ze |

विमहयेति श्रेषः। ग च पदार्थेकदेशेगान्वयदत्यत्तिविरोधः, योग्यतावश्रेन sae मतेव्यथेव तथाप्यन्वयाविरोधात्‌ श्वपदादिव पातिखिकरूपेण te उपर्धितेरितरपारतग्ब्याभावात्‌ खन्वयाविशोध xa । "यदि चेति, तन्मत इति tte, र्वं वक्रदग्ख कुटिलदण्डख वक्रदग्डावित्यवापि भ लच्च- खा वक्रस्य कुटिलपर्यथायत्वे तन्नो पस्थितिसम्भवात्‌ । aq तब्राद्यरणऽपि तत्पदबोध्येनबडचेराइ, (लिङ्गानु रोधादिति, “श्रवपदेनेति, देवताल्वादिनेति

८१६ तक्वचिन्तामवोे

पदेन MISA पुचरपदेन पुच-द्हितरौ wala | सखोपरत्वान्नाने च तन्धवृच्योक्तयुक्या साठइयं पुच- इयमेवोच्यते। नन्वेवं “ala वसानावप्नौ नादधौैयाता- मित्यचाप्यौकारान्तवसानपद्‌ात्‌ सदितौयपुंबङ्ो fe- तौयापेक्षायां तत्पदबोध्यस्य पुमवर्डत्वात्‌ टावाचथ- करूपने ख हेत्वभावात्‌ पुंदथवुदयो पुरूषदयविधिराधाने स्यात्‌ वसानपदाच्न्बवत््यापि स्वौ-पुंसयोर््रानासम्भ- वात्‌ । न चैवं “पुमान्‌ स्वियेति विरूपेकथेषोच्छेदः, यच तु मानान्तरात्‌ Saas स्वरौ दितौयस् प्रातिपदिकाथत्वात्‌ | उभयसमवेतदित्वस्य पंस्वपि सम्भव इति विभक्या तदतसड्याभिधाने विरू पेक- श्रोषसम्भवात्‌ । इह तु सिया उपनायकाभावात्‌ दितौयत्वेन सिया प्राप्तत्वात्‌ वसानपदस्योक्छयत्ा तदुप्थापकत्वाभावात्‌ सरूपेकशेषतेव स्यादिति । मैवम्‌। Bla वसा नावित्यच यत्‌ कन्तव्यं तद्नवा सहेति विधिना qua सत्वेन प्रात्तया पत्येव Ya: सदहितौयत्वात्‌ न त्वप्राप्तेन पुमन्तरेख वाक्व

भुवपदवत्‌ प्रत्येकप्रकारोणोपतिष्ठत इत्येव aa तत्वं । प्नोल्युपखवकं

Re: | “भ्नाट्टपदेनेति, सोद सत्वेनेति te, ‘qareafa, अपन्त्वेगेति Fe: |

श््दास्यतुरोयखण्डे समासवादः। ८१६७

भेदाचत्तेः । वुंरूवन्तु विभक्ता ना माखगत्तमेवानुञमते न तु Maesteg अश्धसङितावच्यपुमर्थस्यैव नामाथेत्वादिति |

पतिरित्यपि zea वाश्यभेदेति, पुमन्तरयोरुभयो विधेयतायां वाक्भेदापत्तेरिति भावः | नामायेगतमिति, ara, खगे- कामपदान्नामायेतया MAAR एवानुद्यते सम्यूज्य दिजदा-

crepe णि भ 3

'वाक्छमेदेति, सौ भ-पलयो रमयो विधेवतायां वागछमेदायत्तेरिति भावः | उत्पत्तिवाक्यश्चतेककैकत्वबाधायपत्तेरित्यपि बोध्यं । (नामाथंगतमिति, गनु ब्राद्मणावि्यच्रव स्न्र-एैसयोर्वा माथत्वात्‌ wea नामाथकदे गतमेव । ग चात्र पत्याः सहत्वेनान्वयात्‌ पमाचस्येव प्राधान्येन क्रियान्वयात्‌ पमानेव नामाथंद्ति avez) तथा सति वसानाविति द्दिवचनानु पपत्तेरिति। arate: °नामाथंगतं” उत्पत्तिवाक्ये गामा्थ॑तया प्राप्त, गतु WATTS MTA? न तु नामाथेकदेश्रतया पाप्नमिवधेः, “खपत्नौकोननौनादध्यादिति विधौ पल्लीखद्ितस्य पस रव नमारथत्वात्‌ खगंकामो यजेतेत्यत्र प्रधानविधौ स्व्गकामपदान्नामा्चतया प्राप्तमाचैकदे श रखवानुद्यत xray! ब्राद्मयावि- व्च तु न तथा सम्यूज्य दिजदाम्पद्यमिदच पूजयेदृदि गदम्तो इदयत्मत्ति- विधौ च स््नौ-पुसयोरेव प्रातिखिकरूपेण भामाचंतवश्चवथात्‌ तथा चाचो- भयोरेव मामाधत्वादेकदेश्रगतमेवानूद्यत दति a दिवचनानुपपत्तिः। म चेवं तुज्यवदुभयोरग्बयात्‌ fer च्लौमपरिधानवदग्न्याधानमपि arg अन्धा छवन्त-तिखन्तयोः सामानाधिकर्ण्ानुप पत्तेः, स्याच्च रयकारादि- 108

चश तत्वचिन्तामबौ

इति श्रौमद्गङ्गेशोपाध्यायविरधिते तत्वचिन्तामलौ शब्दास्यतुरोयखण्डे समासवादः |

न्त्यमित्धज पतिशरष्टादेकदे शर एवा प्ततयेवाभुदयत इति भावः |

इति ओजयदेवमिश्रविरखिते तत्लचिन्भामश्यालोके समाघवादालोकः |

वदिद्यापरयुक्षिकल्यगमिति वाच्यं । खनुमल्वेच्चवादिदारापि aerial: पतेरिति दिक्‌ । इति प्रकाशः | |

एब्दास्यतु रोयखग्छे आाख्थातवादः | ८१६

अथाख्यातवादः। =® @ ®

Weta यनवाखकत्वादचेतने रथोगण्छतौ- Tet आख्याते व्यापारलष्णा | तथाहि पषतीत्या- दावाख्यातस्य यल्लोवाच्यः पचति पाकं करोतीत्यादि. यननाथंककरोतिमा सर्वाद्यातविवरणातं | उदव्यवहा- रादिवद्‌ बाधकाभावे विवरणादपि aarti: | इन्दा- दितमासस्य विग्रहेख विवरणेऽपि विग्रहाथे न शक्षि- रन्यलभ्यत्वात्‌ | fa करोतौतियनप्र्े पचतोत्युत्तरस्य

KUTA STATA: । = ‘faacarfefa, ae प्रिद्धाथंपदसामानाधिकरश्यरूपला- दिति भावः । न्येति, afearenare = wareqenaaaaay- कारिलादिति भावः । नन्वाख्यातस्येव हतिवाचकले भावनाख्या-

(९) खद्धव्यवद्ारादिव बाधकं विनेति ग° |

"व्यास्थातस्येति, तथाच शच्तयप्रसङ्ने वास्थाताथं निरूपयमेति बाबवस्रर्पराघात इति भावः। "विवर्शादपौति, वस्य प्रसिडधायंपदसामा- नाधिरुख्छपग्धवसन्नत्वादिति मावः | "बाधकं fatarg aaa, 'दन्दा-

cye तत्त्वचिन्तामणौ

यज्ञाथैत्वं विना श्रनुपपत्तरित्याचारव्थाः। शव वदन्ति TIAA करोतेश्च न TaN रथोगच्छति जानाति यतते निद्रातीत्यादौ धात्वर्थानुक्लयनाभावेऽप्याख्या- तप्रपोगात्‌ गमनं करोतौति करोतिना तवाख्यत- किकरणाच्च तच व्यापारस्य करोत्यथत्वे देतनेऽपि तथा | न च तचाखयात-करोत्योर्गोणत्वम्‌, सुखे बाधकाभावात्‌ | तरव प्रञ्नोत्तरयोनं sare किन्तु ast कियाक- चित्वमेव तेन fa करोतोतिक्ियामाबप्रओरे प्ठति- गच्छतो ति-क्ियाविशेषेखोत्तरमपि समश्डसम्भवति | अथ क्रियाजन्यत्वाविग्रेषेऽपि यन्नजन्यत्वाजन्यत्वाभ्यां TATRA: रताकृतव्यवहारात्‌ ठृजन्तक्जधातु्यु- न्पन्नकठ पदस्य छत्याञ्चयवाचकत्वाश्च AMAA IAA fanaa as: क्रियाश्रयः aad: खात्‌ तथाच कारकमाेऽतिप्रसङ्खः। रवश्च AR यन्नाथैत्वे तेन चाख्यातविवर णात्‌ तस्यापि यल्लोऽथैः । तदचते, “हृता ङकृतविभागेन कर्वररूपव्यवस्यया | Tal wa छतिः दोति, “श्वेति, भद्रा इति रषः । करोतेखेति, तथाः, तेन किवरुखेऽपि ब यल्नाथेल्वमिति भावः। करो तख हेतुमाह, "गमनमिति, serra Sata caw गमनं करोतौ ख्यातस्य woffa विवरणा-

स्यापि श्यापाराथेत्वमिति मावः | “क्रियेति, antag: ‘afafcta, BOTY BTU । TaN कतिवाचकत्ये भावनाख्वाता्चं इति

ण्रब्टाख्यतुरोयखण्डे याख्थातवादः | TV

ual परसिन्‌ सेव भावना" ॥ सैवास्यातार्थोभावनो- च्यते इति चेत्‌, न, AATEC: छतः सगादिना सुखं ea TET करोतौति sat विनापि व्यवहारात्‌ | RIVES म यौगिकम्‌ तथाहि शजोयनाथेत्ये ATT सत्यत्वे RHIAN वा धातु-प्रत्यवा्थयोः aan: afa-

का TT

aa न स्यादित्यत श्राह, पूर्व्बति पूर्व्वापरोग्तव्यापारकदम्ब- द्यैः, तथाच पूर्व्वापरौग्धतव्यापर कटम्बरूपधालये विषयतया फख- भावकवेन सेव छोतिभां वनेल्युच्यत इति भावः । विभाग एवासिद्ध- vay, "वोजेनेति। fama हेतु दूषयति, "कदरपदमिति, ग तावदाअयत्वं एजेः, पक्रेत्यादौ पाकाञ्चयप्रतौत्यापन्तेः | श्रतएव स्ल्याञ्रयपय्येन्तं ठजयेः, तथापि प्रातिपदिकयोरमेदरूपाग्षयबोध- कलनियमोना स्त, श्रन्यथा पद योरेव परस्परं तथा नियमययुत्यत्तौ कन्तेरपि आसख्यातवाच्यतापत्तिः, श्रप्रयोजकतया नेयं युत्पत्तिरिति यदि तदा प्रातिपदिकयोरपि तथा । श्रतएव शुण-एुणिनोः सम- वाय एव dai Tam, नौलोघट दृत्यादा विव्येवं मतान्तरं मनसि- ware, ‘watftfa । ननु प्रातिपदि कयोरभेद एव संसगेः सामा- waited we, Tate पूर््मापरौभेतव्यापारकलाप इन्धेः, तथाच RUT TEA परो भूतव्यापारकलापरूपधात्व्विबयतया परलभावकत्वेन सेव छतिर्मावने्यव्यत दति भावः | उक्तविमागोऽसिड eave, 'वौजेनेति, ae- स्पेल चादिकमन्यथासिदडधमित्या, ‘acres । नन्वेवं Ge: पक्ते्यादौ विनाश्चयाश्रयिमावेनान्वयः स्यान्न त्वमेदेनेति नामाथंयोरि्यादिचत्यत्ति- fatty इ व्यर्ैराह, ‘ada वेति, खाद्य are, ‘aarfafa, fare

SRR त्चचिन्तामण्मै

कर्चौर्वा परस्यरमनम्बथः छतो छशतिजन्यत्वस्य तदिषय- त्वस्य चाभावात्‌ कतिविश्चिषशटस्य कऊतिनिराकाङ्कत्वाश्च | श्वं as: क्रियाथैत्वे ठृ चश्च क्ियाथयवाखकत्वे तयोः परस्यरमनमन्रव रवेत्युभयदर्भने कवेपदं कर्मादिपद्‌- वद्रूढमेव | रूढि Hara क्ियाश्रये बेत्धन्बदेतत्‌। तस्मात्‌ aaa कठं रूपव्यवस्यया च A

माधिकरष्छात्‌ एकसंख्याबोधकलस्छ ख सामानाधिकरष्छरूपत्वात्‌ | म च एुणएवाचिनोलादिपदोन्तर विभक्पनौ ततदत्वं चटपदाचं भाषते, mega नौोखवत्परते तु नो खवतोघटाभिन्नलेन दाभ्बामेक- विषयल्श्य विशिष्टबोघनसम्भवात्‌। म sara विग्रेषणटविभक्रिः साधलाथेमिति सिद्धानव्याघातः, नौलं घटमित्यादौ विशेववि- भक्गिमे कारकार्चिकेति तदर्थात्‌ । प्रथमायाः साधृविभक्रेः wa वाचकस्य सव्यमतसिद्धलात्‌ आसख्यातख्ड्याबोधनियामकसमा- मपदोपान्तभावनाग्वयवदि हाप्रहत्य्थेगतसद्धाबोधनिधमाभावादिति मुश्खसिद्धाग्त षारादाइ, "शृति-कच्लीवंति, प्रथम se, 'हताविति, दितौय श्राह, ‘watfa, "उभयेति क्िवामाबाञ्रयः श्त्याञ्रयो वा RATATAT इत्ययः, कर्मादोति, कष्यो-करण्पटे अपि wart

ल्वा, ‘adits, 'उमयेति शताञ्चयः क्िमाश्नयोवा करतलमयमव rath, "कम्भादौति, कम्भ-करयपदयोसवादिप्र्यानदछधातुखत्यादिवयोः | Ware meet योगाभावात्‌ अथा serefowtentew | यदि रथादि साधारयः क्ःपदप्रमोमरजाह, ‘finery वेवि । गमु Wireman ग

WTI याख्यातवादः। सरह

छजोयना्थैत्वमिति। fawn करोते म SATA पाकाय यतते पाकं करोतौत्थादो TAAL यलमविषयकयन्नस्य वा प्रतीतेः प्रति-प्रत्ययाथेयोः साम्येनाम्बयानुपपक्तेः पौनरुक्त्यात्‌ wees विध्यनुवाद्‌- दोषाञ्च। ननु प्रङ्तेस्तद्थंत्वेऽपि प्रत्ययस्य aed म टोषाय। wat डो बहवः इषिषिषतौत्यब च व्यभिचारात्‌ |

au दितौयसद्चेष्छादिकसश्पनवदिशापि दितौय- यल्नकल्यनमिति। aa दितीयसङ्ेष्छा-यनाभा- वात्‌ | Alay प्रत्येकं सामर्थ्यावशतो सम्भेदे तूभ-

प्रत्ययान्तस्य रूपे तचाणव्याघ्यादितो योगमपद्ाय यथा केवल- कूटिसथेहापि तबोणा्यन्तवत्वेन योगाभावनिखयादिति भावः | ननु न कलशं म्चयेदित्यज बखवद निष्टाननुबन्धिलाग्वयवदि- डापि श्राख्जयलमाभ STATS AAS धातु-प्रह्ययार्चाग्वयोऽख् कोटौ तु प्र्यवग्रह्वभावात्‌ केवखरूटिवाद दत्य्चेराहइ, “किञ्चेति । दोष इतत खा, ^रुकजेति केवलयोर्धालवास्ातयोरसाधुत्वात्‌ परस्पर- सममिख्यावङारेखानग्धतरस्य यनविधायकत्वमपरस्यानुवादकत्वमिति प्राष्य प्रात्तिनिबन्धनयोखयोरेकज्न वाक्ये विरो धद्थंः |

केचित्त तद्रे उएषोतय्याहितवेाप्रामाख्ं स्यादिति मटूनयमाभिद्य zeatacaanrs: |

८२९ त्वचिन्तामणो

योपख्ितेरावश्यकन्वेऽप्येकस्यानन्वयेऽष्यशोषात्‌। पाकाय यतते wen कुयीदित्थव रत्यथेकाखयलति त्वथापि तथेवाज्नैकारादिति चेत्‌, न, रको दौ बहव cae मामाथेस्य विभक्तयु पनोलसञ्ान्वयावगमयोग्बत्वात्‌ | WAAR सामर्ध्यानबधारखा लिङः पच्ेतेत्यच wit सामर्थ्यावधारणाञ्च। अथायन्नाथेकधातुषराख्ातस्य TATA तेन यतत इत्यव नानन्वयः WAN षास्बा- तप्रयोगो गौण रब । म च टत्त्यन्तरेखापि प्रयोग सम्भवे शक्तिकल्यना युक्षा । यदा ्रनुक्कलयने प्रटत्तं पदं तरेकदेणेऽभुकलमाने प्रयुज्यते बि शुदिमाचं पुरस्क्य

‘Aangifa विश्एद्धमाता-पिदरजन्यसाङ्गषेदाष्येतरि wa wth

‘waefa, TaN प्र्ययाथस्य भानन्वयः मावनानेन्वये wale सद्कागन्वयप्रसङ्कात्‌, wh प्रछ्ययस्य परछ्थेखाथेगो धकत्ववयत्पत्तिमङ्- ufafcea: प्रतिबजिमाष, "पाकायेति, 'रुकोदाविति, तज परत्येकसामर््ा- वधारयाव्‌ खन्ध यो ग्यत्म स्ति केवलमाकाङ्काविरहाव्‌ प्रत्यया चेस्थानम्बसः, “लडादेरिति | न चैवमपि पञछलत्येगत्युत्यत्तिविरोध इति वाच्यं । बोधक सत्येव तथा नियमात्‌ लडादेस्तु यन्नसामथ्मेव नावधारितं माबामावाद- wen aa गतिरिति भावः। यजेतेत्यादौ तु सेव afafcare, ‘fav- दरति, “थेति, यलाथंकयो गास्‌ स्ा-वन्तैमानत्वादिकमेवाधं इति are | “यदेति, रुतच्ाजुकरूलल्वां्ेऽपि शक्तिमभ्यपे्ोक्त । weer खंखजंमगा- दया माबलम्भवात्‌ ग तत्र शक्तिः तथा सति लाघवेगानुकूलत्वमाचस्येव प्रक्यत्वापत्तौ स्यादौ गौणत्वादिकल्यनाप्रसङ्कामावाचेति बोध्यं । “विनुदधोति

WRITS AMAA: | cRy

MBPS ओ्ओोधियपदवत्‌ | चेतने च मध्यमपुरुषोल्तम- पुरुषौ न भवत रवोपपदयोर्यु्रदसदोश्चेत नाथेत्वात्‌ | भवतु बा गौण रव लोकस्यापैनुयोज्यत्वादिति चेत्‌, न, अचेतने श्चाख्यालस्य मुख्यत्वे बाधकाभावेन गोण- त्वाभावात्‌ तस्मादास्यातस्यानुक्खलत्वेन व्यापारो वाच्य इति भद्राः तेन चेतनाचेतनयोर्धात्वर्थासुक्रलब्यापारस्य AMA AAMAS खव | न चेवं पथिश्रमशयाने पचलतौति स्यात्‌ AAMAS शयनस्य पाकानुक्रल- व्यापारत्वादिति ae । तव प्रयत्न विश्ेषस्येवानुक्कल- व्यापारविेषस्य वाच्यत्वात्‌ | अन्यथा यल्लवाच्यत्वेऽपि तश्डलानुक्रलयलवति पचतौति स्यात्‌। खवमचेतनेऽपि करोतिना श्राद्यातविवरणात्‌ करोत्यथोऽपि व्यापार- विशेष रव, कथं तहिं Sa: पचतीत्यत्र पाकानुङ्खल- यन्नवत्मतौतिः, आध्ेपादिति चेत्‌, न, आस्यातार्थेन व्यापारेण ABA वा यन्नानाप्नेषात्‌ तयोः प्रयल्नं विनापि सत्वात्‌ । नापि क्च, ATE कटठेत्वात्‌,

क्िडधमाता-पिवृजन्यखाकृवेदाध्येतरि गशक्तमेकदेग्रे यथा प्रयव्यत इः,

“भवत्विति, भित्तिजिखितो इस्त यादौ । “अनुकरूललवनेति, श्थामारलापेच्चया

वस्य लधुत्वादितखभिमानेनेदं, व्यापारत्वेन वेत्यपि बोध्यं । "नापि wife,

ओास्खातार्थे नेनुषङः, कट पदं ्ापारबत्‌पर यन्नवतपरः वा aa व्येति 104

cad avafartaralt

यत्रवतश्च कठत्वेन Weraa तदभिधाने यन्नस्याप्य- भिधानात्‌। नापि धात्वथमाज्ेण, तस्य wae विनापि wear! नापि यन्लोधात्वथंः, कियायास्तत्‌फलस्य वा धातुवाच्यत्वात्‌ | अनन्यथा पाक इत्यापि यन्लानुमव- प्रसङ्गादिति चेत्‌, न, धात्वथेविश्ेषपाकादिना यन्ना- भरे पात्षस्य waa विनाऽनुपपन्नेः। wa पचतौत्यस्य पाकयन्नवानिति विवरणाद्‌ यल्नाथतेति चेत्‌, तदि कषेथतापि स्यात्‌ a fe पाकयज्ञ इत्येव विवरणम्‌ । पष्वतौत्यस्य तात्पयविवरणं तत्‌ aaa निवेहतौति चेत्‌ qa यलेऽपि। कथं afe रथोगच्छति विद्यते व्योमेति भावनानुभव इति चेत्‌, न कथञ्चित्‌, भावनायाधात्वर्थान्वयायोग्यत्वेन त्वयापि तज ste त्वाभ्युपगमादिति | उच्यते । Se पचतौत्थच पाका- RIAA FANT रुवास्याता्थ लाघवात्‌ न त्वनु क्रलोव्यापारः यन्नत्वापेक्षया व्यापारत्वस्योपाधित्वेन

यपदमेकरैश्माजमेव श्रह्पोपस्थापयतौत्ययेः, "यनत्वेति । ननु

aaa दछतिव्यभिचारित्वादिव्थंः, न्त्ये “यत्रेति, arenas, '्न्यथानुपस्थितस्याच्तेपकतवानुपपत्तेरिति भावः | “क्रियाया इति eee त्यथः, META Bre, "फलस्येति, 'यन्नानुभवपसङ्गादिति, अन्ययाश्तोपोऽषि म स्यादिति भावः। खमते waa भातिरि्यभिपे्याह, “यनत्वेति, arate: VATA, खनुकृलत्वस्ये्पि बोध्यं | ग चास्य AAAI सथात्वमत श्व

शब्दाख्यतु ASS AAAs | TRO

गोरवात्‌ । न चाचेतनेऽपि श्रासयातस्य मुख्त्वाथैमनु- गतोव्यापार श्व Wa सुख्यत्वस्षम्भवे त्यागायोगादिति वाच्छम्‌ | शक्तिग्राहकेन प्रमाणेन लघुनि शक्तिपरि- Seq WIAA प्रयोगस्य दच्यन्तरेणपि सम्भवात्‌ मुख्यत्वा्थे' शक्तिकल्यने च टत््यन्तरोष्छेदः। रतेन व्यापारवाचकाल्यातस्य यल्नसाध्याथेकपच्यादिषात्रप- सन्दानेन व्यापार विश्रेषयन्नोपस्थापकत्वमिति निरस्तं

च्लाघवेन यनस्येव शक्यत्वात्‌ | ननु यन्नोनाख्यातार्थैः ाकन्वेन पाकस्य यन्नसाध्यत्वानुमित्या यनलाभादि-

aaa सामान्यमिति तदेव शक्यं सामान्यप्रमाणपच्पातात्‌ अन्यथा RANI चरटल्वादे्नातिरूपतया कटे जन्यतावच्छेद्‌ कलापन्तेः |

वस्तो व्यापारलं aaa वा न we येनान्यतरचर नियामकं चिनदेत, किम्बसुकूललमाचं तथाच चेच-रययो रुभयच गमनातुकूल- वाचिलादिल्यविग्िष्टपरत्यथेनानुकूखतेन च योग्यतावश्रारेकच यत्ो- ऽपर प्ररणणकपंणदि प्रतोयत दति, मेवं, श्रनुकूलत्वस्य विषयल- पतया Farag, तथाच पाकविषयकयन्नवामित्यनुभवः सब्वेषिद्धः स यव्रवाचकतया श्राख्यातख्य मयोच्यते । परेण तु पाकदिषयक- व्यापारवानिल्यतुभवानन्तरं पाकविषयकयन्नवानिनल्यनुभव श्राेपा-

area कटं जन्यतावच्छेदकमिति are । लघोरविग्रेषस्य सम्भवे सामान्यस्यापि enn Wye सामान्धादरात्‌ wees त्वनेक घटलत्वादयपेत्तया तस्येव सामान्यतया लघत्वात्‌ | “नन्विति अन्धलभ्यत्वान्न तच wfc,

सदए तस्वचिन्भामणो

त्यक्तमिति चेत्‌, न, Sa: waiters Sa: पाकानुकू- लवरन॑मानयन्नवान्‌ प्रतौयते, न च पाकस्य वलेमान- यज्ञेन व्याप्तिरस्ति, अतौतानागते व्यभिचारात्‌) न 4 धात्वर्थेनानुमिते यने शराख्यातेन TATA TAT: सम्भवति, यल्लस्यापदा्थत्वात्‌ Barua क्त- मानत्वबोधनेनाख्यातस्य पथेव सितत्वा्च | अथ चेः पाकानुकरलवत्तमानव्यापारवानिति शब्दबोधानन्तर अवः पाकानुक्रणवत्तमानयल्नवान्‌ बेतमत्वे सति पाकानुक्रलवत्तंमामव्यापारवस्वात्‌ मेचवत्‌ अनुमानं

दिल्यु्यते, तचानुभवद्यकल्यनागौरवाञ्चापारलस्य उपाधितधा गौरवाच्च यन्न एव we! न च व्यापारस्य सामान्यतया fama न गौरवं, लघो विगेव्यस्य सम्भवे सामान्यस्यापि शरोखवा- गात्‌ FAQ Wa! Aaa ल्नेकरूपवधघट - लाद्यवान्तरजात्यपेच्या काय्यैलसामान्यस्येकतया लघोरौ चित्या- दित्यतो यन्नवाचकल्वे fagsorenafegrgrancfaafearere- पानुपपन्तेः |

ज्ञानदयकर्यना गौरवमेव दातु श्ङ्ासुत्थापयति, श्रयेत,

at AN छ्ानदयकस्यनागो र वदो षोऽस्य चा, “चेच इति तथाच तादृश्परतौवि- बललभ्येवेख्यः, “लच्लगयेति | ग चेवं त्या वैमागत्वाभिधामे युगपदृतति-

wafacty इति वाद्यं । विशिलच्तणायामदो षत्वात्‌ मणिछ्लन्भते afer धामाब्राच |

्ब्दाख्यतुरोयखण्डे चाख्यातवादः | TRE

विना च पाकयन्ने वत्तमानत्वज्नानमास्यातस्य aa शक्तिभमादिति चेत्‌, न, यन्नाभावकालेऽपि तज्जनन्यव्या- पारस्य वत्तमानतया व्यभिचारात्‌ | fase व्यापारस्य वाच्यत्वं afaya वन्तमानयन्नानुमानमिति च कल्पनादयाद्‌र यनवाच्यत्वं लाघवात्‌ | न चाचेतमे आख्यातस्य व्यापारवाचकत्वावधारणात्‌ शवं कल्पनेति युक्तम्‌, गौणतया शक्तियमेश वा तचास्यातादब्यापा- रावगमोपपन्तेः। यल्नविगमदशयां तननन्यव्यापार- काले पचतौत्यव वत्तमानव्यापाराभिधानमाखयातेन लघ शया यथा रथोच्छतौत्यच ्रतोऽन्यलभ्यत्वान्न तद्‌- नुरोधेन व्यापारे शक्तिः । अन्यथा तवापि यनकाखे पचतौलि न स्यात्‌। तस्माल्लडास्यातं यलवाचकं

नन्विति, सश्लकालोपाधिमादाय यजे वन्तेमामलं वाच्यं तथाच न व्यभिचार दत्यरुचेराद, “किञ्चेति, वन्तमामब्यापारेति यदि गभं तेनायमथेः, यदि वन्तमानव्यापारलप्रकारिका तच प्रतौतिः तडा

are यां शक्किमपेच्छय या लच्तणाभिधौयते ताभ्यां ग्र छ्चि-लच्तगाभ्यां Taal ust तदिरीधः saa च विभक्तितवेन agar आख्यातत्वेन भाव- माया लटलत्वेन tua शक्तिचयमिति न दोषावकाश्र इति वदन्ति |

'यन्नकाल इति यन्नत्वपका रकपतौतिप रत्वक्लागकाल इत्यथः, अन्यथा ापारत्वेन went शक्यतया असङ्कतेरिति, “यलवाचकं?, यल्नत्वेनेति Te । न चेवं तस्य॒ यतनरपदपर्य्यां यत्वापत्तिः, इवात्‌ अतिरिक्कवक्ेमानत्वा-

८९० तत्त्वचिन्तामणौ

श्राख्यातत्वात्‌ लिङ्ादिवत्‌^ ana val रुतेन फलानुक्लो व्यापारोधात्वथेः wrens स्येव तेन चेवः पचति रथोगच्छतीत्यव चेच-रथयोर्धात्व्- नुङ्लब्यापारवश्वप्रतौतेमुस्य रव प्रयोगः, Titers यल्नलाभोधात्वर्थेनाघेपादिति विक्कित््यनुकूलब्यापारस्य यनं विनानुपपन्तरिति गुरुमतमपास्तम्‌। पचतौत्यस्य पाकानुङ्गलयन्न-वक्तमानत्वस्या्रेपादलाभेनाख्याताषै- त्वात्‌ |

यत्तु रलकोशकारोक्तं धात्वघाव्यापारः आख्याता उत्पादना सा चोत्यादकता सेव भावना पचतौत्यादो state पाकमुत्पादयलोति विवरणात्‌ । धात्व- यौत्पादना च चेतनाचेतनयोरिति सवेबाख्यातप्रयो- गोमुख रव । यतते जानातौत्यादावपि wet च्रान-

शखणेव, परन्तु WRC GANA Tre भाते TAIT qUUdieaaa वत्तमानयन्नधौः afta म खारेवेति भावः |

"धाल्यंति, “wae श्रलुकूलव्यापार <a: श्रललाभादिति,

(९) ललिडाख्यातवदिति Ge |

fra ह्येवेति रवकारव्यवच्छेद्यं @ नातथाल्वाद्वा | ‘agafa, रखवकारव्यवच्छेदयं aroma तेव वन्तमागल्वादेस्तद थेत्वेऽप्यविशोधः, “UIA ta धात्वथेवावच्छेदकफलानुकूले-

श्ब्दास्यतुरौ यखष्डे AAAS: | TRL

मुत्पादयतौत्यथात्‌। न तु व्यापारोयन्नोवाख्याताथैः यतत इत्यादौ qua सति गौखत्वस्यान्धाय्त्वात्‌ अस्याताथैविवरणं करोत्यरथोऽ्युत्यादकतेव पाकं करोतौत्यादौ करोतौत्यस्योत्पादयतीति विवरणात्‌ । घटं करोतौत्यच ऊध उत्पत्तिरेवावगम्यते | AAV fa करोतौति सामान्येनोत्पादनाप्रश्रे पचतौति पाकोत्पादनाविशेषेणोल्तरमपि समश्सम्‌। चेव उत्पा- SAA WAT रवोत्पादना चनेणाम्बेति | आास्या- ताथ उत्पादनानन्वितेवोन्परेरुत्यत््यभावात्‌ । वल्तु- तस्तृत्पादयतोत्य् MAY श्वोत्पादना अ्तोऽनुत्यादन - पर धातूत्तरवत्तिन ्राख्यातस्यानन्यलभ्यतयोत्पादना वाच्या | पचतौत्यादो यन्नलाभः पाकादिना धात्वर्थे arena तूत्पादनामाकेण व्यभिचारादिति तदष्यत- रव ॒निरस्तम्‌। ventas यलनप्रतौतेयेन्न रखवा- MAMI तुत्पादकत्वमुपाधितया गौरवात्‌ पाकानुक्कलवत्तमानयन्नस्याक्टेपादिनाप्यलाभाच। ARG

व्यथः | यात्वथानुकूलब्यापारयोः कम्भधारय इत्यन्ये । “खअलामेनेति, यद्यपि शब्दानु स्थितेऽपि wa लडर्थवत्तंमामत्वान्वयस्तन्मते सम्भवो | न च प्रत्यया- चस्य प्ररृत्र्थान्वयनियमः, खाख्यातसह्यायामेव श्थभिचारात्‌ तथापि च्ागद्यकल्पनागौरवममिसन्धायेतदुक्तं । ननू तृपत्तिरादक्तणसम्बन्धः स a ततृखरूपात्मक रवेति तस्योत्प्तिरख्येवेख सचेराह, “वस्तुत दति, वाकायेत-

TAR त्चचिन्तामग्यै

ag चेषोजानातौच्छति यतत इत्यादौ wearers चे्स्व प्रतौयते न तुत्पादकत्वं अेतनेऽपि ्रानोत्‌- पादके ब्द-लिङ्गन्द्रियादौ जानातौत्यादिप्रयोग- प्रसङ्गात्‌ घट जानातोत्युक्ते घट त्रानवान्र वेति संश- यापे | अशेतनस्यापि श्रानोत्पादकत्वात्‌ | शन्दा- दिकं च्रापयतौति शानुभवोन तु जानातौतितस्मा- क्लाघवात्‌पचति-पच्यत्यपाश्यीदित्यषातौतानागतवन्त- मानयनप्रतौतेश्च यन ्रा्यातवाय्यस्तेन IAB TH मानत्वादिकमाष्यातेनाभिधौयते प्रकारान्तरेख तद्‌- लाभात्‌। जानातोच्छति यतते निद्रातौत्यच धात्वधै- रव यलादिशेषेणान्वेति यन्ादिमांशेव इत्यनुभवात्‌ । धात्वर्थे च यनादौ नाख्याताथेयल्नान्वयः | यनादिवि- षयकयल्नस्याभावात्‌ रथोगच्छतौत्यबास्याते व्यापार- लक्षणा तेन गत्यनुङ्खलब्यापारवक्वमाचं रथस्य प्रतौ-

यथपि aad शन्दानुपसापितेऽपि aa तदयवन्तेमानलाग्वयवः सम्भवो, भ च प्रत्यये एव प्रत्ययायेभ(ननियमः, श्राख्यातसह्लाया-

रव धातु-जिचोरत्पतिहेतुत्वाधं कतया agra तस्य तच्र शक्किरिति मावः। नु नागातौब्ादौ तचाप्यसङ्कतिरित्यत खार, “जानातौति, “uted Tafa विभक्घौनां प्रह्लल्येत्थादिग्यत्मत्तेरिति wa: | न चेवं भावमानन्वये खास्षा- aura स्यादिति वाच्यं । श्चरे वच्यमाणल्वात्‌ । वटस्य are,

शब्दाख्यतुरोमखब्डे खास्थातवादः | च

यते। अथ पाकानुज्खलेकरूतिकाखे पचतौतिवत्‌रते- रत्ययेऽगिमशृतेरनुत्पादे च मध्येऽष्पाष्ौत्पद्यतौति च स्यात्‌ । न च भ्रुवपदवत्‌रृतिप्रचयस्य waaay प्र्- यस्य ध्वंसे प्रागभावे वा अपाक्षौत्पश्यतौतिप्रयोग इति area रवं हि पचतौति म ata रकदा छतिप्रच- यस्यासश्वात्‌ | अथ बूत-भविष्यतोः छत्यभावनिरूष्यत्यं छतिकाओे च छत्यभावोनास्ति प्रतियोगिजातैयवत्य- भावस्यासश्जादिति चेत्‌, न प्रागभाव-प्रध्नंसयोः कति- विश्रेषप्रतियो गत्वेन afaarestay सश्चात्‌ तयोः सकल- छतिप्रतियोगिकत्वासम्भवात्‌। ननु फलायोगव्यव- feat रतिः शक्या अत खव पाकानुक्कलतण्डुलकऋय- काले पचतौति न प्रयोगः, वं चरमशछृतिकाखे पचति तत्प्रागभावकाले पश्यति तद्ध्वंसकाखे sroretfete मेव व्यभिचारात्‌, तथापि yas श्लानदयकश्पनागोरवममिषन्धा- यतदुक्र |

वस्तुतस्तु फलातुकूलब्यापारलसय कारकमाजसाधारण्यात्‌ कठं ल्ादिपरतोत्थवे चिव्यं । न च विगरेखलेन नियमः, avrenasta- प्रषङ्गादिव्यपि इष्टय |

“शत्यभावेति कतिसामान्वाभावेत्यथेः, भ्रागभावेति, श्रच तद्‌-

‘aafa, (छत्यमावेति छतिसामान्धाभावेत्यथेः । विद्यमानध्वंसप्रतियो गिल

wae विद्यमानप्रागमावप्रतियोगित्वं मविष्यत्वमिति न तयोः सामान्धामाव- 105

८88 तच्वचिन्तामडौ

मुखप्रयोगः aaa wets tre रेति चेत्‌, न, afe मध्येऽपि पश्यतौति स्यात्‌ तदा खरमषतेरनाग- तत्वात्‌, शवं व्था पारप्र्यस्याश्याताथेत्वे TAN वा मध्ये पश्यत्यपाश्यैदिति स्यात्‌ । उच्चते | यबाख्यात- aI प्रचये रकेकस्य व्तमानव्यवङारनिमिलत्वं तच तावतां श्व॑वैः प्रागभाव मूत-भविष्यट्व्यवहारः, म तु व्षमानव्यवडार निमितं किष्विदभावात्‌। चेतना- चेतनयोर्मोजन-गमनादौ तथेव प्रयोगात्‌ प्रयोगे सति सिमिज्तासुस्तरणात्‌ धातोराश्यातस्य वा पाकागुक्र शव्यापारवाचकत्ववादिभिरप्यनन्धगतिकतया तथेव खौकाराश। स्यादेतत्‌ चै चस्तण्डलं प्ति Seq पच्यते nage इत्यब कर्शरि कमेखि चास्यातायेसंख्धान्बया-

भयषामान्याभावादिति भावः । प्रारभ्पाकानुकूलङृतिप्रामभाव्‌- ध्यषयोर्यावन्तदुभथङूपतवेन चावन्तदुभयाभावव्याप्तदुभवसामान्वा- भावरूपलेन वा अतोतानगतप्रतोतिरपपाद्ा अनन्यगतिकता- दिति ara: |

निरूप्यलमित्याष, शप्रागमावेति, “श्ास्थावाथंति | ware सद्या- वाचकत्व रव मानाभावः प्रतोतेः geared ater: । au fate- गममाविरइः, प्रथमान्तादिकटं-कम्भादिवाचकपदं ferrerranratarest- दग्धौ खादाएवाख्यातं विनापि gta सद्योपस्यापनादिति, मेवं, चवर

UIT GATT: | २८९५

त्तु-कमसौ अपि यन इव लकारवाश्ये तेन वाष्य- गामिनौ सङ्खेतिनियमो भवति अन्धा आआधित्त- सद्चेयमाबाम्बये नियमो न स्यादिति वैयाकरणाः | TA TTT ART यब वाच्या तज कचा तदन्वयः प्रतीयते इति तदुपपन्तेः | कवेगैव सह्या क वाच्येति चेत्‌, कत्त क वाच्य इति तुल्यं । यज कर्तगता सद्या प्रतौयत शति चेत्‌, न, अन्धोग्धाञ्रयात्‌ arava ATA: तदतसद्याप्रतौत्या च तदाश्यतेति, यजाखातेन करेविवक्चा तज कर्ता वाच्य इति चेत्‌, न्‌, यथ arma frre तज सा वाच्येति

waft, wares खद्यावाचकले मानाभावः प्रतौतेः सुगिम्म्थंसद्खयेवो पपत्तेः । भ च विनिगमनगाविरहः, प्रथमान्त - कश्मे-क्बादिबोधकपदं विना च्राख्याताप्रयोगात्‌ । न च तिडन्त खममिग्याहारनियमः, तच Vat दण्डौल्यादावाश्यातेन विनापि Gf serene, मेवं, wR ATE caret वडल- rere आख्यातसद्धाश्रक्रिं विनागुपपन्नेरिति |

‘atta, कस्यचित्‌ ace कन्तां are: कस्यचित्‌ wala

wey इादौ सुत्वि मह्यथं वङत्वामाषेनास्यातवाच्यस्येव तस्याग्बयात्‌ । ^तेन वाच्येति, रकपदोपात्तत्वप्र्यासत्तेरन्सरकत्वात्‌ इति मावः । “कगतेति, सआतनेषदत्वारिकन्तु न प्रयोजकं पठत EMT खभिचारादिति। "कटं गतेति,

cad avaferntarat

quai wt कर्मापि म wat किन्तु axaagys, SA TACT इत्यस्वायम्थैः ARTE areata |

VATA सद्येयमाचसाकाहृगपि सद्धा भावना- ग्वयिनैवाग्बेति रकपदोपात्वप्रत्यासतेः | भावना अ aaa ge प्रातिपदिका्थमाकाह्कति न ठु कामे-करखाटि दितौयादिना तस्व व्धापारवश्वेनोप- fea: 1 अतर कर्माद्यपि न व्यापारमाकाङ्ूति । अतः प्रथमानिर्दिं्ेनैव भावनाग्वयः प्रातिपदिक- स्यापि क्रियाग्बयाये' व्यापाराकाह्कि्तत्वात्‌। शुडशा- fan चैवस्तण्डुलं vanes ant Sata पच्यते AS LAN कमं अतस्तव भावनान्वय इति TE न्बयोऽपि तथेव । age, “यं यं भावनानुधावति तं तं

नियमोऽनुशासनपारतनग्ब्यात्‌ लया वाच्यः सद्ावचनत्व एव सोऽ शाचवात्‌ WAM शक्णएयाप्येपपत्तेरिति भावः |

"एकपटेति, भावनया सदेति शेषः, श्रतिपदिकस्य' mfaafe- RIS, उभयाकाङ्खगयास्तम््त्वादिति भावः |

ओदनं पचतौत्ादि कम्भगतसङ्खया विवच्वायामसाध्विति मावः | “रुकपदेति, भावनया सहेति पेषः | “gafa, ae’ व्यापारानवबड- मिः । गमु श्चापारस्यो दे श्वत्वेन विषयत्वेऽपि aires तद्छलस्येव

शब्दाख्यतुरोयखद्हे आख्यातवादः | ८९७

सद्यापौति खितिरिति | स्यादेतत्‌ चैचस्तण्डलं प्- Ta waaay सम्भवति sara, चैचेख AWG: पच्यते इत्यब भावनान्वयस्तण्डलस्य न विष- खतया यल्नस्य विक्किच्यनुकङ्कलब्या पारविषयत्वात्‌ | fa- षयत्वेनाग्बये वा ae पचतोत्यचापि तर्ड्लस्य विषयत्वेन भावनाग्बय इति तद्गतैव सद्या स्वात्‌ नाश्रयतया तचादत्तशेचेऽपि म यनाग्बयः ठृतौयार्थयने- नावङ्डत्वात्‌ इत्यनम्वितेव तच भावना | अचेतने च भावनान्वयाभावात्‌ कथं सद्खान्वयनियम इति न, यननविशेष्ये wera, Pwd wate तण्डुलस्य कमन्वेनान्वयात्षण्डुलटत्तिफलजनकव्थापा- रजनकयलाश्रयश्चेव इति प्रतीयते इति स va विशे-

“शद्यापोति, श्राज्रितवतौति रषः । "तण्डुलमिति, हितोया- तस्तष्डुखटत्ति फलं तेन सममनुङ्कलव्या पारविशेषस्य wearer तष्छुखटन्तिफलानुकुलव्यापारोपथ्थितौ तेन seer तष्यनकतया यन्नोपस्धितिः तेन शद चेजान्वये तादृश्यल्नवां चेन इति प्रतीतिः, aways दतोयातः समवेतहृत्युपखितौ तया खद चेजान्बये Guenter रतिरूपख्िता तथा सड धाव्थव्यापारान्वये चेजसमवेतप्रयत्रजन्यव्यापारो पथि तिः जन्य-जनमकभावस्य सम्बन्धत्वात्‌ |

विषयता aa: सिडधदृत्तित्वादि त भिप्रेत्याह, "विषयत्वेनेति, 'नाश्यतयाः,

cage तत्वचिन्तामयौ

ष्यः। Maiq पच्यते age va चेवटततियनअन्ध- व्यापारजन्यफलाश्रयस्त सबलः प्रतौयते इति sere परम्यरया तर्डुल रव विशेष्यः | वच्च यद्यप्युभयचेव te: क्ता तरडलः कमं तथापि यनविशरष्वे way ग्बयः। अचेतनेऽपि रथोग्रामं गच्डतोत्यच aaah गमनफलजनकव्यापाराश्रयोरथः प्रतौयते, रथेन गम्यते ग्राम LIT रथटत्तिव्या पारजन्यफलाश्रयोग्राम- इति तचापि विशेष्ये सद्याम्बयः। न चैवं awe व्यापारस्य च fare agra नियामकमननुगत- मिति वाच्यम्‌। आष्याततात्यय्थैविषयस्य विशेष्ये

GS तादृग्रव्यापारेणाख्यातायंफलभागिलाग्वये तादृशव्यापार- TUAW तष्डुख दत्यन्वयः, एतश्च फलस Weary, यदा तु फथानुढुलब्यापार एव धालथंस्दा शआराख्रयतवमाचस्येव दितोयायेलं, तण्डुलाभित विक्िष्यसुक्रूखनया पारविषयकखनवां सेच- दति क्त खकारेण, चेजसमवेतृतिविषयविक्विश्यमुकूखव्यापार- विषया ager इति aerate प्रत्ययः, प्रत्ययाथेष्ठ परिगरेवतो विषयत्मा्रभिति वच्छते |

ATTA ATA, TTY WTA TT HST STITT

मावनन्वाबदतमुषव्यते, "तात्पय्यैविषयस्येति, स च wate लच्छोवेति म fastuzfa मावः | द्यपि fates थापारादेरुपि तथापौवराविष्रोखकातये

WTA GAAS: | CBE

सक्चाम्बयात्‌ स च यन्नोव्यापारो वा। Sq सुष्यत- इत्यव Gay न भावनाविश्यष्यः वृतौयाथावर्डत्वात्‌ | क्म च तथ नास्येवातोधात्वथं खव भावनाविशेष्यः फणत्वादिषयत्वादेति तच agra: | दिवचम-बहुव- चनयोस्तवासाधुत्वमेव | TEMA “MATEY THA नाभिधानस्य कल्पना | ARHAATTarasha साकाङ्केख

विपि एति aa) BITE Bawa aaa वा उपतिष्ठतां इभवथापि व्यापारोभवत्येव, यथाश्रुते इष्टसाधमल विरे wat शिदडाश्यातसद्ाबोधापन्तेरिति ध्येयं ।

भावनेति, wat भावलकारान्तधालर्थे, feta क्रान्ता

सति सात्तात्‌ परम्परया तद्िग्रष्यत्वं fated cae लडास्यातमभिपेत्ष लिढादौ च तत्तात्पय्यैविषयेशटसाधनत्वविष्ये धालधंयागादौ सह्यागन्या- दन्यदेव तदन्धयभियामकमनुसन्धेयं अलुगतन्तु तत्नियामकं चिन्यं, “रोति, रतश्च खापादावेकलप्रकारकप्रतोतिमभ्युपेल्ोक्वं । TET खपिकलवाने- कलवसंग्रयानुमवात्‌ न तच्च BHT, खत रुव खापस्य बत्वेऽप्येकवचन- Bq साधुत्वे TAT SATS: |

खाकाच्तेड' मावगासाकठश्चेय acupefatfs यावत्‌, 74 भनातोन्ादौ BMA स्यात्‌ तचाख्थाततात्पय्यैविषयभावगारेरगन्ब- यादिति चेत्‌, 4, aT वत्तेमानत्वादेरेवाख्थातत त्पग्धैविषयत्वा्षस्य च धालर्थाग्बयित्वे परम्परया चेजादेखदिरेव्यत्वादिल्याङः । `

“भावनेति, Geri मावलकारा्थे, feate क्ान्तादिपदोपस्याप्ये गत्‌- मिनल्मबसुपात्त इत्येके |

८४ ० तत्षचिग्ामनौ

arafefa:” ॥ इति । इदमेव च कलः queer ead यद्धावनाविगेष्यत्वे सति प्रथमान्तपदौप- wad न तु सद्यालिङ्गकानुमितिविषयत्वम्‌ अमु- मित्या सद्ेयमाक्गतत्वेन सङ्ाप्रतौतेः। ननु नामाथ भावनान्वयेऽपि न ana: प्रथमोपस्ितसह्याग्ब- येन तस्या निराकाह्कत्वात्‌। न अ प्रथमा न ART चिका किन्तु प्रयोगसाधुरिति वाच्यम्‌। चैष इदानीं Tsay केवलादपि रकत्वप्रतौतेः | अन्यथा प्रथमोप- सितस्य कक्त-कमौन्वये wen न तिङं इत्यपि कारुष्येतेति चेत्‌, न, waa fe सङ्खया प्रथमास्यातान्या-

दिपदोपस्ाणे गतमित्युभवमुपात्तमित्यथेः | “श्रन्ययेति यदि ब केवलं प्रथमाप्रयोग Tae, चन्द्रे ATE caret व्यमिषारं wz- तयोपेच्य नियमपच्वऽपि न दोष tare, ‘Una रोति, ‘ara

यतः प्रथमान्तपदोप्ाप्यत्वमत खव मावगाविग्नेष्यत्वमिवखचं cad |

'खमुमि्येति, ‘ana’ प्रतोतिप्रसङ्ादित्यथैः, कटे-कब्भादिविद्धेषः- लाभोन स्यादिति मावः। शएब्दानुपश्धितेनानग्वयापत्तिरिखपि ata । a चेति, श्वुडप्रातिपदिकाथं wa प्रथमाविधागादिति ara: | c areca fa जिमाग्रून्धाद पोतः, श्ुड्त्वन्तु द्दितौयादिवदग्वबप्रकारराहित्मिति ara | ममु तजाप्यसलोतिपदाध्याहार इति यदि त्रुयासवाह, न्येति, wi सति वेपरौलापन्तिरिति मावः। wR wey rest afin aati नियमपर्ेऽपि ग ete cere, ‘uaa हौति । बद्यपि सामागधिकरख्छं नेकसद्याभिधायकल्यमेव साध्याविशेषात्‌, नापि भिन्रपडलिनिमित्तकयोरे-

श्ब्दाख्यतुरौयखग्डे TAT: | ८8१

ममिधौयते समानाधिकरश्यानुरोधात्‌ यथा चैचोद्‌- SN, अन्यथा त्वमतेऽप्याख्यातेन बैचसङ्ाभिधा- नात्‌ प्रथमावाच्यसद्खान्वयथेबे न स्यात्‌ । भ्रोदन- कामः Wada त्वयाप्येषेव सोतिरवगन्तव्या तच कर्रवाच्यत्वादिति वश्यते । चथ कर्ताप्याद्यातवाच्यः ee प्वतौति समानाधिकर ण्यात्‌ अन्यथा नामाख्या- तयोभिन्नप्ररस्तिनिमित्तकत्वेऽप्येकच टत्यभावे सामा- नाधिकरण्यं न स्यादिति चेत्‌, न, ate: wae: पचति पच्यते तण्डुल इत्यादौ नाननोर्नामास्यातयोर्वा

भिकरण्मात्‌” उभयपदार्थाभेदादित्ययेः, अन्यथा भेदाग्वयय्यत्पन्तिः न 4 सुवन्न-तिडन्तयोरिति लडास्थातादौ न ufafe afi: किन्तु We एवेति भावः |

कच afe: कटेवाच्यत्वागभ्युपगमेन तदसिद्धेः, अतरवोभयपदाथोाभेदण्त- दिबप्ययक्कं, तथाप्यविभक्तयर्थादारकवि्रोषण-विग्रेग्यभावापन्नाथेत्वे सति विमक्तिमत्वं सामानाधिकरण्यं ce: परुष इत्यादो विमत्यथंदारेव विग्र मब-विग्ोश्यमावात्‌ त्च विभक्गयोरेकसद्याभिधायकल्वं विनानुपपन्नमित्यच तात्पष्यमित्याडः | | रुवं सति चन्द्रे कलङ्क इत्यादौ कथं सामानाधिकर खमिति चन्यं अन्यथा उमाभ्यामेक सह्यानमिधाने खाख्याताचंसद्यान्वये निराकाङ्सतवा- दिति मावः । ‘waa रतिरिति र्कसह्याभिधायकत्वेनेव सामागाधिकरख्ं न लेक suas, “अन्धे ति, इदमेव सामाकाधिकर्ख्यमित्धभिमानः | 106

य्‌ तत्वचिन्तामबौ |

शकसह्लावाचकत्वमेव fe शाब्दसामानाधिकरस्छं ज तु भिखप्ररततिनिमित्तस्येकणार्थे ृतिर्गौरवात्‌ ओदन कामः पचेतेत्यादौ व्यभिषाराश्च। विध्ाख्ातस्व fe छतिशक्तस्य नामसामानाधिकर ण्यं तयो रेकसङ्ाभि- धायकत्वात्‌ न त्वेककटेवाचकत्वेन । तथापि कतुर्बा- GA तस्येष्टसाधनत्वबोधने अप्ररस्िसतस्वासाध्यत्वात्‌ | योग्यतया anit faq afafara पके पाक विषयतो बेष्टसाधनतान्बये कर्तुरनन्बयादःप्रतौते् नाभिषेयत्वम्‌। waite पाकयन्नवानिति विवर्‌ खात्‌ कर्ता वाच्य इति चेत्‌, न, इन्दादिसमासस्व faneu विवरणेऽपि feared शक्तचभावेन व्यभिचा- रात्‌ कर्तरन्यलम्यत्वेना वाच्यत्वस्थितौ विवर खस्य तात्य-

‘aw “पाक विषथकृताविति सिद्धान्तभेदेन awry इषटवाधम- aman खगेकाम इत्यन्वये ्यत्पत्तिविरहः एकल्ञार्थान्वयमपर- ward बोधयिला तदिशिष्टापरपदायेबोधनेऽखामश्यात्‌, दितोधेऽपि तथा पदायः पदार्थेनान्वेतौति श्यत्पन्तेरिति दूषणं स्कुटलाजोक्र- मित्यव धेयं | afar विदशति, (विधोति, (तस्येति रकपदोपात्तत्वपतसासत्तेरिग्धके,

छतमेङधसाधनताद्ान प्रवत्तकत्वमतेगेद, Wa पाकविषबकङ्कताविति मतमे दे, अनन्व मादिति, रकाथंग्धयमिल्यादिग्युत्पत्तेरिति मावः । “aaa:

प्रब्दाख्यतुरोयखण्छे VAI: | च

SATA TRA कलृशक्तिथममूखत्वादा । TET: Vea यल्लवतः शक्यत्वे wea विषयत्वेन साध्यत्येन बा छतावन्वयो न स्यादितरपदाथैविगेषख- तयोपरख्िते पदार्थेकरेशे इतरपदा्थस्यानम्बयात्‌ | राजपुरुषमानयेत्धच राच्च इवानयने पदार्थे पादार्था- are व्यत्पत्तितिडत्वात्‌ | यनस्याख्रयाग्बितत्वेमोप- शितस्येतरानाशाङ्त्वात्‌ | पाक-यनवतोरग्बये च यल- वत्साध्यः पाकः पाकजनको यल्लवानिति st: स्यात्‌ न तु पाक-यलयोविषय-विषयिभावधीः। पाककर्ता गूत्यचापि न पाकस्य शतावभ्वयधौः कतेरपदा्थ- त्वात्‌ । किन्तु waa: पाकजनक इति प्रतीतिः। अतशर्वापचत्धपि पाचकपद्प्रयो गात्‌ वशः रतियो- ग्बता वाच्येति निरस्तम्‌ | पाकस्य छतावनन्वयप्रसङ्गा- दिति तच पाचकपदं गौखमेव । ननु कल-कर्मणौ

wed Sue मातेत्यादयौ at गतिः, तजाबन्यमतिकतया एक- देभाग्वथस्मेकारात्‌ पदार्थाग्बये दम्भवति तदैकदेशाग्यच्याभा- वादिति युत्पन्तेः, पद विगेषे चान्वये अरमन्यगतिकलादिति ara: | पाचकपद्‌” न॒व एपदमित्थयेः, पाचकपदवाक्यवसिद्धाम्तमा-

खेति, पदार्थेकदेग्रल्वादिवपि बोध्यं । "वस्तुत इति, पदार्थान्वय सम्भवति ग Statues are: Sry aR चागन्धगतिकतया रकदे-

८88 लच्चचिन्तामणौ

खकारवाश्ये तेनाभिदहिते क्तरि क्मखि चानमि- हिताधिकायेया करतै-कमेविभक्तिने भवति किन्तु प्रथत्रैव wate तयोरनभिधाने अ ite प्ति तण्डलः Ve: wea अादेनमित्याच्चपि स्वादिति चेत्‌, न, कल्-कमेगतसद्धाभिधानानभिभानाभ्यामे- वाहितामभिदहितकार्य्योपपत्तेः ताहश्प्रयोगस्यासाधु- त्वाच्च | साधुत्वे हि सत्थसुशासनं न त्वसुशासनानुरो- चेम साधुत्वम्‌ ग्रामगामादौ साधुत्वापततेः |

aaa सुपः प्ररूत्यथेगतसवाथेस्याबोधकत्वं चित्य प्रहतयन्धावतारात्‌, यदुक्तं HEA, “पाकन्तु पचिरेवाह कर्तारं WAT: | पाकयुक्रः पुमान्‌ कत्ता वाच्यो नेकस्य qatar” ॥ दति, तजापि ufafe a शक्रिः किन्तु छतिमाजे खमवायः aaa इति मतं प्रते, कर्नौरूपवाश्यते शतियोग्य एव eer पचति- पाशकपदश्य गौणलानुपपन्तेरिति wea । "नवौनतोद्धावनं अरखरष-

श्ान्वय इति ata: | 'पाचकपदमिति, यद्यपि परचत्पि पाकपदप्रगोगो ब स्यात्‌ पाकस्य शतावगन्बयात्‌ धभ्भिोऽपि wuts पदार्थेकदेगरत्वात्‌ | यदि तन्न यौगिकं किन्तु रूपमेव यदिवा योग्यतया र्कटेश्ेनाप्यन्धयः वदा योग्यता्रक्छतेऽपि तुल्य, तथापि गौरवान्र योग्यता शक्ेतपचत्पि पाचचकपदं गौणमिति भावः। धम्भिणि म शक्तिः किन्तु छतिमाचे समवायः संसर्ग इति मतेनेदमिव्यन्ये। श्यामगामादाविति, कम्भख्नितनुश्यासबसख

asita arafefa ara | ‘TATA वदनन्त सामग्यमावादेव wane

ग्रब्दाख्यतु रौ यखद्दे खाश्यातवादः | ८९५

तिङः प्रथमान्तपदाथगतसड्याबोधकत्वमिति व्यत्प- सिरेव ब्यत्पत्तिश्च तत्छभावत्वं तञ्च फलोन्नेयम्‌ । प्रथमान्तपदाथैः कत्ता कमे वा। Wawa Vay सुष्यते इत्यब प्रथमान्तपदाभावान्न MHA! | न ख धात्वर्थे agrees, स्वापस्य fea-agesta feaqa-agee- नयोरभावात्सुष्यत इत्येव प्रयोगः स्यात्‌। Wawsy स्वापमाज्रावगमात्‌ आश्याताथेयन-सञ्यो रनन्बये आख्यातं warn’ साध्विति fae विना धातोः केवलस्यासाधुत्वात्‌ । अतो न ETAT ay कमणो लकार वाच्ये। वयन्तु Far) Faq पश्यते AWG: रथेन गम्यते प्राम इत्यब तण्डल-ग्रामौ कमेणौ प्रतौयेते af च तयोः परसम्बेतक्ियाफ- लश्णा लित्वं कमेत्वं तञ्चाखातवाच्यमेव | awe पच- areas दितौैयात इवान्यतः कमेत्वालामात्‌। तस्मा- माविष्कन्ते, तदौजन्तु खामग्यभावादेव फलाभावे सम्भवति म सभाव एव मूलं सका खुच्छेदापत्तः क्वान्तादिपदे यमिचारघेति। "कद्वेलवत्‌ कष्मवमपौति शतिवदाश्रयल मपौत्यथेः । पूव्यैज समवा- यसय संसगेलादुन्षर् परसमबेतव्यापार-फलादौनां पदाग्तरखम्य-

सम्भवति ग खभावावलम्बनं सह कार्य च्छेदापत्तः क्ान्तादिषदे यभिचार- खेति । (परेति, चे बोगण्छतौखच् गमगकियाफलस्योत्तरदेश्रसं योमस्य चैज- ऽपि सत्वादतिद्यात्तिवारखाय । यदयप्येतदात्मानं | sierra,

sed avafaartaat

त्कैत्ववतवर्मत्वमपि SATA S तदमिखोः TH RAE रव लाभादिति ।

इति श्रीमद्गङ्गेशोपाथ्यायविर शिते तश्वचिन्तामखौ शब्दाख्यतुरोय खण्डे श्राख्यातवादः ।

लवात्‌ अगन्धशन्वद्टेव waren) ‘fetta caw हितौवादा-

वप्याभितल्लादिमाजश्येव ASIA WIS तच पदाकरखभ्बला-

दिति ara: |

इति ओजथदेव मिश्रविरखिते तच्चिन्भामण्छाशीके were त्रोयखष्डाखोके भ्राख्धातवादाशओोकः |

[ga

तथापि करणव्यापारस्य विषयत्वादिकं तद्गोध्यं । wewatefa इतिव- दित्थं, खमवायस्य संसगंतवात्‌, "कम्भत्वमपोवि। द्यपि वा्वा्थवया ages we वधापि सत्रकारकप्रतोतिमष्युपे्ोक्तं | वस्तुतस्तु Te पथ्यते वसुस cen चेचरत्ियन्ननन्धस्धापारणन्धफला्यस्तद्यल इति परवौतेः दतोयातः समवेवद्लुपद्डितौ धातुना मारस्य ENE संसबंरूबतया चोपश्ितावन्धलभ्यतया विशिष्टे म शक्तिः किक्वनन्धलभ्यतया पलाश्रवत्व- ara, यदि च फलावच्छिद्नव्यापार णव धालयस्तदाश्यत्वमा्र णव, दितगैयायौऽप्येवदेव wat पचतोत तश्डलढत्तिफलजनकखापारजगक- earera इति पतोतेरलणाप्यक्वरौतया तन्भाचस्सेवागम्धलभ्यत्वादिति वदन्ति |

we श्थाश्यत्वमपि सं सगे श्वेति an, तत्मरकारकत्वस्वागुमवचिडधत्वा- fafa | इति cate |

WTA धातुवादः | ८8७

अथ धातुवाद |

wet: फलमिति मख्डनाचार्य्याः, तथा fe पच्धर्थाविङ्कित्तिर्लाघवान्न तु तत्फलकोव्यापारोऽधःस- न्तापनादिर्गोरवात्‌ गमेरु्षरसंयोगः पतेरधः संयोगः त्वलेर्विंभागोऽर्थोन तु तत्‌फलजनकः स्यन्दः | इन्तेरपि मरखमथैः न तु तत्फलजनकोव्यापारः खज़्ानिधा- तादिः गौरवात्‌ | यजत्यर्थोऽपि देवतोटेष्छकत्यागफलं SANT खव । अहात्यथेल्यागफलं AAG: | ददा- त्यथैः सम्मदानसखौकारपुवेकत्याग फलं स्वस्य खत्दध्वं सः परस्वत्वं वा न तु तत्तत्‌ फलकत्यागो MCAT | न चेवं व्धापारविगमे फलद णायां पचलि-गच्डति-ददातीत्या- दिप्रयोगः ara त्वपाक्षोदित्यादिः व्थापारकाखे च aunt न स्यादिति awa धात्वर्थानुकुल- व्धापारवनमानत्वमाख्याता्थैः तेन व्यापारकाखे पषच- तौत्यादि भवति न तु व्यापारविगमे। नच स्यन्द अन्यसंयोग-विभागाश्रयत्वेनाकाशो गच्छति पतति aaa स्यात्‌ विनश्चद्वस्ये कमखि ख न स्यात्‌

प्रसक्काद्‌] इ, ‘wae दति, “विनश्चदवद्य दति परलाजनक इत्यथैः,

८७८ त्चचिन्तामलौ

संयोग-विभागाद्यभावादिति ama व्यापारवति व्यापारकाखे आश्यातप्रयोगात्‌ । नन्वेवं भात्वथेन्वेन फलं क्रिया तथाच तण्डुलं पचतौत्यादौ aware: कमेतापि न स्यादिक्तित्यादिरूपक्रियाजन्यफलशलि- त्वाभावादिति चेत्‌, न, परसमवेतव्यापारफलशलित्वं कम्मेत्वं स च व्यापारोधात्वथं अख्यातार्थोबेत्युभयथापि परसमवेतव्यापारफणश्टासिनस्तण्डलादेः ai fa- किन्यसुत्पादे ब्यापारकाले पाकोवनंत इत्यच पाकषदे व्यापारलसछषणा लाघवेन fafa: waaay | जाना- तौष्छ्ति-यतते-विद्यते-तिष्टतौत्यादो त्तानेच्छा-प्रयन- सन्ता-गतिनिदटत्तिरेव धात्वथेः, न न्नानादिफलं न वा न्ानायनुक्गलोग्यापारः ज्नानादिमश्वमाचप्रतौतेरिति। अचोच्यते। श्रोदनकामः waa विधिप्रत्ययेन धात्वर्थे प्ररत्त्यथं छतिसाध्यत्वमिष्टसाधनत्वश्च योध्यते | न च we विक्तित्यादावोदनसाधनत्वं न वा wa gett: सम्भवति, उपायमरत्वा फलस्य साक्षात्‌ छत्या साभयितुमश्क्षत्वात्‌ उपायशृतिसाध्यमेव fe फलं न

शापारवतोति फलखरूपयोग्यव्यापारवतौत्येः, “शास्य तेति wereara- अधः, “परेति | गन्वेवं ढकातृपद' पततोचादो डच्वादेरुपि कम्भत्वापततिः, यदि च धालधंतावच्छेदकलवं पलविग्रेषकं तदा प्रछतेप्यसङ्तिरिति चेत्‌, तस्य कम्मेत्ेऽपि तदा वचापादागविभक्तेरेव साधुत्वादि खाः |

ग्ब्दाख्यतुरौयखद्छे Beyaz: | eee

तु तदन्यकतिसाध्यम्‌ उपायकृतित wa aferacy:- सन्तापनादेः छतिसाध्येष्टसाधनत्वं विना विक्किच्यर्थ- AVENE | उपाय रवाधःसन्तापनादिरव्यापारः प्रद- स्िविषयत्वात्‌ छतिसाध्यत्वेनेष्टसापनत्वेन ख विधिप्र- व्ययेन बोध्यत इति फलानुकलोव्यापार रव धात्वर्थः sara छतिसाध्यत्वन्नानं प्रवर्षकमिति सत्यं किन्तु विभिबोधितफललतिसाध्यत्वेन तदू पायक्ृतिसा- श्यत्वमाश्िप्यते तेन विना तदनुपपक्तेरिति चेत्‌, न, व्यवहारातरत्तिजनके sia विभिप्रत्ययस्य शक्षिग्रहात्‌ प्रहत्िताक्षादुपपादकविषयत्वात्कल्यनायाः | शवं य-

अरय धाठतुवादालोकः। —e@ewr एवं पचतोत्यच wat बिद्धाकगतिः werafeqe व्यापा- Tea प्रतोतेरव्याग्तेकेनापि फलेनावच्छिशन एव व्यापारो west

वस्तुतः TS धात्वफलपरमिदोवः, “सत्तेति सत्तासहिता मति- जिदत्तिरिति मध्यपदलोपौ समासः, खन्या बङवचननधैसकलिद्धतान्ध- वरापन्तेरिवि, व्यवहारादिति, प्रटचिहेतुतयोपायगोचरछतिसाध्थताच्चा- म्येवो पर्ित्ाव्‌ तेव विधिपर्यस्य श्क्तिकल्पगं तसैव साक्तादुपपा- दकल्वादिति wa: | न तु लाघवात्‌ तस्येव साच्तादुपरपादकत्वादिति ara: | मनु लाघवात्‌ Waa wera व्यवसिते पचेतेत्यादौ श्चापारणच्छयाखु Sarat रथोगच्छतोखादौ qd tees स्यात्‌, यदि च

107

५० तत्चचिन्भामयौ

जि-गमि-पि-अहोति-ददातौनामपि व्यापार श्व TSE पले प्रत्त्यसम्भवात्‌ | तच पच्यथंाऽधःसन्ताय- नमेव तश्च रूप-रस-गन्ध-स्यशपराटत्तिफलाविनामूतं, अधःसन्ताप्ने च जतिबिशेषोरूपादिपरादज्िजनक- ताक्च्छेदकोऽवश्यं WS | WAN फलाचैमषःसन्ता-

TB, अतएव त्यजि-गम्यो विगरेषः waar ae शयोम- विभागोभयजनकतायामपि तदुभयफलजनकलाप्रतिषन्धाने कमे

लाघवेन यनत्नार्थत्वसिद्धौ तच gat वदा प्रज्ठतेऽपि तुल्यं । fads कार्या - न्वितच्यत्पत्तिरपि स्यात्‌, aft च शाख्यातत्वेनास्थातवाश्च खव व्ापारसव विधित्वेन ace: छतिसाध्येटसाधमत्वमेकपदोपात्तत्वपत्यासत्तेः न्येतु | यदि च तस्य यत्रार्थश्तदा amen छतिनिषेषटसाधनत्वविधिपश्त दौषप्रसङ्ोऽपि नेति, मेवं, फलस्य wade स्पन्दजन्धसंयो गाद्याञ्मतया ग्रामाकाश्ादिकं गमनवदित्धादिप्रतोतेदुर्व्वारत्वात्‌ तथाच गौरुवमपि eral प्रामापिकत्वादिति, Sat चिन्त्यं weld तथापि पच्यादौ फलमेव धाल्थो- se at सशाधवबाधकाभावात्‌ | ब चोक्त्या AMV ATG तथात्वकल्यगात्‌ खअधापि तथेति are । जानातौलादौ faxes तथात्वापत्तेः। यदि च तस्चद्धातमै तत्तद श्रक्षिमेदादच बाधकान्न वधा तदा प्रछछतेऽपि तुयं । wed ब्यापारकाले पचतौति न स्यात्‌ । न च श्यापार- अस्याताथेः पूर््वोक्तयुत्या तस्य यन्नाथेत्वादिति चेत्‌, ग, छतेरपि तदा SM तामादाय तत्‌प्रयोगसम्भवात्‌ ALU यापारलद्कया तथालात्‌ a प्राक्‌ यत्रविगमदश्ायामित्यादि। नु ब्यापरारशक्छौ फलवहिर्माकः ` वदन्धतरमाचश्क्यत्वे कथं लाधवं फलतव-दथापारत्वयोरुपाधित्वेनाविश्येषादिति,

मेवं, परलावच्छिन्रस्येव व्या पारस्य त्वया धात्वधंतवेगम्यपगन्त्यत्वात्‌ qT

श्ब्दास्यतुरोबखण्डे धालुबादः। CUR

gage: च्चापारस्याख्यालवाच्यत्वेऽपि fara aed | wad च फलं न विशेषणं न area खोकेऽधःसन्तापनविश्रेषस्य रूपादिपराटच्वव्वभिन्रा- रेख ॒व्यावतत्यीभावात्‌। बेरदेऽधःसन्तापनमाषं पाक- पदार्थः awe अपयेदित्यादो फलाभावात्‌। अस्तु धोपलछखं रूपादि पराहटसियोग्याधःसन्तापनं पाकप-

माजवाचकयोख्ठयोः प्ायतापत्तेः । अतएव ately ated त्यज अलसंयोगे फले प्रोचणपदार्थेकदे शल मित्या शच्च उपद्ण-

afe-anegt प्यायत्वापत्तेः पलांप्स्यापि प्रतौतेख । रुतेन गमनल-द्ागं- कसमत्वयोर्मेदाप्न पर्वयायतेखपास्तं। ग च संयोग-विमामादिषलब्यावा- wean तदवच्छिब्त्वेग न प्कषत्वमिव्ययिमसन्यविरोधच दति कथ्यं । ऋव्यावन्षेकतया व्ापारविेषणो भूतस्य म शक्यत्वं किञ्चित्‌ परं जयकतया श्रकधश्चान विषयत्वेन फलमपि शकछमेवेति cetera । त्रौ दोन्‌ प्रो ्ततोयच cea न प्रोच्तखमदायेतवमिति umes atten: दिवमाभेयश्कौ । न च पचतोत्यच फलानुकूब्या पारानुकूलत्वेनाखयाताये gaat धात्व इति वाच्यं । फशानुकूलत्वेगेव वस्य gate तदसिद्धेः qa प्रतोतिबलादेव auefsst छक्तन्धायामुसरणागुपप्तेः लच्तणया तादृष्प्रतोक्खपपततश्धेति ग fated व्यावत्तैकं । अधमसन्तापनविरेषस्य फशाव्यमिचारात्‌ गोपलच्तणं श्रङ्काविति शेषः, उपरन्नकतया Waa विकवयत्वेन प्स्यापि weg व्यापारे तु तस्यो पलच्तयत्वमेव ययाद्चति- nia विषयतया विरेषलाध्ये चोपलच्चणभिदक्तमाकरे | खक श्रक्तिसम्भवे श्रक्छिदयकल्यममयन्घ त are, ‘wey वेति, “बोग्यता चेति, स्ट कार

TUR avaferntarat

दाथः याग्बता ख सन्तापने छष्छलादावप्यस्ति | गमेः स्यन्दविश्रेष खव वाश्योन व्रु्तरदेशसंयोगञनक- त्वेन स्यन्दस्य वाच्यता सवेस्यन्दानां तथात्वेन व्धाव- waar | स्यन्दे च विशेषः संयोग-विभागजनक- तावष्छेदकः सवेसिडध रव । त्यजेश्च कममाषं शकं न तु पुबेदेश्वविभागफलककमत्वेन wad सवेकमखां तथात्वेन व्यावन्याभावात्‌ | त्यजतौतिप्रयोगे च तद्‌- बुहि्निमित्तं। पतत्यथऽपि कमेविशरेष शव गुरुतवा- समवायिकारणप्रयोज्याधःसंयोगफलजनकः, फलन्तु ` कर्मविशेषपरि चायकमाचम्‌ | यजति-ददाति-जुहोतौ- नामिदं न ममेत्यादितलत्सङ्कल्यविेषपवस्याग ख ` ary: weet च विशेषस्तु तत्तदिभेषरृतस्तस्त्‌- पालविगेषजनकतावच्छेदको मानसप्रत्यक्सिद्ग शव न विरहात्‌ फलानुत्पादेऽपि भ योग्यताहानिरिति लोक-वेदयोरेकेव aie ¦ रिति मावः। स्यन्दविरेभोगमनगत्वालिङ्कित care, aa माबमाह, | “सन्दे चेति । नन लिति, विमागरूपपलस्य frites न werd: | कथयमेतदत अह, Tata व्यावस्षैकतया विद्येषरत्वाभावादि वः | wea ad तस्य प्रतौतिर््ित are, (्जतौति, उपरञ्मकतया वस्यापि we ल्वादिति मावः | रतश्च फलांश प्रतो्यवद्हम्भेन व्याख्यातं |

केचित्त वतुप्तौतिरसिद्धेव “गमेः स्यन्दविग्रेष शत्थादि्र-चखरसेब

name कम्म॑लव्याप्यसामान्धमिति लौलावतौखरसेन च गममत्व-स्यन्दत्वबो- दादेव गोक्कपग्धायत्वभिति तेन Sta थापार मामेव werd Tas |

प्ब्दाख्यतुरीयखद्डे धातुवादः | ८५३

तु तन्तत्‌ फलजनकसङ्कल्यविशेषे शक्तिः गोरवात्‌। देव- लोरेश्यकस्वखत्वध्वंसफलकत्या गत्वं सम्मदानस्वौकरण- युवेकस्वत्वध्व॑ स-पर स्त्वा पत्तिफलजनकत्यागन्वं देवतो- देश्यकप्रछेपफलकत्यागत्वश्च तभ्नत्सङ्ल्पविगेषपरिचा- यकमाचमिति |

इति श्रौमद्गङ्गेशोपाथ्यायविर चिते तच्चचिन्तामणौ शब्दा स्यतुरोयखण्डे धातुवाद्‌ः |

तथा समाडितमिद्येका, श्न्या च व्यापार एव वाच्यः श्रश्रक्षस्यापि फलस्य waa anna विनिगमकं फलोपथितिः दितौया- रित श्राष्यातादितश्च कचिदिति | दरति महामहोपाध्यायताकिकचुडामणिश्रौजयदेवभिशरप्रकाथिते `श्र्द्‌ चिन्तामण्याश्लोके धातुवादटालोकः |

तन्तव्नातिपरिचायकमाह, देवतेति, ग च देवतादानातिद्याकति,, त तस्य देवताखत्स्यो देश्यत्वाव्‌ ta: खलत्वध्वं सयेवोरेश्यत्वात्‌ ware arias va किन्तु जुदोतिप्रयोगे प्र्तेपधौनिमित्तं । 'सब्यदानेति, रवश्च खोकर डखलोयव्यागकरवममिपरेय न दानसिदिः किन्तृत्‌सगंमाचं, खतण्व पस्करिणोजलादे सत्सगेमाचरं म तु दागमतर्व शिवाय गां दद्यादिव्यादावपि ग दानमपि qaqa, रवं श्नाडादावपि सब्मदानसौकरणामावादिति मावः इति aga: । इति प्रकाधः।

८५४ तक््वचिन्तामणो

अथ उपसगेवादः | व

उपसर्गास्तु MAA न वाचकाः। योतकत्व्च धातोरथैविशेषे तान्पयग्राहकत्वं तदृपसन्दानेन तच आक्तिवा न तु धात्व्थाभिधायकत्वं पौनरुक्तापत्तेः | ननु प्रजयतीत्यादौ प्रकषस्य विजयते इत्यादावतिश्च- यस्य भ्रभ्यागच्छतौत्यादावाभिमुख-सामौप्ययोः Wat तावुपसर्गान्वय-व्यतिरेकानुविधानात्‌ पदान्तरवदच्ा- पि शक्तिः। नच प्रतिष्ठत इत्यव गतिधौने खात्‌ प्रशब्दस्य प्रकषेवाचित्वेनातिशटयेन गमनार्थौ- प्रसङ्गादिति वाच्यम्‌ | तच प्रशब्दस्य धात्वथावरूडा्ै- त्वात्‌ तच्च गमनमेव । धातोरिव तस्याप्यनेका्थैत्वात्‌ | न च धातोः साधैकत्वं कृप्तमतस्तबानेकाथैता FAT उपसगे तु नैवमिति वाच्यम्‌। धात्रनां बहुत्वान्न प्रकषै-

अय उपसगेवादालोकः |

ननम

श्रोत्तरसख्लेमेति, एतच गमनलप्रकारकप्रतौति दानो ।

wage, उपसर्मास्विति, aq arafate शक्छिर्धातोरिवि te: | शधातोस्विति, न चेवं aardash प्रकर्मार्थमादाय प्रतिद्धत-

श्ब्दाख्यतुरौ यखद्े उपसग॑वादः | ९८५५

वाचित्वं गोरवात्‌ किन्तु प्रशब्दस्येकस्येति. तस्यापि सार्थकत्वात्‌ | धातोरनेकाथेत्वं at तदभियुक्रनीप- सगेस्येति चेत्‌. न, तहि धातोनानार्थत्वे उपसर्गानु- विधानमथैविश्रेषे न स्यात्‌ अरक्षादिपदे तथा दश- नात्‌। उपसगेस्यापि weed धात्वनुविधानं न स्यादिति चेत्‌, म, ayer तच्च तद्नुविधानं तेन विना प्रयोगाभावात्‌ न तु La | UTA शक्तावेव तदपे- सेति वैषम्यम्‌ | अथ प्रजयत्यभ्यागच्छतौत्यादौ सामा- न्यवाचकाडातोरेव प्रकषं-सामौष्यादिविशिष्टस्य विश्रे- षस्योपस्थितिः। तात्पथेग्राहकत्वमाषमुपसर्गाणामिति चेत्‌, न, प्रकर्षदेविशेषस्या शवधत्वेन तच लक्षणायां युगपद्टत्तिदयापननेः | रतेनाभ्यागच्छतीत्यादो सामगै- प्यादिविशिष्टधात्वथंप्रतौतेर्वाचकत्वमुपसगाशां, प्रति- छत इत्यादौ धातोरेव TAA awa

zal स्धितिप्रकषेधौख स्यादिति वाचं । ep गतावेवा- गादितात्र्ैव तच तस्यासाधुत्वात्‌ तत्र्ग्थामावेनेव तदबो धकत्वादा । “तेन विनेति, यद्य्यकुम्भमिद्ादौ धातुं विनापि ततृप्रयोगः तथापि वदतिरिक्ष- wa धातोः प्रागेव तत्साधुल्मिति मावः । शधातोस्विति, अोपसन्दानिक- श्रङठेख्वयाङ्लोकारात्‌ |

"सामान्येति, प्रज्ञदजयस्याप्रि अयत्वादिति भावः। wd saaag तस्य धीः eaifeaa are, प्रकर्षादेरिति, “शाख्यातस्येति । यद्यपि

८५६ तत्वचिन्तामणौ

प्रशब्दः | अन्था धातूपसर्गा्थैयोविरोधेनान्वयानुष- पन्ते. | शवं यच धातूपसगंयो विंरोधस्तच योतकत्व- मन्यच वाखकत्वमिति मतमपास्तम्‌। अगमनविरोभि- गमनस्यैव प्रश्ब्दाथैत्वात्‌। अचोच्यते। आख्यातस्य धात्वर्थेन सह खार्थाम्बययोधकत्वमतः प्रतिष्ठत इत्यथ गमनं UTA णव । प्रश्ब्दा्थेत्वे भावनाग्बयो न खात्‌ प्ररुति-प्रत्यययोः सम्भूयान्वयबोध कत्वनियमात्‌ | TTT प्रोत्चरस्थत्वेन गमने शक्तिरिति प्रशब्दः शक्ततावच्छे द्को न शक्त इत्यौपसन्दानिकौ शक्तिरेव दयोतकत्वम्‌ | पञऽपि नाग्यातुपपत्तिः विभिष्टस्याचैलादिति । न चेवं ठज्निदव-

(९) उपसर्म-धात्वंयोः विसोधेगानग्वयापत्तेरिति we |

ayaa Baar तद चस्य धात्वर्थाग्वयनियमस्तथाषि वदि- चि्टवेस्तदन्ययोऽख्छेवेति भावः। “पश्ब्दार्यत्व इति, Taw wane: प्रकारकपरतौतिदाष्छौनोक्ं | यदि च गमनामावविरोधित्प्रकारिका det ममनामावधातुः प्रशब्दविरोधित्वमाहेति वदिभ्िटधात्व्थाग्वयोमावनायां मवयिवेति | वस्तुसत प्रकरषविधिखटधात्वधं ईव विसोधित्वविश्ि्धबमबामावि मावमाग्वयः स्यात्‌ तयैव gaat, न तु धालवधेविधिे प्रब्द तथा च गमनलत्वप्रकारिकेव धौः, Tawa तदुपेच्य चिङधवदुक्कवान्‌ ‘war घालधं- zafa, ‘wedi, ग च aut वथा नियमः, Tera afeae- त्वेऽपि सम्मृयान्बयवो घकलगमस्य तस्य सामान्धपिषयल्वात्‌ | aa मकस घाल्च॑त्वे तिष्धतोत्च्ापि गममधौप्रसङ्कः इव्त ary, “रखवष्ेति, वथा इ

TRIAS उपसगेवादः। ८५७

प्रकर्षाभिमुस्यसामौप्यारेरुपसर्गवाच्यत्वेऽपि afefire- धात्वर्थाम्वयः सम्भवत्येव भावनाया Wea पचतीत्य- चोदमनविषयकपाकाम्बयवदिति यद्यपि | तथापि उप- wig शक्ततावच्छेद्‌ कत्वं न शक्तत्वं गौरवात्‌ तथाच प्रोत्रजित्वेन ween शक्तिः । va हि कत्तविशेष्य- अक्तेविशेषणविषयत्वमाचं कर्ष्यते अन्धथा तु शक्तय - न्तरमेव । न चेवं जिपवप्रत्वेन ata शक्तिर स्विति वाश्छम्‌। भधात्ववाच्यत्वे भावनानन्वयप्रसङ्गात्‌ प्रतिष्ठत- इत्धच्ोपसगेस्य शक्तय वष्छेद कत्वमाचकल्यनाञ्च। अथवा `

तच ॒शशङ्कतावष्छेदकत्वकल्यगादन्यत्रापि तथा रक निणौँतश्रास्नाचं इति न्यायादिति मावः | तदेवा, तथापौति |

very प्रोत्तरजितवादिकं न ग्क्रतावष्छेदकं गौरवात्‌ किन्तु भिवा- दिकमेव उपसर्गाणां वात्पय्यंय्राह कत्वमाव' तदेव च तेषां द्योतकत्वं । म चेवं केवखधातोरपि वतृप्र्यापत्तिः, केवलस्य तथाप्रस्तुतत्वािति वदन्ति |

मनु श्त्रधन्तरकर्पमं तुल्यमेव तथा च ORSINI द्या Gaede खध्विति वत्रेवोपसर्गस्य श्रक्तिरसश्वि्त-शाह, “रवं होति, "न चैवमिति, तथेव विनिगमनाविरदादयं इयमेव wa ग त्वेकमवच्छेदकं न्यथा घटादि- पदेऽपि तथा स्यादिति भावः। Sutfafa, घटादिपदे तु विनिगमकामावा- दाजुपू्बौं विध्िष्टसकलवणं रव श्रक्षिरिति मावः । ag तथापि श्त्न्तर- मेव गशक्छतावश्ेदक-श्र क्धतावच्छेदकयो मंदे र क्तिभेदावश्यकात्वान्ि रवयवत्वेम शरक्तिविल्ारस्याप्यन्यव सम्भवाच्च Tay vets WH परकर्भ गेव शक्यत्वं खाघवाव्नयां्रस्यान्धयलभ्यत्वाेत्यरचेराङ, अथ वेति, गचेवं डत्तिदयविरोधा-

पत्तिः, मिष्कश्मते तद्भावेन vai wa जयांशस्य शक्या 108

cys तश्वचिन्तामणो |

प्रतिष्ठत इत्यब विरोधिलघ्खया wtataarafeta: परशब्दस्तु ACES: WT TTI प्रजयतौत्यादावपि विश्ेष्यवाचकस्य धातोविशिषट eau विशरष्यादिशिष्टस्यान्यत्वात्‌ प्रादेस्तात्य यग्राह- कत्वम्‌ । न हि शक्तिं विनापि धातुतः प्रतौतिसम्भवे

विरोधोच्छेरः, ठश्चिद्येमोपख्ापन एव॒ तदिरोधात्‌ ग aaa Sr एकया शचणयेवोपस्यापनादिति भावः | वयन्तृपसगेख वाचकत्वे निपातस्यानयंकस्येति qi a faa

चोपस्धितावन्वयसम्भवात्‌ विशिष्टस्य शक्त ययेवोपस्धतेर्ना क्छ दोष दवन्े । ufasa इत्च च विरोधिलणामा wa ॒निदपतवेन ख्ितिप्रक्बधोप्वि येयं | मन्वेवं fan: कम्भत्वादौ alert स्यात्‌ प्रहृविलच्येव तदुपड्धिति- सम्भवात्‌ प्रादिविभक्तोसतात्पथेा कत्वादिति चेत्‌, ग, विनिगमकामावेग Sadat | नग्ेवमप्यौ पाधिककारणादिपदानां विणिद्धोपाधौ श्क्यं स्यात्‌ लाघवेन वि्यष्यमाच्र ख प्रो लच्तणवा विण्गिद्धोपस्धिविसम्न- वादिति चेत्‌, न, विद्धेषण-विगरे्ययोरन्धतरजर unl विनिममकामावात्‌ wad च केवलधातुप्रयोगे वि्चेष्यवाचकतानिण्यात्‌ |

यत्त प्रतिष्त ret सुस्थो पर्ति तदनुपपत्िश्च विमेव बानाथेवव्‌ प्रश्ानप्रतौतेरपण्ष्टस्य धातोरेव aa शह्िरिति, aq, अन्यच एएौत- शर्तर्धातोसंस्थार्योपस्धितौ बाधकाभावाव्‌ प्शम्द्राङितात्पर्ख्थानुपपच्चा श्च्तयासम्भवाश्वेति दिक्‌ । “विरेष्यादिति, वथा च शक्तसम्बन्धोऽप्यविड्ड- इति are) यदि wae वाचकत्वं तदा निपातस्यानर्चंकखेवि खु्मन्कं स्यात्‌ खअच॑वदादिद्धजेणेव तस्य ॒प्रातिपदिकसं ्ालामात्‌

श्ब्दाख्यतुरोयखङ्टे उपसगेवादः | ८५९

तत्कल्यनमदेम्‌ | अनन्धलभ्यस्य शब्दाथैत्वात्‌ व्यतिसे इत्यादौ तु शुप्तः स्मृतो धातुरेबाथैप्रलयायकः धातुखो- पमजानतस्तजायेप्रत्ययाभावादिति ad प्रसक्तानु- WERT |

इति श्रौमदगङ्गेशो पाध्यायविर चिते तच्वचिन्तामणशौ शब्दाख्यतुरौयखणश्डे उपसगेवादः |

अथेवद्‌ादि द्वशव प्रा तिपदिकललाभात्‌ प्रपञ्चकलभ्याया गौरवात्‌ इति wa: |

«fa महामहो पाध्यायताकिकचूड़ामणिग्रौजयदे वमिश्रपरकाभिते शम्द चिन्तामश्यालोके GIA: |

प्रपश्चांत्वकक्यनायां मौरवादिखपि बोध्यं | ननु तिस इत्यथ धातोरमा- वादुपसगं एव वाचका इ छत श्वा, तिस दति । इति प्रकारः |

८१० तज्वचिन्तामजौ

अव प्रमाखग्तुशटवप्रामादख्यवादः |

स्यादेतत्‌, तथापि TEATS रचेष्टातोऽप्यसुभव- सम्भवाच्छब्दवत्सापि प्रमाखमतश्चत्वारि न प्रमाला- नौति चेत्‌, उष्यते, शब्देन चेष्टायां सङ्धतग्र राच्छन्द्‌- सत्युपयोगिनौ वेष्टा लिपिवत्‌ शब्द रव प्रमाखमरचे बप्त्वात्‌ | नन्वेवं सति कथमेड-मूकस्य व्यवहारस्तस्य WCU fafa चेत्‌, न, भअव्यत्पन्नत्वाञ्चेष्टायां wa तस्य शब्देन न ASAI मानान्तरेशेति समया-

अरय प्रमाएचतुष्टयप्रामावादालोकः | Pree मतु चेष्टा सद्धेतश्ब्दं मारयति न त्वतुमापवतोति न युक तेन सड सम्बन्धात्‌ अर्थेन घमं BETS सम्बन्धलात्‌, शब्देन

ufaife win दति न्यायेन धम्भनिरू्ययं घम्भिनिरूपखानन्तरमाहइ, 'स्यादेतदिति, भ fe सा शब्दान्तभरूला नियतश्रङ्धेतामावात्‌, माजुमागम- विनामावामावाव्‌, प्रच्वादिग्बन्तर्मावद््केव नेति मावः | प्रतिबन्थमिपरायेड कद्टान्तमादइ, “लिपिवदिति, तेन समयाधोनप्रदत्तिकत्वेन शब्द Tae मैवतु गाना्ंश्ब्दवदनियतसङ्ेतोऽप्यविदड Kael, SHCA प्रमाल्व- सेवासम्भवात्‌ मूकस्य आआजन्भवधिरस्य रत्नि तेन शब्दाननुभवादिति

ग्रब्दासयतुरोयखण्धे प्रमायचतुदधयप्रामाख्यवादः। ८९२९

हाच्छब्द्वत्‌ चेष्टापि तं प्रति afta) व्वदारलतु रुड-मूकस्येलदिषया मम प्रर्ति्मिटत्तिवा रतस्याभि- पेता यदा भवति तदा मासुदहिश्यायमेतां चेष्टां करोति इत्यग्बय-व्यतिरेकाभ्यां व्यात्निग्रहात्चथामिप्रायमनुमाय प्रहत्ति-निटलो । कशाङक्‌ शाभिधातादिव करि-तुर- We | न च जृतस्षमयापि चेष्टा अभनिप्रायामुमापि- ara? fa शब्द सर णेनेति वाच्छम्‌ । अविनाभावा- ATHY | म चेवं शब्देऽप्यमिप्रायानुमानारेव प्ररक्छा- खर्वति awe | अब्दादेव प्रत्येमौत्यनुव्यवसायान्- दनुभावकत्वे स्थिते तदनुङ्खलशक्तिकख्पनात्‌ | रड-मू-

खमं सम्बन्धग्रहे तत्‌द्धरणेऽपि सदेतवलाश्ोपलनितेवार्योपख्िति- waaay प्राथमिकलात्‌ म wares विलम्बितत्वात्‌, श्रन्यथा अखौ किकसर्गादिपदश्यापि शर्या नुपश्छापकत्वं श्रावश्यकषेतक-

(र) चेद्ाभिप्राबमनुमाय पव्सिकषाल्लिति we | मावः । “सखखत्मन्नत्वादिति, शब्द इति te, चेापोति, तन्मत इति te कास्यचिग्मतमाश्रद्खय निराकरोति, भ चेति, (विनेति, वदप्रतिसन्धानेऽपि वतोऽेप्र्बात्‌ रण्वं मूकस्यागन्बगत्या तद्ुमादिकमपि wey इति भावः | aq चेदा सङ्गेवय्माहकष्ब्दं सारयति. ग ल्थंमिति न यकं ब्देन सद ama Ga aw apes सम्बन्धत्वात्‌ । यदि a wena सम्बन्धग्रह शतदा तवः Weasty a_aranizmfaardinfafaz-

८९२ त्वचिन्तामगौ

कादौ तु ALATA TAT ASAT ALATA | VTA चापि शब्दप्रयोजकत्वे स्थिते तद्दारोब बेष्टायाममु- भावकत्वं सम्भबतौति न सा VaR प्रमाखम्‌ | अथ वा स्मारयतु चेष्टा पदार्थानेव न तु शब्द्‌ स्तथापि सा न प्रमाखम्‌, उद्भाङ्गलौकरखे amet करिष्यसोत्यादिका छत्यन्बथिनौ प्रयोजकामिप्रायं स्मारयन्तौ प्रमाखभेव न, ayaa asi करिष्यसौत्यत्र आङ्कध्व निवत्‌ । च््यन्बयिनौ तु कारकेषु प्रातिपदिक्ाथेप्रभानन्रिवा आनयमादिखरूपप्रधाना AAI ACT पुरुष शत्या- feutica wag पदार्बषु स्मारितेषु परस्यरमम्ब- यायोगः प्रातिपदि कार्थे कम्मेत्वादेरानयनादिष्रतौ-

वाक्यादेव वाक्यार्थो ततदथोपख्ितेः । यदि अ्दादथे प्रत्येमि इत्यसुब्यवखायो विजिगमक om: खोऽपि चेष्टातोऽसुमयं प्र्येमौ-

WAV यव्येना निर्णायक इत्यख्लरसादाह, “अय वेति, watt |

वाग्वयबोधारङुः प्राथमिकत्वात्‌ ग तु aren आअतिविखम्बितलवादिति |

SUN Marsan वाक्धार्थी शतखर्गेपण्िति- सम्भवेन सर्गा दिकमप्यर्योपस्धापकं म स्यात्‌ । यदि were अर्थे ्रन्वेमौत्नुद्चवसायो विनिगमकं sa सोऽपि चेद्धतोऽसुमचे waaay: द्यवसायेन qa इग्थस्वेराष्, ‘au वेति, चेराग्टशोतसमये मवतोति re: | ‘wenafan, (छम परायपूव्विकेवथः, खातेरप्रमात्वेन त्फालकस a प्रमाल्वमित्यवैः। (शष्यग्धयिनोः च्बभिप्रायपुत्विकेत्धथेः। न च यत्र

छशब्टाख्यतुरोय खष्डे प्रमागचतुदधयप्रामा वादः | यद्र

तानागत-वन्षमान॑त्वप्य चाग्बयप्रकारस्यानुपल्ितेः। परै कदे शविभक्तिविश्नेषवशेष्टेकदेशविशेषात्‌ प्रकरखा- दिविश्चेषादा कर्मत्वादि-वशेमानत्वादिसतिनियम- दति चेत्‌, न, WAIT AA AAT पस्थापकवेषटेकदे शा- भावात्‌ | प्रकरसादयत्तु विषयविशेषे शब्दादौज्िय- मयन्ति न त्वन्वयप्रकारकर्मत्वादो कालविशेषे वा परव्ेयन्ति। अन्यथा गौरश्च इत्यादावपि प्रकरशा- दिभिः कमत्वाद्यन्नौय विवक्ठितार्घाध्यवसायः स्यात्‌ | न हि चेष्टाकलापप्रकरणादयः कारकविशेषानाधे्त- मरं न तु पदकद्म्ब इत्यस्ति नियमः, तथाच काल- सघ्या-कमंत्वादिप्रतिपादकविभक्तयादिसमभिव्याहार- Jana: | कथं तडि ततोऽथेव्यवदारः सं्य- प्रतिभयोर ग्धतर स्मात्‌ बेष्टासारितश्ब्दानामपि कमे- त्वाच्न्वयप्रकारोपष्यापकविभक्यादेरभावात्‌। कथ-

मन

कम्मत्वादि विशिषटवाक्छाचं wa सङ्केतः तथ का गतिरिति are | तथ वाकार्ेसयेव सद्खेतविषयत्येग पदा्ख्यानौयतया ततृस््ारक्वेऽप्यननुमावक- त्रा प्रमाल्वाभावात्‌, उत्तरं “सं प्रयेति उत्कटकोटिकसंशयेत्य्थः, fait- Wye: प्रतिमाः खादयपच्चमात्िपति "च्टास्नारि तति, “्न्दमाजेखेति सङ्केतयाहक शब्दस्य विभद्गयादिमत ख्वानु भूतत्वात्‌ तस्येव सरणमि्य्चः | गन्वोदृश्चेद्धायां गेहे eM घटानृक्षास्यतौव्याकारेण तेन wea a पेन्धधासििः तस्याः गहे दश घटाः सन्तीति भिन्नप्कारकच्चानजगक -

८६8 वत्वचिन्तामये

मम्बयबोधकत्वमिति चेत्‌, न, विभच्चादिमतामेव शब्दानां स्मरणात्‌ WTA सङ्केतायहात्‌ | नन्बप- UN कथं वाक्धाधेधौः तचान्वयप्रकारोपस्ापक- विभक्तयादेरभावात्‌। न च साधुशब्दस्मरलादिति वाचम्‌ | साधुशब्दसङ्कथाविरदिशामपि पामराखा-

प्रमाणाग्तर कश्यना गौरवमूखं, Tava समथाधोनप्रटज्तिकलं चदेव विभक्रिखममिग्याहारषहकारिताव्छेदकलेगोक्तं वदेव विभाव

लवात्‌ । न च कम्भत्वाद्यमुपख्िते न साग्वयबोधिका, खतन्लेष्छाया विक्चुम- WHAT Tw चे्ादिषिेषे कम्भत्वादिसङ्खेतस्तवागतेः। Wie समबा- धोनप्ररत्तिकमानमाचं प्रतद्यादि acarg तथा सति मानमा रव तत्घ्टकारित्वापत्तः लाघवात्‌ | यदि च तद्धिनापि परक्तादिप्रडसतिदरंगाव्‌ न तथा वदा चेदामामपि तुयं |

यत्त॒ सं्यादिनेव ्चवहारान्धधासिडिनं सा प्रमाणमिवि, तदपि न, तथात्वे शब्दादेरपि प्रमागत्वानुपपत्तेः शब्दादे प्रलेमौत्यनुव्धवसायस्या- चापि वुल्यत्वाव्‌ तस्माशेदटापि प्रमाणमेव समयाधोनप्रततिकत्वस्य दिमान- कोोपाधिवया ग॒ विभागव्याघातोऽपौति, मेवं, संश्रयादेर्मानसनिखयादया

वयवद्टारोपपत्तौ वत्‌ प्रमात्वकल्यने गौरवात्‌ | ग चेवं शब्दादेरप्यनुषषत्तिः, दति ata: |

श्नु मिगोमोद्यादिना विजातौयप्रमायसिडौ फलबलेन तदजुकूलकस्यनात्‌ | ग fe तदिषयकनिखायकान्त रामावस्तत्कल्पनावोजं पच -साध्याद्यपस्ितौ सत्वं कविकाग्यमूलक्चागवग्भागससं सगेप्र्यसम्भवाव्‌ प्रते च विजातौबा- नुयवसायामावेन प्रमागणान्तरत्वामावात्‌ शब्दश्च नानुब्यवसायाभायेव च

प्रब्दाख्यतुरोयखनद्े पमा्चतुषब प्रामाण्यवादः | cee

UMAR सापुपदमाचस्मरखेऽपि कमत्वायु पस्थाप- कविभकेधारेरभावाशेति देत्‌, न, यथा fe पदार्थशक्त- aq शतादपभंशात्पदाथीपथितिः तजा विभक्वषै- कमत्वादिशक्तत्वेन न्नातादपंशेकदेशत्‌ तंशत्स्वराव- च्छिननात्‌ कमत्वायुपस्वितिः। अथ साधुशब्देऽम्बयप्र- afar: सश्कारित्वं न तु चेष्ठायां किन्तु तात्पयमराहकत्बमां सहकारौति चेत्‌, न, समयाधौ- नप्ररलिकमानमाचं प्रति तत्सहकारित्वात्‌ | तदिशेष- शब्दस्य गुरुत्वादिति न सा प्रमाखान्तरम्‌ | रेतिद्यच्वा- पोक्तत्वेन शब्द रवान्तभवति | अर्वापत्यनुपलब्ध्योक्तु यथायथमन्तर्भावः प्रागेव बजिन्तितः। अतः few

कोपाधित्वेगो ष्यतां अतो a विभागयाचत tata face, षति प्रमाणभेरे अनुगमकगबेषणादिति |

णब्दान्तर्मा वामावाच्च ॒चेातोऽथं प्रसेमोव्नुव्यवसायस्य च ततृप्रयोजक- तामादाय मानसच्लागविषयत्वेनाप्युषपत्तेरिति दिक । प्रमाकान्तरमिति | wat म परमाखमिन्येव वक्षुसुचितं प्रमादत्बस्येवागभ्यषगमान्तथापि प्रमाया भरत्वमेवाश्रङ्कितमिति तदेव दूषितं। “रेतिद्यश्ेति, waited तु प्रमाखान्तरमपि न बाधितत्वादिति मावः। भ च सम्भवो मानान्तरमितिः वां । feu सम्भवः योग्यताकारो यथा सम्भवति मेधे नलमिति, निखयाकारुख यथा सम्भवति awe श्रतमिति तत्राद्यो न प्रमाङं अनि- 109 a

<é€ WTC ae

चत्वारि प्रमाखानोत्यपरम्यते। धौराः कुशाप्रमतयो- भवतः प्रणम्य मोलो निधाय करवारिरुहे समौहे । वाखेयमर्थरहितापि विशङ्ख्लापि सानुग्रहेख हदयेन विलोकनोया ॥

दूति महामहोपाध्यायश्रौमद्गङ्गेश्ररविरथिते त्वधिन्तामणो शब्दास्यतुरौय खश्डे प्रमाखचतुष्टय- प्रामाख्यवादः समाप्तः, समाप्त शब्दाख्यस्तुरौवः परिष्छेद्‌ः ॥

इति महामहोपाध्यायताकिंकचुड़ामशिश्रौजयदे वभिश्रपरकाभिते शब्द चिन्ता मण्याणोके प्रामाएव्तुष्टयप्रामाश्यवादाणलोकः |

श्ायकल्वात्‌, दितोयस्ल विगाभावपुरस्कारादनुमागमेव, sig चानं पू्न्वाक्षन्धायेन मानसमेव, tae सत्वेमभिसन्धाय सिद्धवदाङ, “सिद्धमिति | इति प्रकारः |

शिरोमखिलताखधयातश्रक्धिवादः | uge

अथय शिरोमखिशताख्यातशक्छिवाष्टः |

क ^, 4.3 2

ऋअस्यातस्य * यल्लवाचकत्वं पचति पाकं करोतौत्यादि-

श्रय भिरोमणिङतास्यालश्चक्रिवाद विदतिः | BBG कुधिताधरपुटेन वादयन्‌ वंश्रिकां प्रचलदङ्गृशपद्धः ! मो हयस्ञख्िलवामलो चनाः पातु कोऽपि नवभमोरदच्छविः ॥ ` ओमता मथरानाय-तकंवागौग्रभौमता । आख्यातश्क्रिवादस्य क्रियते विदतिः sar ॥ wae शक्ते निरूपयति, 'श्राख्यातख्टेति, श्राख्यातं aa-

* यद्यपि तक्वचिन्तामणिकारप्रणीताख्यातवादयग्थः पूवे afsa: तथापि भिरोमििप्रणोताख्यातग्रक्तिवादयन्धः तदपेच्तया यक्तिपुतवेन अमिनव- सत्या निभ्भितत्वेनास्मिन्‌ लो दुलंमत्वेनास्मल्लव्धधस्त्रकस्य Tawa च तत्त्वचिन्तामणिग्यशेषे मथुरानाथद्लतविटतिगामकव्याख्धपनेन सङ खातन्त्रोयया मुदित cae पष्ववितेन |

Naas Aas WHIT Ty श्क्धवावष्डेदका- fark, anenad लत्वं वणेलव्याप्यनाति विश्रेषः, eat warceur:, वथाचाप्राप्तस्य Tartana atten आदेशरिगो सकारस्य सर्वादेव

eqs WTS

arafqurenarnfaayd:, तेन वच्छमाकहेतोने Safience | grag weafaauemam srenaucad, न तु जातिः तिल्वादिना ered मानाभावाश्च । RATATRE म तत्‌ , fang प्रत्येकं तिलादिकमेव, शआख्छातलप्रकारेकाज्चानरभाश्ां तिलादिना aria शाब्दवोधमा चस्य शक्रिभ्रमजन्यतप्रसङ्गात्‌, ति- त्वादिना ARIAT MATA तत्मकारेण Way श्ाष्यबोधानुद- we सव्येसिद्धलात्‌ । यन्नलश्च प्रटस्तित्व, प्रन्तिलश्च रागजन्यता- वच्डेदकतथा fag, WE थते WE प्रटकलोऽसि अहं करोमोत्धलुख- वसायसाखिको निटज्ि-जौ वनयो निग्याटन्लो arfafane:, fret ज्ञो वनयोनिथनयोः रागाजन्वतात्‌ तथागुग्धवषायविरहाच | चषटा- , लनकतावच्डछेदकः छ एव निटकोखे्टाजनकलविरहात्‌ । sy शरररकष्येशः(\) Vera मानाभावात्‌,(९ तथापि? चेष्टालच्तामुभव-

(९) erate रिखथंः | (र) भ नौवनयो निबलनस्य चेद्टाननकत्वमिति We: |

(९) aq Foran रो रतवं TaN चेष्टाविरडे शररोरव्याचात इ्त- ary तज्रापौति |

यल्नत्वविग्िङस्योपश्िति-प्राग्दबोधौ वि्ेषदर्िंनः। sre च arate अनत्वविगिशद्क्िभष्नमादन्वयवोधः | न च तादेः ककारादेद्चत्वमादाव विभिजमकामावः, wares पाडिनिसुमिना व्वादौनां शकारादे श्रत्वबोधवं गतु ककारादोनामिन्बस्येव विनिगमकत्वादिति सन्यदाबविदः । ्धास्थात- षदाव्‌ weet Sta दव्वाकारकवेयाकरबपरिमायाविषयत्वसम्बनये ब्रा खात प्राद्वस्वमेवास्ावल्वं तेग ete wifey तथा पर्मसिावा छया न दु

शिसोमशणिहतास्थातश्रक्तिवादः | cee

fuga रागजन्यतावष्डेटकप्रडसिलब्यापकोनिटस्तिष्याषन्तो जोवन- योनिखनसाधारण्ो जातिविग्रेष एव चेष्टाजगकतावच्छदकः, 3 च॒ WEA श्रक्धतावच्छेदकः ATES wwaTal- Sage: | सुषुप्तौ लोवनयो नियननसत्ेऽपि arcfanactta- BAUM रागलन्यतावच्छेदकप्रटन्तिलस्येव HIATT इकलवात्‌ । एतेन प्रन्ति-निन्ि-जोवनथोभिसाधारणं रणविभा- लकं प्रयललमेव MANAG श्वधतावच्छेदटकं । ग चेवं पाकमोखर- जिदज्िदभ्रायामेपि पशतौत्यादिः sate: enfefa are) fare: fearaguarra किया निष्ठसाध्यत्याद्यविशचप विवव - व्वानिरूपकलाश्च | तथाच व्यवदारासक्वात्‌ आख्धातायेप्रयन्न-धाल-

यंयो साद श्रसम्बन्धे्ेवान्वयखच wage sway तथा प्रयो गख्ेष्टलात्‌ | प्रनितवश्छ शश्च तावच्छेद कल्वेऽपि खचणथा

ककारादौनामित्यस्येव विनिगमकलत्वादिति, तिल्वादिना वा यन्नत्वविथिद- मयेचरपदा्चं स्ति-प्याग्यबोधावभ्नान्तस्य, anew च तित्वादिना शक्ति- मादेव afar, विनापि शत्वाख्यातपद वच्वयो जानं पचतोत्धादाव- ग्नान्तश्य ज्नान्दबोधदश्ं गेन खत्वादिना श्रल्षिः तथाच तिल्वादिकमेवा- ware | म॒ चेवं तिवादिमेदेन ्क्तिमेदकण्यने ated, प्रामाजिकतया वस्यादोषत्वाव्‌ । ग च तित्तसादौनां विष्ला-नारायवद्यन्दादोनामिव पर््याय- avafe:, इष्टत्वादित्परे | वेदत्वादिवदाख्यावत्वमखद्डोपाधिरिति var: | way wae-faafeereat area | aay घटं करोमि aera qaa xatfecatafeantafate: | ग च waa cefa-ntaratte- ameracet जातिविद्येषः इति faxrn: तद्याप्यापि Maratfiraa- वशाडनलप्रडतित्वाखजाविरस्ि तथाच वद्याप्यप्रङनित्वनातेरप्यास्थावद्रकष-

८७9 VTS Tae

योग्यताभ्मात्‌ तदानौँं ता दुशप्रयोगस्य ence दति wate प्रज्ञपितमष्यपास्तं । तथा सति arenas कधातुपय्यो यल्वाजुपपत्तः शणएविभाजकप्रयत्नत्वस्य जा तिते मानाभावेन प्रन्तित्मपेच्छ तख were) मन ख प्रटत्तितवस्य शक्यतावच्छेदकत्वे सेनो fae सितीत्यादौ कथं खासानुकूलप्रयन्नासुभव इति aes तच खासाश्रयत्माचप्रतोतेः श्रौर क्रियाविशेषस्य श्वासलात्‌ । न च तथापि प्रन्तिलस्य श्क्यतावच्छद्‌कल्वे परमेश्वरो वेदं वक्रि परमे- श्वरो बेदशुच्चारयति परमेश्वरो बेदं saw caret कथं वेदा- भिन्लग्रब्दानुकुलयलवत्वानुभवः बेदजनमककण्टाद्यमिधातानुकूलयत- घल्वामुभवो वा दति वाच्यं । काययेसामान्ये प्रत्यतिलघुतया व्याय- waa च प्रत्तिलस्येव जनकता वच्छद कवेऽपि भागवत प्रयन्नेऽपि प्रठत्तिलस्य धभ्भियाशकप्रमाएसिद्धलात्‌ । यदा त्र वचादिघातो- रेव यन्नसामान्यम्थेः, waged विषयत्वं वा कंष्मंविभश्षथेः, श्राव्यातस्याश्रयत्मयैः, श्राख्यातस्येव वा यन्नमामान्ये wear वचा- दिधातुख्च कण्टाद्यभिघातपर एव |

न a भर या २ प री

तावच्छेद कत्व सम्भवेन ace विनिगमनाविरह डति वाच्यम्‌ । तथा सति सषत्िकाले dt निचखसितोति प्रयोगामावप्रसङ्कात्‌ वदानौं orate रूपनिश्वासानुकूलपर तेरभावात्‌ प्रटत्तिहेत्व द र्साघनतान्लानादेस्तदानोम- भावेन प्रच्छत्‌पादासम्भवात्‌ । न fe यलरत्वस्य शक्छतावन्छेदकत्वेऽप्ययं दोषः, निश्वासानुक्ूकजौवमयो नि षलस्य धर्म्मा घम्भसदहितात्ममगोजोगमाच- गन्धस्य gunna: | ग च निडश्याख्ययन्नत्वस्य कुवाप्याख्ातपदा- प्रतिपाद्यतया यन्नतवस्याति TIAMAT न WATS WAM सस्व युव -

शिसोमशिक्षताख्यातश्यक्तिवारः | ८७१

केचिन्‌ परमेश्वरपदं तदौयकष्डपरं, वचादिधातोः कण्डाद्य- fara एवार्थः, areas श्राञ्जयल्मेवायेः, शआ्रआस्यातस्येव वा परग्परा सम्बन्ध विगरेषेणाश्रयतम्ः, तथाच परमेश्वरपदं यथाञ्रुत- Haas: | _

तथाषति प्रतिपादकताविग्रेषसम्बन्ेन कधातुम्लादि ति डेत्‌- ew, विगेषेत्युपादानात्‌ अरत्मादौ न व्यभिचारः । नन्वयं हेतुरसिद्ध इत्यत we, "पचतौति, प्ति पाकं करोतौत्यादि- वाक्यमध्यवन्तिना यन्नार्थककरोतिमा यनगरक्रटधातुना सव्ाष्याता-

—

त्वादेर्प्याख्यातश्रक्धतावष्कैदकत्वं अनुकूलता विषस्य संसर्गत्वा पचतौ- anata च्चानादौमां बोधः इत्यस्य सुवचत्वादिति वाम्‌ । पचतौत्यादौं सक्व-शुणत्वादिनेव यत्नस्य श्ाब्दबोधाभ्यषगमे पचतो चादि ्राब्दबोधानन्तर्‌ चेचः पाकानुकूशयल्नवान्न वेति संशयादिप्रसङ्गात्‌ ways चेः पाकानुकूलग्रुणवान्न वेत्यारेरिति निढत्तिसाधार्णमपि यलत्वमेव शक्यता- वच्छेदकं सोक्रियते | न च रैश्वरः पचतौति प्रयोगापत्तिः कार्यमावहेतु- भूतामा रैर क्तेः पाक्षस्याप्यनुकूललत्वादिति वाच्यम्‌ | दैश्वर्छतिव्यारन्तस्य पाकानुकूलत्वस्येव पचतो चादौ वाकार्थत्वाभ्युपगमात्‌ | अस्तु वा Pact भगत्‌ खजतो्यादिवदौश्वरः पचतौग्धादिप्रयोगे दृटापरत्तिरिति |

TH रागजन्यतावच्छेदकं प्रङत्तित्वावान्तरवेजाव्यभेवाख्यातश्रकता- वच्छेदकमिति पाकामुकूकतादृ प्रविजातौयप्ठन्तरौश्ररारत्तितादोग्रः पच- तौति न प्रयोगः इति तदसत्‌, तथा सत्वरो जगत्‌ खजतोति प्रयोगा- मावप्रसङ्कात्‌ सषु्िदश्रायां चेचोनिश्रसितौति प्रयोमामावप्रसङ्‌ इत्यस्या. wae इति दिक्‌ । नन्वाख्धातस्य यलत्वविधि्े रक्षिः कुत इत्या - काङ्कुयामा र, ‘wade, ‘carafe यन्नायेको यः करोतेः mare

TOR WRC TSS

AMARA AAT सव्याद्यातविवरखात्‌ | व्यवहारा- दिव ava विना विवरणादपि am: किड-

नां खट्त्वादिरूपवकखाश्यात विभाजकतावच्छेदकधष्मावच्छिनानां विवरण्णत्‌ खश्रक्यप्रतिपाद कताप्रमाजननात्‌ | “श्रा दि पदात्‌ wala पाकं करिव्यति श्रपचत्‌ पाकमकरोत्‌ द्त्यादिपरिग्रहः, श्रादि- पदापूरणे पाकं BAT करोतिना पच्छतोत्यादेरविवरशा- दसङ्गतलापन्तेः | “सम्प ख्या त विवरण्णा दित्यस्य शर्देराद्छात विवरणा- दित्यर्थः, इति केचित्‌ । श्रयं भावः पचति पाकं करोतोत्यादि- विवररेषु पचतिपदं खपरतथा पचपदपर तिपद परश्च, पाकपद्‌- समभिग्याहारेण Wey: पाकसमाना्थंकल-कजसमानायेकत्वपरः, आआञ्रयत्माष्यातार्थः, एवच्च WIE पाकखमाना्ंक, favs छन समानार्थक मित्यादिबोधः | एवं wana विवरणे eat एव तत्पद समभिव्याहारेण THAN WHAT । अतएव ta समाना्थकतया यत्‌ बोध्यते तत्‌ ae विवरणमिति प्रामाकिकाः। नतु तथापि शक्यप्रतिपादकताविगशरेषसम्बन्धेन रधातुमल्व weer- दिना छघातुशरक्यप्रतिपादके शब्दे अनेकाभज्िकमित्यत आह, "व्यवहारा दिवेति, ‘ara विना खशाध्यवाधकं afesiee तद- भाववत्नविगरेषणसहकारेण, “Beart” बुत्यन्तिसकवात्‌ wire

स्तेन स्माद्यातार्यकथमादि व्यः | ay विवर्णस्य चल्छिग्राङकत्ये अप खिडाम्तः एच्ियष्हस्य मध्ये विवरखस्याजलमादिन्रत आड, गबाधकां विनेदि मौरवस्यान्यशम्यत्वादि रूपवाधकामावे adie, तेन खलो qwatari

धिसोमखिद्लतास्ातद्चक्छिवादः | TOR

ewafefa धावत्‌ । मबादिषदब्वहारो wear गवादिषर्श्क्धत्व- खरूप-ससाध्यस् बाधकं afsied खखण्डा-्रक्रिभनमजन्यप्रति- पत्ति विषयतासम्बन्धेन गवा दिग्धवदारव्व तदभाववस्वे श्तोति विश्रेष्य विशिष्टौ श्वय प्रतिपाद्यतासम्बन्धेन गवादौ गवादिषपद श्रक्ि- घाघधकः, तथा शघातुमच्वारि रूपविवरषमपि प्रज्तिलावख्िन्न- श्रक्धता कत्वा रिरूपखथाध्यस्य बाधकं यददिशरेषणं शचणटा-श्क्ि WATT BUA AT aaifa विश्रेषणएविशिष्टोग्धय खश्रक्छप्रतिपादकता दिग्रेषकम्बन्धेन प्रठज्नावाष्यातारेः शक्रिसाधकमित्ययंः, तथाच निदक्रवाधकाभाव- वक्व हेतौ fanaa देयमिति भावः । अतएव “श्रन्रिगरदं शाक- रणोपमान-कोषा प्तवाक्याट्वावहारतसख | wea शषादिटतेवेदन्ति साज्िष्यतः बिद्धपदस्य ag” ॥ शति पठन्ति । तजानुमानपदं व्यवदारादौतरानुमानपर, तैम व्यवदहारादेने एद पदानविरेधः |

पाकानुकूलब्धापारस्य विवरणेऽपि ग व्यापारत्वविशिरे शक्तिः यनत्वापेशया Qa गुरत्वमेव बाधकं रुवं पचति पाकयल्लवान्‌ इ दादिमा ufsrat faacasfa तथान्दलभ्यत्वमेव बाधकमिति ara | तदाः “afd द्याकरणोपमान-कोषाप्तवाक्धाद्व्थवडहारतख | वाकधस्य शरेषादिर्तेवंदन्ति afar सिडपदस्य war’. ‘feta: विवरणमि्यं इति, तथाच शक्तिकां मध्ये विवर्णस्यापि शक्तिया ह कत्वसुक्छमिवि न सिडान्त- विसेधः | विवरणस्य ufmureanat च थवद्ारस्येव अभु मागोव्यापकतवना aut fe प्रचतौत्धादावाख्यातपदं यन्नत्वविश्िरे शक्तं बललत्वविशिदायेक- शघातुप्रतिपादयाचंकश्रगब्दत्वादित्यादयेवागुमानं, GT च शधातुप्रतिषाद्या- येकत्वरूपं fara शहेतुचटकमिति शल्िगाइकानुमागहेतु घटक्वमेव 110

tog eee eras

` आाग्मदायिकास्ठ गन्वा्यातस्य fa शक्थमित्यत art, “areqa- स्येति am werae ary इति aura एवाथः । मसु तखा- श्यातपद वाच्यते कि मानभित्यत sy, 'पलततोति, wie water, warqra विवरणे, विवरणं GIANT RANT, ज्ञापने च्ाना- नुकूलः शब्दः, WANG TYR: तथाच विव्रर णमेव मानमिति भावः। ननु विवरणस्य शक्रिप्रमापकलत्वं न शब्द विधया we: पदाये- व्व-वाक्धाये्वयोरभावादत We, च्यवडहारादिषेति, तथाचामुमान- विधयेव ae शङ्किसाधकत्वमिति भावः । श्रसुमानश्चोकङूपमिति STI: |

भृतु विवरणेन शधातुग्रक्यप्रतिपादकलं तिवादेने बोधितं,

दिवस्णस्य शक्तया कत्वपदा्थं इति मावः | न च waz wfaare- कत्वामावेन श्यवद्ासादिवेति दृन्तविरोध इति वाद्यम्‌ wend घटत्वविगिे wa लदच्णाद्यजन्यघटत्वविधिबोधजमकपदत्वादि नुमाने चघटत्वविशिद्बोघकलत्वरूपव्यवद्ारस्य हेतुघटकतया शक्ति्राङ्कानुमागो- व्यापकत्वसम्भवात्‌ ‘gan? श्रक्तियहात्‌, safe शक्िवाचकत्ववत्‌ श्रह्िगरहवाचकत्वादिति ara: | भजु नेयायिक्षागां यन्नल्विशिे ere ` तस्य विवर णवत्‌ Maan व्यापारेऽपि विवरणाव्‌ व्थापारत्व विधिरेऽपि ufa: स्यादिति न विवर्णस्य शल्लिग्राहटकतेचखत आङ, ‘fat करोतोति छतित्वविगरिरधम्मिक-किथिडम्भप्रकारकजिन्नासादिषयः किश्मब्दायैः, .कि- मिति क्रियाविग्रेषड, aera किं करोतोत्वस्य तादृ्रजिद्चासाविषया- भिन्रद्यतिमानि्ेः, क्ियाविधेषयस्यामे देनाग्वयस्य wags भ च fafaas डिलौयाया खनुकूलत्व मर्थः, तथा सति विषयेडोत्तरस्यानुप षक्ति. magifats मावः । अस्तु बा विषयत्वमेव दितोगाथं,, तादृश्चजिश्चाख्मा श

faxtafunatenaafqate: | ८७५

रोतोत्यादियलप्रञ्ने प्तौत्याद्य लरस्य sarin विनानुपपन्लेश्च | अचेतने रथो गच्छतौत्यादौ च As

अपि तु रुषातूप्रतिपाद्यप्रतिपादकलतवं, aq wewar शधातौः प्रतिपाद्यस्य व्यापारादैः प्रतिपादकलेऽपि भिन्वेहतौत्यर्‌ चेरा, ‘fai करोतौति किंविषयकलप्रकारकप्रुन्तितर विशिष्टविगरेव्यकप्रश्रे सतौ- त्ययः, किं विषयकल्वं जिश्नासितविषयकल्व, किंशब्दस्य जिन्ञाषिति- वाचकत्वात्‌ । ‘wares विना" sree प्रटृत्तिलविशिष्टाथे- ae विना, “श्रसुपपनेरिति जिश्चासा िवन्तकलागुपपन्तेरित्यर्थः | यद्रू पविशिष्टे जिन्नासितद्ध तत्छन्बन्धः प्र्नवाक्येन बोध्यते परिष fafra तत्सम्नन्धश्चामेनेव जिन्ञासामिदन्नेरिति भावः। तथाच आख्यातं wefan प्रटृलिल विशिष्टे जिन्नाषाया- जिवन्तेकस्छ ज्ञानस्य भगकलात्‌ इत्य गुमानप्रकारोऽवसेयः | तजापि शखला-श क्रिभर माजन्यत्ेन wri faiquld, तेन wewe. प्रटत्ति- गोधके wee न aft) न च सखणा-गकिभमाचयजन्यप्टन्ति- त्वविशिष्टविषयकश्नानजनकत्वा दित्येवा सिति वाच्यं । हेलन्तरषम्भ- qa हेत्न्तरादुषकलादिति fared: 1 ननु qaeat निरकवाध- किश्ब्दाथे इति, “यल्नाथेकत्वं पिनेति पचतो्स्य sanfahrecwan- विरहे पचतौत्यतो यलत्ववििटधभ्भिकपाकप्रकारकभोधो न स्यात्‌ तथाच प्रश्रप्रतिपादितजिनच्लासाभिवरं कक्लागजनकव कत्व रप मु्तरत्वं पचतोति वाके न स्यादिव्यथैः | नग्वाख्यातस्य यलत्वविशिरायेकत्वे cat गच्छतो त्यादि.

वाक्छस्यायोग्यत्वापत्तिः श्चेतने रथादौ गमनानुकूलष्टतेर्गा धादित्त ane, "वेतन safe ्चेलगविद्येव्यकबोधननक दथः, “wayne,

<ed ब्रष्दास्यतुरोयलष्े

FCAT खल्या | अन्यदोयगमनासुङ्कखनोदना-

काभाववत्वविशेषणं अन तु खखणा-ग्रक्रिभ्रमाद्यजन्यत्वं श्चामविधनि- qoanfeg प्रबस्िलस्ाख्यातशक्यतावश्छेदकले रयो गच्छतोषषा- दिवाक्धस्ताथोग्यत्ापत्या अनुङूलन्यापारादावाश्यातस्य Wa: THT देरकेतगतया चेतन्याद्यगवच्छेदकतया च तच प्रदज्तिमत्वाखग्भवात्‌ | अपचत्यपि चेषादौ कालिकादिथयक्किश्चितृखम्बन्भेन safe मादाय चेचः पचतौत्यादिव्यवहारवारणाय खमवायावच्छेदकतान्ब- तरसम्बन्धेनेव कशतं पदाचे श्राश्यातार्थयन्ना्यस्य खाकाङ्कलमित्य- श्ुपेयवात्‌, WT पचतोत्या दिप्रथोगानग्धृपममे समवायोऽपि नान्तभावनोयः, परमेश्वरो a वक्रत्यादौ परमेश्वरपदख तच्छरौरपरत्व एव Uwe न तु परमाद्मपरत्व इति areas सोकरणणोयमित्याश्डां प्रारोगमतमाभित्य परिहरति, “अचेतब- दत्धादिना, “श्रचेतने' अचेतमविगेव्यकाखाताथप्रकार कब दिमके, "अचेत मत्व" समवायावच्छेदकलयान्यतर सम्बन्धेन चेतन्यवतो fre, वेन Su; पचतोत्धादेने BPE, Tee: पश्यत इत्या रे व्देवष्डेदाचं- सुक्कं रयोमच्छतोत्याद्‌ाविति, तेन कन्तु रडिताख्धात इति wae, ‘a? ats! “श्रगुकूलव्यापारे wees अनुकूलव्यापारे fresee- कथाच रथोगच्छसो मादौ ममन वकूलब्धा पारात्मकनोदवामिधातादिरेष

रथादावश्छोति नायोग्यतेति are: | ददश प्राचोवमवतं रखसम्भवं zafey wad दशर यितु, ‘audits, “आखन्धदोयेत्भादिकमार्य ‘ae

द्वन्त रको Tar दधोवममनागुक्लगोदबादिमति fret were fers । अयु ममनोधडितच्धापार शव aweiwaret are इति

factafauareatawufmate: | coe दिमति नश्डलीत्यप्रयोगात्‌ जानातौष्डति-यतते-देरि-

त्यथः, याद्श्खचणएया प्रयोगे कथाधां वादिनो म निग्रहः सेव खचणा निरूढा, अतुकूललस्य धावर्याश्ातायेव्यापारयोः संषगेतथा सफोरणायानुक्रूलतवेगोपादानं, न तु खच्छतावच्छदके तद्भावः | व्यापारवश्च aaa तच्च प्रतियो गिताखम्बन्धेन wean’, प्रा गभाव- वत्व वा व्यापारलवं | थापारे निरूद्लङ्णामतं दूषयन्‌ मतानकर- माड, ‘wactaatfen “न्या इत्यन्तेन, “अन्यदो यलं रथादि- fase, मोदनादिमतोति, fage इति शेषः, “रादिपदादभि- चातादृष्टवदात्मसंयोगा दिपरिहः, “श्रप्रयोगादिल्यादेः पञ्चम्यन्तज- धस्य ‘aaa निरूद्शखणा' इत्धयेतनेमाग्वयः। गतु विशिष्टाधार- लसमबन्धेनेव कनं पदाय गमनवद्यापाराग्वयस्य AAPA गमन- बिशिष्टयापारख्छ च निखले विरदाजायमतिप्रसङ्ग इत्यत श्राह, 'जानातौत्यादि, तथाचावश्यकण्पनोयाश्रथत्ये निरू दिखचणयेवोप- प्तौ भागुकूलव्यापारे निरूदिणल्णा near इति भावः । we चचु्जानातौल्यादौ ब्यापारस्लापि weet “दच्छतोति, we धाग-ादूलचणेच्छायां तदनुकूलप्रटत्तरपि wae “यतते देष्टोति, waaay प्रटन्तिजनकत्वमसम्भाव्यमेवेति भावः। उक्तेषु भहस्तिख्धापारषोरम्रतौतावपि शअत्म-मनोयोगादिरूपो व्यापार mata खर्भवत्येव, अतिप्रसङ्गनिरा सोऽपि धावथेविशरिष्टनिरूपि-

MMT Las re, (जनाव ति, गब्छतो तधादिजिकमुदाष्रसावा डल्य- Be । बलु ote च्ानालुकूलोखामार ara मनो-

८९८ शग्दास्धतुोगखद्डे विद्यते-निद्रातौत्यादो च क्ियानुक्गलङूति-श्यापारयो-

ताधारतवस्य सम्बन्भलनियमाभ्बुपगमादेव सम्भवतौत्यमुश्रयेनोह़ ‘faaa निद्रातौति, विदेः कालघम्नज्धिवमयेः, तदनुकूखरूति- ग्यापारयोखच मन घटादौ warn, एवं मेष्यास्यनाङ विेवावच्छटे- ना्ममनःसंयोगो fax, मेध्यालश्च पुरौततिसाधारणोनाद्धौ विग्र घट न्तिजा ति विशेषः, तेन सुषु निद्रातौति प्रयोगो नाजुपपन्नः । TENA मनोग्धाटक्तेमात्मतवि शिष्टखमवा- सम्बन्धेन, Wt च qua यिसमवेतादृष्टारभ्यल्वलचच्परम्परा- सम्बन्धेन, अरसाधारणएतद नुकूखताश्रयो व्यापार a कचिदात्मनि सम्भवतोति भावः । वस्हतस्छ॒ ‘faut इत्यस्य प्व “जिद्रातौति पाठः, ‘fagt च मेध्याख्यनाडोविगशेषमनःसंयोगः, तदाश्रयत्वव्यव-

योगादिरेव प्रतौयतां इत्त erw, "विद्यत दति wage वत्तमाब- कालसम्बन्धादे रनुकूशव्यापारस्य गगनादौ बाधात्‌ गगनं विद्यत इन्स्या- जुपप्रसषिरित्िधंः, "निद्रातयेति, Fumarate मनसः संयोगो निद्रा स च संयोग areata खाश्चयमनःप्रतियोगिकविलस्णसंयोम- लश्चयणपरम्परासम्बन्धेन ana nae पुरषो निद्रातयैति प्रयोग उप- पद्यते विलच्तणसंयोगख्च वक्षदात्मौ यादृटा्न्टममसि तत्तदात्मौबताव्यव- इारनियामकतया fax: केवलमात्म-मनसोरेव रवं मनःप्रतियोगिकसंयो- शेन मगो ग मनसोति मेष्या निग्राति मगो निग्राति इत्धादणे ब प्रयोगाः। ग च निसक्तपरम्यरासम्बन्धेन मेध्यान्तःकरयसयोगो अथा श्मनि ata तथा तदनुकूलब्यापासो मेध्याक्रिया amnfwat वा ख- भन्धमेध्याम्तःकरणसंगोगाखयमगःप्रतियोगिकविलस्षखूस योमेनान्मनि वकते

factafanarerrafaate: |) ` soe

wy wats खसमवायिसमवेतशरौरारम्भकादुष्टवत्वरूपेण, खसमवाय्यारम्भका दष्टवत्वरूपेण वा परण्यराखम्बन्धेन, गशरोरे च @- समवा यिखमवेतद्रष्यत्वलचणेम परम्परासम्बन्धेन, असाधारणएतदनु- Feat श्यापारख न क्चिदात्मनि सम्भवतोति भावः) यथा खसमवायिखमवेत शरो रारम्भका दृष्टवता दिरूपपरम्परासम्बन्धेन ता- दृश्रनिद्धाश्रयतमात्मनः तथा तदनुकलब्यापारस् नाडोक्रियादे- रप्यात्मनि तेन सम्बन्धेन सत्वसन्मवादूक्तं “विद्यत इति, कालसम्ब- न्विलवखूपस्य विद्यमानलस्य चानुकूलव्यापारो न कबिद्घटलादौ खद्मवतोति भावः |

यत्त॒ विदेः सत्तायंकतया तदनुकुणलब्यापारएवासम्भव दति भाव दति, तन्न, सन्ताजातेस्तद्यले श्रविद्यतेत्यादौ इअसन्या- र्थातोतलाद्यन्वया पन्ने: |

दद्व क्रियामुकूलब्यापार बोधः सम्भवत्येवेति वाच्यम्‌ । तादृश्रपरम्पय- सम्बन्धेन तदनुकूलव्यापारस्यात्मनि विश्िखटबुद्यभावेग तादृश्परम्परायाः WIS मानाभावात्‌ मेभ्यान्तःकरगसंयो गस्य च उक्तपरम्यरासम्बन्धेना- कनि वििष्धबुद्या उक्कपरम्प्ररायाः सम्बन्धत्वमावग्यकं अन्यथा खनिद्राया- विशिश्टबुद्यमुत्पादापक्तः। Saw यथ प्रयलयोग्यमाश्वच्छेदेन yaa जाते तेग प्रयत्नेन तज्गाडोकभ्म नायते तेन च कभ्मणा तच्राद्या मनसि मेध्यायां वा मोदनाभिधातौ भायेते वतो ममसो Maran वा कर्म्मोत्पत्तिः तदनन्तरं उन्तर्देप्रे मनसि Arai वा Ama मनसो वा संयोगस्तक्र मेध्या-मनःसंयो गानुक्रूलायाल्तत्त्नाखवच्छित्रक्ृतेरातममनि सम्भवेन कयं तावृ- ्रङतेरप्रतोबभिधागमित्यपास्तम्‌ । रदृ शानुकूलत्वसम्बन्धेन चाव्य्थस्या- स्थाता खन्वयविर हात्‌ । GU सण्डलक्रयणानुकूलदतावपि तुक्य

CRTC रप्रतौतेः गत्धादिमस्वमाबप्रतीतेशाश्रयत्वे नश्यतौ-

ननु जानातौत्यादावा्रयत्स्य रयोगच्छतौत्धादौ ममनादि- विभिष्टव्यापारवश्वस्सापि प्रत्ययात्‌ तापि निरूटिलच्णा दुर्ग्वारे- नेत्यत श्राह, 'गत्धारौति रथो गच्छतौत्यादौ गत्याधाश्रवलमाच्- प्रतौतेरित्यथेः, “श्रादिपदाद्॑ख्छजतोत्यादौ aime: परिग्रहः, न तु yang जानातौत्धादिषु ज्नानादेः परिग्रहः avira qaen- AIA: | अतएव जानातौत्यश्च yr गच्छतोति पाटः प्रामादिकः, काचिञ्चाज माचपदखम्बलखितो न पाठः जानातौत्यस्छ Te गच्छतौ- व्यपि as) तच गच्छति-जानातोत्यादौ धालर्थानुकूषष्टठति-

ष्णा णि = व्क

न्यायेन पाकादेरगुकूलत्वसम्बन्ेनाग्वयापर्छा Geel awe पचतोतिप्रसङ्कात्‌, खन्न च क्रियाजुकूषङ्कति-थापारयोरप्रतोतेराश्वल्व निखलक्तणेत्ययः, Tene waited qv {freEGawal arqau:, fangqgeafa-aromet प्रतोतौ wea बोधः स्यादिति faepraat मानाभाव र्व uifeaurtenage, लाया निरूए- त्वश्चानादितात्पग्धानादि प्रयोगयोः सामानाधिकरश्पम्‌ | ग चेवमनादितात्- ग्धानादिप्रयोमयोः ert घटादौ घट पदादिवत्‌ कजांस्थातस्याप्या्यत्वे wie रेव कण्यतामिति वाच्यम्‌ । य्न wee yaw चानादिवार्यव्यानादि- पयोमौ तुल्यौ तज लाघवेन शघ्नरये Ufaiau frepruata सन्नं सङ, eau नोकादिपदस्य गोलरूपाद।विव गोलरूपवदादावपि ्रक्िप्रसङ्कव्‌ अनादितात्पग्धागादिध्योगयोडमयज तुल्यलात्‌, तथाच प्रञ्चतेऽप्याख्षावस्य तौ GET च तयोसख्ल्यत्वे waite श्रक्धिकख्पनं यकं न त्वायत, च्याश्रयतात्वस्य Aas कतित्वनाल्पे्तना Feary सामान्दन्-विदचे- अत्ववत्‌ जातित्ववदितरत्केादावपि लाचव-गौरक्पदार्धत्वादिति भावः |

शिरोमखिक्ृताख्थातश्ल्धिवादः | SER त्यादौ प्रतियोगित्वे निरूढलक्षणा । दैवः पचति

ग्धापारयोरपरतौवावपया्रयत्सख्य प्रतौतौ न तज खखणासम्भव इत्यत- om “गत्यारौति, ‘afer ज्नानादिपरिग्रहः इति ध्येयं। श्राञ्रथत्व- इति “निरूडिखचणा इत्ययेतनेनाग्वयः, श्नानादौनां चतुर्णामाओ्र-

cary निरूएतलवेन गश क्िकल्यगप्रसक्छिवारणाय “निरू्रियक्तं, तथाच fre- एापि अनादितात्पग्यानादिप्रयोगसमागाधिकरणाप्या्यत्वांे खाख्यातस्य डत्ति्ंदणेव न तु ्रक्तिरक्घयक्तेरिति निरूलच्णेबस्यार्येा बोध्यः, अन्यथा जिरूएत्वप्रदद्यनस्यानुपयो गित्वापत्तेरिति दिक | "गच्छतोति, गच्कतोत्यादि- प्रयोजनियतत्वमेव निरूएत्वमिलखपि कश्चित्‌। नमु गच्छतौत्यादौ क्रियानुकूल- जकति-व्ापारयोरप्रतोव्या खाख्यातस्य कति-श्यापारबोधकत्वामाव रखवायाति ग तु तचाश्रयत्वे निरूएलच्येषत are, गल्ादौति, ‘enfeqea ानादिपरि यङः, 'मतुवचं आश्रयत्व, Arey सम्प्रातायातं, मत्या्चयत्व- TAT तच्राञ्चयत्वलच्छणासाघकत्वात्‌ | यदा GEE waa veaifaars यदि आा्चयत्वनिरूएल्ासाधकं तदा zeta घोष इवादौ तौरा दिबोधकत्वेन गक्ापदादेरपि तौरादौ गिरूएलस्खापतिरित्ाद्ङ्गग- TUTE AMIE, तथाच गङ्गायां घोष दरत्यादौ गक्गापदात्‌ कदाचिव्‌ लौरबोधः wefan प्रशादिगोध देकच्राप्यमादिप्रयोगानादित्पग्धयोर- मावेन ग निरूएलद्यणा गब्तौत्यादौ सन्वेस्मिन्‌ काले eau पुरुषेय मन्धाख्यत्वमेव प्रतोयते न त्वर्यान्तरमिति aaa frepaugaay: | we चेतमखयलोये रथोगच्छतोत्यादौ maw सचेतनख्यलौये Sat गच्छतौखादौ च गमनानुकूलछतिर्थः सखापि aan awatert खमवायेन Ut गच्छतोलखादाववन्डेदकतासम्बन्धेनेति, त सच्कम्‌ । तथा- स्रथतोमेदेन श्यत्पत्तिमेदकषर्पगापर्तेतस्मात्‌ चेतमाचेतमसाधारणमा-

BAMA गब्छतलादाव्थः खाश्चयतातख सव्व मयत्वसा धारशमेक तेम च 111

चये RTC LS

aa waarearqerana च बोध्य । तेनात्मनि चेजादिश्नरोरे च जानातौत्यादिप्रयो गोपपत्तिः न वा घटो जानातोत्यादिप्रयो- गापल्तिः, गत्यादेराश्रयवश्च समवायेनेव वाच्यं तेन यथाकव- fay सव्बन्धेना्रयलवमादाय मातिप्रषङ्गः। न चेवमात्मा गच्छतौ- व्यादिप्रयोगो न स्यादिति वाच्य । दृष्टत्वात्‌ । aw गच्छामि a meget खच्वारयिचादिशरौरस्तेव चेजत्ादिरूपेशस्मदारि- पदश्रष्यतथा नानुपपत्तिः । अतएव Ba पशतौत्यादिप्रयौगवार- णाय श्रवच्छेदकतासम्बन्धेनेव ae wena साकाङ्कल्वादिनयेऽपि त्वं पचसि we पचामोत्थादौ area पपल्तिः | उश्वारचिशादिश्रौरस्येव चेचतवादिशूपेण युश्रदादिथन्द- AUG शच्रवच्छेदकतासम्बन्पेनेव प्रट्त्त लज्ाग्वबसम्भवादटिद्ि Wel | aq लथाप्यमुकूलब्यापारे मिरूद्िखश्णा आवश्यको वर्छोमश्तो-

शपे कचित्‌ समव।यसम्बन्धावच्छिरं कचिद वच्छेदकतासम्बन्धावनच्छि्रं कचित्‌ पररम्पर।सम्बन्धावष्डित्रं खाभयत्वं प्रतोयते, Ge Sat गग्छतौखारौ, दियं Gat जानातील्नादो, उतौयं Gn निदातीन्धादौ। ननु vat मष्तोव्यादौ नाद्रानुकूलक्कति-व्यापास्योर्बाधादेव area: | म च संसोगा- दिनाशानुकूलव्या पारस्य क्रियादेघेटादिङ्त्तित्बेन न तच बाधः, तथा सति विद्यमानेऽपि agit घटे श्रयं घटो गश्छतोति प्रयोगप्रसङ्कात्‌, waa गष्छतोत्यादौ ग्याश्चयत्वादिवत्‌ नण्यतौ खादावपि away <a पास्तम्‌ | तथासति विद्यमाने सयोगादिग्रालिनि wa नसवौत्णाडि- प्रयोगपसङ्कात्‌ इत्यत are, (नष्यतोधादाविति, ्रतिशोयित्व इवि । ब aaaty भादिनापप्रवियोगितामादाय विद्यमानेऽपि घटे गष्लौति प्रयो TH, खआास्द्याता यवत्तमानलस् धात्व ा वविलस्नोकारात्‌ रखवद्-

शिरोमशिश्षताख्यातश्ष्किवादः | खर awe: He TRA awe इत्याद्‌ावन्धयाबोधात्‌

त्यादौ awifey वत्त॑मानोत्प्तिकनाश्रविशिष्ट्यापारव्वप्रतौ ते: ताडूश्यापारवन्ता च नाग्रकतावच्छेदकसम्बन्धेन दत्यत श्राह, नण्य- तौत्यादाविति, तच्ेनेवालुभवादिति भावः । यद्यपि प्रतियोगिता - सम्बन्धेन श्राश्रयत्वमे वायेस्तचापि सम्भवति stat निद्रातौत्यतुरो- धेन अम्बन्विताखाधारण्ाश्रयत्स्येव wea । तथापि प्रति- यो गितातप्रकारेनेवानुभवस्य तच सव्वजनसिद्धलात्‌ तत्परिश्यागः | ममु रयो गच्छति Gat जानातौत्यादौ वर्णे नश्तोत्यादौ च धालये-कन्तेपदाथेयोख्च संसगेमर््यादया श्राञ्रयल-प्रतियोगित्यो- भानसम्भवात्‌ किन्त लचणाभ्यपगमेन श्राख्यातस्य तु वत्तेमानलं सद्या च यथायथयमर्थोऽष्छु waa श्राह, "चेच इति। श्रन्वया- बोधादिति wet amare तण्डुलद्य॒कन्तेतानिरूपकल- सम्बन्धेन चेच्टान्वयावोधात्‌ एवं धालयेपाकस्य कन्त॒तासम्बन्धेन i ata च तण्ड़ले अन्वयायो धाचचेत्यथेः | wy ws चेन इत्यादौ श्राञ्रयतासम्बन्ेन Sart न्नानादेरन्वया- बोधाददेत्यपि द्रष्टव्यं । एतेन पचति awe दत्यादरौ कश्मेतासम्बन्धेन

(९ खाव्यवहि तपुतव्यच्तणढत्ति-खसमानाधिकरण-विश्रूसमवेत विग्रेषगुख - रूपव्यापारवत््प्रतौतेरि त्यथः |

AU | ग॒ च गच्छती ्ादौ ग्यादेराश्रयतासम्बन्धेन गण्यतोल्यादौ प्रतियो गितासम्बन्येन a च प्रथमान्तपदोपस्धाप्य ख साक्तात्‌ प्रका wa खन्वयोऽस्तु किमाखयत्व-प्रतियो गित्वयो नि रूल खयेत्यव are,

८८8 WT यख्य

धात्व्थै-प्रातिपदिकायेयोभे देन TAT RTARTA पच्रतया सम्बन्धम््यादया तद्धानस्यासम्भवात्‌ इति

AGA LATTA RTT TTT TAT ATS धाव्य नामाय विशेष्यतया अन्धगोधष्दाब्युत्पन्नत्वात्‌ sat च arartanfaaee- तचा गमादिधालथेच्यान्वये न किमपि बाधकमित्यपि प्रयु । लोकं पचतोत्यादौ धाल्े-नामा्ययोरभेदसंबरगेान्वधबोधद भंनादुक् भेदेनेति अभेरातिरिक्रषम्नन्धेनेव्ययेः, शरभेदस्तादाषटं, “साशा न्वयस्य" MATT, TITTY ब्रब्टाजन्यतथा, नामार्वा- fre fare wad धालर्थाज्वितस्छ विभह्वथेस्व च नामां बोध्य शष्दजन्यलादुक् “साशादिति, ‘aga आज्यत्वे-प्रतिषो- गित्वयोभनित्यथः । we प्रातिपदिकमबथयातिरि कलेन faze, तेव म कलशं भये ित्यज न्यायनये नञर्थस्य विग्रेवणता विगरेवसम्बन्येन

Ceuta, तथाच धात्वथंगत्धादे रा्षत्वादि सम्बन्धेन प्रविप्रदिकार्थवेजा- दावन्वयस्य धालवर्थ्चादिग्यत्पन्तिविरोधेगासम्भवात्‌ तज तजाश्चबल्वादौ वि- खूएलच्तगाव्छको यः, सोकं पचतोत्धादौ क्रिया वि्रेबबस्य स्तोकस्यामेद- सम्बन्धे ग धालर्ये पाके Bye, “मेदेनेति अमेदाति रिक्षततचदि- ameter, aaa घट विशिषटकम्भत्वं कम्भतासम्बन्धे चटादिकष्चागयने धात्व प्रकारतया भाखते तयेव कम्भत्वादौैगां पकारत्व- संसर्गंत्वासछविषेयतादयांयुभवादित्त sa “साच्तादिति विमा ग्ययं fatart:, अन्न निपातावयातिरिङ्कत्वेन प्रातिपदिकं विद्धेषयोयं ते wat awe पचति न सोकमिन्वादौ धात्व पाके प्रातिपदिकार्धस् खोकमेद-

स्याभयतासम्बन्धेनाग्बयेऽपि न चतिः। ‘agra’ aeatert सखाज-

श्रिरोमसिषशताख्यातशद्छिवादः | + > ¬ ।

wee wae gend शअननुयोगितासम्बन्धेन ware ase watat नामु पपन्नः । अतएव wrrafewer इत्यादावपि aque waa शअरमुयो गितासम्बन्धेन प्रतियोगितया च साखादन्वयो नाु- Tae: । म चामेदातिरिक्रसम्बन्धेन पाक श्ञानादिप्रकारक-चेनादि- fata: शाब्दबोधः पचति चेः saree इति वाक्यात्‌ योग्यता- तात्पर्म्यादिश्चागखत्येऽपि ङतो a जायते सति कारणशस्तोमे कार्य्वासुत्थादस्यासन्भवादिति ary) यादशानुपूर््वोतस्ताद्श्रान्वथ- बोधोऽलुभव सिद्धस्तदासुप््वयास्तच हेतुतया यावदिगेषकारणविरडहा- देव ततस्षदनुत्पादात्‌ |

पधा नकन

८९) बखवदनिद्ागनुवन्धोटटसाधनत्वाभाववत्‌ कलघ्नलच्णमिन्न्वय cee: |

त्वादिमानस्य । गन्वोदृ ्रुत्यत्तौ मानामाव इ चाशङ्कायां धातवे वादिव्यत्मसौ य॒क्तिमाइ, Se पचतोल्धादि, तथाचेकृययुत्यच्यगकोकारे चेः पचति तद्छल rey चेचः कम्मत्वसम्बन्धेन तर्लोयपाकागुक्रूल्तिमान्‌ इा- कारका मेः पच्यते तचल इयच्च करौत्वसम्बन्धेन मे्ोयपाकनन्धफलवान्‌ TST CONAN चान्वयमोधस्यापरस्तिरि धयः | TIT तादृश्याग्बय- बोधस्याप्रसिडधवया ख्ापत्तिनंसम्भवति कचित्‌ प्रसिडधसेवान्यवा पाद्यतवाव्‌ तथापि विभक्छिनन्धकम्भत्वाद्यनुपस्धितिविथिदटतग्डलपदादिजन्यो पस्थि्यधि- www यदि कम्मतासम्बन्धेन तब्डलप्रकारक-पाकविद्ेव्यकान्वयनोध- MANGE स्यात्‌ तदा तादृश्यान्वयवोधोत्पत्ति्तयाव्यवद्ितपुत्व yw: स्यादित्धापरतनिर्नीध्या तादृश्याग्बयबोधः तथा पचतोत्यादावश्ययौयूततचयापदो- Tena तब्डलस्य॒कम्भत सम्बन्धेन पाके Target प्रसिद्धः |

यत्त WHAT सम्बन्धत्वं मा नामाव इनापाद्याप्रसिडिरिति, TU, aut खति aes पचतोत्ादौ कम्मतवादेदिंविधविषयत्वसिदधान्तविरोधा-

coy WTS .

afer धालयेनिष्ठविषयतानिरूपिततादाम्यातिरिकसम्बन्ना- वच्छिन्ननिपातातिरिक्पदारथनिष्ठविषयतासम्बर्भेन शाब्दबो धोत्पन्ति प्रति चभाटठन्सरपरत्ययजन्योपख्ि तिर्वि शेव्यतासम्नन्धेम कारं । यडा तादृशविषयतानिरूपितोक्रसम्बन्धावच्छिश्नामायजिष्टविषयतासम्ब- am शाब्दबोभोत्यत्तिं प्रति निपातजन्योपस्थि तिविशरेव्यतासन्बन्धेम कारण्टमतो न तस्मात्‌ तादु श्वोधः इत्याहः | तदसत्‌, धावथ

पत्या कभ्भत्वादौनां सम्बन्धत्वाभ्यपगमात्‌ | न च तथापि Pe: पचतौचादे- दरसाधुत्वेन साधुत्वक्लानविरहादेव तत्र न तादृ ग्रान्बयबोध इति वाचं | साधुत्वभ्मदश्चायां धापत्तिसम्भवात्‌ wy शाब्दो धद्ेतुतव मानामाव इति मतेनेदमिति कचित्‌ । रुतेन कम्मत्वादौनां सम्बन्धता- भावेऽपि धटोजानातौत्धादौ विषयत्वसम्बन्धेन घटे च्चानान्वयापत्तेखेषो ज्ञायत इत्यादौ समवायेन चेमे च्ानाग्वयापत्तेख वारणाय भानातोत्धादावा- sae frepram खोक्रियते इति गुखामन्दमतमपास्तं | आाञ्जयत्व -विबब- त्वलच्चणागक्ोकारेऽपि गानातौच्यादिसमभिव्याहारस्याञ्यतासम्बन्धेन ज्चा- गप्रकारकश्ाब्दत्वावच्छ्नं प्रति waa दव्धादिसमभिग्याषहारस्य च विषय- तासम्बन्धेग च ्षानप्रकारकं्ाब्दत्वावच्छितरं धरति हेतुताभ्यपगमेन तादृद्मा- पत्तिवारणात्‌ |

ere चेः पचति acy द्त्याद्यतिप्रसक्वारणाय erqracd- प्रकारेण धात्वथंविेष्यकान्वयगोधो माऽस्तु गच्छलौति जानातोखादौ च साच्ताडात्व्थप्रकारेख मामायेविशरेष्यक्षाग्वयबोधे बाधकाभाव खव तस्मात्‌ मब्छतोत्ादावाश्नयत्वप्रकारकणाब्दबो धस्याजुमव सिड्धत्वेनाच्रयत्वादौ निरू wea स्रौक्रियत इत्च दौधितिष्तस्तात्यय्ये । म जिलतच्चाख्यत्वसम्बनदे. नेव Feat आ्ानादेरण्वयं वदन्ति तेरा्यलप्रकार काजुभवानङ्गेकारात्‌ wd नश्तौल्यादौ प्रतियोगिल्वलच्चणागकौक्षारे wet न गश्सतोत्ादे बण-

faxtafanatenraafaate: | cto

मामायेबोरमुमतानतिप्रसक्रयो द्‌ व॑लवादिति Wa) करोतेः प्रटन्ति- वाचकत्व एव छधातुशक्षयप्रतिपाद कत्वेन प्रडत्तित विशिष्ट विशेव्यक- जिज्ञासा मिवन्तकञ्ानजनकलेन वा saa श्राख्यातस्य तदाचकलवं सिद्धति, तस्य क्रिया दिवाचकल्वे किया दिवाचकपदे प्रथमहेतोव्यै- भिसारात्‌ दितौयदेतोख किं करो तिप्रन्नस्य यन्न विषयकलत्वासिद्या

यान्यखाबुप्रपत्तितद्माह्ि. VTA नाशब्यामावः पक्रेतश्चच्लकया खदृच्िसंयोगादिनाश्स्य घटे aaa बाधापत्तिः। अथ प्रतियोमिता- सम्बन्धेन गाशस्याभावः प्रतौयतामिति Bq, न, निरूपकत्वादिवत्‌ प्रति- यो मित्वादेः प्रतियो मितावश्छेदकसम्बन्धत्वविरात्‌ पतियो गित्वलच्तणा- खोकारे श्र गाग्प्रतियोगित्वस्य खरूपसरम्बन्धेनाभाव wa प्रतौयते aq श्रन्‌.कोऽपि ate | णवं घटं जानातीवयादौ sa Fanaa we न जआनातील्यादौ नमर्थाग्वयालु प्र पर्तिविंषयत्वश्च प्रतियोगितावष्केदक्‌- खम्बन्पावाभावारे वमन्यदोध्यमिग्याङ्ः | |

न्यास IN ्ानमिन्यादो समवायसमन्धेन चेचरविष्ष्यकन्नागपका- wisn चेचविशेव्यक-चानप्रकारकश्रान्दनद्धिं पति च्नाधातू- ्रविमद्धिजन्याश्नयलयो प स्थितित्वेन हेतुता वाद्या तथाच वेचोजानाती्यादौ कऋपाश्मयत्वलच्ञःविरहे तावृ्रोपख्ितिविरहादेव नाग्धयः दइ ब्राञ्नयावलच्त- arenes, यवं पाकल्ल्डुल दत्य दौ प्राकविग्रेष्यक-तब्डलपकारकग्राग्द- Tana प्राकविशष्यकतण्डनश्रपरकारकश्राम्दबुडिं प्रति तख्छुष्पदोन्नर्‌- विमक्तिजन्य-कम्मेल्वादय पश्ितित्वेन हेतुता वाच्येति लदभावादेव as: प्रचति व्डल इ्ादो कम्मित्वादिसम्बन्येन पाकादौ वण्डलप्रकारकाग्ब्रयनोध्नो त वाके, अदा च तक्षापि वरडकपदोक्षरप्रथमापिमक्तो कम्मश्वादिलद्धा रिते बदा नायव wa Teal वख्डलप्रकारको बोधः। नन्वेवं तुता wadiendt विमक्किनन्य-कम्भत्वो प्ितिसङकारेय weit कन्भवासम्ब-

खर्ट WTAE

नव्याः । wera यल्लायिधायकत्वं कियाजन्यत्वप्रति-

पटत्तिवा सिद्धेरतः शमोऽपि wefearese शआाचाम्बेयुकतिण्ा व्यवस्छापयति, ‘esafa, “यनाभिधायकलव' प्रडल्तिलवविश्रिष्टामि- धायकलं । नब्विदमसिद्धं क्रियाया एव तत्‌ शक्यत्वात्‌ पाकं करोतोल्यादौ eta पतोत्यादा विवाभेदः संसभेः, पाकौ करोति पान्‌ करोति पाकः क्रियते इत्यादौ च कग्यविभक्ेरेवाभेदोऽषः, तथाचामेदप्रकारको ऽन्वयबोधः इत्यत श्राह, “feria, “रिया

Aq तब्डलप्रकारकान्धयबोधोऽस्त॒ न तु कम्भताविग्रोव्यकतग्लपकारको गोधः वलं पचतोत्धादिसमभिय्याषारस्य पाकविेष्यकतब्डडलकम्भकतव प्रकारकश्राब्दत्वापेच्तया लाघवेन पाकविरेव्यककम्भतासंसगेकतस्छलप्रका- CENTRES कायथ्यैतावच्छेद कत्वकल्यमाया रव न्याग्यत्वादिति चेत्‌ सल्चमेतत्‌ यदि मानुमवविरोधोमवेदिति | वयन्तु केवलतब्डलमिलादौ कने ait त्डलप्रकारकबो धस्यानुमवसिद्धतया तद्डुलमिति वाक्छस्य कम्मेता- विरधेष्यकतण्डुलप्रका रकश्राब्दत्व काय्ैतावष्डेदकं वाच्यं तथाच Tease THAT व्ादावपि सामसौवसादेव तब्डलकम्भकत्वेन पाक विग्ेष्यकान्वयवो aT वाच्यः। ग च कर्मत्वं तब्डलोयं TTR Kaa BATT areata कम्भत्वविग्रेष्यकल्वघवेष्रे गौरवादिति ary) तथा सवि ण्डलं पचतोल्यादौ खकवाक्छतामङ्पसक््ात्‌ विघेयमेदस्य वाक्धमेदकल्वात्‌ | fay ते्नोमांसं पचति न तब्डलमित्ादौ पाके Terres लकम्भत्वामावस gata Waa तण्डलस्य प्रकारता वाच्या कभ्मत्वादे्धनियामकतवा काम्भतासष्बन्धाबच्छिन्रप्रतियोगिताक-तय्ड लामावगोधस्यासम्भवात्‌ वान्व त्वादि सम्बन्धाबच्छिन्नप्रतियोभिताकत्डलामावयोधाम्बुपगमे च तब्डलपाकः waste तथा प्रमो गप्रसककादिति वदामः।

factafanerenawtgare: | ete सन्धानाविञ्चेषेऽपि यलजन्धत्वाजन्धत्वप्रतिसन्धानाव्‌

अवयवविश्रामानुकरूलस्यन्दः, "यन्नजन्यत्वाजन्यलेति, “यन्नजन्यलंः यब्र निरू पितणलो पधानात्मकजन्यतल-सखाध्यलाख्यविषयत्वोभवसम्बन्ध- वत्व, ‘waaay यन्ननिङूपिततादृश्रोभयसम्बन्धव द्विश्चलं, ताद्‌- ओभयतवेन तादृ शोभयसम्नन्धविशिष्ट एव हधातुसमभिव्याइतनिष्ठा- wmyay बोध्यते, wa WAS शरुतरभारोत्तोखनादौ छत

यत्तु विमक्िजन्धकम्भत्वोपस्खितित्वेन पराक विष्धेव्यकतण्ड लप्रकारक- आब्दगोध च हेतुता safe तश्डलकम्मकयाकम्ान्दबोघस्खले व्यभिचारा- दिवि, acaq, माकर देश्यकवण्ड लकम्मेत्वविधे यकष्राब्दत्वादोनामेव ATE पय्थितिकायेतावच्छेदकल्वाभ्यपगमेन व्यभिचारविरषटादिति । रखतेनाद्चया- दिषदात्तष्डलपरकारेण पाकविद्व्यकमोधे व्यभिचारेण विभक्िजन्योपस्धिते- सखादृञ्रहेतुता न॒ सम्भक्तौत्यपास्तं | निपाताद्यनन्धतस्य काय्येतावच्छेदके निवेश्रनोयत्वात्‌ । स्तु वा असाधुप्रयमाविमक्तिकत्वमेद पडते विभक्तं wearat प्रथमो पस्धितत्वेन प्रथमाविभक्तेरेव साधुत्वखौकाराव्‌ . तथच वख य-मिपा योर पद्‌ श्र विम क्ित्वेन षिमक्विजन्धो पस्थितिस्रत्राप्यक्लोति गो- mufrte \ न च तथापि जानामि सौता sangeet विमक्तिभन्ध- abatufata विनापि ait का्पंतासम्बन्धेन सोतादेरन्वयेन व्यपिचार- दति are, तज yet कम्भत्वलच्तणाखौकारात्‌ सत्विमक्ौ ग शश्ययेलिसिद्धान्तस्य च सुव्विभक्तिलच्छणया antl सङ्कल्पवाक्धादिकं ग गारीव्छमिशयेकातयात्‌ । रकदेशिगस्तु wit need caret मेदाभ्वयबो धारणाय विमक्तिभन्यकम्भत्वो परस्थितेः न हेतुता sta afr स्यात्‌ क्तु ्वागादिप्रकारेण चेच्रादिश्याब्दं प्रति Gat श्नं इन्यादि वाश्धजन्धश्चानाद्युपद्धितिः प्रतिबन्धिका तादृ श्योमद्धितिकात्लेऽपि

112

cee शम्दाख्यतु योगसय

व्यवेहररिवीरणाथ qq, नान्तरोयके छत- व्यवहारवारणाय साध्यलाख्यविषयत्वप्रवेश्रः | तएव alae मत्तोग्तं न तु मया शतमिति व्यवहारः | व्यवहार प्रति थव्- नवयज्नानसेव हेत्त्वात्‌ प्रतिसन्धानप्रबेश्रः । तथाच क्रियायाः esa कियाजन्यत्वश्येव तादु शव्यवहार विषयतावष्छेदकतया त्न न्यलप्रतिखन्धानद शायां निरुक्रयत्राजन्यलप्रतिखन्धानादरूतव्यवडहारा- ुपपत्तिरिति भावः। ददसुपलच्एं नान्तरोयकेऽपि मया शतमिति व्यवदारप्रसङ्गाशया ग शतमिति waaay बोध्यं ।

चेशोगागातौल्ादिवाक्यजन्यन्चानादयु ETAT तादृध्रान्बगोधद्चनेव चेजो- नागातौव्यादिवाक्छभन्धोपस्थितोनाभिव अय्य-तदादिषपद-जानामि Saray वाक्छजन्योपस्धितोनामपि फलबलेन उत्तेनकतवं कल्यनोयमिति भ कोऽपि दोष इयाः | भनु करोतेयलायंकत्वे नि शक्तविवरयबलादाख्यातस्य afe- वाचकत्वं सिध्यति तदेव च भ fax परेण तस्येव कशोतेरपि चाधाराषंक- त्वाभ्यपगमादिचत ere, ‘aefa कधातोरि अथः, "अलामिषासित्वे TAU, GA: “arate कर्ौरूपव्यवद्धया | Wet यन्नाभिधा- fart न aes” 4 इत्याचाय्यकारिकोक्तलछताङ्कवकिमामेगेति प्रथ मयुक्तिमाष, “करयति, धायं भावः पटादिः छतोऽकुरादिनं छत गवादौ waxue यदि क्रियाणन्यत्वविशिषोऽथेः तदा पट दव वक्रोऽपि रुतखदहा- Tit आरम्भकसंयो गादिरूपकियाजन्यत्वप्रतिसन्धागस्य वधवषस्तन्धताद- च्देदकविशिङश्ानविधया HaHa छतद्यवडारुनियामकस्य तज सर्चादिदि किया ग MUTATE: | ननु छशधातोचननायंकत्वेऽपौखरोगवणन्धत्वमादाह उभयचर कतव्यवदा रापत्तिर्दुव्वारवेत्यव awe, 'यल्लनग्यत्वेति, दै रौयद्ते- स्गुपख्ितिदश्रायामङ्गुःरे यनाजन्दत्वश्नमात्मकप्रतिसन्ागेनाछतस्धवदासे- नायते इतरथा तु पट इव तचापि छतथ्यबद्ार wa stad इति Bre i

श्सोमशिलताख्ात छ्क्तिवादः | Tay

पटाङरयोः कतालतव्यवहारात्‌ कन्नाजादिवद्‌ाश्रयपर- WIA यनाश्रयवोधकत्वाच् । क्रियायास्त-

(ज्ञाजादिवदिति श्राढपदा दिवदित्य्ंः, “आ्आभ्यपरेति, तथाच wa: हृतिमति शक्तावपि सविषयधाद्वकलरस्य तस्याश्रयले fae- रिशा अन्यथा aay शतिकन्तां इत्यन्वयः स्यात्‌ ख चायोग्ध- इति wa नब्िदमेवाशिद्धं किन्तु कन्तुपदं कियाञ्रयबो धकमनु- कुूलब्यापाराञ्जयबोध्क वेत्यत are, क्रियाया इति, ‘far’ स्यन्दः,

तरव प्रतिसन्धानपय्यन्तानुधावनं । न च छघावोः क्रियार्धकलत्ववादिमतेऽपि TET कियाजन्यत्वप्रतिगन्धानं nt खथ च क्ियाजन्यत्वमावस्य भ्मा- त्मकप्रतिसन्धानं तदेवङ्कुरे mA मविष्यतौति वाच्यं । अनुमवविो- आत्‌ क्रियाजन्धल्वप्रतिसन्धानस्योमयच तुल्यत्वेऽप्यङकरेऽद्तब्यवार स्य सव्यै- सिदधत्वादिति खक्षकारिकोक्तां छं रूपब्यवस्धरयेति दितौवां wfaare, ‘amis शच्चाधातोर्ानं दचप्र्ययस्य चाश्रयोऽवं इति were आानाश्यमो धकतववदिद्ययः, MHI HHA: टच्‌ चन्ते यस्य सदाभरयपरट जन्तपदं TRAY, तथाच छधातोयं लाथंकलत्वामावे कतैपदाड्‌- यलाश्यगोधो ब स्यादिति क्धातो्॑त्रोऽथं इष्यते card: । गनु कधातोः wanes पक्ञेचादिवत्‌ ae करतैबो धकत्वेन कर्तेषदाद्यत्नानुकूल्धवि- माभि्धथे Wa न तु BUT GT टलनयेत्वामावात्‌ | ग च यल्नानुकूलछत्या्च यबो ध खव वक्षव्यः, बाधितत्वात्‌ wast Tale यन्ना- गुकूलहछलतिमन््वस्याभावादि्याशङ्कामपा रसः “श्चा्रादिवदिति दृषटान्तप्रदद्॑नं ad तथाच eet सथा ज्नाचादिश्ले खाश्नयवबोधकता तथा करतेपदखले- ऽपि भाश्चयबोधकतवमिति WUT ETAT धोनानुपद्न इति भावः। ज्यायः wera दोषाश्तरः क्रियानुकूलब्यापारस्य तदर्थत्वे etree,

<er WRC TSS

SARITA वा BI ATA: ACHAT वा कनुपदा्थैः BIT) अथ CH गच्छति गमनं

अलुकूलब्यापारखछ गेति पाठः, "तदे गुङ्कखब्यापारंस्येति पाठः प्रामा- fam: ) we करोति wae wHarel स्षन्दानुक्लन्वापारख इजयेत्वामभ्यषगमात्‌ पाकं करोतोत्धारिसखणविगरेषएव तदनिधान- मतस्तादूशपाडेऽपि न दीष cata कञ्चित्‌ । प्रथमे टोषनाड, were इति farsa Taye, तथाच तण्डुलः GAT इलया दयेव व्यवहारः स्यादिति wa we साच्ादिक्षित्वनुकुलख wae पाकलमते । दितौये दूषणमाह, "कारकमानचं वेति, स्थालो-काष्टादेरपि पाकातुकूलसंयोगादिल्लात्‌ पाकादिकनन- व्यवहारः स्यादिति भावः | ङजधातोशख्यातस च अनकब्धापार- तमेव शक्यतावच्छेदकं दति केोचिददन्ति लेकातं wee, “अचेति,

‘fara इत्ादि, "तदनु कूले ति किवानुङ्ले त्यः, "तदाअवः” winter अयः, TERT: ails, क्रिय युकूकब्थाषारस्य करेपदा- ua दोषमाह, "कारकमाज्रं वेति, ‘aired wagrea, तथाच fixate: HUMINT TATA कारकसामान्धरयेव किथाजुक्ूकव्धापारक्तवा कर्ेपदायता स्यादित्यर्थ लभ्यते । waft कियायासतदजुकलच्थामारस्य वा छण येत्ववादिनये Harare: कारकमाचं वा कशतुपदाधः स्यादिति ग षाथकं ana तबोरिापक्तिसम्भवाव्‌ तथापि feared तत्तजात्वधेत्वं acer Weg तत्तडातवर्चामुङ्लव्याषारत्वं तदुमममि यन्नत्वजाश्पेखषा yea मिति wats तदुमयापेच्ववा लघुत्वेन BUGIS दक्ष ae | शङ्कते, खयेति, तथाच रथो गमनं करोतोलादो रथोननव्ठ-

शिरोमसिह्तश्यातण्रक्तिवादः | ह

करोति वौजादिना serie: कति इति विनापि यनं रमः प्रयोगान्न तस्य TATA, कपे च

(दयोगच्छति गमनं करोतोति, तथाच तदिषरण्वश्रात्‌ unt ग कृञः, faq भनकष्यापार एवाचः, रयोगमनं करोतौत्यादौ च कक्मेविभक्रनिरूपितलमेवा्ेः, aT wT च तदन्वयः, आश्यातस्साश्रयत्वमेः, गमन विगिष्टनिरूपिताधारलवसन्बन्धेन रयाठौ aaa, तेनान्यदोधगमनागुकुलनोदनादिमति frye गमनं SMe न we इ्यषमाश्यः। "बोजादिनेति, निल ठत्तेयायेः, WHATS WSIS व्यापारे, अन्यलरूपेण say निष्टायः । न चेवं किधाजन्धलप्रतिसन्धाभेद्‌ शायां निरश्क्यत्राजन्ध- anfraarnggt surest न स्यादिति are) तदानौं तद्व्यवहार तजर शजो aa खाचणिकलतवात्‌ निरक्रोभयलेन निरुक्रो- भयसम्नन्धविशिष्ट्य चै निष्टा्तवात्‌ । श्रतणेवं नान्तरोथके मया a हतमिति व्यवहारोऽपि wren: | करिंयाजन्यतलमादाय तजर इतव्यवहारे दृष्टापन्तिरिव्येवमाश्रयः। wad कारकमाज एव STAT इत्यत WY, “HUIS चेति, “निरूद्िखचेति ait निरूदिखशसशेत्यथंः, भवतां कारकपदे wet शापार इव, अन्धथा

————— ee

कूलव्धापारवाभि नि थर्थो ऽवमभ्यते cere उक्कलाघवं क्कापि wurert- वयापादायंकत्वसुपेयमिति भावः । छ्ञताङ्छतविभागेने्ारियङ्या सतिषाचक्व निराकरोति, "वोनादिनेति, क्थाच शमः Bee done aad बाजि- aed स्यादिति मावः । भन्वेवं tiny का गतिरि्त आद, "कतचेपदे चेति,

खट 9

जन्दास्थतु रीवखग्ये ar यने निरूकिलघछखा, यदि fearon न

करादौ कारकब्यवहारो न यादिति भावः । ्यदौति, “क्िवा- aay किवादिरूपजनकब्यापाराअयमाे कर्ओादा विति ara, "न तत्‌प्रथोगः" भ ककोपद्प्रयोगः । Tag कक्मादावपि कारक- एदप्रयोग इव कच्ेपदपयोगोऽभयुपेषः, अतएव “fare: कारक - विभक्रयो भवभ्तिः इति च्राब्दिकाः। इत्यमिप्रायोवटौत्वनेन afer: । “वञ्चति छो सन्नावाचकले इत्यथैः, 'जनकव्ापार- एवाख्याता्थं दत्धयेतनेनान्वयः, खक्षेतु दयस्ञ प्रटन्तिलविश्रिट शरक्िसाधकत्वाभावादिति भावः। व्यापारत्वद्च use, तच्च यल्षा- धारणमपि, तेन परमेश्वरो भेद वक्छौत्धादिप्रयोगोपपन्तिः । चच द्लालुभवोऽदुभवसिद्ध इत्यभिप्रायेण अन्वया wage wi-

‘fregifa नन्वेवं taste water लाधवेब wa शयातोः ्रहि्श्रापारे सद्यणेत्येव किं ब स्यादिति चेत्‌, परयोगप्राचु्यस्य शल्किनिय वत्वेन वस्वजचेव छणोग्यापारे wat सिदधायामन्यायस्यानेकार्थल्वमिति न्यायेन म॑ wa wie कथ्यते | न च प्रयोगप्राचय्ये यलञेऽपि वतेते, तथा सति गकङ्गाषदादेरषि TRUMAN गङ्ापदप्रयोमप्राचग्येस्य वक्तु WaT few प्रयोयमाजं यदि श्क्षि्ाइकं तदा कादौ व्यापास्वाचिदह्धघातु्चटित- कारकपदप्रयोगबजेन कधोवोव्योापारश्रक्कयेयाविकानामपि wagiiefa | बभु कियाश्नवे तदजुकूलब्थापारान्रयमाजे वा कतै पदप्रमोमे इापत्तिरेषेवि कथं करपदे छणोमते निरूएलचखा वार्यत are, “यदोति, a waite’ म कत्ैपदपयोगः, वैयाकर खमते frre कारकानि भवन्तोखस्मास्ष जमेन करयो भतकाद्ादावपि कारकप्रगोम इक श्वेति "रोब

factafaucrenaafeare: | coy

aaa, रवज्चाश्वेतनेऽपि पच्तोत्यादिप्रयोगात्‌ कियानुङ्कलव्धापारप्रतौतेबाधकं विना गौोखत्वायो-

रपरे वषेदाभिलथष्दारुकूलकण्टाद्चभिघातव्यापारकाजिति बोधौ व्थापारबोधकलेऽपि श्यात्‌ । अघाधारणएलमकताथा एव श्रक्यता- वच्छेदकतया च नेश्वरः पचति wee: पचतौत्यादिप्रयोगः, अन्यथा भदन्तिवादिनामणप्रतोकारात्‌ प्रटतिलख्च भगवर्यन्नेऽपि सत्वात्‌ दै शरोवेदं वक्रौत्यादौ बेदाभिन्लासाधारणश्रष्दजनकता भगवद्‌- aasfa खौकरणोया अतो न दाषः, wan पचतोल्यादिप्रयोगे खेष्टापत्तिरिति fare: । नतु तथापि विनिगमक्यभावात्‌ शक्ति साधकडेतुनेव प्ऱन्तिलविगि्टे शक्तिः Beale aww, “अरचेत- astifa श्रद्चि-काष्टादावपौत्ययेः, "पचतोत्या दिम्रयोगात्‌" व्यापा- रत्वे बु दधि विगरेव्यताखन्बन्धेम पचतो तिप्रयोगखत्वात्‌, रथोगच्छतौ- व्यादावाश्रयतप्रतौतेरेव भव्येर्क्रलात्‌ तत्परित्यागः । मनु तजा- ख्यातस्य व्यापारे खच्णा शैत्यत श्राह, “क्रियेति, ‘fra’ पाकः, “गौ एलः ल्णाजन्यतवं । as तष्डुखक्रयणादेरपि पाकानुक्ूल-

“शवद्ेति छधातोर्या पार वाचक्रत्ये स्थिते वदहिवरणगलेनाख्यावस्यापि थापा- CaM चेतथः, “धचेतनेऽपिः afe काष्ादावपि, छताकछ्लतविमागेनेत्ादि- बाधकस्य निरासात्‌ यतल्नालनभ्युभगमाद्गौ स्वमपि नास्तोति “eras fate गालिद्धिरिति aa: | “गौ त्वेति लाच्तणिकत्वे्य धः, “ajar योगादिति wea गगकव्यापार Tareas cae हेतुत्वेन she, व्धापारत्वमिह MIT धभ्मत्वं वा अतः Tadlele: पाके जगकयलाऽचश्च- भन्मगोधकतयोपद्छितिः खम्भवतोति | नन्वेवं त्डलक्रमदकालोऽपि पचतीति

८९१ श्रब्दाख्धतु येबखब्डे

गात्‌ जनकव्यापार TAT, ASIA Sy a पाकादिजनकत्वमिति नातिप्रसङ्गः, कथन्ति पषतौत्यादो पाकजनकयलाुभव इति चेत्‌, यन्ना- विनाभरूतपाकादिना fanfare यनस्या-

लवात्‌ तदागोमपि पचतोत्धादिप्रयोगः स्यादित्यत are, ‘ae- खेति। एतेन शक्यता वच्छेद कजमकलत्वद खे अरमन्यथा सिद्धतवां शरस्छ WT WHI SA दशितं । जनकप्ररृन्तिवस्याख्थातग्रक्यतावच्छेदकल- वादौ wed, कथमिति, (तौति श्राख्यातस्य जनकप्रटत्तिलविशि- SIUM इत्यर्थः, "पचतीत्यादौ" Ba: पचतौत्यादौ, “पाकजनक- यत्रासुभवः' पाकजनकप्रटत्तिलेनानुभवः, “यन्ना विनेत्यादि चेचला- दि विशिष्टजमकताम्बन्धेन पाकजनकब्याप्येनेत्यथेः, “क्रिया विगरेषका- रणएस्येति पाठः पाकलचएकरिया विग्रेषजनकस्य waaay, “करिया- विग्ेषेणेति दतौयान्तपाटेऽपि कारणएत्राज्ितनिरूपितलसख् ठत -

प्रयोगः स्यात्‌ पाकजनकोभरूततण्डलक्रययात्मकव्यापारस्य तदान सत्त्वादि- aa ere, 'तब्डलेति अन्यथासिद्धतया तस्य न पाकजनकत्वमित्येः। इत्ध- श्वानुकूलब्यापारस्यास्ाता धत्वे चामं ` दोषः THAT पाका गुकूषत्वा- दिति actfwafiata fed Safar wet, कथं awtta, waaafa, यद्यपि wate पाकजनकष्यापारत्वेनानुभवे बाधकामाव- शधापि Se: पाचतोतादौ पाकभगकयनत्वे रूपेख पाकजगकयनानुभवः ey aang: यजल्नाविभेति nasser, afa- गाभूतत्वं aad, “कार गस्य' पाकादिकारयस्य, तेन Se: पाकजगकयल- वाम्‌ पाकवत्वादित्वगुमागं ated, पाकवत्ता च यं crete इत्थादि-

factafanarencafmare: | <€ ®

लुमानातं । पचति पाकविषयकयत्नवानिति तात्पय-

याथेलादयमेवा्ैः, तथाच Va: पाकजनकयन्नवाम्‌ पाकवक्वादि- व्धनुमानप्रकार इति Ara: |

केचित्त “यन्नाविनाग्रतेति तादाम्यसम्बन्धेन जनकयन्नव्याणयेने- त्ययः, “क्रिया विशेषेण" धाद्वपस्ा पितपा कादि विगरेषणएलेन, “कार- we’ जनकत्वविशिष्टस्य, “श्रनुमानात्‌' जन्यतासम्नन्धेनानुमामात्‌, रयं पाकोजनकयन्नवान्‌ पाकात्‌ इत्यनुमानप्रकारः, सौरादिपाके- ऽ्यन्ततोभगवद्‌ यन्नस्येव सत्वात्‌ न व्यभिचारः, तदनन्तरञ्च अनु- मानोपस्धितस्य जनकता विशिष्टयन्नस्य wed जमकत्वे निरूपित- त्वसम्बन्धेम धाट्रूपस्थापितस्य पाकस्य विशेषणतया wae: weg दूति भावः । एतेनानुमानात्‌ पाकोजमकयन्नवानिति प्रतौ्यपपा- zasfa पाकजनकयनन दति विकल्लचणानुभवस्यानुपपन्ञलादिदमस- क्तमिति परास्तं । श्रये च “त्रयेवमित्थ् वन्त॑मानपदं पाकवत्व- स्या्युपलचफएनिति व्याचक्रुः |

मन्वेवं पचति पाकनमकयन्नवामिति विवेरणमसक्गतं॑ तेन भ्रहततिपपदस यन्नपदोख्ापकलबो धनादिल्यत श्राह, “पचतोति, 'तात्प्यैविवरणमिति परम्परया यन्नपद श्क्धप्रतो तिप्रयोजकताप्र-

प्रतौतिजियामकखरूपखम्बन्येन खतोनमासिडिरिति ae । ननु मास्तु कशो- तिना विवरणबलेनाख्यातस्य यन्नवाचकत्वं छसोव्यापारवाचकत्वं छ्ञतिवाच- क्वेति विवाददश्ार्यां wer छतिवाचकत्व सं शयात्‌ पचति-पाकजमकयल- वानिति विवस्यव्रलात्‌ स्यादेवाख्यातस्य यलवाचकत्व इतत अद, "पतचच-

तति, "पाकयलवानिति पाकञनकयनवानि व्यथः (तात्पथ्यैविवरयं' wee 113

Se WTC Tay

faaza | अन्यधा whaansfa arearam | wa वन्षमानत्वं Usa न Walla तस्यापद्‌ाथैत्वात्‌।

कारकतदिच्छयोश्चरितलस्य तिप्पदं बोधक न तु तदुपल्िति- जनकताबोधकमित्ययेः | यद्वा 'तात्पय्येविवरणएभिति तत्परल्माच- बोधकं यन्नपदशक्यप्रतौतौ तिपपदन्नानोन्तरत्वमाचरबोधकमिति यावत्‌, न तु तिप्षदं तदुपश्छितेजंमकलबोधकमित्यथंः । मतु विवरणेन खप्रतिपाद्योपस्थापकत्वमेव वित्रियमाणे बोध्यते इत्यत- आह, “अन्येति विवरणस्य खप्रतिपाद्योपख्यापकत्वबोधकत्वनियमे इत्यथैः, ‘use श्राख्यातार्थंविशेव्यत्वेनाभिमतस्य ware स्यापि, वाच्यतापत्तः' wad आख्यातस्य वाश्यतापन्तेः, मतुप्‌ पद ग्रक्यो पस्थापकलत्वस्य यथोक्रविवरणेन तिपोऽभोघमात्‌ न तज्िवम- दूति भावः । “श्रयेवमिति, "एवं" प्रटस्तिलविशिष्टस्च श्राख्यातातु- wry, ‘anata श्राख्यातोपस्थापितं वनंमानत्व, ‘are’ wfuafafiee, श्रपदायलात्‌' पदानुपश्थितलात्‌, “श्ब्टौ-

Slama: पाकजनकब्यापारप्रतीतौ तेन ्यापारेणानुभितोयः पाक जबकयन्न. शलस्य wud, छन्ययेति विवरुगविषयतामाचेणाख्य(तस्य aq wheter: इत्यथैः, शधम्तिणः पाकजनकयनवतः, areata? खास्यातवाच्यता पत्ते, स्यापि पाकवबल्नवानिति मतुपा विवरणादिति are) शङ्कते, 'व्ध्ेवमि ति, ‘eq’ यतरत्वविश्िरस्याख्यातवाचखत्वविरहे, ‘wae’ यज्रत्वविग्रिस्य, (तसखः यत्रत्वविथिरस्छ, “खपदाथत्वात्‌' पचतोत्ादावाख्यातानु anu, तथाच WAV AY la न्यायेन तस्यापदाथत्वे तच वक्षमानत्वे शान्दबो घ किथता न खादितः, aay न्यायनये दषणं, अर्याध्याष्टारमवे पदानुपस्थितखछ

गिरोमश्िलताख्यातश्द्धिवादः। ced

अन्धव धात्वथैक्रियायां खाथेव्यापारे aT GETeati- मा नत्वाद्यनुभावकत्वब्यत्पश्नत्वा्च । न च पाकजनक-

wast नियमादिति भावः। श्र्याध्याहारवादिमतमालम्ब्य कदाचिदपदा्ंऽप्यन्बयोवक्ु शक्यते इत्यतो ब्युत्पन्निविरोधमप्याह, “अन्यचेति ।

केचिन्त॒ नन्वध्याइतपदाद्‌ यन्नोपस्थितौ वन्तेमानलश्यान्यो भविग्यतोद्यत are, “श्रन्यनेत्याडः |

‘gay Ba: पचतौत्यादेरन्यच, ‘fare’ स्यन्दे, एतश्च चलति-गच्छतीग्धादौ । इदसुपलचणं, जानातौल्यादावपि घालर्थ- वन्तेमानल्वाश्वयो बोध्यः । खायव्यापारे वेति, ‘anneyre, एत- alfa: पषतोत्यादौ, “लडादेरिव्यादिपदादाख्याताग्तरोपसंयः, 'वन्तंमानलादौत्यादिप्दादतौतल-भ विय्यत्वनो पग्रहः । न च पचतौ- त्यादावपि wad वन्तेमानलाद्यन्वयं को aut aa साचा दिक्ित्तिजनकख्य स्यन्दस्य पाकत्वमते पाकभविष्यत्तादशायां तदनुङ्गश्लकन्तव्यापारस्य विद्यमानता भ्रायामपि पचतोतिप्रयो- गात्‌ पच्यतौत्यप्रयोगात्‌ कन्ते्यापारस्यातौतत्वद शायां तादृश्रपाकस्य वत्तंमानत्वद्‌ रायां पचतोत्यप्रयो गादपचदिष्यपि प्रयोगाञ्च । नन्वेव

ज्ाब्दविषमतवं सम्मवतौ ति बग्मतेऽपि यत्रे बन्तमानत्वप्रततचनुपपत्तिं staf, carats खार्थव्यापारादन्यच धात्वर्थे wate, ‘aan वेति अभिः पचतो धादौ पाकालुकूलव्यायारे, ‘rsa रित्यादिनाख्यातान्तरपरि- ग्रहः, "वन्ते मामल्वादोव्धादिपदेनातौतत्व-म विष्यस्वयोः परिमरः, तचाचास्ा- वा्थ॑वरच॑मागल्बादेः प्रतिनियतान्धयब्युत्मलिविरोधानुमाने तदग्धयो ara

gee WTC TIS

afunm पच्यते Ya पच्यते caret यच वन्तेमामत्वाच्यन्ववः तजाश्यातेन व्यापार-श्योरबोधनात्‌ साशादिक्िन्तिजनकस्यन्दस्छ पाकत्वमते पाकानुकूलव्यापारासत्वद शायां पाकस्वेऽपि तादूश्पर- यो गाभावेन कन्तेवयापारसत््वद शायां पाकासत्वेऽपि तादृ ्प्रयोगख- त्वेन च धाव्य तदन्वयस्य वक्षमश्रक्यलात्‌ । न ॒च तच सुवर्थग्या- पारादावेव तदग्वथ इति वाच्यं । तथासत्युक्रब्यत्‌पत्तिभङ्गापन्तेः तया दतौयाद्यन्तपदासमभिव्या इतपश्यते ace इत्यादौ वत्तमा- मलाद्यनन्वयप्रसङ्गस्य दुर्गवारलाच्च । न च तचजानज्वितत्मेव वत्तमा- मलादिकमिति वाच्यं । पाकानुकूलकन्तेव्यापारस्यातोतलानागतल- दशायामपि पश्यतेऽयं awe इत्यादिवयवहारापत्तेरिति चेत्‌, म, तज वन्तमानब्यापारजन्यलादिरूपपारिभा षिकवन्तमानत्वादेराष्या- ताथेत्वात्‌ तस्य च॒ धालर्थेऽन्वयात्‌, धातोः पाकानुकूखन्यापारे शाचणिकतया Wat एव वत्तमानला्न्धयसम्भवाञ्चेति भावः । Had कालः पाकजनकवन्तमानयन्नवान्‌ पाकजनगकवन्तमान- व्यापारवत्नादित्यनुमेय, यदा पाकजनकयत्‌ बणएटन्तिव्यापारस्तदा पाकजनकतत्‌चणटत्तियनन इति सामान्यमुखो च व्याभिरित्थाशद्च

सम्भवतोति ata: | aq चेः पचतीत्यत खेचः पाक जनकवत्तमानब्धापारवा- नि्धग्धयबोधे नाते तत॒ Ta पक्तधम्मेताच्वानात्‌ पाकजगकवत्तेमागखा- प्रारत्वावच्छेदेन पाकजनकवत्तेमागयत्व्थासिधकारकख्मरयसद्ितात्‌ TT पाकननकवत्तेमागयतरवानित्यजुभितिम विष्यति तथाच चेः पचकतौीत्धादौ चेः पाकजनवत्तंमागयव्रवानिति प्रत्यस्य नानुपपत्तिरताकृशानुमिवेरेव तादृश प्रत्यत्वादित्थाश्रद्य निराकुर्ते, a चेति, निराकरणहेतुमाह,

शिरसोमणिक्ताख्थातश्रक्िवादः। € ०९

व्तमानयलानुमानं, यल्नविगमेऽपि व्यापारानुदनेः | धम्पिविशेषनिष्ठता च यल्नस्य न स्यात्‌ तद्मधिक-

निराकरोति, न चेति, यन्नविगमेऽपौति, तथाच संयोगात्मक- पाकजनकव्यापारवत्यपि Bee पाकजनकयन्नाभावाद्मभिचार शति Wa | मनु संसारस्यानन्तत्वात्‌ wie पाकजनकयन्नसत््वात्‌ IRIS वत्तेमानवघटकलवादा न व्यभिचारः । यद्वा चष्टोत्‌- ufaaat वत्तमानत्घटकः तदि शिष्टव्यापारव्वश्च हेतः विगेष- मुखौ च व्या्भिरतो न व्यभिचार इत्यत are, श्र्णोति चेचा- दि जिष्टतेत्ययेः, तथाच पाकजनकवत्तंमानयन्नवाम्‌ चेन दति पौन

'्यत्रविगमेऽपौति पाकजनकवक्तमानयत्रविर्हे$पो्ययंः, श्यापारानुरत्तेः पाकननगक्यापारस्य सत्त्वादि यैः, खतावता च पाकजगकवत्तमानव्यापारस्य पाकजनकवत्तमानयव्रस्य कालिक व्याप्तिनिंराङता। नलु चेः पचतौत्यादौ छतिनिद्ानुक्लताविेषसम्बन्धेन वापारत्वविणि्टे धात्वथपाकान्वयो वाच्य- SUNY तादृशानुकूलतासम्बन्धेन पाकविश्शिदब्यापारः पाकजनकव्यापार रव यत्न णव स च यत्रविगमे न fasaafa कालिकब्याप्तौ नोक्तव्यभिचार इ व्त- खा ह, “धम्भविग्ेषेति ta पचतीत्यादौ चेवादेः समवायेन पाकजगकवत्त- म।नयत्रवन्ता न प्रतोयेतेत्यथंः, काणिकसम्बन्धेन व्यःपकताश्चामात्‌ कालिक- सम्बन्धेनेव काले पाकजनकयतानुमितेरेवोत्पत्तेरिति मावः। ननु तादृद्य- qe प्रति agua: समवायेन व्यापक इति व्यापकतान्नानादेव धभ्मि- विर्ेषनिताप्रतौतिमंवतौ्यत are, (तदुव्यधिकरणेति पचतौति arena पाकजनकवत्तेमागयन्रानधिकरणटन्ेर्यापारस्यापि पाकजनकत्वेन प्रतौते- रियः, aad भावः ta पचतीत्यादौ यत्रनिष्ानुकूलता वि्रेषसम्बन्धेन पाकस्य व्यापारेऽन्वयः ATS पचतौत्यादौ चानुकरूलतासामान्येग सम्बन्धेन

£08 TURN ATS

कर खव्यापारस्यापि पकिजनकत्वात्‌, चेतन्धाविमाूत- चैषत्वादिविथेषितेन तेन यनल्ञानुमानमिति रेत्‌,

सादिति भावः। मतु चेः पाकजमकवन्तंमानयन्लवान्‌ पाकणन- कवन्तेमानव्यापारव्लात्‌ इत्या्नुनेयं, शूलकालो विश्रि रचेष्टोत्प- तिलो वा वन्तमामत्धटकः तेन न व्यभिषार इत्यत श्रा, ‘agfuacefa यन्नर्यधिकरणस्यापि श्थाद्यादिका छाम्बादिश्वोगस्से- त्यथः, संसारस्यानन्तत्वात्‌ तथाच व्यभिचार इति भावः। भनु Wa water Bafana दत्या श्ङ्ते, “चेलन्येति, wea- नेऽपि चैला दिषङतसच्वात्‌ छक “चेतन्याविनाश्डते ति, Swart, चेचत्वं खशूपतो विशेषणं तेन चेत्तेन चेजत्वस्य weeraufeaa

पाकस्य व्यापारेऽन्वय इति ert quate ates स्यादित्वमयसा- धारर््रायानुकूलतासामान्यसं सर्गेण व्यापारे पाकान्वय वाश्वस््रथाचाजुकू्‌- खलतासामान्धेन पाकविशिखापारस्य de: पचतौलादौ पतौमानस् माकजगकवक्तेमागयत्ने यभिचारितया ब तेन तदजुमानं विगरेषद्िनां स्या- दिति। मनु चेः पाकजनकव तमानय ब्रवान्‌ पाकणगकवत्तं मानग्थापारव- त्वादि्नुमितिजयताभित्याश्ङकृते, “चे तन्येति, विनाभूतं व्याप्यं ब्ेष- त्वादि afenfattay:, तेग" पाकागुकूलवत्तमामव्थापारेख, ‘aangqae’ माशजमकवत्तेमागयन्राज्ुमानं | Was Gece, ‘wher इति ares साधारणं बोध्यं aura शोमनल्वे सति पाकजबकक्केमागशथापार्क्त्व भोमन- areal पाकजगकवक्तमागयने व्भिचारीति तच तादृश्णामुमानानु पषल्ति- ford: | न च तापि चेचत्वादिविश्ेणितेन तदनुमानं, तत्र dane शब्टादनुपर्थितेः प्रमाणान्तरेक च तदा नियमतस्तरदनुपश्ितौ माबामाव- खव aura was: पचतोत्यादौ प्रमागान्तरेक चेच्रत्वाद्यनमुपस्थितिदद्चायां

शिरोमखिह्मतास्यातशक्छिवादः | ९०३

सत्थं, चै चत्वायप्रतौतावपि शोभनः पचतीत्यादौ शेभ- नादैः पाकयनवश्प्रतौतेः ATMA अनकयने खा छथिकत्वात्‌ | मैवं, अविनाभावमपेश्य लाघवेन

गणि भीमम म 23231111 8

न चतिः । तेन पाकजनकवन्तेमानव्यापारेण यन्नानुमानम्‌ | “ग्ोभ- arefifa, शोभनलस्य स्थाद्धादिखाधारणएतया maa सति तादृश्रव्यापारवक्वं न यज्ञानुमापकमिति भावः । ददसुपलच्चणं चेः पचतौत्यादौ श्राष्डबोधात्मकतादृ प्रतौ तेरालुभविकलाच्वत्यपि मन्त- व्यम्‌ । ‘aafa wa यल्नश्रानब्दबोधस्तजेत्यथंः, wma गरक्यतावच्छेद कलेऽपि कचिल्षखणाया श्रावश्टकले लाघव fafa waa जमकयन्ने शक्रिवाद्येव दूषयति, “मैवमिति, जनकव्यापारः' जनकव्यापारल, जनकयनस्य' HARI MAG, शक्यत्वात्‌" शक्यता- च्छेद कलात्‌, जनकत्वप्रबेश्स्याविश्िष्टलेऽपि प्रल्तिवस्य जातितया तदपेच्छ॒ weer व्यापारलस्य उपाधित्वाद्‌ गर्वमिति भावः! जनकयन्नतस्य शक्यतावच्छेदकलेऽपि जनकलप्रवेश्रस्यावश्यकतया जन-

तदनुमानानुषपत्तिरिति मावः । “खअयेवमितिपूव्व॑मच्तसमाधानमाइ, “स्य- मिति, “तचः wat: प्रचतीत्यादौ, rary ave पचति च्भिः पचतीत्यादि - बङ्छतरप्रयोगे AMAT पर चाख्यातस्य व्यापारे शक्तिः कण्यते tat पचतौत्यादिप्रयोगानाश्चाल्पत्वेन तत्र लच्तणाकल्यने व युक्तेति yes ufargeay । (लाघवेनेति भन्यत्वं Ue बा व्यापार्त्व Ste यल्लत्वस्य खघुत्येनेत्यथेः | ननु पततौ्यादौ पतनानुकूलगरुरत्ववदि ति स्यन्दत द्यादो च स्यन्दानुक्लवे भवदिति प्रतोयते इति शुसत्वत्वं वेगत्वश्चाख्यात श्रक्तावच्छेदक स्यात्‌ यनतुज्यत्वादिति चेत्‌, तच तच्च तेन तेन रूपेण प्रतौ ते रानु भविकल्व

€ ०9 श्म्दास्यतु रौयखग्डे

जनकयलस्येव शक्यत्वात्‌ | welt विदहाय जनकमाके शक्रस्तु लाघवात्‌ तथाचाचेतनेऽपि प्रयोगो सुख्यङ- वेति चेत्‌, न, अपचत्यपि पाकजनकाष्टवति पचतौति प्रयो गापन्नेः। पाकजनकादृष्टजनककरूतेश्च न पाकजन-

कत्वमेव शक्यतावच्छेदकमस्त॒ area किं यन्नलप्रवेगरेनेत्यमिप्राये- णाग्रङ्कते, ‘aa विहायेति, "यन्न" wad, ‘AT सामान्ये, तथा- चेति जनकसामान्ये wat चेत्यर्थः, “श्रचेतमेऽपौति, व्यापारानु- बन्धि विशेष्यता सक्षम्यथः, श्रदेतनमु ख्य विशरग्यकेऽपोत्ययेः, ‘nate’ पचतौत्यादिप्रयोगः, sfx: पदतौत्यादिम्रयोगोऽपौति शसुदिता्थैः | ^श्रपचत्यपौति, पाकजनकादृष्टवतिः भोक्ररि, पशतौतिप्रयोगः स्यादिति । aq यल्लशक्रिवादिनस्तवापि तददृष्टजनकषटतिकाखे तामादाय at तप्मयोगो दुर्व्वारः जनकता विशरेषमिवेशेनातिप्रषङ्ग- वारणन्तु ममापि नागश्क्यमित्यत श्राह, "पाकजनकेति, “saua’ जनकादृष्टजनकक्तेः खाजनकत्वादे व, “छृत्यादिजन्यत्व इति, “्रादि-

= क्क च न ~~ = ~~ ----~ ~ ~~~ re ~~~

EUG! | वस्तुतः पततीव्यादौ पतनाश्रयत्वारेरेव प्रतौतेरानुमविकल्वा- दिति भावः। जनकयन्नत्वे जनकत्वं ofacfafa वदेवाख्यात शक्छतावश्छ्ेदकं स्याघ्लाघवादिव्याश्रङ्खते, ‘at विद्टायेति, लाघवात्‌ जनकयनलत्वापे चबा जनकत्वस्य Wed, यत्रत्यागे वोजान्तरमप्याङ, “तथाचेति जनकत्व- माचस्याख्यात ्नक्छतावच्छेद कत्वे चेत्य येः, खचेतनेऽपि काष्टं पचति «fw: पचतौत्यादावाख्यते प्रयोगोमुख्य ख्व मवतौन्यथैः | ननु जनकयलस्य श्चक- त्वेऽपि पाकजनकादृद्जगकक्तेरपि पाकजनकतया स णव दोषः स्यादि खत- Se, (पाकजनकेति, HAT’ ASA ZS THA स्तव्नन कत्वे AAT

शिसोमसिङताख्यातशद्धिवादः। ey

कन्वं मानाभावात्‌ | Wawa faan?: छत्यादिजग्धत्व साध्ये तज्ननकाहष्टजनकरत्यादिना अर्थान्तर प्रसङ्गो- ऽपि प्रत्युक्तः । भावे वा तादशक्तिनिवारणयादष्टा- इारकञजनकतायाल्वयापि वाच्यत्वात्‌ | यनमा शकं

अदादि श्छादिपरियद्ः, ‘ara’ काय्यतेन हेतुना साध्ये, 'तष्नन- केति. चित्या दिजनकेत्यथः | madaTe, भावे वेति, ‘argnfa पाकजमकादृष्टजनमेत्ययेः, ‘ania sanerata शक्निवादिना त्वयापि, श्न्यथा तदा तादृ शप्रयोगापन्तेखचापि दर्ग्वारलादङष्ट- मादायातिप्रसङ्गस्ठ तव calc, weenie पाक- जमकत्वात्‌ दूति भावः। ननु ae समवायो जनकस्य विषय- तेति सम्बन्धनियतफलोपधानात्मकजनकतानिवेश्रात्‌ sears नातिप्रसङ्ग दत्यतो नव्यमतमाह, ‘waar शक्यमिति vals

वादेव, “चित्यादेरिति, fate: छतिजन्धा कामत्वात्‌ घटवदियनुमागबले- मास्म दादिद्कतिजन्धताबाधेग भगवत्‌कतिजन्यता सिध्यति सिद्धान्तः! स च वच्जनकादृष्टननक टछतेस्तव्जनकत्वे AT? स्याद्वाधामावेनादृ्टजनज्ञास्रदादि- कषतिजन्धतामादायार्यान्तरप्रसक्ेन भ गवत्‌छतेरसिद्यापत्तेरिति दोषोनि- रस्त इलरथः। patere, “मावे वेति तष्लनकादृदटजनकञतौ तच्लगकात्वस्य प्रामाखिकतवे वेतः, ^त्वयापौति wna शआाख्थातशक्छिवादिनापि, बा- च्यतवादिति, अन्यथा पाकजनकादृटननकयत्रस्यापि पाकनगकषल्वेन तमादाय quate पाकनगकादृदजनके भूतगङ्गा खागादिगो चर बन्नवति पचतीति प्रयोगप्रसकुस्य तवापि दुर्व्वा रुत्वादिति aa) veya: कार्यौँभूतपाकस्य समवायः कारकोभूतकछ्लतेविंषयता इत्येवं सामानाधिकरण्छप्र्ासन्यवच्छि- 114

€ ०६ श्ब्दाख्वतु रौ T eS विषयित्वं अमकात्वं वा सम्बन्धमर्य्यादया भासत इति

माच शक्यतावच्छेदक मित्यथैः। न च प्रटरज्तित्स्येव शक्यतावच्छेद- कले पश्यत carat पाकजन्यफशश्राणिलरूपपाकादि कष्म॑लप्रतौतिः कथं wifefa area तचात्मनेपदस्य क्ले खाखखिकलवात्‌, क्त्वं फलवत्वं, तथच Beas, जन्यताश्म्बन्धेन पाकादेधात्वथंस्ख तजाग्वयः, फलतश्च Rea, प्रतियोगितासम्बन्धेन प्रागभावादिमस्व- मिति यावदिति भावः। विषयित्वं अनकलं वेति तात्य््बाधौनो व्यवस्थितो विकण्पः सम्बन्धान्तरे न्वयस्य निराकाङ्खुलबोधकः म तु पूव्वीखरसे विकश्पः, तेन जमकसत्वस्य विषयिल्मपेच्छ yeast? acafatat नारुपपन्लः। अयेवमस्मदादौनां पाकानुष्टागदशाथां

ब्र जनकत्वस्य प्र कलावब्डेद कत्वेन गोक्गङ्ाखानादिमोचर्द् विमादाबावि- प्रसङ्स्तस्य पाकसमवाविख्याख्यादिविषयकत्वाभावेग निडक्षसामानगाधिद्- Cee सत्धवच्छिन्रपाकजनकत्वा सम्भवादिति aM | Wage विख- च्तखनमकात्वमेवास्थाव शकतावन्छेदकं वाच्यं चतो न पाकनबकावृद्धमादागो- कषातिप्रसङक इत्यतो wea यने wet बक्विं द्रवति, 'यनमाचमिवि बन्न त्वमाचं CAAT ST HAAG: | AMIN WIAA नवक- त्वस्यचास्यावश्चक्धतावष्डेदकत्वव्यवच्छ ST | ATIAAATAIWYA YAN fafa ara: | धात्वथेपाकादेये फलसम्बन्धेनान्वय इत्याकाङ्कुायामाष, ‘fa- ufaafafa, तथाच पचलोत्बादो विषयितासम्बन्धेन पाकविधिद्यव्रवावि- are: | wed पचतौलादो पचेः पाकत्वलक्स्ायामपि पाकत्वविषयकयन्रवा- नित्यन्वबवोधापत्तिः पकविषयिन्धास्तत्तृद्ृतेः पाकल्वविषयकत्वनिममाव्‌ | भ च विग्रव्यत्वाख्यमेव विषयित्वं dam तथापि निमडनिश्खखदे इस्यामवा- सणङौरतकल्ञेवर् सख चोत्थानपिषयकद्तिर्जा यते sary न जायते निबड.

ध्वियोमखिशलताख्याव श्ह्धिवादः | E08

परमेश्वरः पचतोत्थपि प्रयोगापन्तिः amd: सब्वेविषयकतया काव्येमाचजनकतया चास्रदादिकन्तुकपाकस्यापि तदिषयलात्‌ तव्ज- VTE) न च TEMA शक्यतावचश्छेदकस्छ तत्छतावभावात्‌ न तथा प्रयोग इति वाच्यम्‌ । तजापि ध््ियारकमानसिद्धतवात्‌ । न चाख्थाताथंयन्र-क्तपदाथंयोरवच्छेदकतासम्बन्धनेवान्वयस्च घाका- Fay न तथा प्रयोगः श्रात्मा पचतौत्धपि प्रयोगो tat we wif लं पचसौल्यादौ उच्चारथिज्ादिश्रौरमेव चे्लादिना अरस्मदादिपद शक्यं परमेश्वरो AS वेन्तत्यजापि परमेश्वरपदं शरोरपर म तु परमात्मपरमिति वाच्यम्‌ । तथापि तदाग wa: पचतौति प्रयोगापषेदुव्वारलादिति चेत्‌, म, साध्यताख्यविषयिताविगशेषस्य Wifes फणोपधानाश्यजनमकता विशेषश्च चव खंसगेलनियमात्‌, भगवत्छतिख नासमदादिरूतपाकसख्य तादृश्रविषयितावतौ तादृ श्जन- कतावतौ वा, wawa पाकल्वेन पाकविषयिष्याः तेश्च पाकलत्व- विषयतानियमेऽपि we: पाकले शछचणायां पचतौति प्रयोगो न योग्यः, न वा उपाटानतादिरूपपाकादिविशेग्यताकप्रटेन्तिसत्वेऽपि पचतौति प्रयोगो योग्यः, न वा क्रियाम्नरगोषरप्रटृन्तिरशायां खरूपयोग्यतामादाय पचतौत्यादिप्रयोगः, नापि पाकलनकाद्ृष्ट- नमकशृतिमादाय पचतोद्यादिप्रयोगः। भ च तथापि विषयिताया-

पाकादिषाध्यकप्ररन्ेवं € €

अपि dara पाकाधनुत्पन्तावपि ्मानला-

बन्धनामवातादिना दोषेण प्रतिबन्धादिति सिड्धाम्तस्तयाच यदा निगड- भिशखलदेहस्योटथानविषयिणै छतिस्तदा निगढनिलख्देषह sfasaifa प्रयोगापत्तिः र्वं श्ामवातजङडौङ्लतश्जलेवरस्योव्थानविषयिक्नतिदशायां

Eos TATA रोयखद्डे

तौतव्वदश्र यां पचत्ययचदित्यादिप्रयोगापन्तिदुर्ग्बारा पतौत्यारा- वाखयाताथवन्ते मामत्वादेराख्धाता्थंयनादाबेवाग्वय्य निरूढिला- दिति वाच्यम्‌ । विषयितासम्बन्धमादाय aw तदानोँ ताद्शप्रयो- गस्य CUR, फलो पधानात्मकञजनगकता संखगेखछ विषयत्व एव तच तदान तथा प्रयोगस्यायोग्यलवाभ्यपगमात्‌ । अतएव विषवितावाः संसगत्वभ्नाग्या इष्यादिसाध्यकग्रन्तिमति पुरुषे वषतोति प्रयोगापन्निः भ्रमादुत्थानसाध्यकप्रटृत्तिमति निगड़निख्चश्षदे हे उत्थानानुत्यन्तावपि उत्तिष्टलोति प्रयोमापन्तिरिव्यपिं निरस्तम्‌ । साध्यलास्धयिषयिता- संसगेमादाय तज तादृश्रप्रयोमख्ेष्टलवात्‌, फलो पधानात्मकचेष्टादि- दारजनकता विग्रेषसंखगे विषयकल एव तादृशप्रयो गस्ायोग्यलान्बुप- गमादिति भावः।

केचिन्त॒विषयिलस्य ॒संसगेले सम्वैमेतदोषमभिबन्धाधेव कब- area fiuteataars: |

Siew साध्यलाख्यविषयिता द्दिविधा खरूपयोग्यताक्मिका फलो पधानात्मिका च तच फलोपधानाद्मिकायाः साध्यताख्विष- यिताया एव प्रते संसगेत्वाग्यपगमासो क्षातिप्रसङ्गः | अतएव ste माद्यनुत्पत्तिस्यसे भोजनादि साध्यकप्रटन्तिखक्ेऽपि भोजनं करोति भोजनं क्रियते इत्यादयो न व्यवहाराः फलोपधागाख्धषाष्यलासय- विश्यिताया ua शधातुप्रयोगे adage) न च are ल्ास्यविषयित्वादेः तादृश्रदे विष्छे मानाभावदश्ति वाच्यम्‌ । कियानु-

श्यामवातजडोङ्तकलेवरल्तितोति प्रयोगः wig wd eet हतिसाष्यल- wa ङटिविषयिणो इतिर्जायते afe न जायते इष्टि ofa efaefaue-

शिसयोमखिताख्यातग्रक्िवादः | € +€.

तु नव्याः। ayaa खकारवाच्छे Fy पचति waa awe इति सामानाधिकरण्यानुरोधात्‌

त्प्निदग्रायां वतादृशप्रतोत्यभावस्व मानलादिव्याङः। तदसत्‌ । कचित्‌ खरूपयोग्यतात्मकसाष्यतावतौ प्रटन्तिः, कटित्‌ फशोएधा- मात्मकतदतौत्य्र नियामकसछ दुर्वग्वारत्वादिति fea

erg साश्यताख्यविषयता-फलो पडितजमकल्वोभयसम्नन्धेनेव धालथेस्य कतावन्वयोऽग्यपेयः, WAM जनकतायाः सम्बन्धत्व- कल्पे विषयताखम्बन्धकण्पो कपूष्वदोषोद्धारेऽपि नान्तरौयकमोन- भोजनादौ मौनं aR दइत्यादिप्रयोगस्य cattery, दौषितिकार- शिखनन्तु Tae बमु्चया्थतेवेत्यपपादनो यमिति विभावनौ- यम्‌ ।

प्रयाकरणमतमुत्यापयति, "कर्-कम्मेणौ दति, "लकारः" we, इति सामानाधिकरश्यालुरोधादिति, cf रभ, चेच-तण्डलादि- पटाश्यातपदयोरेकधषम्पिगोधकलानुरोधादिव्ययेः, विमिन्लप्रटन्ति-

wea: खरूपायोग्यत्वारिति मते चेच शृष्िविषयङतिदश्या्यां चेजोवर्षतोति प्रयोगापतस्तिरित are, “जनकत्वं वेति पलोपद्ितजनकत्वमित्य्थः, तेग निगडनिखलदेदा दि प्रसक्घामाव इति मावः। वेयाकरणमतमाहइ, "कटं कम्म॑जौ दति, ‘ware’ आख्धातं, aoe waa परिभाभितत्वा- दियं, qe कम्भत्वश्च समवायेन विषयतया वा, छतिरेव शबधतावष्डेदि- केति पचतौत्ध।दौ समवायेन छृतिप्रकारेय पश्यते दादौ च विषमतया. छ्तिप्रक्षारेख तन्तदचंबोधस्याजुभविकल्वादित्ययेः, (इतिः इत्यथ, “सामाना- धिकर्ेति चेजपदास्यातपदयोर्भित्ररूपाभ्याच्चेवत्व-कतिभ्यामेकस्य Brey

९९० श्ब्दाख्तुरोय वष्टे

अन्यथा पचतौत्यादावपि कर्च॑रि ठृतैया waa इत्य कम्मेखि दित्या स्यात्‌ तयोरनभिदिताधिकासैय-

जिभिन्तकयोरेकधभ्मिबोधकतलच्णस्य शाब्दसामानाधिकरण्छस्यातर खामागाधिकरष्यपदा्यलात्‌ । भजु चेष-तष्डुशपदास्यातपदयोरोक- धष्पिबोधकलमेवा सिद्धं तथाच wear प्रत्तिवमाख्यातस्य गश्रक्य- तावच्छेदक मित्यत आह, “शअन्ययेति तथोरोकधमयेबो धकत्वे इत्यथैः |

केचिन्न शदतिसामानाधिकर ्छाजुरो धादिव्धच चेज-तण्ड्शचयद्‌ा- ्ाख्यातायेयोरभेदसंखगकान्वथासमुरोधात्‌ | नज्विदमेवाप्रसिद्धं तथाच छाचवात्‌ प्रटन्तिलमेवाख्यातस्छ शक्यता वच्छेदक मित्यखरसात्‌ शाध- SATAY, “श्न्यथेति कक्तैकश्मणोर मभिधाने इत्याहः |

"तथोः दतौया-दितौययोः, “अन भिहिताधिकारोयलादिति कर्-कदयोणोरनमिधाग एवानुशिष्टलादित्यथेः। मनु दितौया-

धभ्मिखोबोधकत्वमेव श्रा्दसामामधिकर खं Tae पच्यते were दादौ च तब्डबप दास्थातपदयोभिंन्नरूपाभ्यां तद्डलल्व-विषयतासम्बन्धेन छतिभ्वा- भेकस्य तडकघभ्मिग्णो बोधकत्व श्ाग्दसामानाधिकर रं अनु मवसिञ्जं तदनु- शोघाश्राख्यातसामान्धस्य समवायेन कतिः शश्वतावच्छेदिका आत्मनेपदस्य च विषयतासम्बन्धेन हतिः श्र कधतावण्छेदिकेति समुदायाः | Tet सामाना- धिकरख्यानु णो धादित्स्य चैषादिपदार्ये तादायसम्बन्धेनास्थाता्च॑प्रकारक- बोधस्यानुरोधादिथंः, “अन्यथेति were wife कम्भखि च त्य aia दइत्येः,.तयोः ठतोया-डितौयमोः, खनमिदहिताधिकारौयद्चाभ्यां साधुत्वेन प्रतिपादमादि्ययः, आस्यातेन करुरगभिधाने समभिव्याङ्त- प्रातिपदिके तीया रवं Great कम्भणोऽनभिधाने समभिव्यातधाति-

शिरोमशिहछताख्धावग्रक्िवादः। €१९

त्वात्‌ छत्यभिधानस्वाविशिष्टत्वात्‌। कर्त -कम्म॑सद्ा-

ढतोयानु शासनस्थास्यातेन waa न कमणि दितोयेत्यवार्य- vary, शत्यभिधानस्ेति, “श्विश्िष्टलादिति wena ay कम्मख्यातसाधारणलादित्ययेः, AMI Awe पचतौत्यज्रापि दितौया aq पच्यते carafe उतौया न स्यादित्यर्थः। एतच्च aai- ख्यातस्यापि छतिबोधकलमिति प्राचौनमतानुसारेण, ane अ्रन्वय- बोधप्रकारचागे Baretta | Teg शत्यनभिधानाभिधानस्छ दतौया-दितौयामियामकले चेबो घटं जानातौ्यादावपि क्तरि दरतौयापन्तेः कमणि दितौयानापत्तेः। न चाख्यातेन सुख्य-भाक्रसा- धारणएकम्भेलानमिधानामिधानाभ्वामेव ठतौया-दितोयामियम शति वाच्यम्‌ । चेतरेण war caret warenawa क्रि ठतोया- नुपपत्तेरिति ध्येयम्‌ । नियमान्तरमाग्रद्च निराकरोति, “at क्मेषद्धेव्यादिना, ‘cate नास्तौत्यन्तेनाखयः । aaa:

पदिके दितौया इति दतौया-डितौयादिविधायकखचस्याथेस्तया च afr कम्मेत्वं वा Aa न तु कार्ता कम्म वा वदा एतोया-डितौयाविधा- अकदधचवजेन चेचः पचतोत्यादौ ढतोया चेच पच्यते तरल दादौ दितौया स्यादेवश्च tte aed पचति Wa पथ्यते तद्डलमित्यादिप्रयोगस्यापि साधुत्वापत्तिनचेद्ापत्तिक्तथा सति यच्चादौ तादृ्रप्रयोगेऽप्यसाधुद्यब्दप- योगक्लतदोषविरुप्रसद्घादि त्थः | यथ हेतुमाह, “ज्यभिधानेति जव्यमि- धाने नन्तरं माषपद्‌ाध्याषारेण AM Mawes Wren च करुः कम्भय ामभिधानेऽस्य भवन्मते तुल्यत्वादित्यथः करणीयः | यदा ननु छते- रनभिधाने ढतौया क्ृतेरभिधाने दितौयेत्मभिदहिताधिकारोयद्धन्ा्ीवाश्यः इति नोक्त दोषं इत्यत ore, “क्ञयमिधानस्येति, “खअबिधिदटतादिति Fa:

। > § 1 Weise `

भिधानानमिधानाभ्यां नियमः। न चैवं चैचेख इष्टो घट इत्यादौ विनापि तिङः सद्धाप्रतौतेः ae: सुप- रव ॒सङ्खोपश्ितिसम्भवे तिङ न तदमिधायकत्व-

प्रत्ययेनाभिधाने कत्तरि प्रथमा, aa तदनमभिधाने दतौया, एवं प्रत्ययेन aug अभिधाने कश्चणि प्रथमा acaferara ava facta इति नियम इत्यथः । अन्तरा wed, म चेति, “सुप एव" प्रथमा विभक्रित एव, “सद्योपख्ितिसम्भव इति शेचः पचति तण्डुलः wed इत्यादौ षड्योपखितिसम्भव car, “न तदभिचधायकलंः म agi मिधायकलं, तथाच तथापि ठतोवा-

पचतौ्धादाविव aaa पच्यते cafe शव्यभिधागस्याविथिटलादि कर्थः, तथाच Tw पच्यते caste ढतौया न स्यादि्यथेः। aq wae era: प्रद्ययेनानभिधाने sara रवं Haga: प्रत्ययेनाबिधाने हितौये्यमभिदहिताधिकारौयदनार्थोवाच्य इति गोक्षातिप्रसष् इन्ाग्रद्स निराकुशते, "कतं -कम्मे चादि, खचर च कल -करम्मयाद्य “इत्यपि नासतो बन्त- रखकोयरग्थः। VTA सह्यावाचकत्वे उक्तनियमः सम्भवति तच च प्रमां नास्लोत्याशद्य निराकुदते, ‘a चेति, यद्यपि चेच दृष्टः xray cum निस्थकं घट cata छपः सतसद्याप्क्तिकत्वात्‌ तथापि छत्सममि- याहार शले सुपः सद्याबो धकत्व प्रदिंते छतः egret मानामाव- यक्तं भवति तथाच रता सह्यानभिधानादिति व्माणदू षस्य wea भवतोत्यभिप्रायेय तदुपदश्रंगमिति ध्येयं । “सह्य प्रतोतेरिति रकोघटखेष- डततिदग्रंगविषय इवन्वयथोधे रकलसह्यादिप्रतोतेरि यथे, rey ara: fows शक्तिकल्पने हेतुः । ` छुप ख्वेति परथमाविभक्छेरेषेथेः, “सङ्लोष- ख्ितिसम्भव दति . चेोगज्छति यामोगम्बत इतादौ रकलत्वादिप्रतोति-

शिरो मणिहताख्थातश्चक्तिवादः | ErR

मिति वाच्यम्‌ । चैचो मे्रश्च गच्छत इत्यादौ विनापि ताहशसुपं हित्वादिप्रत्यथात्‌ लापवादैकवचनत्वादिः-

दितौयापन्तिसदवस्छेति भावः। यद्यपि घट एतावेव सष्चायां सुपः जप्त क्रिकत्ममुपद शितं भवति किं Sia दृष्ट इत्यनेन, तथापि हृता सद्यामभिधानादिति वच्यमाण्दूषणेऽस्य विशिष्टोपद्‌शेनस्य we भविति |

केचित्त क्रिय।र हितं वाक्यमेव नास्तौतिमते घटबत्यज् क्रिया- पदाध्याहारस्यावश्यकले श्रस्तौत्या दि तिडगम्तमेवा ध्या इन्तष्यम्‌ | तथाश विजिगमनाविरह दृति कदाचित्‌ ब्रूयादतसदुपेच्छ सक्रियमेव वाक्यमुदाइतम्‌ । म र तथापि Seat पश्यते तण्डुलान्‌ पचतौ- व्यादि विशाय शदन्तपय्येन्तालुधावनं विफलमिति are । प्रथमायाः स्वा श्रक्रिसिद्धेरेव प्ररुतापयोगित्वात्‌ प्रयथमेतर सुस्विभक्तः सद्धाश्न- ज्िशिद्या fae: सद्याश्रकिनिराकरणाशक्यलात्‌ way: |

त्यादाविति, श्रादिपदात्‌ east faufayy गच्छ- miae परिग्रहः। "तादृशेति दित्वादिबोधकेत्यथंः, दिता दिपदाद-

सम्भव द्यैः, “न सह्या िधायकत्व' ख्यातस्य न ater | चेनो- नेष खेति, दादा विति, “आदिपदेन वै्ोमेश्रोदेवदन्तख गण्डन्तीयादिसं- यः, (तावृशघपमिति दित्वादिबो धकसुपमिव्यथः, तथाच ay दितवादि- सह्कयावाचकसुपोऽभावात्‌ wane grey स्कयावाचकत्वमको- कार्यमिति ara: | न चोक्ठप्रयोगे agar रकवचनात्‌ दितवादिसङ्का- बोघधसम्भवे किमनुरोधेनाख्यातस्य सद्धयावा चकत्वमक्रौ कायै मिति are |

लछणावौजाद्प्रतिसन्धानद ्ायामपि उक्तवाक्यात्‌ दित्वादि सह्याग्वयबोधस्य 115

Ea WRIT HAs

नैव रखकत्वादौ शक्तत्वाच्च | इत्यपि नास्ति छता aE

saufive: । म wa gaa दिलादिबोधसम्भवः सुष्विभ्णौ न लच् रेति प्रवादस्य यदिभह्र्थे यदिभक्रव्यैत्ययानुगश्रासमं afew ्यातिरिक्रे fan तदिभक्तेने लचणेत्येव विषयतवादिति वाच्य | सुपो दिवादिषु लद्णानुखन्धानं विनापि दिलादिप्र्- यादिति भावः |

केचित्त चेचादिपदोत्तरष्ुपो दिलादिणल्षणायां चेचपय्ो- भर्मेजपदोत्तर सुपो दिलादिलचणायां मेचपय्यापर्दित्वादेरेव प्रतौग्या चेच-मेजोभयपय्यो प्तदित्वा चल।भात्‌ चेच-मेचोभयमिति प्रतौतिनं ष्यात्‌ Ure चेदयं मेद यमिद्येव प्रतोतिः gfe: प्रङत्यचेग- तमाचरसञ्ाबो धकलनियमात्‌ | न चेवं चेच-मेचपदो त्तर सद्या कवं चेजादावन्वतोति वाच्यं । इन्दसमासाद्यतिरिकस्स् एव तथा नियमादिव्याहः |

सर्व्वाजुभव सिद्धत्वात्‌ अन्यथा खन्यचापि श्त्छ॒ष्छेद प्रसङ्गात्‌ | ननु SHAT प्रामाण्यानुसो धात्‌ चास्यात दिवचनादे दिल्वादि स्याव चकत्वस्य सिडलेऽपि खाख्यातेकवचनस्य सष्कयावा चकत्वं न सिद्यतौद्यत are, 'लाघवादिवि सिवाद्यनन्तधर्म्मेषु UAT SRST UTA Heya ea चगसाधा- way शशक्ततावच्छेदकत्वे लाघवादि्धैः, रकवचनत्वश्च aya यष्ाजन्येकल्सङ््यागो धभनकतावच्छेदका ATH मत्वमिति गान्योन्धा्रमादिः कमिति। सम्प्रदायविदस्तु चेथो गच्छतो तादौ सुवेकवचनस्य श क्तिप्रतिसन्धागं विनापि सद्यान्वथबोधस्य स्व्वभनानुभव सिद्धत्वेन सुवेकवचमस्येव ares कव वनस्यापि सष्धयावाचकत्वं निव्विव!दमिति वदन्ति। ‘aafa, ane कन्भवाच्त्‌प्र्ययघटितवाक्छे कम्भपदस्य दितौ यान्तता RATTRAY:

गरिसोमणिकताख्यातशयक्किवादः। ९११५

ay चेषोमेच्च गच्छत इत्यादौ ल्णयेवास्यातदिलादिप्रत्य- aaa fare तच शक्रिकरयनेन । न ae वा दितलादावा- ख्यातस्य लक्षणा दृष्टौ घटौ दृष्टा चटा दत्यच प्रथमाया वा fear- fee लक्णेत्यच विनिगमनाभावात्‌ उभयोरेव शक्तिसिद्धिरिति TSH । सद्धयातिरिक्रस्य प्रयमाविभक्रः शक्यस्यप्रशिद्या तच प्रय- माविभक्तेः सद्ायां लचणाया वक्तमश्रक्धतलात्‌ शक्धसम्बन्धस्येव waurerfefa । तज्ञ । प्रथमाविभक्रैः erat लच्णाया वक्षम- शक्धवेऽपि wiring सुवचतया विनिगमनाविरशस्य दुर्ग्बारला- दिति । |

नन्वेतावता श्राष्यातददिवचनादेटिंलादौ शक्रिरायातु तदे- कवचमस्य एकवे wet तु जिं मानं, तय।च asa ठतौया-दितौ- यानियमाथे कर्चादिराख्यातपदवाच्यः स्यादित्यत ate, ^लाघवा- दिति, faetfen एकलादिषु शक्रिकख्यने शक्रतावच्छेदकता- बाङखा पत्या लाघवादेकवचनतादिनेव प्रथमेकवशमादेरेकलादिषु शक्रिः, तथाचायातमाख्यातेकवचनादेरप्येकवचनल्ा दिषु श्तयः । wi एव “द्लंकयो दिंवचनेकवचने” दत्यतुग्रासमं । यद्येक- Tae ARMING श्रात्माश्रयात्‌, नायेकत्वबोधकलवं Waray waurfea एकल्बोधकलत्वात्‌ । तथापि सद्धेत विग्रेषसम्बन्धेनैक- awa एकव चनत्वा रि, ““तान्येकवचन-दिवचन-वडवचनान्ये- an इत्यनुश्रासनेन तिङसुवेकवचनादिपदस्य सङतितव्यात्‌ | न

घटितवाक्ये कत पदस्य द्रतोयन्तता स्यादिति भावः। ननु शराद्यातघटित- वाक्य ख तादृश्चनियमः छव्म्ययधटितवाक्धस्धरले तु नियमान्तरमेवे्यत-

९१६ WRT TTS

चेवं तेन sau we विना fanfen श्ानादेकलादिःप्र्यो म स्यादिति ary विना शक्रिभरममिष्टल्वादिति ara: |

अरज मव्याः सित्वादिना प्रातिखिकक्ूपेणए सुखविभक्रेरेकलादिषु शक्तावपि fase तिङ्विभकरे कलादिषु ufc शेषः प चतौल्यादावग्टहौ तसुष्णद्याशक्रिकानां कदाचिन्तिवादिेरोकलादि- जिष्टटन्तिन्नानादेकलादिबोधो भवत्य विवादं | तथाच faare: प्र्- fed शक्यतावच्छेदकमेकलवलादिकं वेत्य विनिगमकाभावाद्‌भयो- रेव॒ततृशक्यतावच्छेदकलसिद्धः एकलत्वलादेः शक्यता वच्छदकल्यऽपि परटृन्तिलप्रकारेण बोधस्य लच्णादिमा सुवचत्ात्‌ प्रटन्तिलप्रकार- कतिवादिजन्यबो धस्येव एकला दिप्रकारकतश्लन्यबोघस्यापि खारसि- कत्वस्य प्रामाणिकसिद्धलात्‌, श्रन्स्या बोधस्य खारसिकलमादाव fang पश्वादिपदस्यापि प्रव्येकमादाय विनिगममाविरदेष शाघ- वात्‌ इ रिएत्वादेरशक्यतावच्छेद कतापन्तेः नानार्योच्छदापन्लेख । एवश्च प्रथमेकवचन-दिवचन-वह्वचनानां वा एकल-दिल-वड्लेषु nfs, तिङकवश्न-दिव चम- ववचनानां वा <a विभिगमकाभावादे- कलादिषु शकरिरिद्धिः, चेः पचतीत्यादौ श्रग्टरौतसुष्य्वा्रकि- कानां कदादित्‌ तिवादेरकत्वादिनिष्ठट्निन्नानादग्येकलारि- बोधस्य सव्वेखिद्धतवात्‌ । म च aga लसणणश्ञामरूपं wit aed वेति वाच्यं । agar शचणाश्चानादिरूपं प्रथमेक- वचनल्ादाषेकल्ादिषु sama वा श्क्रिममरूपमिश्यच्र विभि गमकाभावात्‌ प्रत्येकमादाय विनिगमकाभावेन तिरेकवक्नारे- वाङखस्याकिञचित्करत्वादिति वदन्ति |

शिरोमणणलिताख्यातगरक्तिवादः | ९११

नमिधानात्‌ | किण्व रकत्वादिसङ्खयामिधाने न fa-

केचिशु केवलात्‌ पचति-पचत दत्यादितः ति ङः aft शशणा- दिना वा बेयाकरणएमते तिडः wer वा एकः पाककर्नत्यादिवुद्ध रनुभवसिद्धवादाख्यातयस्येकलादौ शक्रिषिद्धिः। ग च तत्ेकलादि- विशिष्टकन्नर्व लचणा श्रक्रिभ्रमोवेति are केवलककैरि we- wea ताष्शबोधस्यानुभवसिद्धलादिव्याः |

केचित्त aft तिष्टति afwefa इत्यादौ fafa ange: प्रतिषन्धानं एकल्ादिप्रतौतेरेकलादिषु तिङः श किसिद्धिरिष्याञः।

(हृतेति, aure चेभेण दृष्टो घट इत्यादावपि कमणि डदितौधा श्यात्‌ न प्रथमा चेः पक्रत्यादावपि कत्तैरि ee श्या प्रथमेति भावः । तस्मात्‌ प्रत्ययेन सद्ाभिधानानमिधानं म प्रथमा- दतौचामियामकं, किन्तु प्रत्ययेन कल्तं-कक्मेणोरभिधामाममिधान- aa तज्नियामकमिति वेयाकरणएनिगद्मः । नन्वाख्यातखल एव तथा ane रतखले तु कत्तं -क्ेणोरभिधानाभभिधानाभ्वामेव नियम- इत्यत श्राह, "किञ्चेति, सख्याभिधान इति श्राख्यातजन्यसद्ाप्रका- रकबोध-दत्ययः, ‘a नियम इति हतिश्रक्रिवादिगां विग्रेता- नियमो arian, कचित्‌ कर्तैव afsie: कचित्‌ awe गियामकस्य दु्वैलादिति भावः । एतदेवाह, पदार्थेति wen-

ary, ‘fagfa, “रुकत्दादिसद्याभिधान दति, खाख्यावभन्य रकाल्वादि- SEH xa, ‘a नियमः छतिश्रक्िवादिनां मते भ किदधेष्यलनियमः, तथाच कुषचित्‌ we: बुभधवित्‌कम्भयखच तदिष्यते

és ए्ष्टाख्यतुरो य खण्डे

यमः पदाथेतावष्छेदकावच्छिन्नस्याकाङ्क दि वश्शत्‌ कश कम्मसाधारण्येनान्बयबोधस्य TATA | कचे कतव- त्वादिनाभिधनेऽपि कर््चादेरप्यमिषेयत्वं, शक्त शक्त-

तोपख्धापितस्यकत्त्वाद्यव च्छिलस्येत्यथेः, "कन्त -कर्काति, तथाचोभय- अव सह्यान्वयात्‌ द वदन्तः पचति awafaas कष्मणि प्रथमा देवदन्तेन पश्यते AGE tay कन्तेरि प्रथमा स्यादिति we | गरु कर्जेकलत्वतवा दिना श्रक्यलार योग्यतेव नियामिका दत्यत श्रा, "कजंकत्वला दिनेति, श्रमिधेयतवं' विग्रेषए विधया शक्यत्वं । यदि श छतिविशिटैकल्वे क्च॑कलं तदा संसग विधया wee) नमु मुख्- विशेव्यविधयेव मया wma नाभ्युपेयते दत्यत are, श्ाक्ाविति, कच्चंकल्वाद्योः सम्बन्धो मम वाक्यायेः, तत्र॒ च त्रापि श्रि विषयत्वं । किञ्च मम एकवचमलादिना सृप्‌-तिङ्भाधारणं

बिनिगमकस्य वक्तुमश्रक्धत्वादिति भावः| रतदव स्पष्टयति, "पदा्थतावच्छै- दकावच्छब्नस्येति श्ाख्यातो प्रसा पितस्येकतवत्वा यव च्छिप्नस्येत्यथः, “ara 9 (1 €& “ft Rawr Qiang, wages, कत्‌ -कम्मति, तथाच aga चेचः ame पचति द्व्यच कम्मपदं प्रथमान्तं स्यात्‌ स्या सेतर शै e e ८. = य ॒प्रच्यते aT दत्र कत्तपदं प्रथमान्तं दति भावः| "कत्रेकल- anfeafa । यद्यपि देवदत्तेऽप्यास्याता थ॑सह्यान्वयापत्या daa देवदन्तोऽं गन्डतौ व्यादि प्रयोगापरत्तिरेव, तथापि खप्रङ्धययक्रियाकवंकत्वत्यादिना शर ्रिकशूयने aera । aad खत्वाननुगमस्यापि सत्वेन तदममिधाने न्नता, प्राचां मते यततव-तक्त्वादिवत्‌ खत्वस्यप्यनुगतत्वेन तन्मतमाधित्येतदभिधानात्‌। 'कर्थारेरपीति, “व्यादिपदेन कम्मपरिप्रहः, विशिष्टस्य wae विद्ये

शसो मणिक्ताख्धात शर्धिवादः | ९९९

तावष्डेद क-शक्यता वच्छेद कयो गेौरवमधिकम्‌ | तस्मा-

ष्क ककव O01 8 OP ORE HERTS BOOT FETUES DET OSTET OEE SHH R ODT UN TS OCS TH ON TET | CHEE LOPSEESS IOC SET EURO SE TEES HUN TU ERTS HES SR ERNE SSNS SEES DOTS EEETEROSSOIOTS CORR COOT

सायां शक्तिचयं, aq श्रास्यातेकवचनलादिना कज॑कलादिष शक्तिजचयं, श्रात्मनेपदेकवचनलादिना कर्मीकलादिषु शक्रिषयं, सुवेकवचनलादिना एकलादिषु शक्रित्रयमिति मव शरक्षय द्यैः | mata ममेकवचनलवादिमा UAE, तव चास्यातेकवचमलादिना anife विरितेकवचनवादिना वा waned दति श्क्रतावच्छेदक- गौ रवमित्ययंः | aKa शक्रलस्याये वच्यमाणलात्‌ WHAT- वच्छेदकश्ररोरमुभयमते समानमित्यत श्राह, ‘waa ममे- कत्वलादिना wee, तव कन्नकत्वलादिना शक्यत्वमिति शक्यता- वच्छेद्‌ कगौरवमित्यथः | द दमुपलच्षणं, कञकललादिना शक्त्ये च योग्यताभ्रमात्‌ कत्तं -कम्मेसाधारण्धेनानयस्य दुरव्वारलमित्यपि बोध्य wae नन्वाख्यातस्य एकत्वलादिना एयगेकलादौ न शक्तिः किन्तु श्राख्यातेकवचनस्य कर्जकलेन asafan शक्तिः, wea -दिवचमस्य क्तं यतेन कन्त दये शक्तिः, श्राख्यातवडवचनष्ठ कलत asta शक्ति रावश्यकोति भावः | 'खभिधेयत्वं wae, तथाच ङ्ख्िकभिया पलायमानस्ये्यादिन्यायावतार इति भावः । इदमुपलच्तणं Baa” गच्डतौव्यादावुभयकम्भजसं RABAT खपरहटय थे क्रियाकरैत्वस्य WHA धारयतयाख्यातस्य fasait खप्रछ् त्वां च शक्तिसम्बन्धकल्यने ated, रवं कर्जकवचनाख्यातत्वादिकं श्त्ततावच्छेदकमिति गश्ततावच्छेदकमौरवं, ud शकातावच्छेदकगौरवश्च स्फटभेव कर्चकत्वत्वादेः शकातावच्छेदकलत्वादिति तथाच कर्चेकत्वत्वादिनः शक्तिकल्यने arte कमभ्मणि च विश्ेषयतया whe: @taaa भवता अधिकश्च तव ग्रत्यादिगौरवभिति समुदाया्ैः। वैयाकरण. खमतसमुपरसंह रति, "तस्मादिति, रखकवचनत्वस्याखण्डस्या-

९२० शब्दाख्यतुरोयखण्डे

दाश्यातत्वेन कर्तरि कम्मणि खव आतनेपदत्वेन रक-

वेन कन्तंवकषु शक्तिः, भ्रातनेपदे कवचनस्य BATA कर्वे afar शक्तिः श्रातानेपददिवचनस्य कमोदयत्वेम aaa afi: श्ात्मनेपदवजवचनस TIE कम्मवङषु शक्तिः; तथाच aH कमग्रकिवादिनां वेयाकरणानां कर्त -कश्मणोर भेद संखे शान्वयनि- चामकष्येव श्रस्माकमपि कचंकादौनां तादागम्यसम्बन्भेमान्बये निचा- मकलाज्ञातिप्रसङ्गस्तद वख इत्यत wy, 'कजंकलत्वादिनेति, at कत्वत्वादिनेति meq प्रामादिकः, श्रभिधानेऽपिः wena जक्रावपि, “श्रमिधेयलंः शक्रिविशेग्यत्यं। aay coat: किन्तु Baas: श्रकयता वच्छेदकत् एव विवाद इत्यत ATW, अ्ा- fafa, वयाख्यानश्च पम्वाक्रमिति ats: |

वेयाकरणः सखमतनिष्कषेमाइ, "तस्मादिति, “wrenaaafa पचते दृत्यादावात्मनेपदेनापि कर््तुबोधनादिति भावः। “waa पदलेनेति, Wess कदाचिदपि कर्ममाबोधनादिति भावः। मभ्यपगमे त्वाङ, तत्तद्पेफेति सित्वा दिगेव तित्वादिमा वेग्यर्थः। धाख्यातत्वख दद्रलकारसाधारणं लत्वमन्धत्ेति प्रागेवोक्त॒तभैवानुसन्धेयं | मन्वेवं करत RMU Urata दुर्व्वारत्वादिति दोषस्यापरौहार रवेखव- wry, "एकेति, रखकेनाख्यातपदेन करे-सह््ययोरमिधान एत्‌ छति-वकैमाम्‌- may कन्तै-सद्ययो रेव पर स्परमग्वयः ्ासत्तेरत्कटत्वादिति सम्प्रदायः |

AQ करा ख्यातनन्यसद्याप्रकारक ग्रान्दत्वावच्छिन्न प्रति खाखात- गन्धकचपस्धितित्वेन हेतुत्वं लाघवात्‌ खन्धया तादृ शश्चाग्दत्वावच्छिघरं प्रवि

चेादिपदजन्धोपस्धितौनामनन्तानां परामर्ाजुभितिवत्‌ का्यं-कारडमाद- Sar महागौस्वप्सङ्ादिल्च तात्पर्थमित्ाङः |

शिसोमबिह्नताख्यावग्रक्विवादः | € २९

यषनावादिना MEI वा रकास्यातस्य च रकत्वादौ afm: सद्ायावाच्यगामित्वं करत-कम्मेगोधकत्वश्च

"एकवचमत्वादिनेति, श्रादिना दिवचमतव-वशवचमत्परि यहः, एक- वचमलादिरूपेणश्नामदशायां तिश्चादिप्रकारकश्ानादिना श्रकरिथमं एकल्वादिबोधो यद्यसुभवसिद्धस्तदा लाह, तत्त्रपेण वेति, एव- माख्थातत्वादेः शक्रतावच्छदकलामिधानमण्यापाततः | aqayg पराद्रकषयुक्षा तिक्चादिकमेव बोध्यं, मनु भवतामपि सद्ाग्वथ- faa: कथमित्यत श्राह, "एकेति, “wed, एकेनेवाख्यातपदेगोप- स्ापितलाश्च ta, 'वाश्यगामितवमिति सश्चा-कालाद्तिरिक्रा- खया तबोध्यान्वयिलमिन्यर्चः, . तथाच विगेव्यतावच्छेदकतासम्बन्धेन ्राख्यातजन्यसद्ाप्रकारकं शराष्दबो Mra प्रति काखलेकत्वताद्य- ठज्तिप्रकारतासम्बन्धेनाख्यातजन्योपसख्ितेः कारणतथा नान्य तद्‌- न्वयः, सेचः पचतोत्धादौ एकेन: एकपाककभेभिन्ञ-दत्यायेवाश्य- गोधः । श्रत एव सुवेकव चम-तिङ्कवचनलाद्योरुभयोरेव सार्थक- तेति भावः |

केचित्त ॒कर्णुलावच्छिश्नविगेयतासम्बन्धेनाश्यातपद न्यसद्ा- प्रकारकश्रब्टमोधोत्पन्तिं प्रति श्राख्थातपदजन्यकननुलप्रकारकोप- fafa: ade fea विगेव्यता सम्बन्धेनास्यातपदजन्यषङ्खयाप्रकारक-

भन्वाख्यातसामान्धस्य RAUB खात्नेपदस्यापि waittuna

gamusag तस्य प्रसिडं तथाचेकदा TUNA देषः पच्यते

तब्छल द्रवादिप्रयोगापत्तिसि्त खाद, कततै-कम्भेति अयतपन्नमिति 116

RR शन्दास्यतुरोवसष्छे VASAT | WAT AS: प्यते तश्डल इत्धादयो

शराष्यबोधोत्पत्तिं प्रति श्राख्यातपदजन्यशग्मलोप्थितिर्विश्ेषधता- सम्बन्धेन . कारणं, तदुभयातिरिक्रविग्ेब्यतासम्बन्धेगाख्यातजन्यसङ्ला- प्रकारकशाब्दबोधोत्यत्तरलोकतया यावदिग्रेषकारणवाधादेव सद्चा- कालादौ न VBTAT श्रन्वय-द्रत्याङः |

नतु पच्छत दृति प्रयोगस्य कन्तु -कश्चाभयसाधारण्तया चेचः पच्यते तण्डुल weet Vs: पाककन्ां vee: पाककर्ञजति बोधो जायतां WHIT कन्तु कर्मीभयवाचकलारि त्यत श्राह, ककत- कर्ति, Twn Was, ‘Tey एकाख्थातपद विषयक- ज्ञानस्यासिद्ध, wena उदबोधकविधयेव पद्‌ चस्मारक्रतवा RATT तन्तञ्चानव्यक्रिभिन्ास्पातपदश्ागधेव कर्शु-कल्नादोध- RA, अन्यथा न्यायनयेऽपि तच कन्तुल-कष्मलबोधस् दुर्वारला- दिति भावः । Se पश्यते तष्डल दत्य पि पच्छतेपदच्यालु- ZU कर्तु कर्ण दुकतं "एकरेति, रेभः प्ते aww awe पच्यते तण्डुलः TIT समूहाणम्बमा ख्थातपददयन्नाग्वेकदेव के कर््ुखारकलादेकेत्यास्थातपदविग्रेषणं, भेजे पच्छते wea: चेजस्तेमनं इत्या दिष्वणादृश्येव कन्तु -करमवोधः । यदा बोधकलं' श्रतुभावकलं, “RATS एकाख्यातपद विषयकेकन्चागजन्यकर्ण-

VRC तदुमयबोधाय का्ं-कारणभावाकरूपगादिति मावः। ग चेकस्या- eae कत-कन्भवो धकल्वामावे Bo तण्टुलः पच्यते Brey तेम दयादावैकखमादाख्याताव्‌ swt चेथकसैकपाककम्भतस्य AT तेमन- कैतव च समूहालम्बन ्रान्दबोधो ग स्यादिति are । arena:

धिरोमणिश्तास्यावद्चक्तिवादः | ९

न प्रयोगाः। ` कर्तरि यकोऽसाभुत्वाञ्च पश्यते चैव-

कौपखितेरसिद्धं, पद ज्नानजन्यकर््-कशौपसयितेः श्ब्दवुद्धि- कारणतायां तत्तदुपशितिव्यक्रिभिन्नववि शिष्टजन्यवस्य संसगेत्वा- दिति भावः। न प्रयोगा दति म विना श्रान्तिं Sa: पाक- कत्ता तण्डलः wR बोधजनका इत्यथः, एतच्चापाततः, सति तात्पय्थन्नाने me विनापि तादश्वोधयेष्टलादिति Be । ननु तथापि Fa: पच्यत wars Sa: पाककर्तेति बोधो- eat: श्रा्मनेपदस्य anata शक्रलादित्यत आह, कन्तरोति, श्रसाधुतात्‌" waa, यगाद्यसमभिव्या इतानुपू्व्यां एव तच्राकाङ्खालादन्यया न्यायनयेऽपि तज कन्तंलबोधस्य दुग्वारला- दिति भावः। ‘ver, ‘tareatsfa न प्रयोगाः द्रति

ध्या हारस्धल एवेदृशसमू ETAT HINA TT च माध्याहार- रूतेकस्मादेवास्यातादाढत्या ATT THT WH च श्रान्दबोधो न समु हालम्बनं | नचाडृत्तिखोकारे रखकस्याख्यातस्य THAI कते-कम्भवोध- कलत्वाभावदयुत्यत्तिमङ्क खव, रताद्‌ श्ययत्यत्तावेकानु सन्धानावच्छिब्रतयेक- स्याख्यातस्य विग्रेषितत्वादिति दिक्‌ । ननु मास्तु उक्षत्पत्तिविरोधेनेक- दोमयवोधकत्व, तथापि चैत्रे पाककन्तैत्वमचतात्मखैदश्चायां चेः पच्यते दति प्रयोगः स्यादि्व ere, 'कर्त॑रोति, ‘enna चोऽवधारये | लु करोसद्कयाभिधानानभिधाने प्रथमा-दतौयानियामके aera rata: ममिधाने च प्रथमा-डितौयानियामके ama agra च भावनाविषेष्यत्वं नियामक्रमिति कतै कन्भसाधार ण्न बोधस्य दुर्वा रत्वादिव्यक्तदोषविर इस्त- थाच करत कम्भयोरवाधयत्वऽपि area पच्यते इ्यादिप्रयोगो मवतौ-

€ ९8 शब्दाश्थतुरी खण्डे

दत्धादयोऽपि क्तरि नेति वेयाकरखाः। we वदन्ति VAAN TEA समानपदोपान्तत्वेन शका-

सम्बध्यते, न कन्तबोधका इति तदथः | इदमुप, ककि सपोऽसाधुलात्‌ तण्डुलः पचते दत्याद योऽपि न कण्येबोधका इत्यपि मन्तव्यं | शाघवाद्‌ाख्यातसख यत्र एव aie: सद्यामिधानानमि- धानाभ्वामेव प्रथमा-दरतोयादिनिचमः तच च बद्धायाः कल्तं- कषपसाधारणष्छेनान्वथमो धापञ्िरेव FATWA अतस्तामेवोद्धरति, भावनेति आख्याता्थेभावनाविगेष्धे cae, तादुश्रमावना- विश्रेषणोग्डतधालर्थादि वारणाय विशेषेति, awe तादृश्रभाव- नाया व्रिशरेव्यलेनाग्वये थज्नियामकं तदेव agqraasta fan- मकं, विगेग्यतलश्च प्रतियो गितेतरषम्बन्धेन बोध्यं, तन a पचतो- त्यादौ भ नज सद्यान्वय इति भावः । भावना चाच चबो- व्यापार शआराञ्जयलादिख नतु ama, anfa: पचति शेषो व्येन wares, “खच वदन्तोतादि, 'मावनेति, मावना च बचिद्यापार कुचचित्‌ कतिः कवचिदाश्चयत्वं कुचचिष्च प्रतियोगित्व, खाद्यं प्राचां at श्योगब्छतौत्यादौ, feat Sa: पचतौत्यादौ, तोयं Gat senate, चतुथे घटो awataTel, तथाचास्याताचव्यापारादे विदेष्यत्वेनाग्वजिन्देवा- ख्याताच॑सह्याग्वय दति फलितं । भनु मावनाविगेव्यमिन्नररव erent कयं न भवतीत्यत या, समानेति छति-सद्ययो विंभिन्नथ्त्येकपदो पासवे- नेकधभ्मिणयन्वयस्य साकांचत्वादित्य्थः, श्क्तिमेदद्धचनायेकपदं ला समागपदमुक्त | भनु समानपदोपात्तान्वयित्वं खगो धकपदप्रतिषाद्यार्थाश- राग्धधित्वं श्ार्धाता्थंसद्याग्बये नियामकमित्धायातं, तथाचेतदपिद्चव खबोधकषपदप्रतिपादयार्थान्तराग्वयित्वमेव वैयाकरयमतमेव ae wet

णियोभजिहताख्यावश्रद्धिवादः | € २५ म्बयित्वस्योचितत्वात्‌। भावनायाश्च विश्ेष्यत्वेनाम्बय-

जानातोत्यादौ लच्छार्थस्यापि संग्रहः, वकैमामलादेः शतिषाष्येष्ट- QTUAA SATAY: |

fey कालेष्टसाधमलाद्यतिरि कास्ता भावना ANE: | तदसत्‌ । तथा सति ककविभल्वथ्य फलस्यापि भावनालरेम पश्यते तण्डुल cael afraid मतान्तरातुखरणब्यासङ्गतला- पकन्नेरिति ध्येयं |

"एकान्वयितस्येति एकविगशर वयाग्वयिलस्सानुमितत्रा दितव्यथेः | असुमानप्रकारख्च श्राख्यातोपस्थापितसद्या भावनातिगशेव्याग्वयिनो काला द्यतिरिक्रत्वे सति तदुपस्थापकपदस्मारितलात्‌ भावनादिद- दिति wa) मन्वाख्याता्ंभाव्रमाया एव fared कुजाग्वय- इत्यत श्राह, .भावनायासखेति, प्रयमाग्पदानुपश्याणस्यापि धालर्था-

दितिचेव्‌, न, कपेत्वसय छरति मत्वरूपस्य हि .शरक्यतावनद्छेदकत्वेऽगन्तछ्लतौनां शक्यता वष्छेदकल्वापत्तिः धम्भिणोऽन्यलभ्यस्य wana महागौरवं स्यात्‌ । ग च खाश्रयसमवायित्वादिलच्तणप रम्यरासम्बन्धेन छतिमस्वमेवा- ख्थातश्रकातावष्छेदकं पैयाकरणमतेऽपौति न गशक्यताच्छेकनानात्वगौरव- fafa वाच्य । समवायेन छतित्वस्य - ्रक्षतावच्छेदकलवापेच्तया निरक्तपर- भ्पररासन्बन्धेन छतितवस्य तथात्वे गौरवस्यापरौहारात्‌ | उक्तसमानपदो- पात्तान्वयित्वस्य नियामकत्वे तु ग tied वैयाकरणस्यास्थातजन्धसद्या- प्रकारकशाष्दत्वावच्छ्नं प्रति च्चाश्यातजन्यकशुपख्ितित्येग हेतुतावदस्माक- मपि तादृ्यशाब्दत्वावच्छिप्ं प्रति प्रथमान्तपदभन्यो पल्धितित्वेन हेतुत्वश्षल्य- नादिति मावः। नु चेचरस्तष्डलं पचतोल्यादौ भावनान्वयल्लब्डलादावपि स्यात्‌ तथाच AH क्भवाधारुखयेने्यादिबाधकापरोषार इत्यत आह, “मावनायाखेति, प्रथमान्तप्रदानुपरख्धाप्यस्यामि घातस्य मादनायां frite-

eed प्रन्डास्तुरो वख

योग्यः कम्मेत्वा्यमवर्डः प्रथमान्तपरोपस्थाष्यः। Aw:

देभावमायां विग्रेषलवेनान्वया दु कं विशरेग्यवेनेति, “कम्मेतवा्यनवङ्ट्- दति, श्र प्रयमाग्रपदोपख्ाप्ल्माजचोपाद्‌ाने ase: पचति चेच- इत्यादौ प्रथमायाः ava शकिभ्रमेए खचणश्नानेम वा यदा त्डुश्कग्मकेत्यादि बोधस्तदा पि तण्डले भावनाग्वयापन्तिरतः "कश्च त्वा्यनवरद्ध इति कम्मेलाद्यविगरेषणोग्धत इत्यथः, तेम पक्रं yas Tee पाकोभवतौत्यादौ पाककल-तष्डुशकमैत्ा दि fanaa तदग्वयो नानुपपललः, कम्मेतल्वादिपदश्च खरूपकथनं sfanqeaqars

यत्वेनाग्वयादाह, "वि रेष्यत्वेनेति। गनु कम्भत्वारेर्विंग्रेषणत योपश्ितं Sarees पचतो्यादौतख्डलादिकमेव मावनाविग्ेष्यतया खअन्वितिमिति कि माङ्क्रियते दव्स्योत्तरदामायाष, 'कम्भतवादोति, ‘anfeu2a करब- त्व-सम््रदा मत्वापादानत्व-सम्बन्धाधिकर यत्वादौगां सुवर्थागां पर्यिहः, तथाच तेषां कम्मत्वादि विषयतया yaaa भावनाया विशेष्यतवेनान्वये निराज्गाङ्खुत्वमिच्युत्तरमभिप्ेतं | ननु यदि कम्भत्वादिविग्रेषयतयोपसश्धिवत्व- मेव भावगाविष्ठेषणत्वेनाग्धये निराकाङ्खुतावौजं तदा ude भावना विरेष्यतयान्वये निराज्गाङ्खुता न स्यत्तस्य कम्मत्व-करणत्वादिविग्रेषद्षतया- मुपश्चितत्वादित्यत आद, प्रयमान्तेति, तथाच कम्भत्वादिषिगेषखतबोप- स्थिते umd च भावनाया विद्धे्यत्वेनाम्वया विषेश्यत्वेनान्वय बो घस्याजाष- AMAT ARCATA भावनाया विग्येष्यत्वेगाग्वयबोधं प्रति प्रथम+न्तपद- जन्योपस्ितित्वेन हेतुता कल्यते cae: गनु॒विद्धेषयतयोपस्थ्ित खव कथमाकाङ्का areas ay, (तथेवेति कम्भत्वादि विग्ेषखत याजुपस्थितेव प्रथमान्तपदोपद्यप्येगेव विशेष्यत्वेन भावनाग्वयस्य साकाङ्कलवादितरः, ्व्ायम्भावः प्रथमान्तोपस्ाप्यस्य विरधव्यतये वान्वयनियमेन fattewar- -काङ्खुता भावनायाख विद्धेषयत्वेन विग्रेव्यस्प ाङ्कतेति भममाखदग्धर न्धायेव

शिरोमणिहताख्यातश्रक्तिवादः | Ere.

faafad | श्रत एव यदा साचात्परण्यराशाधारणएपश्चनौ कामिरूपि- . तारम्भकताश्रयल्प्रकारकान्वयबोधे वक्षुरभिप्रायः तदा एको इषः पश्च नौका भवतोल्येव प्रयोगः, तच नौकायाः प्रयमार्थनिरूपितत्र- विशेषणतया तच भावनान्वयासम्भवेनाख्या ताथसद्धाग्वया सम्भवात्‌ | यदा च यश्चनोकासु ठच्निरूपितोत्यत्या्रयतप्रकारकाग्वयबोभे वक्षरभिप्रायः तदा तु भवन्तोत्येव प्रयोगः, प्रयम्य साचात्परन्परा- साधारणस्य उपादानात्‌ साचादच्ारसकमहावयवानां नागरेऽपि.न तिः, दितोयस्य तस्योपाद।नात्‌ erence aera श्न्यामामेव खण्डावय विनां खाक्तातनौ कारम्भकलवेऽपि म चतिः |

प्रथमान्तोपस्थाप्यं विदेष्यीङ्धव्य भावना यास्तदि रषयात्वेनाग्वयः। ग च परथ- मान्तोपश्ाप्यस्य भावनायां विशेषणतया खन्वयोऽस्त॒ Se: पचतौ्ादौ SMTA पाकाजुक्रूला छतिरित्यन्वयबोधसम्भवादिति वाद्यं । सवर्थांतिरि- क्त विभक्तं सात्तादिग्रेषणतया प्रातिपदिकाथं एाब्दबोधविषयत्वागक्ोका- रादिति। रखते प्रयमन्तपदोपस्थाप्यत्वमेव भावनाया विगष्यत्वेनाग्धये नियामकमस्तु तावतेवानतिप्रसक्ादिति किं कम्भतवाद्यनवशद्त्वस्य तचिया- मकत्वकल्पनये त्य पास्तं | कम्मेत्वाद्यनवस्त्वस्यापि तत्नियामकत्वेन माभिधागं. किन्तु कम्भत्वाद्यवसे भावनाया आाकाङ्का गास्तोच्गल्या प्रथमान्तपदोप- ख्ाप्येगे वाकाङ्कति प्रथमान्तपदोपय्ाप्यत्वमेव तन्नियामकमिति खचनाय पर तदमिधानभिति | :

केचित्त wherqratgearstel धात्वथलाधारख्यमिति प्रथमा. न्तोपस्याप्यत्वं खतन्भाज्राभिधाने we इव मुखं fasatanet दइवाथंसाकृा- fatness स्यादिति कम्मत्वा्नवखडत्वमुक्लमिग्याङः | लदसत्‌। उक्तरौत्या प्रथमान्तपदोपश्याप्यत्वमाशस्य तभ्निषामकत्वकश्पनयेवा - नतिप्रसद्धेन menage तच्नियामक्रत्वे मानाम्रावादिति । रतेन

exc WRT eae

केचित्त एकटशपदं TCHS THAT, WITTY ATTSTLAHATATA । यद्वा भौ कापदं ATCT] तदटारब्थकपरः, धालयंाभेद इत्याहः |

मौकायाः संयक्षायाः संक्षावयविप्रचयरूपतवे तु गौकापदं तादुश्रविशचण्संयो गपरमित्यशलमप्रशटतेन | न चेवं ware घटो मास्तोत्यादौ चटस्साभावां ग्रे विशेषणत्वात्‌ आस्यातार्याश्रचतस्वाभाव- एवान्वयात्‌ घटे सद्याग्वयोऽपि न खादिति ares age ्ुत्पस्िवेचिश्येण तज भावनाविगेव्यप्रतियो गिन्येव सड्वान्वयादत- एवारुपपर्या विग्रेषणतासम्बन्धेन ग्तलटस्तित्वाभावसखछ प्रतियोगिता - सम्बन्धेन शतणनिष्ठाभावस्छ वा चटे विगेषशतयेवाग्याभ्बपममा- शेति भावः । धावर्थंकतिसाध्यलेष्टसाधनत्-वन्ेमानतादयनामपि कव्मैवाद्यनवङद्धतया तज तदग्वयवारणाय प्रथमाम्तपदोपख्छाण्येति, तथाच तद्िशेव्यक-भावमाप्रकारकशाब्दबोधे तद्पशापकपदे प्रथमा-

प्रथमान्तोपख्याप्यत्वमाचरस्य frase tress: पचतोत्यादौ साघुल- HMA तख्डलपदोत्तरप्रथमायाः Seeley TST भावनाया पिद्ेष्यत्वेनान्वयापन्तिरिति कम्भत्वाद्यन वदद इति । waerm- भिधाने च धाल्ंस्यापि तथाल्वापतिरिति प्रथमान्तेति। यदा ter खः पश्चतौे्ादौ अब्ययोभूतखःपदा्थे प्रथमान्तोपख्याप्ये भावनान्वयापल्तिरिति “कम्यतवादौति, TI प्रथमाया wa कम्भत्वाथंकल्वादिति तेन॒ aq धात्वर्थवारशाय प्रयमान्तेतौव्यपास्तं । SRC प्रथमान्सोपस्याप्यत्वमान्- स्येव नियामकत्वेनागतिप्रसकरादिति |

we प्रथमान्तपदनन्धोपख्ितिः कम्मन्वा दि विग्रेषववमोपस्धिव्यमाव- सङ कारिणौ मावनाविद्ेष्यत्वेनाग्ववबोधहेतुरिति, वदपि तुच्छं, aru

शशिसोमशिद्ता्खातशक्षिवादः | ere

विभक्षिलमभिव्याहारो धादवत्तर मास्यातश्चाकाश्चा तथाच Aa चिग्रेष्यक-भावभाप्रकारकश्ान्द्ं काष्येताव्रेदकं अतः प्रथमार्थं कर्त्वा दि विगरेषणौन्छते त्डुलादौ न तदन्वयः । दिविधविषधता- ्राखिबोधश्च तात्पय्यैसत््मे ca एव । श्रत एवायमेव इृश्यत- weet एवकारार्थान्यविगेषणलेन उपस्थितस्य भावगाविशरेव्यतये- नान्वयो नानुपपन्नः | मनु तथापि aa: पचतः चेः पवन्तौ- त्यादौ चेचादिषु कथं न mar: | न चाख्यात-प्रथमयो- व॑खमसाम्यस्यापि waafafa वाच्यं । Rat Avy गच्छत इत्यादौ व्यभिचारादिति। मेषं, आश्यातेकवचमोपस्थाप्यस्य यज्ञादेः प्रथमेक- व्वनाग्तो पाय एवान्वयः, तद्धिवचनो पस्थाणस्य भावनादेः कचित्‌ दिवचनान्तो पस्थाणये कचिदे कवचनान्तदयोपय्थाण्येऽपौत्यभ्वपगमात्‌ | एवमन्यजापि शब्देक्यस्यानुपादेयलादिति भावः |

गचित get Se: पचति, गच्छति Sa: पचतोत्यादौ एकच इयमि तिवदेकाख्यातायंसुरेश्यतावच्छद कोशुत्यापराख्यातार्थाग्वथवार- शाय ‘auerevaag दति श्राख्यातोपस्थाप्यकम्मेलवाथविशिष्ट- faery सकारित्वे मानाभावात्‌ चैः wader खतिप्रसङ्+ aera कम्भत्वारितात्पयरशितप्रथमान्तपदजन्धोपस्धितित्वेन हेतुवाया- गुडलघलत्वाव्‌ । Gey वा quae am दितोयाग्भता खद्ययोत्तर प्रयमेकवचनमेव HATTA माबामावात्‌ मावास्थालश्यसे च साव सत्ता च्योत्सर्गिकामेकवचनमेवेति विद्येषानु्ासनस्य ewer तु वदभा- वादिति dea |

मन्वास्यतेन करैलद्यानमिधाग ख्व तोयेति पर्यवसितं तथाच

बन्राख्यावमेदेन यगषत्‌ करौ-कम्मसह्यामिधानं aq aaa ग स्यादिति 117

eRe WHATS

पचति THA AWTS इत्यादौ AURA प्रथमा- न्तपटोपस्याप्यतया भावनाविशेष्ये इति तवेव wEH-

Cah, तेन Ta yeaa, तण्डुलस्य पाको भवतोत्यादौ TaN ACCRA TAA भावनाया WIG नानुपपन्नः । नचेवं wey- देश्यकत्यागे द ग्रेन विषयत्वतात्परटेण sem तिः खाहा ज्ञायते इत्यादौ श्रन्वयापन्तिः तच प्रथमाया एव wee लाच्णिकतया तद्वर्द्धतेऽप्याख्यातो पय्थाप्यतद वरद्भताभावादिति वाच्यं । CHAN, श्न्यथा प्रयममतेऽणप्रतोकारात्‌ | BAA IATA aT START क्रियायां weet च तदन्वयवारणाय प्रथमान्तपदोपस्ाणेति, तथाच तदिशरेयक-भावनाप्रकारकश्ाब्दबोधे पव्वीक्रदयमाकाङ्खा थद्‌ यानुपू ज्ञानात्‌ «ANARCHIST तन्त्रे प्रकारकान्यनोधोऽनुभवसिद्धः तत्तदानुपूर्ववौँश्नानस्य विशि ताद्‌- शाग्वयवोधे हेतुतया gaa चेचः पवतौत्यादौ न area एति भाव TTY: |

चेचस्तब्डलं पचति चै चेय पच्यते aaa दति युगपत्‌ प्रयोगोऽसाघः खा- दित ery, ‘Ga इत्यादि, ‘axa agree?’ ta: gedit कला - STI Nae SMT: चेय पच्यते were दरयथ च कम्भखि दब्डल- खव WHATS: तथाच तदाख्यावपदेन TT करैलह्यावमि- धानं ay वदाखयातेकवाक्छतापन्नप्रातिपदिके ए वौैया तदास्खावेन ws gaggia तथ तदाख्यातेकवाकयतापन्नप्राति पदिके दिलौयेव्ाख्ा- तमेदेगागभिष्डिताधिकासेयखचाथो वक्छव्य दति गोक्ठटोष इति मावः। ay मावनाविरयेष्ये gua णव यदि ERIE Wa g_UE-

श्रिसोमणिकताख्यातशक्तिवादः | ERY

न्वयः तथेवाकाह्ितित्वात्‌ | Fa सुष्यते गगनेन श्यीयते इत्यादौ - प्रघमान्तपदाभावात्‌ = wade

मनु प्रथमान्तपदोपस्थाप्यस्य भावनायां विग्रेषणएलेनेव कुतो- नान्वय cea श्राह, (तथेवेति विग्रेयलेनेवेत्ययः, बोधस्ेति Te, “श्राकाङ्धितलात्‌' BATA: Aaa) नन्वेवं भाव- wee भावना विग्रेवयविरहात्‌ सद्चान्वयो न स्ादिव्यकष्टा- प्तिमाद, “चेेरेति, “त्यादाविति 'भावनाविगेष्यविरदादमश्वितेव सद्खयत्यगरेतनेनान्धयः | भावना विश्रेव्यविरडे Bawaare, श्रयमान्ते- त्यादि । ननु उपस्ितभावनाया श्रनन्वयापत्तिदोषेण भावाति- रिक्रखल एव प्रथमान्तपदापेच्ला wae तु धात्वथं एव भावनाविश्रेव्य इत्यत श्राह, शधालर्थस्छेति। मनु श्रनायत्या तादृ श्यत्पन्तिरपि wane त्यच्यतामत श्राह, भाव- eat प्रथमान्तपदामावात्‌ ageeat न स्यादिव्या शङ्गयामिदाप्चो- तरमा, Ataf | ननु AAD Qa इत्य प्रथमान्तपदामावेऽप्यवाधेम चेचदि ren fk मौला rey eT aT AT सम्बन्धेन सखापे धात्वथंऽन्वयोऽस्तु तचाच स Ve मावनाविगरेष्यतया agra मवितुमष्ंेवेयत ere, अमगेनेति ot च गगनडत्तिख्थितिरि येः, तथाच पूत्वेवदचच भावगागयो- घाल््ये ग सम्भवति mee नित्यत्वेन भावनान्वयस्य वाधितत्वादि चगां agreray खव aifmaa इति भावः। मनु aaa स्यौयत confi प्रथमान्पदामावेऽपि भागात व्ादाविवाश्यत्वालमिकामा भावनाया र्व वि्रेषयत्वेन धाल्वर्येग्ययोऽसतु तथाच गगमङ्च्चाश्नमतानिरूपिका स्िति- स्िखिग्वये मावनावि्रेष्यौ्रतायां furta ages: स्यादित ary, शधातव्ैस्येति गगनं तिष्टतोत्यादावाश्चयत्वरूपे मावमाविद्ेबण्लेगेव धालर्थ-

ERR We Tse

भावनाथा विशेषखलयैवाभ्बबस्व eer भाव- नाभा बाधितत्वाश्च भावनाविग्ेष्यविरडादनन्वितिव

नाया इति चेणटृत्तिसखापनिरूपिताश्रयत्व-गगननिष्टखितिनिरू- पिता्रयतवादेरेव wet भावनालेन तस्य धावर्थस्लाप-खित्यादौ बाधादिव्य्ैः । एतच्चापाततः निरूपकत्वसम्बन्धेनेव तस्य तजचान्वय- स्वात्‌ | Agate Valse: खापः गगननिष्ठा खितिरित्यादा- वाख्यातार्थाविगरेषणकाण्वयबोधसखेवातुभवसिद्धलात्‌ धालधौ म भाव- नाविशरेश्य इत्येव ad) war एतदसञरसेमेवार, “श्रतएवेति wae भावनाया safer agra श्रपि तचानन्वयादेवेल्यवेः,

fauate श्यत्प्तिसिद्धतमा तद्भकप्रसदेना श्रयत्वविणिदवया धात्वर्था- ग्वयो म॒ aaa: | ननु विनिगमनाविरुहेख sare fanfare यत्यनिः कर्पनौया अन्यया भावास्यातस्छलोयश्युत्यत्तिविरोधेन गगनं तिष्ट- aerate इत्वस्यापि wal शक्छत्वादिष्यत शा, “मावबाबा- दति AMET ATTA A THE fe fart बाघेनाग्ववासम्भवादिक्षो। यद्यपि निरूपकतासम्बन्धेन «Tana तदततिख्ितावाधितमेव तथापि प्रलये गगनेन aad ग नषटेन इतादौ मणर्थाग्वमामुपवश्ा निरूषकात्वसम्बन्धेन तदन्वयो ग सम्भवति निरूपकत्वस्य डश्धनिषामकतवा प्रतियो गिवावेद कसम्बन्धत्व विर हेय तत्सम्बन्धावच्छिन्नप्रतिमोमिताक- च दश्चाभयत्वाभावबोधस्यालम्भवादि च्च aay! न चन गष्टघटेनेशतो. घटडश्चाश्न बताषा शआाश्नयत्व सम्बन्धावच्छित्रप्रतिपोभिताकामवि Ty प्रतीय तामिति atte इति वाच्यं । तथा सति म चटेनेश्वादिवत्‌ ग ममेव स्थोयते CMV प्रसङ्गात्‌ गगगर्श्माश्मथताया आश्रयतासम्बन्धेन मव मममदक्षिखितौ खस्वादि्रलमधिकेनेति दिक्‌ |

शिरोमखिषलताख्थातशक्तिवादः | 31:

सद्या रकवचनन्तु साधुत्वाचेम्‌। अतश्व खापस्य दित्व- बहुत्वेऽप्योत्स गिकमे कव चनमेव । रवश्च भावत्तिडनं

stefia’ featured varafas, “शरौ तसिकः प्रथमोपख्ितमित्यपि afaq । मन्वेवं भावप्रत्ययामां निरथंकल्वा- पन्तिः Sau gaa गगनेन Glad caret लेचमिष्टखापाश्रथतवं गगन निष्ठस्ित्याश्रयलं इत्या दिबोधस्यानुभवसिद्धलादित्यत we, ‘vagfa, "यथायथमिति azt वन्तैमानलं दृष्टसाधनत्वे लखिड-

aq यदि wate सद्याबोधकत्वं तदा गगनेन alaa- RM व्तेमानत्वाद्ग्बये aA ATM भावाख्यातप्रयोग Ta ग स्यात्‌ प्रयोजनाभावात्‌ तेषां सह्याबो धकत्व नियमे च नियमेन सष्कयाबो धामेव TWA उपपद्यते दत्त are, ^रकवचनन्विति वत्तेमागत्वादितात्य- गवआभिावदश्ायामपि गगनेन aad इत्यादावाखधातेकवचग जिवन्र्थः | साधुत्वे" AIT: साधुत्वसम्परत्तये, भावास्यातसमभिव्याहारं विना वच॒ धातोरसाधत्वापश्या खअन्वयाबोधकतवप्रसङ्त्‌ भावाख्यातप्रयोनः सप्रयोभम इत्ये: | न चाबोधकपदसमभिव्याहारो ग साधुत्वसम्पादक- सथा सति आनयनादौनां खायेकविकरणादोनां समभिव्याहारस्यापि साधुत्वसम्पादकल्ामावप्रसङ्ादिति भावः। मावाख्यातस्य संख्थानोधकत्वे area भावास्यावस्येकवचगताथां यक्ति्च उपरम्मकख्लिग दशं यति, “अतरुवेति mare संख्यामन्वयादेवे ययः, ‘ewe fea-awa- ऽपौति, aura यद्येकषचमभावाख्य(वस्य रकत्वसं स्थागोधकत्व तदा तुश्य- न्दाजतमा खापादिगतद्धित्वादितापय्येसत्वे भावस्यले दिवेचन-वडवचन- wterufe: | यदि च भाव्यसे धात्वथंगतदडित्व-चित्वादिसंस्थायां कदापि warty न तात्मय्येमिति ग तच्च दिवचनादौयश्यते तदा रकत्वसंस्थाया- मपि तथेवेखेकवचनस्याप्यनुपपस्तिरिति बाधकमिय्ध, ‘ahafintuta

ene श्ब्दास्यतुरौयखद

यथायथं वत्ेमानत्वादौषटसाधनत्वादिकमथैः, तच्च इत्यथैः, 'वन्तैमानलादोल्या दिपदादतोतत्-भवित्वपरि पहः, श्ट साधनलादोत्यादिपदात्‌ शतिसाध्यल्ादिपरिग्रहः। wad प्रथमान्त- पट्‌ाभावात्‌ तश्य्यनन्वितलापत्तिरित्यत श्राह, "तच्चेति, जानातो- त्यादौ waste वन्तेमानत्वादौनामनवयादिष्टसाघनल्वादौनाश्च wad एव सर््वबान्वयादिति भावः । मन्वास्यातार्थस् धालर्ध- विग्रेग्यतानियमात्‌ कथं तदिशेषणत्वेन ara दृत्यत श्रा,

TAME प्रथमो पस्थितमिद्यच, तथाच साधृत्वाथे दिवचनादेः सम्भवेऽपि विकम्बोपस्डितिकल्वाञ्न तस्य साधुल्वनियामकतवं कल्यते किम्तु श घोपख्ि- विकतयेकदचगस्येव तथात्वमिति युक्तिरि्य्ैः । ननु भावास्यातस्धे यदि हतिर्व्यापरारो वा avast मावाख्यातस्य कोऽचंः कुचर वा मावाख्यातेन वत्तमागत्वादिगोध इच्ाकाङ्कायामाह, (खतरखवेति भागाख्यातानां संस्या- बो धकत्वविर्ादेवे्ययः, "यथायथमिति भावलट खले aaa भावविधि- स्यते इ टसा धनत्व्ेत्य रः, ‘aw’ वत्तमानत्वादिकष् । मनु छतो व्यापारे वा तदन्वयोऽनुभवसिज्लो न तु घालर्थऽपौत्यत खाट, तयेवेति rarer धात्व्ंग्त्वेमेव वत्तं मानत्वेदटसाधनत्वपर्ययादित्धर्थः, भावास्षातादिदटसाधन- ताप्तौ तिस्तु daa पद्येतेत्धादौ विधिभावस्छसे बोडव्या । यदि च are वक्तेमागल्वादिबोधो MPT तदा चेचोनानातौल्यादौ धातव्धश्चागादि- ग तल््ेग वत्तेमानत्वनोधानुपपत्तिरिति भावः | यद्यपौषटसाधनत्वं धात्वथं ख्व्‌ was मणिकारमते भासते दति तदभिधानमसङ्कतं, तथापि छतौदटसाध- गतावादिमतमाभित्य KAR, दृष्न्तायं तदुक्षमिति मान्याः | मनु बधा पाक इत्यादौ घणादौां प्रयोगसाधुतामाज्न प्रयोननं न तु वन्तमानत्वादि- बोधकत्वं॑ TUT भावाख्यातानामप्यस्तु तदेव प्रयोजनं न तु व्तमानत्वादि-

श्िसेमणिषताख्थातश्क्तिवादः। €

aay रवान्वेति, तथेव प्रत्ययात्‌। तदबोधकानान्त घजादौनां प्रयोगसाभुत्वमाचम्‌ । भावनाया BLT

'तयेवेति एषां धाल्थविगर्येनेव प्रत्यया दित्यर्थः, तथाच भावनाया- एव धात्थविश्रेव्यतानियमादिति भावः। ‘actual वकम- मानत्वादीष्टसाघमलाद्यबोघधकानां, ‘asl? भावविहितचना- Sit, भ्रयोगसाधुलमाज्नमिति, प्रयोगः सुन्दरः पाक इत्यादौ पाकविशेव्यकान्वयबोधः, तच्राकाङ्खालभित्ययेः, ‘Arar ाथे- कलव्यवच्छद्‌ः, “घजादौनामित्यादिपदेन भावविडहितच्यडनादौनां भावविदितक्गिप्रत्ययस्य च सग्रहः भावविहितेत्युपादानात्‌ कर-

गोधकनापो्त are, (तद बोधकानामिति वत्तमानत्वाद्यबोधकानामिव्यथंः, (तुश्चब्दोऽवधारणाथंः, aura घमादिश्धले वत्तमागत्वानुभवामावेन वक्ष॑ मानत्वबोधकत्वाभावः, भावाख्यातस्छजे वर्हमानत्वबोधस्यानुभविकत्वेन ग तेति दृष्टान्त-दार् न्तिकैबम्यमिव्यर्थः | गनु वेषः पचतीत्यादौ प्रथमा- न्तपदोपख्राप्ये येन केनापि सम्बन्धेनान्वयखौकारे श्षपचत्यपि Art कालिकसम्बन्धादिना पाकानुकूलक्कतिमत्वात्‌ पचतोलादिप्रयोगापत्िरेव तादात्म्येन पाकानुकूलङ्घतेः खात्मक गुणे स्वादू खः पचतीति प्रयोगापत्ति- रित aie, .भावमायाखेति, तथाच चेः प्रचतौ्यादौ यदि चेवपदार्धः We तदा शअवष्छेटक ताख्याश्चय तासम्बन्धेन छतेरग्धयः यदि च wilt: विद्रेषावण्डित्रात्मा तदथस्त्रदा समवायाख्याश्रयतासम्बन्धेन aT तदन्वय इति fara: खौकार्थयो न तु येन केनापि सम्बन्धेन तदन्वयः Sian इति गोक्ष- दोष दति भावः | एवमन्य्ापि बोध्यं | न्वेवं चेरे पच्यते तब्डल इन्दौ मावनावाञ्ेनङत्तिपाकतिराधयत्वस्य वश्डलादौ बाधेन कथं तत्र तड- ग्वेमस्याच तच्च भावनाविग्ेव्यविरहात्‌ agraat न स्यादित are,

९१६ शन्दाक्छतुरो Tey Ta कमणि पुलरग्धजान्वयः, तम कर कम

छादि विडितचन्नादौनां क्यविदहितक्रिप्र्ययस्य च धाल्व्थैपि म इतिः । म च wate क्ििपर्ययोऽसिद्धः तस्य भावप्रत्यथानु शिष्टलात्‌, “a सिः सूट राघेत्यभिन्नागपद्ये ङष्टिपदस्य भावसाधमलेऽपि “लड्‌ भिदितिति न्यायेन. सष्ेनकमोखाभशन्मवादिति are इन्छा- विषयेऽपि दृष्टिपदप्रयोगख दृष्टतया भाव wa कण्छपि ae wy त्वात्‌ । न च तजर aman: wage इति aa saa fafe- छते arefa खिशिषदधोममन्तरे तथा zig, तस्य शओ्रोभनेच्छा- विषयकं eae इत्यथेकतया प्रामा फिक्याख्यातलात्‌ | न च त खिष्टेति frern एव पाठ इति वाच्यं । वङज्िकाराग्तपाटस्ापि Tea अ्रवण-व्यश्चभ विषयेऽपि भुतिपद-अय्किपदप्रयोगाख | कम वाचकपदाभावेन “acfufeafa न्यायस्य तजासम्भवादिव्यश्मप्र- तेन ae चदि warfare एव शंख्याग्यश्तदा पश्यते TEU cnet तष्छला दिवु कथं तदन्वयः तजाश्जयतासम्बन्धेन भावनावा- बाधितत्वेन भावना विश्रे्यलाभावारिल्यत श्राह, .भावनायाखेति, 'स्ञाञ्यतेम" सखाञ्जयतासम्बन्धेन, "कर्मणेति aia इत्यर्थ,

‘quhfu पुनरिति tomes त वटलादावितयः, “Gare wera: कारेण । भु पचतो विपरस्मेपदास्थावस्य यदा WHATS areal face: किमु whe तदा aurea मावनाविशेष्यवया स्कयाग्वयितयेन करे सह्याबा- ` अनुक्तवात्‌ तौ यापत्तिः, वं wee caret कम्भास्थातस्य यदा कम्भवोधे

तत्पय्ये नास्ति किन्तु arity तदा चेखस्येव मावनाग्बयिवया तच्डलादेमा- बमाविग्यष्यत्वविरहितया सह्यानग्वयित्वे कम्भसष्याया aga दितौ बापश्ा

facta णिल्ताख्यावशक्तिवादः। eRe भिधायित्ववत्‌ अस्माकमपि तथाम्बयबोधकत्वम्‌। Wat

"अन्यथा" वच्छमाणक्रमेण, तथा चा्रयतासम्बन्भेन बाधेऽपि प्रकारा- acy farea ग बाधकमिति भावः। aq कदाचिदा्रयता- aaa aaa: कचि कणि aura: cay किं मियामक wa श्राह, (तवेति तवाख्यातस्य कन्तु-कम्ेबोधकलवं तुदं ममापि were anata भा वमाबोधकलं कम्म्न्यथां तदणग्वयबोधकलं इत्यर्थः, तथाच यथा लगते WHI न कमै बोधकल्वं तया ममापि ware न कम्मण भावमाया श्रन्ययाग्वय- tuned किन्तु कननर्खयाश्रयत्वेन तद्वोधकं, यथा तव aft यको- ऽषाधुलं तथा ममापि कलर््ा्रयलेन भावगानयनोपे तस्यासाधुलं, धया तव एकदा न कन्त -कम्मेबोधकलं तथा ममाणेकदा A aay कमणि चान्यथाग्वयबोधकलमिति भावः । क्रमेण

mee पश्यत दति प्रयोगापत्तिरि्त ene, (तवेति वैयधिकररसे््ंः, aura भवन्मते यथा परसमेपदेन नियमतः कर्तरभिधागमिति वज्र न zata रवं चैषेय पच्यत Emel कम्भगोधकत्वमेव न तु करैबोधकत्वमिवि as a हितीया तथा ममापि परस्मेपदेन क्त्वं बोध्यते न तु कम्मत्वं पच्यत- इ्ादौ चाख्यातेन ward बोध्यते न तु करैत्वमिति गोक्षातिप्रसङ़ इत्यथः । my पचति qed इ्ादावसाधुतवात्‌ whem पश्यत- KURTA ATT साधुत्वात्‌ THT RATT घमादाय feat: बा-रगौययोरनुपपत्तिरि बत are, "पच्यत इति, तथाच पच्यत इत्यादाव- SAAT न्यया वा बधा नेकदा कन्त-करम्मोभयबो धकता तथा ममापीति

भातिप्रसक्क इति भावः। ay मावना trees रयो गब्छतौ वादो भावनगा- 118

श्र ` WRISTS

Hig पचति तण्डलः तण्डुलं Waa AG: मेषः पश्यते तण्डुल इत्यादयो न प्रयोगाः | भावना च व्यापार माशोपलदिता अरचेतनानुरोधात्‌ | भिन्नाभ्यां रूपा-

SEG प्रयोजनमाह, ‘aaefa, पर स्मेपदेन।पि तिपा wae तण्डुले विषयतया भावनाया अन्वयबोधमे तदथेसंस्थाथा अपि AMT तेव प्रथमा स्यादेकदोमयान्वयबोधकलस्या्युत्पञ्तया मेज श्राञ्रयतया भावनानग्वयात्‌ तदत्तिसंस्याया श्रष्यनभिधानात्‌ aw zara स्यादिति भावः) तण्डुलमिति, कन्तख्ाञ्रवतवा भावनाग्बयाबोधेऽपि यकः Uys पच्यते इत्यात्मनेपदेन aft aa तेन सम्बन्धेन भावनाया श्रन्वयबोधनात्‌ acdsee श्रपि तचेवायात्‌ तज प्रथमा स्यादेकदोभयाग्वयबोधकलस्याय्यत्पश्चतया Tee भावनाया विषयतेनावयात्‌ agfadera श्रष्यनभि धानात्‌ तन दितीया स्यादिति भावः। मेन दति, एकदा छभयान्वयबो धस्या्य्युपगमे पचत इत्यनेन भावनायाः कनरण sara ate चान्ययाग्वयबोधनात्‌ तदुभवटत्तिषंख्यावा श्रथ- भिधानेनोभयचेव प्रथमा स्यादिति भावः । “्राख्याता्थभावना- विशये संख्यान्वय cara भावनापदाथे freien, भावना रेति भावना न प्रयज्नलमाचविश्िष्टा रपि तु व्यापारत्विशिष्टापौत्य्, व्यापारत्वं wae, “श्रचेतनेति aft: पतीत्यादावचेतनेऽपि सस्या विरुहेय तदिशरेष्याप्रसिद्या सष्याग्वयो न स्यादित्यत are, भावना चेति,

न्थापारेति, AMIS छक्छ्लायैकं, Tare रथोगन्छतो्यादौ घालर्षानुकूर- व्यापार wa भावनापदाथे इति नोक्तदोष इति भावः । “शचेतनाभुरोधाव्‌

श्िशोमखिद्ताख्यातशक्तिवादः | दर

भ्यामेकधम्मिबोधकत्वलस्षशं सामानाधिकरण्यमप्रसिदं सम्भवदन्याहशं न वाय्येते। अथ ase पचति Qe:

ग्वयानुरो धा दित्यथैः, वयापारेत्युपलक्षफं आश्रथत्व-प्रतियो गिल- मपौति बोध्यं । गब्देक्यस्याभुपादेयलात्‌ तेन Sterna wet न्तोत्यारेरपि संहः |

केचित्त व्यापारमाजोपलचिकेत्यस्च कालेष्टणधमलाद्यतिरिक्ा- स्ातार्थोपखच्षणं wad cars: । तदसत्‌ । तथा षति कर्मा Sarre फलस्यापि भावमालेनायिमयन्धासक्गतेः | तैवाकरणेनास्ातस्य कन्त क्क्ष चेचादिपदाख्थातादिपदयोः सामानाधिकरण्छान्ययानुपपन्ति प्रमाणणोरतां निराकरोति, “भिन्ना- waa, एकधभ्चिबो धकत्माचस्य सामानाधिकर खपदाथेत्वे कख- सादिपदेऽपि घटादिपदशामानाधिकरण्यव्यबह्टारापन्तिरतः “भिना- wt रूपाभ्वामिति one । चरोऽस्ि मौलमानयेति areca स्यल्लोयनोलपद-घटपदयोरपि सामानाधिकर व्यवहार सयेष्टलात्‌ | एतच्च सामानाधिकरष्यपदायंतया श्रभिहितं म तु कललादिश्चकरि- साधकरेतुघरकं र यर्थ्यादित्यवभेयं । श्रन्यादुग्रमिति श्राख्यातपद्‌- चेचादिपदयोरेकाधिकरणटत्निवरूपमित्ययेः। “न वाय्येतेः कर्ु-

रथो गच्छतोल्याद्यचेतमविशष्यकबोधानुरोधात्‌ । नमु wit कम्भगि च यदि माख्थातस्य श्क्तिस्तदा चेचपदास्यातपदयो विंभित्ररूपाभ्यामेकधम्भ- श्क्तत्वरूपसामानाधिकर्ण्य न स्यादित्यत are, ‘faarafafa, रक- uferamad असिद्धमिति नेयायिकेरनभ्यपगमादिति भावः । (सम्भवदिति. सिचण्यां रकधभ्मिविणेव्यकश्याब्यगो धजनकत्वलच्त सामानाधिकरण्यं भ

प

ee WAC TBs

शत्यचाश्रयतया Saq भावनाविगेष्यः Faq पश्यते तण्डुल इत्यादो aay कथं, विषयतयेति चेत्‌, रथेन गम्यते भामः इत्यादो सविषयकव्यापारानभि-

anfemerfa न निवाय्येते, कन्तु लादिग्रश्बा्यपपद्चत दति यावत्‌ । केचित्तु “weg” यज्ाख्यातेन रृतिनेध्यते aq चेजादिपर- शापि Sarfea बोध्यते दत्येव॑रूपमित्थयेः, wary: | "कमणि पुमरन्यथा' इत्यन्धया शब्दाथै विवेचयितं श्रते, श्रयति, कथमिति केन सम्बन्धेन warfare इत्यथः । ent ` थति, “विषयतयेति, oat निराकरोति, “येनेति कथमास्थातोप- fearn गमनाद्यनुकूणब्यापार रूपाया भावनाया विगेब्योय्ामारि- रित्यर्थः, तज गमनानुकूशब्यापारस्छ नोदमादे विंषयाप्रसिद्धेरिति

वाते ग नेयायिकेरद्माभिरपि निवाते हति-चेचल्वाभ्यां भिन्नाम्बां बा- स्थातपद-चेच प्रदाभ्यां शुकस्य चेचस्य शाम्दबो धनगनादिति भावः। ag भावनगावि्रव्ये यदि सह्यान्वयस्दा कम्मेप्र्यख्यले मावनाविग्रेष्यत्वविरहा- दाख्यातां सह्कयान्वयित्वानुपपत्तिरित्या्येग wea, थेति, “मावना- fay इति, शाख्याताथसह्याग्वयौ च स्यादिति we) 'कथमिवचर antares Kaya | शवान्तरमाण्ङ्कते, “विषयतयेतभैति Bas पच्यते तड्‌ ल KET तण्ड्‌ लखेचरुत्तिपाकभावगापिषय इत्यन्वयो वाच्यस्तथाच तज तख्डुलस्य भावना विष्नष्यत्वेनाखातायंसह्याग्बयित्वं मानुपपन्नमिव्धथेः। aaa रथडत्तेगंमनानुकूलब्थापाररूपमावनायाः सत्वेऽपि तस्या गोदबादि- रूपतया नि विं बयत्वेन तद्धिषयत्वाग्वयासम्भवादि चर्यः, azarae fee खले GAT तात्ययमेदेन दिविधान्वयवोधं प्रदश्ये Taare कियाखरे

शिसौमणिरताख्थातश्रक्तिवादः। eet

धाने का गतिः, अच OTT: Aly पच्यते AAA मेजनिष्ठपाकभावनाविषयः, मेजनिष्ठभावनाविषय-

भावः। ‘aufaefa wa निष्ठता दतौयाथः, सा वाख्याता्थभाव- माग्वयिनौ, “विषय caw विषयत्वं संसगेः, पाकाकन्मश्छपि awa ARIAS मेजनिष्टपाकभावना विेव्यलस्य सत्वात्‌ तजापि AVG पच्यतदति प्रयोगप्रसङ्गात्‌ | कम्मराखयातस्यरे फणवन्ताप्रतोतेरनुभव- fagarere, “मेचनिष्टेति, waft fasd ठतोयार्थः, भावना ्रख्यातायेः, न तु faved संसगः, भावना ठतौ यार्ध॑ः, समानपदो- पात्वेमाख्यातायंभावना wa तद्थस्याग्वय दति ww वयत्पन्तिभङ्गापत्तेः। भावना विषयलश्च भावनाविषयकल्वं भावना- जन्यतमिति यावत्‌, अन्यथा पाकलरूपेण मेहति विषयसेचमिष्ठ- Blanner Tee मचे पच्यतेऽयं तण्डुल इति प्रयोगा- पत्तेः । फलमपि कर्मास्याताथेः, फलत्वं काय्य, प्रतियोगितासम्बन्धेन प्रागभावादिमल्लमिति यावत्‌ । श्रत एव व्यापारतो भेदः, अन्यत्वं wfeaq संसगेः, पदानां सार्थाश्वयपुरितपदार्थान्तराबोधकत्व- STAY नादरः wart यजेतेत्यादौ विध्य्ं्टसाधनल- eft पुटितस्य ware लटोभविव्यतोत्यादाषाष्यातायं- | वन्तैमानप्रागभावप्रतियोगिलाश्रयत्राभ्यां पुटितस्योप्पन्तिरूपधात्वथंस्य

रुकविधमन्वयं प्रदश्र॑धिश्यति, “मेजेशे्यादि, (पाकभावगाविषय इ स्य वच्य माखतब्डण waa | Aas, or free ettarh, भावना ergy, विषयत्वं wary car, पलमात्मनेपदा्थंः, श्रालिल्मा-

४२ भब्दाख्यतुरौ Te

पाकजन्यफलशालौ वा ASS: प्रतौयत इति साघ्षा- त्परम्यरया भावनाविशेष्यस्तणडलः, रथेन गम्यते ग्राम इत्च रथनिष्ठगमनानुङ्खलब्यापा रजन्यफलश्लौ ग्रामः प्रतौयते इति व्यापारविशेष्योग्राम इति।

नव्याह्तु ALAA STA AKA श्राधेयत्वमाभं

चान्वयाभ्चुपगमेन तद्चत्पत्तेरसाव्वेजिकलादिति भावः। गन्वेवमा- शया तायभावनालविशिष्टविग्रेखः कथं AWW: भादगालस्च प्रयब- व्यापारल्ादिशूपतया फलवस्यातयालादित्यत ay, ‘arafefa Fat साकादुत्तरज परन्परयेत्यथेः | “रथ जिष्ेति, wate शाखिलं जन्यत्वं श्नुकूलत्वश्च संसगः, फलस्य व्यापारजन्यलं WIEN तत्रयोञ्यत्व, fase दर तोयाः, wauqe धात्वथंगमने नतु व्यापारे, अन्यदौययामगमनानुक्रृखनोदना दिमति भिखलेऽपि रषे अनेन रयेन गम्यते गाम इति प्रयोगापन्तेः। अतएव प्रागेव रथ- जिष्ठव्यापारजन्यगममनन्यफल शालो याम TAIT AH: | च्यापार- विग्रेव्य इति waa व्यापाररूपाष्यातायभावमाविगरेव्य इत्यथः |

प्राचां मते दूषण्णभिधानपूथ्वेकं मतान्तरमार, गव्याखिति । हितौगगोधानुसारेगेति, अचेतगकरौकक्रिमाखले एकविघमेवान्वं cafe, -“स्येनेति, ्यापारविग्रेष्य ईति, तथाच परम्परया भावनाविष्धेश्ये यामे Serra नानुपपन्नः साच्लात्यपरम्परया वा मावना विर्ेष्यत्वमाचस्यास्वा- तायेसह्याग्बयनियामकत्वादिति wa) खवमन्यथापि aera, wear qeenufad भव्थमतं दश्यंयति, ‘wenfeafa, वध

शरोमखिकृताख्यातश्यक्तिवादः। ३. |

AMAisey सद्यामाचं वा, सम्बन्धस्तु पचतोत्यादा- विव वाक्छार्थः। SET फल-कम्भेणोरपि सम्बन्धस्तथा

"भावना am, श्रादिपदात्‌ व्यापारत्वविशिष्टपरियदशः, “सद्या- ara वेति, Sau पच्यते इत्यादा विल्यादिः, “सम्बन्धस्तु निष्ठता- waaay, ‘ane खंषगेमर्वयादया खन्धः, रथेन गम्यते इत्यादौ पुमराधेयलं ठतौ याविभक्रेरेवाथेः, ना मार्थ-धावचयोभंदा- न्यस्ाब्युत्पन्नलात्‌ । न च Wa पच्यते दत्यजाधेयलस्य dia चेच: पच्यते awe: दृत्यादावपि तथा स्यादिति वाच्यं । तादृ्रा- sane ठतोयायाः सहकारिलात्‌ । शेषे पच्यते तण्डुलः St पच्यते awe caret दितौयाद्युपखिताधेयतवादयन्वयाभावेन वथापि au एतौ योपसश्थाणयत्वस्य नियामकस्यावश्य वक्रव्यत्वादिति भावः।

कलस्य पदान्तराशभ्यत्ं द्रं यितु' मावनादेरि्यादिकस्याथं eA, चेव. जिखमावनाविषयेश्चादौ मावनादेरित्यधः, “वादिपदेन वत्तमानत्वपरियष्ः, 'आघेयत्वमा त्रमिति, areata छतिब्धवच्छेदः | ay चेभेय पच्यते cere. इत्यादौ Sau eaters चेचः पचति तण्डलमिव्यादौ यावन्तोऽ्या- श्राब्दतोधविषयास्ताबदधिकपदार्थंस्य शाब्दबोधविषयत्वापरलिरयाचानुमव- विसेधः, ater यावन्तः पदार्था भासन्ते तावत्छमसद्ला wa पदार्थः कम्भप्रययसख्छलेऽपि aay इत्यस्य सव्व सिडत्वादित्यत आह; tera वेति, .माज्पदेनाधेत्वश्यवष्छेदः | भनु ढतौयाया aay: कत्वामावे छलौ Vahey कुतो लाभ इत्यत ary, “सम्बन्धल्तिति चेच. छो रासेगत्वरूपः सम्बन्धस्वित्य्धः | 'पचतक्वादाविति, अथा चेचे पाका- शुकूशङ्धते राभयत्वं संसगेत्तथा चेजेव पच्यत cast चेच-छबोरप्याधेमत-

&89 WRITS

फलन्तु कस्याथः। न ख तदपि तथा, प्रकारौमूयं भासमानत्वात्‌ । फलावच्छिन्नक्रियाया धात्वथेत्वेऽपि क्रियाजन्यफलालाभात्‌ विशचेष्य-विश्रेषखभावविपय्येय-

'फल-कर्योति, “सम्बन्धः wien, तथा" arene, ‘aft शब्दात्‌ करिया-फलयोव्यापार-फखयोः wea, तचा पि wae वाक्या यत्वात्‌ । “न चेति, तदपि फलमपि, ‘aw’ संसगेः, तथाच मेषनिष्टपाकभावभावान्‌ तण्डुल इत्था दिरन्वयबोधः, खजन्यफलवन् सविषय क्रियाजन्यफंशवत्वं वा सम्बन्धः न तु मेजनिष्ठभावमा विषव- पाकश्राखितण्डुल दव्यन्वयबोधः, wait धात्रथे-नामायेयोमं देना- ग्यस्याव्युत्यन्ललेऽपि न चतिरिति भावः। ननु फथावच्किश्नक्रियावा- Waray weary एव॒ फलं इत्यत wy, “फलावच्छिखेति विक्तिन्ति-संयो गा्ा्मकफलविग्िषटेत्य्थः, afingy जन्यजमकभावः, “क्रियाजन्येति प्यते तण्डुख इत्यादौ पाकजन्यफणगाखो vee: रथेन गम्यते याम cay रथयमिष्ठगमनजन्यफलश्रालो ग्राम इति बोधस्यानुभवसिद्धस्याभावप्रषङ्गा दित्ययेः । “विगेग्ध-विशेषष्शभावेति,

ean इति तस्य पदाथ त्वविरहेऽपि ग चततिरिति मावः। “फलेति पाकजन्ध- पलविक्षियादि-तच्डलादिरूपकम्भयो राख यत्वरूपः सम्बन्धोऽपि वाक्वाचै- इतेः, वाक्धा्थेत्व्च तत्नत्पददयाकाङ्कुादिकभ्यलव, “तदपि, फलमपि, ‘aw’ संसगेरूमो वाकाः, शक्रेति, तथाच फलप्रकारकबोधानुपपत्तिरिति भावः | मनु फलावच्छिन्नद्यापारबोधकपचधातुत खव फललाम इत आह, “पफलावच्छिन्नेति, “विग्रेषणेति, वा कृश्विशिखोयत्पदायं, तन्नत्पदात्‌ age: fafa . रवावगम्यते खअन्यथातिप्रसङ्ात्‌ . तथाच पफलावच्छिद्रखाषार्‌-

श्रिसोमणिलताख्य्‌ (तशक्िवादः | €४१५

स्यावश्च कत्वात्‌ तस्मात्‌ फलमात्मभेपद्‌ाथः, इत्यश्च ाख्यातोपस्थापिताया भावनायाः क्ियाविषयिण्याः

यद्रूपविभिष्टे ठत्तियदः तद्रूपविशिष्टष्यव पदेन बोधनादिति भावः | ददसुपणचणं, धात्वथे-नामाथंयो भंदाग्वयष्सा यत्पन्ञलात्‌ दतर विश्र- ष्लेगोयस्थितस्य way विशेवणत्वनान्वथस्य व्त्पश्नता च wads देशस्य फलस्य safe साकादन्वयासम्भवात्‌ फलबलेन फलाभाव- wagTe विक्तिन्ति-संयोगलादि रूपेण पणस्य धात्थंतावण्ेदकला- दित्यपि बोध्यं । श्रात्मनेपदःयं दति, एतावत्पय्येन्तं प्राचोनमत- विवेचने, तदूषयति, शत्थश्चेति, “भा गायाः' aaa, एतच पश्यते TSS दृत्यादौ, तथाच तच पाकविषयककृतिअन्यफलश्ालो तष्डल- xfa बोध दूति भावः। ननु भावनैव धालधं विग्रषणौ श्य भाषते तथाच भावनाविषयपाकणन्यफलश्रालो तण्डुलः दृत्येवान्वयबोध-

गोघकधातुना फलावच्छिन्रष्यापारवोधनेऽपि फले भििंयाजन्यत्वालाम र्व स्यादिति मावः | नन्वेवं फलाभाव एव ग स्यादिष्याङ्खा यामा, ‘ae दिति चेचेय पश्यते sae इत्यादौ फलस्य पदान्तरालभ्यावादिष्य चैः, “आत्मने पदाथ इति आत्मने दत्वावच्छेदेन फले शक्तिरि नबर्यः | area ग फलगशक्कतावन्छेदकां परस्मेपदस्य Rely फलागोधकत्वेन तस्यातिप्रसक्कत्वा- दन्धथा श्ब्दत्वादेरेव फलश्क्ततावश्छेद कत्वापकतेरिति भावः। कम्मप्र्यस्यज्ञे दतौयार्थलछृतेरन्वथ इति gad प्रमायबितुमास्यातार्थशछछतेरन्वय इति प्राचां मतं वुषयति, शत्थद्धेति कम्भाख्यातस्परजे फलस्यात्मनेपदाचेतवे दर्थः, फशस्यात्मगेपदाथत्वाभावे फले भावनाम्वय wa मास्ति द्ध तदहिचारवार्त- षौतोल्धश्चेखस्य मानु पपरत्तिरिति भावः । चखास्यातेति Ta पच्यते तच्छ ल-

Karat वचेजडत्षिपाकभावगाप्रयोल्यफलग्रालौ वरल द खग्वयखोकारे 119

९४९ WRAL Tea

फलेऽन्बये फलस्य किया जन्यत्वं न लभ्येत भावना- विषयक्रियायाः फलेऽन्वये तिङ्ःपस्या पितभावना्यां

इत्यत We, (भावनेति, भावनायां सद्या-का लेष्टसाधमायव्यति- fom, अन्येति पचतोत्यादावित्यथः, “wea waadte- frra:) न च क्रियायाः फल-भावमयोरुभयन्रेव faiiweaea wars क्रियावत्‌ तददिषय कभावाना पि अन्यतासम्बन्धेन फल- faraway way तण्डुले विषेषणमस्तिति वाच्य । age

दर्यः, “न waafe, तथाचानुभवविरोध इति भावः। ननु चेचरति- मावनाविषयपाकभन्यफलण्रालो TST LTTE आख्याता चेमावना- विषयकः शाब्दबोधो are इद्त ary, (भावनेति आख्याताथेमावनेवयः, "अन्वये" अन्धयखोकारे, "तिदुपस्रापितेति rated चेचस्तुलं पचतौ- at चैचर्तण्डलकम्भकपाकालु कूलछतिमानित्यन्वयनो धस्त "च घाल. वि्ेषकखायं कृति विरेष्यकान्वयबोधजनगकत्वब्युत्पत्तिः प्ता साच aM arg यदि चेत्रेय पश्यते awe caret खास्याताचैछतिविश्चेषखको we चंपाकविशरेष्यकखेवडत्तिभावना विषय पाकजन्धपफल्रालौ TSA दइत्थाकार- कान्वयगोघः सोक्रियत द््यंः। aq पचधातुसमभिग्याहतकर्ासथात- MAA aa: कति तिेष्यक-पाकप्रकारकग्राग्दत्वं पचधातुसमभिखाहत- कम्भासख्थातजन्यद्लल्यपर्णितेख पाकविशेष्यक-कतिप्रकार कग्राग्दत्वं काण तावच्छेदकमिति विशेषत wa श्युत्यत्तो agtemy तयोश्च न ay सामान्यत पचधातुसमभिच्या तास्थातअन्यक्नन्युपस्थितित्वावच्छिनरस्य ब छल विविेवष्यक-पाकप्रकारकश्चाब्दत्वं काय्य तावच्छेदकमुच्यते येन afete स्यादिति चेत्‌, न, उक्तकाय्ये-कार बमावद यकल्पगमपेच्छ लाघवेन सामान्दवः AFRIKA काग्भ-कार खमावस्य कल्पनाया युक्तत्वात्‌ तथाच aye सामान्यकाग्यै-कार यभावेन Va wet vee caret afi एदि.

शिरो मशिकताख्यात श ल्िवादः | eee

क्रियाया विशरेषणत्वनाग्यचान्वयेः Heat भञ्येत। तस्मात्‌ ऊत्यनभिधायकभावकम्बेखद्योगे HATA सुपोलन्थया भावनया विशि्टायाः क्रियायाः फखेऽम्बयः, सुव्थं-

बोधद्धापि तजातुभवसिद्धलादिति भावः। wanda We पक्रं tae पक शओ्रोदन इत्यादावित्यर्थः, “सुपः तोया विभक्रितः, भावनया" त्था, तथाच Va पच्यते awe caret चेजनिष्ट- छतिजन्यपाकजन्यफलश्रालौ तण्डलदूत्यन्वयवो धः, उभयनैव जन्यलं

वि्ेष्यक-पाकपकारक wate: aifeaa oat जप्त्यत्पत्तिमक्परसङ्ग- पदाः | Sarg बोधः फलस्य farrqearanaga दूषित wafa ara | aad TTA छतिलाभ wa ग स्यादिति वक्षाभाय खमतं दश्ंयति '्वस्मादिति, कभ्मप्ययस्थधले ्धाख्थातोपश्ाप्यभावगायां खन्वयासम्भवा- दिवेः, “लदनभिधायक्तेति Tae पाक दइ्ादिमावशशतृदखयले वद्य छतेर्भन्यतासम्बन्धेन Ws VT, Taw पक्घस्तष्डल द ्ादिकम्भ्त्‌ खले ढतीतार्च॑छछतेजैन्यता सम्बन्धेन धात्वर्थं पाकेऽन्वय इ थः | (लोप््ेरिति जप्ता शक्तियस्या इति वङतरोडिः, तथाच लाघवेन बद्टौ-ढतोषासाधार- सुम वच्छेदेन कतिश्क्तिकल्यने कम्भाख्यातस्थलेऽपि छप wa टउरतीयातः छतिल्ामो भविष्यतौति मावः | छपस्थले च पचधातुसमभिव्यातस्प्जन्य- क्ञत्युपस्ितेः पाकविरेष्यक-छतिप्रकारक श्ाब्दत्वमेव सामान्यतः काब्येता- वन्डेदकमिति ग तु गौरवं न वा तच agy इ्भिप्रायेणा, ‘gaind- च्छेति । मनु तथापि भाव-कभ्भरृतेरेव afauface विनिगमकामावा- दिति चेत्‌, न, कत्तं -कम्भणोः छति निद्मियनुश्रासनेन wet शक्तेः fax- त्वात्‌ | तस्मादेव wale वेत्यादि टतोयाविधायकदजादपि डतोवायामपि छतिश्द्िसिदडधिः wat aqare टतौयाबाधकत्वान्ुपपतसिः समान-

age WTC Teas

कतेविक्ित्त्यां विशेषखत्वनैवान्वयस्व sen कनल कम्मेवच्च कऊति-फलयोरप्यभिधाने नियमाबा-

सम्बन्धः, "तण्डुलपदश्च तण्डुला वयवपरं, तेन॒ विक्तिन्तिषूपस्य तेख तण्डुलाटन्तिलेऽपि न चतिः | एवमोदनः पश्यते awe इत्यादावो- दनादिपदमपि aba. न चेवं तथापि यच्रावयवविक्कित्तिरूपं फलं मोत्यन्ञं ata तदाक्यस्यायोग्त्वापन्तिरिति are. इष्टलादिति भावः। मनु कृतेः प्रिया विशरष्यत्मेवेति ae: कथमेतदित्यत- शाह, “सुवति, श्यत्पन्नलादिति चरेण पक्भित्यादौ बुत्पशवादि- व्ययः, तया तिङ्यषृतेरेव तयालमिति भावः। जियमादिति श्वादेः WHR छतः, एकः सशकारेणेव फलस्य सान्गधात्‌- बेनेवाभिधानं युगपर्कतिफलयोरभिधानश्च नास्यातमाचेण दूति

विषयत्वामावादिति भावः | ददन्तु बोध्यं स॒यवनच्छेदेन छतिक्तौ aura प्रथमासप्यपि कछतिश्क्िरायाता तथाच data पच्यते तच्डल raret QUAT-AAAPA AA BATA Ba पाकेऽन्वयः खौक्रियते Bais ag- लरवैयश्यैमिति arate । SATs छवथे छते खेत्धवाच UATE, श्वन्धथा एतौयार्च॑छतेखेतखेव BRAY स्वात्‌ इत्यस्मदोयो बुिप्रकाश्रः gather grate | गमु aaa ye: पच्यते इति प्रयोजापतिः चे चरति छतिजन्छ- पाकभन्धविक्तिश्यादिरूपतष्डलावयवदटसिविजातीयसंयोगातमकफलस्य तादा- ष्येव सखस्मिन्‌ qa सक्वादित्वत साद, कर -कम्भेवच्ेति तथाच ATA यथा पथ्यते दादौ आश्रयतासम्बन्धेन कम्मत्वविशिदस्यैव तादाल्वेर सब्छड लादावन्वय इतिनोक्तदोषः तथा अस्लन्मतेऽपि फलस्यवास्बता- सम्बन्धनेव astra इति गोक्लदोष sare, कत्तं -छ चोर भिधाबमु दृष्टान्तावैमनुवादमा चं मावगायाः कल्या खर यत्ेनेत्ादि पुव्बैयग्ये सन्न्बये

श्िसीमणिक्ताख्यातश्रक्िषादः। ९४९

लिप्रसङ्गः। न वा पश्यते तण्डुलो HA इत्यादयः प्रयोगाः। तिङ््पस्थापितायाः सद्खाया भावनाया- बव प्रथमान्तपदो पस्थ प्येनैवान्वयो व्युत्पन्नः । “Se

निचमादित्यथैः। "नातिप्रसङ्ग दति चेः पच्यते इत्यादौ रतेः, तण्डुलः पचतोत्यादौ पालस्य न प्रत्ययप्रसङ्ग इत्यथः । “wat: युगपत्कति-फलबोधकाः। नन्वेवं कप्ाख्यातेन भावनाया अ्रनभिधाने आस्याता्थंभावना विगश्रग्यत्वस्य तद यसष्यान्वयानियामकलात्‌ aw किं मिषामकं स्यादित्यत श्राह, “तिङ्पस्थापिताया इति, भावनाया- दव" कर्लाख्यातायेभावनाया इव, श्रथमान्तेति, तथाच यथा कर्ला- व्यातभावनाग्वये कम्मताद्यमवरद्ध प्रथमान्तपदोपस्थाप्यलं नियामकं

नियमस्योक्कत्वात्‌ तेन ग पौनरत्रयसिति भावः। "नातिप्रसङ्गः न वचेचेण qa पश्यते इत्धादिप्रयोगप्रसङ्कः। गनु एकस्मादेव पच्यत इति वाक्धादे- कदा WA utes तण्डले पाककम्भलस्य च बोधे तात्य रायां Sree: पच्यते इति प्रयोगापत्तिरि त्यत are, "न वेति, तथाच्च लदा- सधात जन्धकसेत्वध्राब्दं प्रति तदाख्यातगन्यकम्भत्वश्ाब्दसामयौ रुवं तदा- eaters teres ufa तदाख्यावनन्यकरेतवभ्राब्दसामसो प्रतिबन्धि- केखेकदोमयश्याब्दसामयोख्धजे परस्यर प्रतिबन्धेन ब॒ कस्यापि शाब्दबोध- इति ग तथा प्रयोगापत्तिरिति भावः| ददममि प्रागुक्षस्य समरणखायतेब ब dwar) मजु यदि Sha cea इत्यादौ च्वाख्यातार्थभावनाया गाग्धयसदा भावगाविेष्यविरहात्‌ कुज कम्भास्यादायसं स्याग्धयो मविष्यतौत्बत ere, “विपश्छापितामा इति, यदा प चतौत्धादौ प्रथमाग्तो TNA मावनान्बये निमामकः तश्चा tau TRA: WHA Te Tat खष्याख्यातणन्ध संख्याप्रकारक- rate प्रथमान्तोप शयाप्यत्वमेव नियामकं वक्षं इत्यथः, ‘aay इवि

eye शब्दाख्यतु रौ यद्धे गन्ता गतोग्मामो भिचा cant गतं पुर। भोक्ता वृष्यति

तथा faeragreasfa इति भावः। wre प्रासोनयन्धानुरोधे- we । तज श्राख्यातायभावमाविशरेव्ये acuag”raa इति नियमे यज्ञथापारत्वपिशिष्टस्येव भावनापद्‌ाथं तया विभिग्य व्याख्यातत्वात्‌ वस्तुतस्त्‌ भावनापदं व्थापारत्वविशिष्टस्येव वभैमानत्वत्वादोष्टसाधन- ल्वादौतराख्थातप्रतिपाद्यतावष्डेदकरूपधग्भवत्वरूपभावनात्वविथिष्टत्- शपे फलव वि शिष्टश्याप्यपसखचकं, तथाच भावमाल्वविशिष्टविशेे सद्यान्वय इत्येव भियमोञ्यायान्‌ इति बोध्यं । मन्वेवं कन्तु -कस्येशौ कृतोऽपि वाच्ये न स्यातां तज्ापि शाधवेम रति-फखयोरेव wae चितत्वात्‌ waa आह, “Vat गन्तेति, कन्तैरि कथमि चोभयेव शक्रिव्यव्ख्यापनाय कर्न कम्मभेदेगोदाहरणदयं। मनु एकधस्मिबोध-

चे ज्रः पचतीत्यादौ सुप्त शयः, तथा चास्यातशन्धसंस्थाघकारकश्चाब्दत्वा- afeq प्रति प्रथमान्तपदजन्योपस्थितित्वेन क्ै-कम्भास्धातन्योपश्िति- साधारणौ हेतुतेति wa) गनु यदि कता कम्म च rena किन्तु हतिः कम्भत्वच्च तदा करौ कम्मविष्ितृतेरपि तदतृति-कम्ताबोध- कल्वम्लोक्रियतामविश्चेषादित्यतः छतां कन्त-कम्बोधकतां व्यवस्धयापथितु कारिकामाह, “at waa, Tat गन्तेधादौ eat कर्ता, गलोयाम- इत्यादौ कप्रत्ययेन कम्भ, भिचा uma टचा wal, गतं पुरं इत्थ च क्षपर्येन कर्तां कम्भ च प्रतोयते उभयचर साधुत्वात्‌ तथाच उजादौगा- मास्यातवत्‌कर्चैवो धकल्वाभावे चे्ोगन्ते्यादावभेदान्वयगोधानुपपन्तिरिति भावः | गन्वच चैः पचतीत्यादिवत्‌ मेदाग्बयबोध खव awe द्रषल स्था, ahaa, तथाच wart चः छतिमाचबोधकत्वात्‌ मोक्कृपदाे विरेष्योक्णय दप्यतौतास्याताच॑टष्याञ्रयतबोधोन स्यात्‌ drat

facta शिकः ख्यातणश्क्िवादः। eye

पकानि eR पक्तापसायैतां” ॥ इत्यादो सामाना- भिकरण्यायन्यथानुपपत्या ककश-कम्मणौ छदाच्ये ।

कल्वङूपं सामानाधिकरण्यमसिद्धं टठजादोनां प्रत्ययतया भेदेनाय- ग्वयोपपन्तेरित्यतः समान शिङ्ककत्रूपं सामानाधिकर पं प्रमाणएयितु कन्त -कश्मशक्रिसाधकमुदा इरणदयमा इ, ‘fata म च खसषमान- fayaa कथं ध्चिमाधकमिति वाश्यं । मेदागयबोधे समानलिङ्ख- RAMPANT | न चाभेदेनान्वयऽपि समाभवचनत्ववत्‌ समान- fayaaata न तन्त्रं “वेदाः प्रमाणं” इत्यादौ “जात्याङति-व्यक्र- ag पदाथः इति waa च उभयोरेव व्यभिचारादिति वाच्य । अजरशिङ्गस्थले शअ्रभेदान्यबोधे तदुभयोरतन्लवेऽपि तदतिरिक्रख्छले तद्‌ भयोरेव तग्वादिति भावः। ननु लाघवेन wa: रृति-फलयोः शक्तौ व्युत्यत्निवे चित्यादेव तज भेदाग्वयेऽपि समानशिकङ्गकलस्योपयोगो भविव्यतोत्यत श्राह, भोक्तेति, afa- फलयोः wa श्रचान्यबोधो म स्यात्‌ Bal द्याश्यत्वस्य भोजने पाकफलविक्तित्तिकम्मकत्वस्य च बाधादिति भावः। एत- दपि कन्त -कम्मेशक्तिखाधारण्तायो दादरणद्यं । रतेः BRT कद्यं कर्ाश्यातायेस्या्जयत्वस्यान्वयानुपपत्तिममिधाय तच ag qa फलस्यान्वयानुपपन्तिं दशयति, "पक्ति, 'शामानाचि- करश्छादौत्यादिपदात्‌ भोक्ता द्तौत्यादौ प्रथमां च्राधेयतान्वय-

TTY ढष्या्चयत्वस्यायोग्यत्वादिति भावः । Ts पक्वानि गृहगे Raat च बोध्यं, ‘euamal, प्रपलाग्यतां, 'सामानाधिकरखं' चेचादिपदार्चं-

२५२ TRIAL IV GIA AN मेवादन्यो घटात्‌ FAR परोऽपरो वेत्या-

बोधस्य परिग्रहः, “कत्त -कम्मणो are इति, कन्तां ज्ञाता नष्ट- इत्यादौ च दजादेराश्रय-प्रतियोग्यादौ निरूकृखच्षप्छा । नम ख समवा यिलशचणा ्रयलस्य कृति मत्वादिरूपकन्त ला दिकमपेच्छ खघु- तया तस्येव शक्धतावच्छरेदकलमु चितमिति वाच्य । aw शघलेऽपि जा दिपदजन्यताप्रकारकग्रब्दबोधे खारसिकत्वाभावस्य प्रामाशि- कानुभवषिद्धतया शक्यता वच्छेद कल्वासम्भवात्‌ | म च छ तिमक्वरूप- कत्तं लमपेच्छ फलवच्वरूपकम्मेवश्य गु रतया कथं AC गरक्यतावच्छद- कल्मिति are । पक्तत्यादौ करलप्रकारकप्रत्ययवत्‌ पक्मित्यादौ कश्मेलप्रकारकप्रत्ययस्यापि witfanaa प्रामाणिकानुभवशिद्ध- तया गौरवस्या किञ्चित्करल्वादिति भावः । att श्रक्िः कर्कि च निरूढृशरणेत्यपि कथित्‌ । waite चण दानौयो TELS: पतनोयो ge: श्रासितमिदमासनं॑ इत्यादौ करण्ठ-सम्पदाना- पादानाधिकरणशादिकन्त छतो TWAT) म च कन्तलमादाव विनिगमनाविरह दति ari ata करणएलादिकमपे्छ

गन्त्रादिषदा्थयोरमेदान्धयवोधः। मनु यदि aaa कर्ता कम्मे च तदथेस्तदा TAMA र्कटेप्रगैभूतक्षतौ गमनादेरुन्वयो म्‌ स्यात्‌ षदा पदार्येनान्वेतीति श्युत्मसिवि रोधेन छषतावेकदेश्रे पदार्थस्य धात्वंस्याग्बबा- ८ > fi (> 9 सम्भवादित्यत aie, 'चेचादन्य cate, अखच्रान्यपदायकटेग्रेनान्धत्वादिम पदाथभूतपश्चम्यर्थाबाधितत्वादेरन्वयवदिदापि Tatura: सौकार इयथः, भवे्स्येति, TARY एवएुजत्व, खच WITT बधर्थाग्वयलो- कारात्‌, शदत्यादाविन्यादिपदेन पटो घटात्‌ एयगित्ादिपरिग्रडः। खवर

शिसोमणण्लिताख्यात श ङ्किवादः। ९५९

दाबिव पद्‌ाथेतावच्छेदकेनैव छत्यादिना धात्वर्थेऽन्वयः

लघुत्वात्‌ करणादौ तत्तत्छत्त्ययस् सार सिकम्रयो गविरदा च | करणत्वं हि व्यापारवदभाधारणकारणत्व, प्रतकारणत्माच वा, सग््मदानलं सखनवविगेषभागिलेन दृ च्छाविषथवव, विगरेषपदोपाद।नात्‌ विक्रवारौ क्रादेनं ames, आद्धादौ पिचरादेः qafane- भागितया Tees, aft तु म्रोतिभागितया ant न aw खम्प्रदानत्वे, श्रत एव ““नमः-खस्तोत्या दिष्त्ान्तरेणेव तत्र चतूर्यौ- विधानं । ब्राह्मणाय at eames tar wan साच खमू हाणम्बम याटन्तविषयता मम्बन्धेन ददाव्ययैतावच्छेदकसतल्विशेषे अन्ति, खत्वविगेषानुकूलत्या गस्य द दात्ययेतवात्‌, त्यागो जानं इच्छा वा, इच्छायाश्च विलक्णविषयता सम्बन्धेन प्रत्यर्थाग्बयः, श्राघेयलश्च दितौया्थंः, तस्यापि धालर्यतावच्छेद कखल्न विशरेषेऽभ्वयः, aura विप्रविषयकेच्छा प्रकारोग्डत - गोरुत्तिसखरल विग्रेषजनकत्यागानुकूलश - तिमा नित्यन्बयनोधः, विषयत्वं प्रकारौग्डतलं, wand श्रनुकूलत्श्च dai: । टचायोदकमासिश्चतोत्यादौ च ठक्ादिषु सम्मदानप्रयोगो me wefan, तच चतुर्थो-दितौययो राधेयत्वम्थेः, aq चत्‌ थयर्याघेयत्वं सि चधाल्यैतावच्छेदकघटके संयोगे wafa, संयोगा- वच््छिद्रवद्रव्यक्रियानुक्रलकनते क्रियाया एव सिचधालयवात्‌, दि- तौ यार्थाभेयवश्च साचाद्धालर्यतावच्छेदकक्रियायामन्वेति, ava दितेका्थाधेवलसछ व्यत्यपस्नतात्‌, श्रत एव ad उदकं frais न प्रयोगः । न चेवं “कश्चंशा यममिप्रेति agai” cla पाणिनि-

सूजविरोध इति are) तस्यापि कर्तां कश्मेजन्यखरत्भागिवेन 120

९९9 WRC Tae

यमिच्छति तस्सस्मदानमिन्यर्थात्‌ गेषमख्मत्छतसुपशक्रिवादे w- waa अअपादानवश्च परवौ थक्रियाअन्रविभागाख्रयलं, were पततौत्यज्न पतनाश्रयस्य पर््णाटेरपाद्‌ानत्ववारणष्णय wala विभागविगरेषएं, तजर पञ्चम्या विभागः समवेतलश्चायेः, तथा चनि विभागजनकटचभिन्ञसमवेतपतनाअ्रयः पणं टदत्यग्वयधौः, wat धात्वथतानवच्छेदकल्वेनापि विभागो विशरेष्यः, तेन a त्यजति खगः दत्यादौ इदस्य नापादानतव, “श्रुवमपायेऽपादाने" इति पाणिनिष्चस्यापि ‘sare? विभागे, यत्‌ ‘aa यद्‌ धिकरष तदपादानमित्यथेः। वस्तुतस्तु श्रवधिलमेवापादानलवं, अरवधितश्च खश्ूपसम्बन्ध विशेषः, टचवात्‌ विभजते इत्यादौ च श्रवधितानिरूप- aad पश्चम्यथंः, ठकनिष्टावधितानिरूपकविभागाञ्रयः पणेमित्य- aaa, FIT ॒चापादामप्रयोगो गौणः, गेषमसमत्छतसुपध्क्नि वादेऽनुसन्धेयं । Ta कन्त त्वापेचया गुरुत्वाभावेऽपि wma हृत्प्रत्ययस्य सखारधिकप्रयोगविरहादेव तस्य न छक्मत्ययस्य श्रष्यता- qeacad | श्रधिकरणएवश्च प्रतियो गित्वालुयोगित्ववदाधारलापर- MARAT विशरेषः। तस्य कन्त लापेलया गस्त्वाभावेऽपि तक्मकारेण खार खिकप्रयोगविरहान्न BNA श्रक्रतावच्छेदकल- मित्यलमप्रश्तेन | ननु wale: शत्रत्ययार्थले तदेकदेओे शव्यादौ धावर्यान्वयो म स्यात्‌ तत्मकारक-तदिशेव्यकशान्दबुद्धिं प्रति afe- पित विशेष्यता तिरिक्कविग्रेषणतान्यविषयवेन तदुपश्धितिरूपाया- TARA: खरूपसत्कारणलात्‌, war नित्योत्पख्लमित्थादौ उत्पखल।दिजातेरपि wigan नित्यस्यान्धयापन्तेः, चिषमरि-

शिसोमशणक्नतास्मातशक्तिबादः। ९११

wnat fase तात्पय्यैयाकं गोपदं एव विचगोखामिनि weur, म॒ तु गोपदे गोखामिनि लक्षणा, तदेकदेशे गवि तादाव्यसम्बन्ध्नं farrier: केवलविचगपदात्‌ waaay, न तु Wey: पदार्थंद्याभावात्‌ | श्रत एव पदाथः पदार्थनाग्ो यते, भ॒ तु पद्‌ा्थंतावच्छदकेनेति प्रामाणिकाः | न च पद्‌ाथंतावच्छेदक- जात्यखष्डोपाधेरोवापरस्यान्वयो नाभ्युपेयते तदतिरिक्ेषु च पदायेता- वच्छेदकेऽप्यपरपदार्यान्बयः, wa एव चिचगुरित्यादावपि विचपद्‌ं न॒ तात्पय्यैयारकं, श्रपि तु गोपदं गोखामिपर, तदेकदेशे गवि arama चिचगपदाथंस्यान्वेयः, केवलचिचगु पदादपि श्राब्द्‌- बोधादिति वाच्यं। तथापि na द्रं नित्यं चेचस्य aa खन्दरः दत्यादावेकदे Maya शएक्तदप-पुचादो नित्य-सुन्दरादेरभेदसम्बन्धे- मान्वयापततदं्वारल दित्यत we, “चेचस्येति, यया जन्यशरौरजन्य- WAL नपघ्रुपदायेः, पुचस्य पु्-कन्ये दव कन्यायाः कन्या-पुच्रावपि नप्रपदायेः, तदेके र प्रथमजन्यतायां aque निरूपितत्वस्यान्वयः, यदा शरौ रजन्यश्ररौरमेव नप्तपद्‌। थैः, तदेकदेशे प्रथमश्ररौरे षष्ठयर्थस्य जन्यलस्य श्रन्वयस्तयेहापोत्ययंः। न च तज षष्टययश्य aqaaraa इति are षष्ठ्यर्था fe जन्यलं, प्रयोज्यलं वा, नाद्यः बाधात्‌, नाश्यः SAGs AMVs च तया प्रत्ययप्रस्गात्‌ इति भावः, ननु प्रयोञ्यतल विगरेष एवेह षष्यथेस्तथाचनतिप्रसङ्गाज्प्ययेव तदन्वयः, यद्वा शररोरमेवाच नप्तुपदाथेः, WHI जन्यवस्य च AAMT जन्यत्वसम्बस्धेन तचाग्वयः, WAT षष्टययेस्य जन्यलस्याख्रयतासम्बन्धे- Sq nese, WATE च जन्यतासम्नन्धेन पुनः शरोरेऽन्वयः,

९५६ WTEC Tse

xz तथव साकाङ्खत्वात्‌। BE वा छत्धादिषिरित श्व

एकपदा्थस्य।पि वारदयाग्याभ्यपगमात्‌, नामाथयोरपि भदनाव- यस्य अनकादिपदख्लेऽपि qunfmafear विशिष्टवाचकपदस्यले- ऽभ्युपगमात्‌, केवलनपुपदे च विशिष्टे शक्रिरनो नप्रपद-पुचपदयोनं पर्य्यायता तयोः पर्य्यायत्व्यष्टले च नप्न-पुचादिषदयोः अरौरमेव wa, कवलमप्त-पुजादिपदे विशिष्ट निरूदृखलचणेत्यत श्राह, “मेचा- दन्य इत्यादि, श्रन्यपदस्य Year, acaen भेदे पञ्चम्यर्थख प्रतियोशितेन यथा wae: tau) पश्चम्यथं प्रतियो गित्ये ख स्व मिमे गत्वा वच्छिख्मत्वसम्बन्ेन मैचादेरन्वय इति मातिप्रमङ्ग रति ara: | “वटादिव्यादि, एथक्कगणएवि शिष्टं एयक्‌्ब्दा थैः, wae विशिष्टं परश्रष्टायेः, sucaqufafie रपर शब्दाथंः, Aq एयक्त्व-परत्वापरत्वादौ घटादिति पञ्चम्यर्थस्य वधिमत््वस्य यचा श्रय दृत्यथेः | उदाहरणवा ल्यं BAG तथा THAT eye ait avafa त्र यथा wag? aad तथेवाचास्याकाङ्का- सत्त्वा दित्यः, way तादृशणोपखितेराकाङ्कगावेऽपि तचेवाचापौतर- विग्रेषणएत्वेनोपय्ितेराकाङ्खाल्वादिति भावः। यदा तादाग्यसम्ब- aq तप्मरकारक-तदिशेव्यक शाब्दबोधं प्रत्यव यथो क्रतदिषयकता- दूशोपस्थितिरेव हेतुः भेद संसर्गेणान्वयनोधे तु दतर विग्रेषणत्वनोप- शथितिरप्याकाङ्कति भावः । श्रभ्यपेत्याद, “wy वेति, शत्यादि- तैवरेशरान्वयदा्ाये गानास्थानमुक्तं। ‘ava aT यथा पदार्थेन

ॐ Ne ~ ~> प्रदायेस्यान्वयः साकाङ्कः ग लु पदायेकदेग्रेन तथच पदाथकटे श्येनेव पदार्य॑स्यान्वयः साकाङ्को ग तु पदार्न पदार॑स्याम्वय इव्यथः, ाका-

शिगोमरिक्ताख्यावश्र्छिवादः | ९५७

चरितणएषेति खलनकषटत्या्यल-सखजन्यफलाश्चयतरूप एवेत्ययैः, कर्लादिनेत्यादिना कमेपरिगड इति, waa? ware शाब्द बोधविषयोग्ठतपरम्परासम्बन्धः, तथाच नेकदेशाग्वयः, भेचादन्य- इत्यादावपि faa एव wale: परन्परा सम्बन्धेनान्वय इति न तज्राप्यकदे श्रान्वय दति भावः। श्रचानुभवविरोघः तत्तदाक्यजन्य- श्रान्दबोधानन्तर कतिः पाक्वतो नवा, भेदोमेचप्रतियोगिको न a, wae चटावधिकं भवा इत्यादि मंश्यापन्तिदीषः। प्राचोनेरा- ख्थातेन कर्श्रादिगतसड्यायाः wat च क्मदिरनमिधाने दितौया- दथ दति नियमद्य कर्प्यते श्रतस्तन्निरासाय श्दाख्यातसाचधारए-

कायाः फलबलकर्यत्वादिति मावः | सव्यैन्ेकदे शानन्वयमुद्धरतां मतमाह. “अस्तु वेति, aaa खानुक्ूलक्लतिम त्व सम्बन्धेन TAI धात्वर्थस्य गमनादेरन्वयः, चै चस्य नकनेत्या दि स्थलेऽपि चैचसम्बन्धस्य द्यस्य निरूपित- त्वस्य खा्रयजन्यताखयजन्यत्वसम्बन्धेन WITT Taran, तथाच चेच- निरूपितत्ववान्‌ Tags इत्यन्वयबोधः, चेचः पक्तेद्ादौ चेचः पाकौयकर््तय- न्वयबोधः, पाकौयत्वश्च॒ख्ानुकूलङ्धतिमत््वसम्बन्धेन पाकविशिटल्व, ae कैतवं aaa STA छ्य मासते, न तु aad, तथा सति प्रक्व्यर्थाग्वित- स्वाथबो धकतवं परत्ययानामिति ब्युत्पत्तिमङ्कापत्तेः | र्वं Garey इत्यादावपि चेचनिदप्रतियो गितवस्याब धित्वस्य वा पञ्वम्यथेस्य खनिरूपितानुयोगिता- ख यान्योन्याभावकवत्वसम्बन्धेनान्यस्मिन्‌ uaa: अन्यत्‌ खयमूह्यं । aura न बुत्वाप्येकदेश्ान्वयखौकार इति भावः | “खस्तु वेत्यादिना खखर- साविख्कारः स च तत्ततूरख्धले खक दे शरान्वयखोक।रे बाधकाभावे निरक्त- परम्यरासम्बन्धेम तत्ततमदायेप्रकारकान्ययवुद्धिं प्रत्याकाङ्गगक्लानादौनां हेतुत्व - कल्यने गौरवं मानाभावश्वेत्यादिः | स्ुवंद्ञतिवादिनवौनमते प्रत्ययेन चर क्रतेरमभिधानं त्र ada यच च कम्मत्वस्यानभिधानं aa दितौयेत्य-

€ ४७ WRITS

क्वा दिना सममन्वयः। सुख-भाक्रसाधारणस्य फला दिलक्षणकम्मैत्वस्य छत्यादिलक्षणएकन्तत्वस्य चानमि-

मेकमेव नियममाद, सुख्य-भाक्कसाधारणस्येति, एतश्च कम्मेलसख auae fared, मुख्यं कमलं फलवत्वं amare: पच्यते awe: पक्रस्ण्डल इत्यादौ, भाक्तं aed विषयलादि, amee: नातो धटः waa चट tart, qe aud छृतिमच्चं, anes 4. {> e € >

पचति Ga: पक्ता चेच इत्यादौ, भाक्तं ais आत्रयलादि, त्मत्ययञ्च चेनो जानाति eat ज्ञाता दत्यादाविति ar: | 'फलादौत्या दिपदात्‌ त्रिषयत्वादिलक्तफभाक्रकममेत्वपरि यः, शश्त्या- दौत्यादिपदात्‌ श्राञ्रयल्वादिलच्षणभाक्रकनरतलपरियदः । श्रनमि- धान दूति प्रसानक्रियोत्तरङ्दा ख्याताभ्यामनभिधान caer, तेन AN an

GaW भुक्ता गम्यते पक्का चेचेण yas इत्यादौ wat sa- भिधानात्‌ दतोया न स्यादिति दूषएमपास्तं । रता शत्यमिधाने- ऽपि प्रधानक्रियोत्तराख्यातेन कन्तुलानमिधानादिति ara | 'दितौयादय इत्यादिपदात्‌ दतौ यायाः BMRA ष्टयाख परिः, यामोगतस्चेजो गतघाम्‌ Fat गन्ता इत्यादौ हितौयाद्चभावसुष-

गभिहिताधिक्षारस्तरस्यार्थः स चानुपपन्नः चेधो जानातौत्धादावास्थातेवा- ware उक्तात्वेन छतेरनमभिधानःत्‌ ट तौयाप्रसङ्कात्‌ चैत्रेण घटो चागते rar arenas पिषयत्वस्येवोक्तात्वेग कम्भत्वस्यागभिधानात्‌ fete प्रसकुगचेद्यत aie, “मु स्येति, "फलादो्यादि पदेन विषयत्वादेः ‘gant: anfeata Gree च uftae:, सस्यं We aera: पच्यत दादौ, ata कम्भतवं Bia घटो ज्ञायत caret, र्वं मुख्यं arte Sea: पचतो.

श्रिरोमशिङ्ञताख्यातण्चक्िवादः | éye

धाने featarea: | wat विशिष्टाभिधाने विश्चेषख- स्याप्यसिभधानात्‌ ।

यत्तु धातूत्तरप्रत्ययत्वेनैव कतो शक्तिः पाचकादिपदे तु सामानाधिकरण्यानुरोधात्‌ कतिविशिष्टे लक्षणेति,

पादयति, "कृतेति कम्मे विशिष्टस्याभिघाने कंम्मेलारिरष्यभिधाना- दित्यथैः |

‘afafa, श्राख्यातस्थ wat शङक्किकल्यनद शायां तयेव लाघवेन कन््यनादिति भावः aa दितौयादिवारणय ‘ura रेति। नन्वेवं पाचको शद्ध इत्यादौ wage: कथं खात्‌ दूत्यत ose, "“पाचकादौोति, श्रादिपदात्‌ dat गन्तेत्यादौ गन्तादिपदपरिग्रः, “शद्णेतो ति, एवश्च सुख्यप्रयोगाभावेऽपि छतः शराक्रिकन्पनं गशरक्यसम्नन्धङूपायाः लच्णायाः सम्पादनाथमेवेति भावः। “भावकृतोऽपौति घजादेरपोौत्यथेः, तथाच तस्य निर्थंकतप्रवाद-

त्यादौ, “माकं करत्वं yaw घटो aaa caret, 'दितौयादय इ्यादि- पदेन उतेयायाः परियः, तथाच मुख्य-भाक्षसाधारणकम्भत्वानभिधाने दितौया मुख्य-भाक्तसाधार्णकसेत्वानभिधाने द तौयेति ततृद्धनार्थो ama इति नोक्षदोष इति भावः । ननु तथाप्यास्यातेन WANT नभिधाने fediaredla इति खचाथेकरगे छत्‌ सले दितौया-ढतोया- fanart तच्रानियमप्रसङक इत्यत ae, (छतेति छत्र ययेनेत्य्थः, ‹वि्िद्टाभिधानेः कछतिविश्िाभिधाने, "वि्रेषणस्यः छतेः, तथाच प्रत्ययेन कम्भ-कत्ैत्वानभिधाने डितौया-ढतौये इत्याख्यात-छत्साधारणः gary इति भावः। छतः कति विशि्टप्र्ययस्य vga cifrada

९० WS Aas

aa, भावकृतोऽपि afaaresaran: धाल्ुत्वादि- धटितात्‌ तस्मादास्यातत्वस्येव लघुत्वाच्च | यदपि कर्‌ कलोऽपि an शक्तिः afafafae तु लक्षखेवेति, तदप्यसत्‌, यतो विनावच्छेदकरूयपं शक्षत्वासम्भवात्‌, गोत्वत्वादिना शक्तौ चातिगौरवादलतु गवादिपदानां

व्याघात इति भावः। नमु waaat aside: ufaaranasfa निरा काङ्खतया न ततः wae wre प्रत्यय दति awe, sam भावविडहितघ्जादेरपि घञूलादिना करण्णेऽधिकरण्े वा शक्तया भवतामपि तज face: कथं स्वात्‌ | TAG प्रतोयते aa: स प्रत्यय दति व्यत्पन्तिसिद्धस्य तावदन्यान्यलशूप- भरत्ययत्वस्य wales भावविहितचजादेव्येवच्छद दत्यत श्राह, "धातुलारौति, “श्रादिपदेन उत्तरत्-प्रत्ययत्वप रियः, “श्राश्यात- seats ति्ादे रेवत्य्थः, ङतोऽपौति, द्रच्लवादिमेति रषः, "हृता विति, लाघवादिति ta: । गवादिपदानां विशिष्टे शङ्कि व्यवस्थापयति, ‘aa दति, श्रक्षत्रासम्भवादिति, कास्पत्वादिकत्‌ शक्यत्वस्वापि श्रवच्छिन्नलनियमात्‌ इति भावः| ‘fafserac-

vagal निरसयितुमाह, ^बदपौति, wana waa मवादिपदाबामेव menfefafae एक्िरायाति, तथापि ब्दविशिषटाटिबोधकानामा- काद्यादिपदानां शन्दविध्िष्धादौ aft स्यात्‌ त्रापि लाघवात्‌ wee विधिर ute: णब्दविभ्िादौ wade ay weenfefa chem, “यतो विनेति, ‘aa cae "वि ग्िश्टन्तसराणां wee वि खौयेतेव्यनेनाग्बबः,

शिसयेमणिह्ताख्यातग्क्िष्रादः | €

मोत्व विशिष्टं शव्यं विशिष्टान्तराशान्तु शक्यत्वं विखौयेत

wfafa गरुत्व-मर्वा दि विग्ष्टानान्तु शरूपदर-मंत्पदा दि शक्यत्वं विलोयेतेत्ययेः, तचापि शुरुत्वत्व-महत्वतादिजा तिरूपेण रर्त्व- मरत्वादावेव शकिः गुरुता दिविशिष्टे ae इत्यस्य सुवचलादिति भावः । श्रय यच यत्यदस्य we प्रयोगस्तज्ेव तत्पदस्य शक्रिः

aa च “विशि्न्तासाणामिन्यस्य गोत्वविशिरादिभित्रणब्दविशिरादोना- भित्ययः, ‘qa’ खकाशादिपद शक्यत्वं, "विलोयेतः न स्यात्‌ । ननु विशिद्टान्तसाणाभित्यवान्तरपदः किम्मुक्त विशिसामान्यस्येवोक्षरैता श्र क्धत्वविलयसम्भवादिति गवादिषदस्य गोत्वादिदि्िट्रक्छिव्यवस्ापनेन खोक्कमन्तरपदं सार्थकयति, “विनेवि, fares "गौ स्वादित्न्तं गवादि- पदानां गोत्वविश्िरटं प्रष्धमस्तु इत्य हेतुः, ्ज्रायमर्थः गवादिपदानां यदि गोत्वे परक्तिरुचयते तदा शक्तेः खावच्छद्यत्वनियमादुगोत्वत्वं wea- TSH वाच्यं तथाच खरूपतो गोत्वविशिटापेच्तया गोल्वत्ववि शिष्टं Ja इति aq wafafe लाघवेन गोपदादोनां गोत्वादिनातिविश्िर्गकि- र्स्तिति।

गम्वाकाष्रादिपदानां gaat मुख्वप्रयोगविर्हेण न wee: छल्यपलचत्तित र्व wane wale न तु छतिविशिरलत्यं्ेऽपि weyara- श्रक्किकल्यने गौरवादिति मतेन nat छृवेरमभिधागमिति aa शआचाश्यात- छत्साधारणखवा्र स्यं ये gala तन्मतमाङ, ‘afafa, वथाच चेः पक्ते्यादौ हृता क्शत्यमिधानान्न eae भावः । नन्वेवं चेचः षचतौत्या- दाविव पाचकादिषदात्‌ पाकानुकूलक्त राश्चयतासम्बन्धेन Ta णव बोध्यस्तथाच चेः पाचक द्रव्यादौ चेते पाककरतैरमेदान्वयगोधो न स्यादि- त्यत are, 'पाचकादीति, “सामानाधिकस् फति पाचकादिपदाथेमेदाग्वय-

बोधानुरोधादिवयः, पाचकादौल्लादिपदेन इनन्तादिपरिग्रङः, खादि पदेव 121 |

ER NUIT

arafaaqe स्वारसिकप्रयोगविर इंसतुख्वं श्वेति । रवश्च गतोग्रामोगम्यत इत्यादौ फलस्य कदात्मनेषदा- अतो श॒स्पवादौ न दर्गवादिपदश्रक्िरित्वत आड, "केवखेति re वणतानापनने SANG: ‘Ae एवेति, carta शतः eat wer प्रथो मस्य विरहादिति ara: |

एवद्ेव्यारभ्च शचिदित्यन्तं एकमत, “एवश्च कष्मंवरूपसछ wre विश्रेषणविधया eat farefaun watice wae

चेजपर-पाचकारौनां भिच्नाभ्यां caret caufdranerevenmte- acer परियः, ‘mana इति, न चेष्टापत्तिः, qufexremfefs ave | मि्क्िकसिञान्तभदः न रोब cea are, “धातुत्वादौति, स्मात्‌ धातृत्तरप्र्यत्वात्‌ चात्वाद्यन्धत मत्वछटितधावूत्तरप अबत्वमपेच्यास्वा तत्वं wg इति तदेव इतिशएक्तावच्छेदकमिति ma | इत्यश्च were छति- fafrs wa शक्तिनं acuafaa इति मलमाश्वित्येवागमिद्िताधिकार- खार्थो निव्वे्टतौति तदेवमादरणौयमिखवधेयं । खपास्यातस्येव shes aat न श्रक्तिर्ला घवात्‌ खपि तु was) गनु श्न्दविश्िरे तच मु स्बप्यो- गात्‌ शक्तिः श्त्या मु ख्ार्थगोधकत्वमियतत्वात्‌ इत्धत Are, ‘Qaafa, “तुल्य इति करसैश्चतोऽपि छतो सुख्धप्रसोगविर् हे तुल्यतेन्य्धः | अद्यपि metsanfa vata रब wer प्रयोग अकाशपदस्थले र्वं गतं प्रमेव- मित्धादावेव wee: wat मुखथप्रभोग इचेतद सङ्कतं, तथापि तथा waite- मनभ्युपगम्य इदसुक्घमिति संच्तेषः। गग्वात्मने षदस्य फलवाचकत्येन Tis धामो गम्यते caret यामस्य ममगजन्धफलश्चा सित्य रूपकब्मत्वलासेऽदि तेनो यामं aware तस्य कथं ahaa द्रत्याश इनयां “रवसे wife "केचिदिचन्तं wt मतं दर््र॑यामास, ‘Tay’ यामं await फलस्य पदान्तरालभ्यतवे Bau: Taw च स्रामं गच्छति यामस्य यन्तेनादौ

शिरोमशणिशतिख्यातश्रक्िवादः | eda

भ्यामेव MA लाघवात्‌ धातोरनग्धलभ्यग्यापारवि- ओेषमाषवाचकत्वस्थितौ wa मश्छति ग्रामस्य गन्ते- त्यादौ दितीयादेः फणजनकत्वलछषणं कम्मैत्वमथेः फले

ख, (छट्‌ातमनेपदग्बामिति, wat विग्रषणतवा विशेष्यतया war- Raza era इति भावः। व्यापारविश्रवः' पाकादिक्रिया, धातोः फलाव च्छिल्लन्यापारवाव्वित्वे तत एव॒ फललाभसम्भवेन feature: फलम भ सिद्यतौत्यतसतद्भावच्छेदाख माजपदं । “दितौयादे- रित्यादिपदात्‌ षष्ठो परियहः । "फलजमकलं' फखत्यविशिष्टजमकलं, ‘ay दूति, श्रन्यथा तच लश्रतौते रनुपपन्तेरिति भावः) "फले ख"

ष्दिवोयादेः फलजनमकत्वणच्तयकन्भत्वमयेः cada: | भमु फला- वच्छिन्नयापारबोधकधातुत श्व चैनो ग्रामं गच्छत चादौ फललामोऽरतु कि दितोयायाः फलजम कत्वणदवकम्भत्वे शक्तिकस्यनेने्त are, "गतोयामो- गम्यत इ्ादि चेतरेण सरामो गव इत्यथ फलि गिद्धवाचिष्छस्र्मास्‌ परायंता- वच्छेदकतया फलस्य कामः, Tw सरामोगम्बत दत्थ wT पल- विगेष्यकग्रत्या wana इत्यः, तथाचान्यलभ्यत्वरूपषाधकेन धातोः पले न श्रत्तिरिति भावः| लाघवादिति फलानवच्छिदर्यापारविष्रेषत्वापेद्दया च्यापारबिशेषत्वस्य णस रलाघवादित्र्थः, “धापारविश्ेषेति पचधातोवंखि- ख्ाष्णैसंयो गादिरूपश्यापारः गम्यादिधातोः स्यन्दरूपो व्यापारः चजधातो- रपि स रवेल्यादिरर्थः, .माजपदेन पदा्थतावच्छेदकतया फलवाचकात्वस्य श्वच्छेदः, (्राममिल्यादि तयाचागन्यलभ्यत्वात्‌ फलस्य fete: wane. कत्वलचतरकम्भत्वे whine nega इत्यथः, 'दिकौयादेरिखारिषरशेन चामस्य wea षदौपरि्रषः, धातूगामनेकार्थकत्ववश्च तच बया, कम्भः arte । नगु Set यामं गच्छतोयादौ फलकामाय किं दितौ यादेः

ede WBA TVW

च प्रातिपदिकायऽधिकरणत्वेनान्वेति, फलमाचं वा अथः, जनकत्वन्तु संसगंमय्थादया लभ्यमिति केचित्‌,

दितौयाधर्थेकदेगरे फले च, श्रातिपदि कायैः प्रहटत्यथेः, “अरधिकरण- ay आधेयतासम्बन्धेन । एतेन शआ्राेयतावत्‌ फलजमकत्वमथेः, तरेकदे रे ies निरू पितत्वसम्नन्धेन प्ररुत्यचौऽन्वेति इति कख- feud निराश्तं । एकदे भरान्षयप्रषङ्गेन लाघवानुरोधेम लाह, “फखं- मामिति फलत विशिष्टमाबमित्थयः, फलतश्च aad, “खंखगे - aaicafa फल-धालथ॑योः संसग विधयेत्यथेः । wa केचित्‌ WATTS कमोषष्ठयथेतवे उत्यमियामकसम्बन्धस्याभावप्रतियोगिता- नवच्छेदकत्बमये पाको म तेममस्येति व्यवहारानुपपत्तिः अनकता-

wane we, किं वा तत्तद्धातोः फलजन कत्वे wufafcers विभिगमना- fare: धातूनामनेका्थंकत्ववच्च दितो या-षद्यादौनामधि अनेकाधंकत्वमिति ग तददिनिगमकभिनि चेत्‌, ग, खस्येकदेश्ौ रः पले स्रामादेः प्रातिपदिकार्थ स्यानग्धयप्रसक्कात्‌ | न चेदापततिः, aggarq । यदि चाख्यातत्वावच्छेदेब wa शक्तिरिति कष-कम्भप्र् Taq तत॒ खव फललाभ द्यते, तदा- ख्यातार्थफलस्य धात्वथ॑ विशेष्यतया न्वयस्य चेचेख गम्यते याम cart THY मङ्प्रसङ्गात्‌ क्लां स्थात-कम्भाख्थातभेदेन ब्यत्पत्तिद्धयकस्यने च गौरवभिग्ादि खयमूहनयं | गनु दितौयाद्ययंपलजनकलवस्य Mase कथं तेन सह maar इत्यत are, "पले चेति, विमक्र्येकरेधेव aw प्रातिपदि कायंस्यान्वयः फलावचद्छिन्न्ापारस्य wma areata गां ददातौ चादौ खामित्व-भमकत्वरूपचतुंकदे प्रौ भूतखामिते are प्राति- पादिकाथस्यान्वयदश्रनेनाचधुत्न्न इति लाघवादेकदे श्याग्वयानभ्यपयमाणाह, "फलमा वेति, 'माचपदेन जनकत्वं श्रयवच्छदः, "के चिदिग्धन्तं मतं दूषबति,

शिशेम्णिक्ताख्यातग्रक्तिवादः। € ९५ तदसत्‌, wa गच्छति त्यजतौत्यादौ दितौयादितः

सम्बन्धस्य इश्यनियामकलात्‌, टत्यनियामकसम्बन्धेस्य प्रतियोगिता- वच्छ दकत्वनयेऽपि तदभावस्य केवलान्वयिवनमियमेन तेमनोयपाके- ऽपि भ तेममस्येति व्वडहारापत्तिः, एवं फलमाजस्य दितोयार्थते- ऽपि यदि कष्मजसंयोगानधिकरणद्रव्यं प्रखिद्धं तदा aay म गच्छतोति प्रयोगानुपपत्तिः तत्कन्मेकगमनस्याप्रसिद्या तदा्रयत्ा- भावस्य तज RATATAT | जनकतासम्बन्धस्याभावप्रतियोगिता- vaca गमनल्वावच्छेदेन दितौयायेस्य तननिष्टसंयो गस्य तेन सम्नन्धेनाभा वप्रत्ययासम्भवात्‌ तस्याभावप्रतियो गितावच्छेदकलवे तद- भावस्य केवशान्वयिलनियमेन गमनकश्मष्छपि देथ wy न गच्छ- तौति प्रयोगप्रसङ्गः गमनत्वावच्छदन जनकतासम्बन्धेन तनिष्ठ मयो गाभावस्य II तस्मात्‌ WIAA खण्डशः फलं अन्‌ कत्व वा दितौ यादेर्थंः। नचैवमपि रूपं म गच्छतौति प्रयोगानुपपत्तिः तज्िष्ठसयो गाप्रसिद्धेरिति are फलजनकत्ववदाधेयत्वस्यापि दितौ- ayaa संयोगलावच्छ देन रूपाधेयत्वाभावस्येव तज प्रत्ययात्‌, sa म गच्छति रस इत्यादौ wart न wea इत्यादाविव मजर्थस्य वारदइयमन्वय इत्याङः | तदषत्‌ । लाघवात्‌ दितौयादेः संयो गाद्यात्मके फले शक्रावुदाइतस्ले संयो गजनकलादौ लचणा- भ्युपगमात्‌, टस्यमियामकसम्बन्धावच्छिन्ञमरतियो गिताकाभावमाचश्च

"तदसदिति, “नि यतेति गच्छतीत्यादौ विभागस्य तरं त्यजति खग caret संयोगरूपपलस्य लामप्रसङ्क इति वेपरौत्यमेव कथं न स्यादित्यर्थः, ‘wa

edd WATT Taw

पलसामान्यलाभेऽपि नियतस्ंयोग-विभागाद्यखाभेन फलविशेषावच्छिन्नव्या पारस्येव धात्वथत्वात्‌। इतरा

केवशान्वयित्वे मानाभावाच्ेति wal "फलघामान्यश्ाभेऽपौति पफलत्वरूपेण फललाभऽपोत्यर्थः, “नियतसंयो ग-विभा गाद्यखाभनेति संयो गत्व-विभागत्वादिविशिष्टे शक्तिभ्मादिकं विना संयोगत्- विभागत्वादि विशिष्टस्य लाभासम्भवेनेत्यथंः, "फलविगेषेति dete विभागत्वादि विरिष्टेत्य्थः, ‘watery’ गम-त्यजा दिधात्वथेलात्‌, दितौ यादेशाधयत्मथः ख च घालर्थेकदेशे सुयो गादावन्वेति। न श विग्य संयोगत्व-विभागव्वादिविशिष्टालाभेऽपि न उतिरिति are! तदलाभे WUE गच्छतो गमने यामस्य गमनं न Vv, चं TIA sa amt न तु waftencat व्यवहाराः स्तारसिकान स्यः गठद-्डमिटेत्तिफणजनमकलत्वसामान्याभावस्छ तचा- सत्त्वात्‌ तकत्कियया ग्टद-ग्डमिटतन्तिविमागोन्नरसंयोगरूपफलजन्‌- गात्‌ दूति भावः। ननु दितौयादेः शथोगत्वादिनेव were इति भ फलविगरेषाभावः गमादिधातु विगरेषखमभिव्याहारख प्रत्ययनिया- मक tua श्राह, (इतरयेति, फथ विगेषावच्छिलक्रियाया धाव्वथै-

fatterafeedfa गमधातोः संयोगावव्दित्रस्पन्दः त्नधातोविंभामावच्छत्र- स्पन्दोऽर्योऽवश्यं we Kee: | aq धातोः स्य्दादावेव wife: मभ्याटि- सममि्याष्टाराश्च हितौयादैः संयोगत्व-विमागत्वादिना फलबोधकता afa- च्यतौत्यव ary, "दतर येति गमि-च्यलिप्रग्रतोनां स्यन्दत्वावच्छित्रमाकशकत्व- इत्यचः, “पर्वा यत्वापत्ते" रकथम्भावनच्छिन्र्रक्षतवप्रसङ्गात्‌ | न चेद्ापत्तिः

णिगोमजिह्तासख्यावश्क्किवादः | é¢o

तधजि-गमिप्रशतौनां पथायत्वापनेः। तथापि गम्यते ग्राम THEY भामादेः संयोगादिफलशखित्वं कुलः प्रतीयत इति चेत्‌, तदवच्छिन्रव्यापारवाचिधातुसम-

लामभ्ुपगमे teen, “पय्थांचल्वेति, एकस्ताश्रयक्रियायाः पूृष्वेदेशत्धा- गोत्तर रे ग्रगममरूपत्वेभ शक्यता वच्छेदकस्याभेदादिति भावः । wa पर्य्याचताथामिष्टापन्िः कर्कासमभिग्याइते गच्छति त्वजतौत्धादयै गोधस्स वेलखश्धानुभये a तच तम्तत्फसावच्छिशिकरिथायां निरूढ- Vee) म सेवं ग्रामं च्यजतमैत्यादौ wa vedanta वार्थं | गमिसमभिव्याइतदितौोयादः संयोगस्य तयजिषममिव्याइत- दितौयादे विभागश्च बोधकलत्वादेव तद्ारएसम्भवादिति चेत्‌, न, त्यजि-गम्योः wala सकखप्रामाणिकशिद्धलात्‌, कर्मा सममिवब्यादइते गच्छ ति-त्यज्नतौत्यारौ खार सिक विलचणएबोधस्साप्यनु- भवसिद्धलाश्वेति fama aq तवापि गम्यते परम इत्यादौ धात्मर्थेकदे भौग्धतसयो गादेर्यामे श्रन्वयासम्भवात्‌ श्रात्मनेपदस्य ख फलसामान्यवाचकलात्‌ गमनजन्यसषयोगरूपफलशशग्रा खितवप्रत्ययः कर्थं स्सा दित्याश्नङ्कते, 'तवापौति, ‘acafeesifa विशेव्यसंयोगावच्छिख्ने- तथा सति कोषादौ तथाभिधानप्रसङ्कादिति भावः। शङ्कते, (तवापौति संगोगावच्छिव्रस्यन्शादे गम्याद्ययत्ववादिगोऽपौच् चेः, “संयोगादिफलग्ालित्वं चेवत्तिगमगादिजम्यसंयोगादि फलथ्रालितव, “कुत दति, ामोगभ्यत इतादौ विभागश्रालिलवस्य तसस्यन्यते cat च संयोग शलित्वस्य लामप्रसकङेनः बैपसत्यापस्तिः तदवस्येवेति भावः | ‘azafeenfa संयोगावश्छन्नवयापार- वाचिगमिसमभिव्याष्ता्मनेपदस्य सं योगात्मकफलबो धकत्व, विभागा-

€ ८ प्राब्दाख्यतुरोयखण्डे

भिव्यादारादेव, यथा इष्टसाधनत्ववाचकाददिधेरेव सख्गेकामादिपदसमभिव्याहारात्‌ सख्गोादिजनकन्वं, प्रतौतिख्िष्ट-फलयोरिष्ट-फलत्वाभ्यां सखगेत्व-संयोग- व्यैः, “स्ममिव्याहारादेवेतिच्छेदः, गम्यते ग्राम eet rae: रुयो गशालिलवं प्रतो यत दति पूव्वंणान्वयः, तवापि धातुविगशेषसम- भिव्याहारात्तथा सम्भवेऽपि त्यजि-गमिप्रशतोनां पर्य्यायतापत्ते- दुर्वारत्वादिति wa) समभिव्याहार विगरेषादिगषप्रत्यये दृष्टान्त- are, 'ययेत्यादि, “खगादिजनकलमिति, ्रतोयत इत्यनुषच्येते | ननु

वच्छिन्निथापारवाचित्यजिसमभिवयाषतात्मनेपदस्य विमागातमकफखगोधकत्व- मि्यादिव्यत्यत्तिकल्पनेनोक्षदोषो arate cae: | यद्यपि केवलव्यापारे धातुश्रक्तिवादिनाप्येवं aa शक्यते, तथापि तन्मते त्यजि-गम्योः पर्यायवा- पत्तिरेव दोष दति wal aq सामान्धबोधकशब्दस्य समभिव्धाहार- fatuaay विग्रेषबो धकत्वं कुर दृष्टं इत्याकाङ्कायामा, (यथेति, खगेकामोयनेतेत्यादौ दषटसाधनत्वमाघस्य विध्यर्थत्वेऽपि सखमेकामपद- समभिव्याहारवजेग विग्रेषबोधकतापय्यवसानं फलं ge) नन्वेवं खमे- कामोयनेतेत्यादौ यथा खं साधनत्वत्वरूपेण विधिप्रत्चयस्येद साघनत्वगोध- कता त्या संयोगत्वादिना फलबोधकता स्यादित्यत are, “प्रती तिख्लिति, तथाच as यदि खगेत्वादिना atettrec वापि संयोभत्वादिवा ष्यात्मनेपदात्‌ पलप्रतौतिर्वाश्या। यदि च इश्त्वरूपेण खगं रूपेरबोघकता तदा anf फलत्वरूपेगात्सने पदस्य संयोगादिबोधकता वाच्येति are | नन्वेवं यदि संयोगत्वादि रूपेणात्मनेपदस्य शशक्तियष्स्तदा वेन eter नुपस्थितिकाल्ते एए रहोतात्मनेपद फलश्रक्तिकस्य कालान्तरे संयोगत्वादिकं धभ्भितावच्छेद कौ कत्य पफलत्वन्नानस्वेऽपि संयोगत्वादिना garter

faclafagarencufmare: | ` €4¶€

त्वाभ्यां बेत्यन्यदेतत्‌ । अस्तु वा बहिविषयवाचक- तदादेरिव ्युत्यत्तिवशादेव प्रत्यथेतावच्छेद कफल- तश्छालिवाचकाल्यात-कतोरपि विशेषरूपेण बोध-

wea प्रतोतौ दल्यनुभवविरोधः संयो गलादिनेव प्र्ययस्यानुभव- fagar संयोगत्वादिना प्रतौतौ तु तेन Ste शक्रिरावश्यको तथाच शह्षानग्धमित्यत श्राह, ‘ng वेति, बुद्धि विषयवाचकेति बुद्धि विषयलप्रठभिमि मिन्तकेत्ययंः, वुत्यन्तिवशादेबेति सामान्य- eau शक्रिश्चानस्येव विगरेषरूपेण श्ाम्दबोये तव्मनकपदाथौपख्ितौ च॒ कारणतावश्रादेबेत्यथंः, श्रह्त्ययेतावच्छेदकेति फलवङूपेण प्रशत्ययेतावच्छेदकफल-तच्छा लिवाचकेत्यथंः, प्रहत्य तावच्छेदकेति रूपक थमं, “विेषरूपेणेति शक्यतानवच्छेदकेनापि विशरेषशूपंणे- at) न च येन Saw पदायौीपस्थितिस्तेमेव रूपेण पदे nie भानस्य हेतुतया कथं सामान्यरूपेण शक्रिन्ानादिगेषरूपेण gq- fafa: विग्रेषरूपणोपख्ित्यभावे च कथं विशेषरूपेण शाब्द

पदात्‌ फललाभो न स्यादित आह, खस्तु वेति, तथाच ame बुडि- प्रकारवति शक्तमिति शक्िश्लानस्य घटोऽस्य ब्ुदिप्रकारवान्‌ इतिक्नाग- सहकारे यथा घटत्व-पटत्वादिरूथविग्रषधम्भपकारेण बोधकत्वं तथा आत्मनेपदं फलता वच्छदकविशि्टे शक्तमिति शक्किन्नागस्य खप्रछ- येतावच्छेद कतावच्छेद कपलमिति श्नानसहकारेग संयोगत्वादिमा पल- बोधकता, wt कम्मषछठत्फलविशिषटे शक्तमिति श्क्षिन्ञागस्य खप्रह्ण्य्॑ता- वच्छदकफलमिति च्चानसषकारेण संयोगविशिटबोधकता स्यादित्यधेः, णवं

विभागादिकमादाय बोध्यं, “शआआख्यात-कतोरपौल्यपिक्ारेय गम्यादिधातोः 122

E90 WRISTS

बोधः पदाथापस्ि ति-ग्राष्दबोधयोरपि वमागप्रकारकत्वेन काय्यै- कारण्णभावादिति ay तद्भेदेन च्र्ठिश्नान-पदायापसख्ित्धोः कायय-कारणभावभेदात्‌, अर खामान्वरूपेश शअक्किश्चानारेव विश्रेष- ङूपेण पदाचीपस्डिति-ाम्दबोधथोरग्बपगमात्‌ ।

परे तु बुद्धिविषयव्राखकलदादेरिषेति, वथा तदादिपरख्ले विश्रि चटल-पटलत्वादिशूप विगेषधष्यविशिष्टे म ufm: sare maya, नापि खुपरयोकषबु द्धिविशरेवविषचल विश्रिष्टे, तदा दिषपदणन्व- श्राब्दबोधानन्नर घटलादिप्रकारकशषग्रयस्य सर्ग्वागुभवविङ्द्धत्वात्‌, किन्तु सप्रयोक्बुद्धिप्रकारत्वनानु गतौरतचटलव-पटलवादि विशिष्ट तदादिपदश्क्िः, wat न घटलत्व-पटल्ादिभेदे श्क्याननधप्रसङ्ग इति प्राहः | |

न चेवं नामायौच्छेदः इरिपदादेरपि सन्सावश्वादेरेव we तावच्छेदकलम्य सुवचत्वादिति वाच्यं तजामरकोषात्‌ ee शक्धतलप्रतोतेरिति भावः। एतच्वाभ्पेत्योक्क, एवमपि waeag- बुद्धो च्छाविषथल्भेदवस्वादेरपि विनिगमनाविरद्ेर wears दकल्वापश्या sere दुर्वारत्वादिति ध्येयं । त्थजि-मम्बोः पर्य्यायत्वाभावस्य कम्रं समभिव्याइते गच्छति-त्यजतौत्यादौ विष चणप्रतोतेः खारसिकत्वस्य च॒ कटाचिदपशापसम्भवान्‌ यामार- गं मिकश्वेवग्यवहा रानुपपश्या फलस्य Walaa Brae

संयोगावच्छिन्नव्यापारत्वरूपेण गोधकात्वसमुषयः, तज च wast जम- धातुः संयो गावच्छिन्रस्यन्द शक्त इत्धादिरूप खवेति te Kaw । जनु wu aaarat गानाप्रडत्ति निमित्तकत्वेऽपि नानार्थंव्वदहारविषयता are |

faxtafanarenanferate: | EDL कत्वं। अपि ख धात्वथतावच्छेदकफलशाशित्वं कम्मेत्वं।

यति, “रपि चेति, श्धात्वयंतावच्छदकेति धातुप्रतिपाद्यतावच्छेद- केत्यर्थः । धातुतञ्च शेत विगरेषसम्बन्धेन धातु पदवत्नं शालित्वश्च संसगः, म तु शरक्यतावच्छदके तदम्तर्भावः । न चेवमद्नौ जडयादि- त्यादावद्मेरपि शशोति कश्व॑लापत्तिः श्रग्निसंयोगावच्छिश्नक्रियाया- Way धालथेतावच्छेदकसंयोगात्मकफलगाशिलस्ाग्मरपि स्वादिति are अरथिसंगोगामुकूलषतादिक्रिया म wae तथा सति तं जोतौत्यभर famiare परसमवेतलम् wat we- यानुपपत्तेः, अपि तु संयोगावश्िषटतादिक्रियानुकूलकर््तव्या- पारस्ेव aera क्रियाया एव धाल्ेतावच्छेदकलात्‌, श्प्रा- fafa ener: wret पचतोत्धादाविव परण्परासम्बन्धावच्डिना- Waa aq wrauannt श्रन्वेति सप्तम्यर्थाधियत्स्य yretfea- तलनियमात्‌, wey यामो afaaweret कषंपदार्थेकदेग धातुत्विशिष्टगम्यादेर भेद सम्नन्धेनावयः wat चिश्यादभेदायंक- शुप्रष्ठौखारणादमेदस्य प्रकारतथेव भानं, यच च न ततृ्मरणं ay गम्या दिपदं तात्प््ययादकं कम्मेपदश्येव गम्याद्यमिनलधाल्थं- तावच्छेद कफखवति शखणति भावः |

व्यवष्ारपिषयतावच्छेदके सव्व नामभिद्रत्वविग्रेषणोपादानात्‌ तथा व्जि- गम्योर््थपारमाथवाचकत्वेऽपि पर्य्या यष्यवहारविधयतावष््ेदके तजि-गमि- भिन्नल्वविद्येषखादेव न पर््यांयव्थवदह।रविषयता इत्यतो wT गम्ा- दौगां संयोगादिरूपफवावच्छि्र्ापारे ufa थवद्यापयति, पि चेति, “धाल्येति तडात््॑तावश्छेद क फल्रालिल्वं तदात्वथेकम्भतवव्यवद्ारविषयता-

ESR श्ब्दाख्यतुशो यखण्डे

न तु धात्व्थेजन्यफलशालितामाचं गमि-पत्योः कम्मे त्वस्य पूव्वसिन्देओे त्यनेखोत्तर सि न्दे स्यन्देः TTT

~~ -------=* ee eee

ननु धावयेजन्यफशश्रा सित्वमेव wat न यामादेगेम्यादि- कश्मेव्यवदहारातुपपत्तिरित्यत sre, ‘a लिति, "कष्मेलस्य' कयल- व्यवहारस्य, ‘wf देश दति भ्रसञ्गा दित्ययेतनं सर्वे सम्ब- द्यते, प्व्वेदेश्रस्यापि गमि-पत्य्थजन्यविभागात्मकफल्व्नादिति aa: | यद्यपि पतधातोर कभेकतया पून्वीन्तरदि श्योडभयेव तत्‌- कश्मेलव्यवहारापादनमुचितं, तथापि नरकं पतितः नरकपतितः cae दितौयातत्पुरुषानुग्रासनखरखात्‌ उन्तरद्‌ ग्रस्य AAA मख्छेवेत्यभिप्रायः। नभ उत्यपातेत्यज नभसः AIA उन्तर- देशस्य तत्कम्मलमस्येवेत्यभिप्राय दत्यपि कथित्‌ । उत्तरस्मिन्‌ दे दूति, तख्यापि त्यज्यथंसंयो गात्मक फलवत्वादिति भावः । पूर्वापर

[वि प = -- eee ---- - --~ ~~~

वच्छेदकमि्य्थः, तेन न गमिधाल्थेतावष्छछेदकफलण्ालिनि त्जिमभ्भतव- Taye, तथाच ale वयापारमाचं गम्याद्ययंः न तु संयोगावच्छिन्नव्यापारादिः तदा गम्यादि कम्भत्वव्यवदा र विषयतावच्छेद कस्य दुर्व्वा रत्वापत्तिरि ति भवग्मते पलस्य शक्यतावच्छेदकत्व विरात्‌ धात्वथंतावष्छेदक फलश्चालित्वस्याप्रसिदधेः प्रकारान्तरस्यासम्भ गाच्र | फलस्य धात्व यतावष्छेद कत्वमनगक्ो Ae चात्व्च॑ता- वच्छेदकपफण परालित्वमेव तत्तडधात्वथंकम्भताव्यवष्ारविषयतावच्छेद कं वकय- fafa भावः। aq धात्व्जन्यफलालित्वमेव तत्तदधात्व्ंव्यवशारबिषयता- वच्छेदकमिति न तस्य दुन्वेचतेत्यत are, ‘a तु धात्वर्येति कम्भत्वमित्नु- सज्यते, “पूव्वैद्मित्निति तथापि गम्यं -पत्धचस्यन्दरूपब्धापारजन्धुवयदे्- विभागरू्पफलश्ाित्वस्य सत्वादित्धथंः, "व्यनेरिति खायेस्यन्दव्ापार- जन्यो्रसंयोगश्ालित्वस्य Bist सत्वादिचथः, wees qe-

शिसेमणिङ्तास्थातश्रक्िवादः। €ऽह

देशयोः प्रसङ्गात्‌ फलावच्छिलव्यापारबोधकत्वादेव

देश्योरिति, उभयोरेव स्यन्दन्य विभाग- संयो गात्मकफणलवक्वादिति भावः | श्रवङ्गादिति, savant तु गभि-पत्योः datarafearat, त्यवेविंभागावच्छिन्ञायां, way केवलायां क्रियायां शक्तिरिति नेतहोषावकाश्रः । पतमलच्च॒गुरलासमवायिकारणकक्रियामाज- इन्तितष्ञन्यता वच्छेद कजाति विशेषः, तस्येव पतघातु शक्धतावच्चछ- द्कतया 4 गमि-पव्योः पर्य्यायतेति भावः। ननु कम्मपदं तन्त- ङ्धातबोधकपदसमभिव्या हारात्‌ फलत्वेन तन्नत्फलब्येव बोधसाका- gfafa नेतदोषः। म च तथापि पूथ्वोन्तरदेश्योः स्पन्दिकश्बल- व्यवहारो दुर्वार दति वाश्यम्‌। कश्मेपदस्य धातुलेन सकम्मेक- तन्तद्धातुचटितकष्मेलस्य बोध एव Wagan तस्य उपयो गिला- दित्यत श्रा, फलावच्छिनेति, wafer whence: |

अन्धविभागस्योत्तरसंयोगस्य वा पूर्व्वा परदेश्रयोः सत्वेन Way कम्भत्व- प्रसङ्ादि्य्थः। न Venta, स्पन्टेरकम्भक धातुत्वादिति मावः। धात्व- य॑तावश्डद त्वेन श्रा लित्वस्य कम्भत्वविषयताउच्छेदकत्वे च नोक्त दौषः ae: केवलशस्पन्दश्क्तत्वेन पलस्य स्प्रन्दिधा चयं तावच्छेदकत्वाभावादिति wae | नु यडधात्वर्थभन्ययत्‌ फलवत्येव यद्धालवयेकम्भवव्यवहारस्तदालर्थंजन्यतत्‌ फल- wifed तद्धात्वचंकम्भलमिलनुगतमेव फलानु सारेण wher करकैव्य- मित्यत are, aafa, “धातूनां पच्यादि धातूर्गा, तथाच पचिधातुः सकभ्भकः म भूधातुरि्यादिव्यवहारविषयतावश्डछेदकं सकम्भकत्वं are तश्च पफलाव- च्छिन्नि्ापास्बोधकत्वादन्यत्न सम्भवतोति पचधाल्ादौ भूधात्ादिव्याठत्तस- earns पचधात्वादौ पलावच्छिन्व्यापारण्क्तिसिदिरिति

€@8 HAC Tay

अ धातूनां सकम्भकत्बब्धवहारः। AT जानात्यारे-

'सकष्कलब्य वहारः" FRIAGHAQAY'T:, तथाच Wale: खार- सिकसकष्मेकलब्यवहारोपपन्चा फलावद्छिनक्रियादिवाचिल्षिद्धि- रिति भावः।

Sey गगुक्रसामान्यधर्ची न कोप शक्धतावच्छदकः न वा सामान्यतो धाल्वथेजन्यफलशग्राखित्वं तच्छक्धतावच्छेदटकमपि तु विभिष गम्य्थेजन्यसंयो गा खिल-त्धञ्यथेजन्यविभागग्राखित्वादिक- | मेव AwWWTNITS Ts, Walaa गम्या दिपदं mas ग्राहकम्‌ । न चेवं नानायलापन्निरिति वाच्यम्‌ |) प्रत्येकमादाय विनिगमनाविरद्ेण तवापि aria ceiver तत्तङ्धातु- विग्रेववाचकपदसमभिग्याडारद्य निधामकतथा गमिकर््त्यादौ न त्यञ्यादिघरितकबमेलप्रतोतिः, यामः स्यन्दिकर्डत्यादौ व्यव्ार्च नायोग्यो म वा योग्यः, किंग्बपायकः aga धातु विश्रेवचरित- तथा स्यन्दादिधातोस्तजिरक्रावप्रबेश्ादिव्यत श्राह, .फलाववच्छि- SATS: |

wad MANA VAAN A Wy तच wre श्रक्यतानवच्छदकल्वात्‌ Cea WT, ‘Arafat, "जानात्थादे-

ava: 1 नमु यदि फलावच्छिन्नव्यापारभोधकधातुत्वमेव सकम्भकधातुत्वं तदा शुडक्लानादिवाचिन्नाधात्वादोगां सकम्भकत्वव्यवदारानुपपत्तिः तथाच ay सकम्मकधातुयोगविहितकम्म प्रद्ययादिनं स्यादित्यत अह, (माक्तस्तिति गौण caw, ्रानार्थादेर््लाधात्वादेः सकम्भकत्वव्यवद्ार दइत्स्यापत्तिः अच्च च ्ाधात्वाद्यन्यतमत्वमेव afe: । नन्वेवं सकम्भकधातुयोगविदित-

facta fararen tay gata: | £04

स्ताहशप्रयोग wa च कम्मप्रत्ययाः तज ख दितौय-

रिति, खकर्मंकलव्यवहार इति te) तथाच यतिप्रतिभिश्तय ति सविषथकवाचितवमेव तज सकष्मकत्बमिति भावः। नन्वेवं तद्योगे कथं AWTS इत्यत श्राह, “तादृशेति SHH साधारणसकष्येकव्यवहारविषथधातुयोग एवेत्यथैः। “कर्प्रल्ययाः' दितोयादयः, श्रादिपदान्‌ भोजनाय यतते gana: स्पृहयति मातुः सखमरतौत्यादौ चतुर्थो-षषा दि परिग्रहः |

केचिन्न मणु यादृ ्रधातुयोगे कमपरत्ययोऽलुभिव्यते तस्येव सकम्यकतथा कथं TANTS जानात्यादेख भाक्तं सकर्कत्बमित्यत- WY, "तादृपेतौत्याङः | |

waa धालर्थतावच्छेदके फले कथं प्रातिपदिका्ेख ang त्वादग्वय इत्यत श्राह, ‘Ay चेति फलावद्डिश्नव्यापारवाचिधात्‌-

ee

feataifefaurangs सकम्मकपटेन यदि werafenarucatua- धातुङच्यते act smmaffeatt fediawaafae । यदि च eran न्यतर धातुरेव तथख्यसकम्भकपदार्थ॑रूदा weifeata कम्म प्र्यानुप- ufafcaa are, “तादृद्येति फलावच्छिन्नयापारबोधक्षपच्यादि-च्रादिघा- त्वाद्यन्तमयोगे दितोयादय इति तवृद्धज्ाथं इति गोक्तदोष car: | ag फलावच्छित्नवयापारस्य धात्वथेत्वे दितोयादेनं फलमर्थोऽन्यलभ्यत्वात्‌ तथाच कथं धालव्चप्रतिपादकायंयो्मेदेन साक्तादन्वयबोधोम विष्यतौ्त- are, (तन्नेति, av sae quatenal, “दितौषयेति, तथाच त्र दितौयार्थाेयतवस्येव धाल्वर्यऽन्वयो न तु प्रातिपदिकार्थस्येति गोक्षदोष- दति भावः | ay धात्वचंफले दितोयार्था घेबताया era: रखुकदेश्रल्वात्‌ फलावच्छिब्रद्यापारे च तद्डुलाद्याधेवतायाखच नान्वयः अयोग्यतवादित्यत-

€ ७९ WVU Twas

याधेयत्वमभिभौ यते तज्ञाकाडनक्षाषैशिव्यात्‌ धात्वर्बेता- वच्छेदक फलेऽन्बेति, अत रव चास्याः पदार्थान्विता-

योगे चेत्यर्थः, Aw weary, “श्रा काङ्खपव चिश्वात्‌" पदा्वता- वच्छेदकानग्वयिलस्ेव WIT साकाङ्कगवात्‌, इत्यञ्च Aerated वा पचतौत्यादौ तण्डुलौ दमादिपदे तण्डलावयवपरे तहृत्तिविक्किन्ति- जमकस्यन्दानुकूलयन्नवां दज दइत्यादिमोध इति भावः। नशु यदि सुवर्थाधेथतवस्य धात्वयेतावच्छेदक्ेऽप्यग्वयः तदा यामे गच्छति यामे त्यजतौत्यादौ अपि समवेतत्वं शप्तम्यथीऽस्त, तच्च धात्वयतावच्छेदक- फले waa, दितौया-सक्तम्योर्बोधकतायामविग्रेषात्‌ दत्यत श्राह, "अतएव चेति धाल्थेतावच्छेदकफलाश्विताघेयलबोधकलादटेव चेत्यर्थः, ‘may दितौयायाः, भेदः” बोधकतायां fate, तथाच gere- तावच्छेदके सप्तम्य्थानयस्याग्युत्पन्नतया न AT धालयेतावच्छदका-

ee eee ~~~ ~ --~~ -—

are, ‘atta दितौ यार्थाधेयत्वश्च cau, ‘atdaeradteaarn, errant far अन्य वरैकदे शान्वयस्य निराकाङ्गुत्वेऽप्यच सा काङ्कुतव पदार्थेक- दे प्गैभूतफलाज्वितखार्थान्वयसखोकारादि र्थः । नन्वेवं तक्र तच feata- स्थले सप्तम्यापत्तिः ्घेयत्वतात्पथ्येदश्ायां सप्तम्या रव साधृत्वादिखत खाह, ‘eq रावेति, “खत रव, दितौैयायाः पदाथेतावच्छेद काग्विताधेयत्वबोधक- त्वादेव, तयाच पदार्थाज्विताधेयत्वतात्पथ्यैदण्चायां सप्तमौ पदार्येक दे श्याभ्विता- घेयत्वतात्पथ्यैद शायाच्च हितौयेव्यथेः | wee ahora ये ये पदार्था येग येन रूपेण विेषग्यैभूय भासन्ते त खव पदार्थाः कटं प्र्यजन्धबोषे विशेषणौ भूय भासन्ते दति स्व्वरवधारितं, कमम प्रय स्धते धात्वर्थं विद्ेष्यौ- भूय भासमानस्य धात्वथंजन्यफलस्य कट प्र्बस्थले धात्व थं विरोषजतवेव

गिरोमखिल्ताख्थावश्रक्किवादः। ९७9

धेयत्वबोधिकायाः सप्तम्या Ae: । असतु वा कम्मा- ख्धातस्टेव दितौयाया अपि फलमथंः | स्यादा फल-

|

ज्वितसमवेतलं anet:, किन्तु erat पचतोत्यादाविव waei- ज्वितपरम्परासम्नन्धावच्छिन्नाधेयतमेव तदथेः। न च तयापि दितो या-सक्षम्योः पर्यायतापत्निदुरव्वारेव दति वाच्यम्‌ । दितौयाया- swe निरूढृला चणिकलात्‌ साघवादेकतवादावेव तच्छक्ररिति भावः) एकदेश्ासदिष्एतायामाह, “ay वेति, tary ग्रामं गच्छ तौत्यादौ यमनिष्टकषयोगजनकमसंयोगावच्छिन्नक्रिया इत्यादिको बो घः, जनकत्वं संसगः दण्डवान्‌ र क्रदण्डवानित्यादिवख न भिरा- काङ्खुत्लमिति wa) फल-व्यापारयोः सम्बन्धेऽपि धातोः श्रक्गि- HCA MCI तादृश्रसंयोगस्य वारदयबोधसातुभवविरड दइत्यत- श्राह, ख्याटेति, ‘ae’ घंयोगला दिविशिष्टं, व्यापारः" ख्यन्दादि वा, धाल्व्जन्यफलग्ा लिमेव च कमौवसुक्रदिशेव a पूृम्वीक्रव्यवहा - र्‌ तिप्रसङ्गः.९) वारणेय इति ma |

केचित्त मनु दितौयायाः फलायंकले प्राचौननये ग्रामं गच्छतौ- त्यादे निँंराकाद्ख वा पत्तिः प्राचोनेदंष्डवाम्‌ रक्रदण्डवान्‌ इत्यादेरपि

निराकाङ्गुाभ्यपगमादित्यत we, ‘weds:

ee eee ee

(१) कम्मेपदस्य annnuaaieaaamwid wea संयोग विभागन्ाद्यवब्िन्नबो धसाकाङ्घतवसखौकारेगेत्ययः। ९) गमि-पतिप्रभ्टतौनां पर्न्वापरदेश्योः कम्मत्वव्यवहारप्रसङ्ग LAU: |

भ1ग1दत्यत खाइ, ‘we वेति, तथाच जमकत (सम्बन्धेन दितोयाचफलङ्गय

way खवान्बयः इत्यश्च रकदेश्राग्धयोऽपि गान्तोति are | aq विहगो 123

EOS श्न्दाख्यतुरोयखणे

व्यापारौ एथगेव धात्व्थौ विशिष्टस्तु अन्वयबललभ्यः |

'विशिष्टस्विति गच्छतोत्यादौ जनकतामम्बन्धेन फल्लविशिष्टो व्यापारः, गम्यत Talat जन्यतामम्बन्धेन व्यापारविशिष्टं फलमित्यर्थः, करना ख्यातस्थले फलं विश्रषणं व्यापारो विशेष्यः, aahendee फलं विशेष्यं व्यापारो fared, युत्य्तिवे दिश्यात्‌ aafafeagu- माघेयत्वम्थैः, तेन aa गच्छति चेच दत्यादौ यामदेत्तिसंवोग- जनकस्न्दानुकरूलक्टति मान्‌ ACTA भयत्ववान्‌ वा चेच इत्याद्य नयोः, कर्माख्या तस्याञ्रयत्म्ंः, तेन गम्यते ग्रामद्धेनेरेत्यादौ चेचनिष्टकतिजन्यस्पन्द जन्यस्यो NAM WA इत्यन्वयौः, TET शाश्रयोऽयैः तेन गतो यामशेनेण cael ययोक्गस्यन्दजन्य- संयो गाञ्रयामिन्नो याम दत्याद्यन्वयधोरिति wa: |

केचित्त कर्चाख्यातस्यल टव कर्माख्यातस्यलेऽपि we fared व्यापारो विगेव्यः युत्पत्तिभेदकर्पनायां मानाभावात्‌ किन्‌ कर्माख्यातस्यापि फलमथ तेन गम्यते यामदे चेत्यादौ कचेचनिष्ट- हृ तिजन्यसंयो गावच्छिन्नस्यन्दजन्यफलश्रालो याम दत्यन्यधोः, कम aay फलषिशिष्टोऽथैः तेन गतो यामसेबरणेत्यारौ यथयोक्रस्न्द- जन्यफलविशिष्टाभिन्नो wa इत्यन्वयघोः, अतएव परत्वं रपा परहणत्ययपिकिकं fasten च खाथंफलाञ्रयापेचिकं neared

aff प्रयःतौतिवत्‌ विष्टगः खात्मानं प्रयातौतिप्रयोगः स्यात्‌ न स्था fawn: खात्मानं न प्रयातोग्धादिक्रं तस्य भूमिरतिसयोगात्म कफलजमङ- प्रयाणाश्चयत्ववत्‌ खात्मरत्तिसं योगातसक फलजनकपर थाणाश्र यत्वात्‌ संोबस

श्िसोमणिलताख्यात ल्िवादः | ९७९

भूमिं प्रयाति विहगोविजहाति मरह न तु खा- मानमित्याद्यनुरोधात्‌, कियान्बयिपरसमवेलत्वमपि

दति वच्छमाण्ययुत्यत्तिः साधुसङ्गच्छते, अन्यथा free: फलाथे- HAMAS कल्पे तदसङ्गतत्वा पत्तिरित्याङ्ः |

अ्रनुरोधादिति गममादिफलस्य गमि-डचादरिनिष्ठसयोग- विभागादेरात्मनिष्ठलेऽपि sar प्रयाति mana विजहतौ- त्याद्यव्यवहारादिति भवः । waaay फलान्बयिले तदोष- agree ^क्रियान्वयोति धालर्थांन्वयौत्यथेः, तच्च कु

दिरत्वादि त्त are, ‘afa प्रयातोति, प्रयातोव्यक संयोगावच्छन्नव्ापासे- mee, दितैयायाः संयोगः, “विजहातीव्यतर धातो विंभागावच्छन्रवयापासो दितपेयायाख विभाग इति नाविष्रेषः, 'अनुरोधादि fa, पञ्चम्यन्तं परसमव- तत्वं कम्मप्रत्ययाथे दत्र हेतुत्वेन योज्यं, परसमवेतत्वं क्वाग्वेतौत्याकाङ्गाया- are, ^क्रियान्धयोति, फलान्वयित्वे चच फलस्य दिष्टया pate खव दोषः स्यादिति भावः 1 vere भिन्नत्वं तथाच विहगोभूमिं प्रयातीत्यादौ fren: भूमिभिन्नसमवेतभूमिरठत्तिसंयो गजगकप्रयाणाख्रय दइत्यन्धयबोधः, प्रयाणं गमनं समवेतान्तं जमकान्तश्च प्रयाणान्वितं, ws विजशातीत्यादौ fer: भूमिभित्रसमवेतभूमिशन्तिसयोगजनक्र विदानाखय इ ्न्वयबोधः, भिन्नघट- क भूमेः प्रतियोगितासम्बन्धेनान्वयः एकदे शत्वेऽप्याका ङ्काबलेन तस्य ्यत्यन्न- त्वात्‌ । ग च तथापि उभयकम्मन संयोगस्परले विहगः खात्मानं पयातौैति प्रयोगापत्तिः तच्च प्रयाणस्य खात्मभिन्नरसमवेतत्वात्‌ खातमटत्तिनगकत्व चेति वाच्ये | तादृश्णप्रयाणस्य fags बाधादेव तथा प्रयोगासम्भवात्‌ । मल

मेरे भूम्धादेभूमित्वावच्छिन्चप्रतियोगिताकत्वसम्बन्धेनाग्वयखभैकारान्न wast प्रयाति विहग carat बोधः विषगस्यापि एथिवौत्वेन विष्टगटत्तिप्रयाणस्य

ete प्ब्दाश्थतु सोमेन

aerea दति बोधनाय, न तु तदन्तर्भावेनायः, समवेतवमपि तेन॒ सम्बन्धेन परस्याग्वयबोधनाय परमेव चायः, परत्वं free यथाकथञ्चित्‌ सम्बन्धमाग्वये कालिकादिसम्बन्धमाद।घ खकदोव- तादवस्थ्यादिति way किमपेचया परत्वप्रतिपन्तिरिव्यत sre,

एथिवोत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकमेदवत्‌ समवेतत्वा भावात्‌. यदि च vfean: केवलप्रियोगित्वसम्बन्धेन भ देऽग्वयः खात्सानं प्रयातोत्यपि स्यात्‌ खात्मनोऽपि खात्म-घटो मयत्वावच्छननप्रतियो गिताकभेदवत्त्वेन तथात्वात्‌ ; मेवं, तत्तद्य- क्तेत्वावच्छिन्नप्रतियोगि ठाकत्वसम्बन्धेन एयिदयादेरग्वय रूगेकारात्‌ खग्वयिता- बन्डेदकावच्िन्नप्रतियोगिताकलत्वगोधस्य चाद्ानभ्यपगमात्‌ । यदा मेदप्रति- रो गितावच्छेदकत्वमेव परसमत्रेतत्वपदेन faafaad तथाच खात्मङत्तिमेद- प्र०यो गितावच्छेदकाश्चयस्य खस्मिन्‌ बाधानुरोधेम तथा प्रयोग canara seq भूमि प्रयाति विष्ठगो न खात्माममिन्ादो गमा खात्मभिद्रसमदेत- त्वस्याभावो वा धावं प्यारे प्रतोयते तथाच विहगः भूमिरत्तिसंबोग- जनकभूमिभिन्रसमः तत्ववत्‌ष्टगत्म सम र तत्वाभाववत्‌ प्रयाणानुकूलवत्ते मान्छ- तिमानि्यम्धयनोचः, खक च जनकान्त भूमिभिद्समवेतत्वं खभिन्रसमवेत- त्वाभाववत्ष्च रकशर दय मिति Sta प्रयायविष्रेवणं, रवं fawatayier विजद्ातौौवि न ससन caret विष्ठगः महौतहमिन्नसमवेतमहौरह- इत्ति विभागजनकलात्मभिन्नसमवेतत्वाभाववदिहानानुकूम्लवत्तमागक्तिमावि aqua, fawrag विम्ागावच्छिग्नस्पन्दः तदवच्छिन्न चश्च जनकतासम्बन्धेव विभामविश्रिटत्वं विरो पं पूव्वैवदि न्यच fame: | ननु भमिं cate यथया कम्म, छयेन fetta दख प्रजछग्य थ भूम्यपिच्तया परसमवेतत्वं yaa तथा faeta भूमिः प्रयातेद्यादावपि कंम्मप्र्ययेनासत्यातेन qual त्वचे प्रयाणापेच्मा परसमवेतत्वं प्रत्याय्यते तथाच fagnafanlara प्रयाखभिम्नसमवेतप्रयायजन्यफलाश्रयो भूमिरिग्यम्वयबो धः फल संयोम दति qaafad | न चेदं सम्भवति, विद्टगेन qa प्रयायते cate: vA

fuctafanarencafmatz: | ९८९

"द्यां स्विति, ‘qu’ कम्मं विहितसुपः, श्रशत्यर्थेति खार्थाधियलादि- sacha या afte: तदपेक्तिक मत्ययः, “श्रादिपदात्‌ we वा कर्ममाख्यातण्टेव दितोयादेरपि फलमर्थः दइ तिमते खार्थफलपरि- ae.) waa ufa प्रयाति दत्यारौ भिदत्तिसंयोगनननक- ग्डमिभिन्नम मबेतस्पन्दाश्रय दृत्याद्यन्वयमोधः म्यादेमंदवदेकरश्र- भेदेऽन्वयश्च टितौयार्याधेयलादौ varchar या श्म्यादिव्यक्ि- सतदधाक्रित्वावच्छिन्प्रतियोगिनासम्नसेन ara ant, न तु प्रतियोगितासामान्येन, प्र्षय्थतावच्छदक।वच्छिन्नप्रतियोगिता- कतसम्बन्धेन वा, wey पिदगस्य महोर्दगमनदश्ायां विहगो विदगं गच्छतोति प्रयो गापन्तः विद्गस्यापि वयासञ्यठ्न्तिधर्मा- वच्छिन्नप्रतियोगिताक विदहगभेदवत्वात्‌ | दितौये प्रमेयं गच्ड्‌- त्यादि यव्रहारस्यायोग्यलप्रमङ्गात्‌, विहगस्य विदग।न्तरगमन- दश्ायामपि विहगो विदहगङ्ष्छत) ति वयव्रहार स्या यो ग्यलप्रसङ्गाच | उभयकम्मजमंयो गस्यलेऽपि AR aa गच्छति मेषो मेषं गच्छति दत्यादयः प्रयोगा दष्टा एव, afaa खनिषएटसयो गननकखमिन्न- समबेतस्पन्दाश्रयलाभाव।ञ्च म्नः खं खयं गच्छतोत्यादिको न तत्र प्रयोगः। wed दोघेतन्वादिस्थने तन्तुः तन्ते गच्छति इति विह गङत्तिक्लतिजन्य प्रयाणभिन्नसमवतप्रयागाजन्यफनाश्चरवत्वय भूमाविव विहगेऽपि सत्वात्‌ संयोगस्य दष्टेचवादियत aie, “दयां शिति, परत्व! परुसमवेतत्व, “सुपा? fettafen, प्रर ण््यापे(तिकं' aaa वभूम्यादि-

EER MeL यग

WUT नस्यात्‌ तन्तोगेमने तन्तभिन्नसमवेतलवस्य बाधात्‌ | नच संयोगस्य दिष्ठतया खस्मिन्‌ सखसंयोगाभावेन तदाक्यमयोग्य- मेवेति वाच्यम्‌ । संयोगस्य इवख्छिन्ञतनियमेऽपि दिसमबेतल- जियमे मानाभावेन सखस्मिन्ञपि खक्रियया श्रवच्छेदकान्रे स्लस- योगे बाधकाभावात्‌ WAIT एकतन्तृकपरं प्रति श्रषमवायिकार- स्यासम्भवात्‌ श्रशुदयसयो गस्य ॒विर्ङ्कतात्‌, न fe तजांश्एदयमेव पटखमवायिकारण, द्रव्यवति द्रव्यान्तरानुत्यत्या aaa पटोत्यन्तेर सम्भवात्‌ waar: समामदे श्रताविरोधाश्च । न च दरया- रभकतावच्छेदकसंयोगनिष्टवे जात्यस्य wane तन्तनिष्ट- पवमादिसंयोग एव aw पटाषमवायिकारणं तन्तोसादाग्य सम्बन्धेन पटमवायिकारणतथा च पवनादौ a परोत्पत्तिः समवायिमाचद्टल्तिसयोग एवासमवायिकारणमिति नियम waned एव व्यभिचारादिति वाच्यम्‌ । तथापि aw मूलाग्रा- वच्छेदेन तन्तसय॒क्रस्तन्तु रिति प्रत्ययस्य विना बाधकं रमल्वायोगात्‌ दति चेत्‌, न, सखिन्‌ खस्योगाभ्युपगमेऽपि aaa गच्छतो- त्ये तन्तृपददयस्य aaa लाच्णिकलात्‌ राम-रावणश्योयंडं राम-रावणयो रिषेत्यादौ मादुखखचटकतद्धिन्ललां श्श्येव कषप्रत्य- यास्य पर समवेतत्वां शस्यापि aia तच्रामन्वयेऽपि wafacere | म सेवं परसमबेततवस्यायोग्यतया श्रनन्वयेऽपि केवाधेयलां शमादाच विदगस्य महोरुहगमनद रायां fawn विषगं गच्छतोत्यपि प्रयो- गापत्निरिति वाच्यम्‌ । fama: aya ल्लएयेव Faerie लवांश्मादाथापि तज तादृ गप्रयोगस्येष्टलात्‌ |

शिरोम िक्लताख्यातश्रक्विवादः | ष्ठ

प्रजत्यर्थाद्यपेकिकं तिडगदिना च खाथफलाश्रयापे

केचित्त परसमबेतलाधयलवादयुभयविषयक शान्दलस्यव गम्यादि- धातुसममिव्याइतदितौ यादिज्ञानकाय्थेतावष्डेदकतया केवलाघेय- लवांश्रमादाय faye मडोरुदगमनदश्रायां विष्गो fred गच्छ- तौति न प्रयोगः arama गच्छतोत्यादौ तन्तुदयपदे लक्षणे गतिः, गम्यादिपद समभिव्याहइतव्वस्य दितोयादि विशेषणतया पचेः साकाङ्खुः्वाद्‌ विक्तित्तिजतकक्रियायां शक्रिरितिमते पाके परसम- बेतत्वस्य बा धितत्वेऽपि तण्डुलं पचतौत्यादिवाक्यस्य नायोग्यलापन्तिनं बा श्रात्मविषयकसाचात्कारस्य श्रात्ममिश्लममवेतत्वेऽप्यात्मानमात्मा साचात्करोतो त्या दिवाक्यस्यायोग्यलापत्तिरित्याहः |

‘fasifen चेति कम्म विहिततिडादिना चेत्यथेः, “श्रादिपदात्‌ कष्य विहितहत्परि यदः । 'खाथ॑फलाश्रयापेचिकमिति खायंफलां गे विग्रग्धौग्डता या व्यक्गिस्तदपेकिकमित्यथेः, seaauttea परत्व- बोधने मरौररगमनदश्ायामपि विष्गो विष्गेन गम्यते इति प्रयोगापत्तेः गमनस्य गमनमिन्समवेतत्ात्‌, एवश्च vfs विदहगनेत्यादौ विरगनिष्टरतिजन्यभ्मिभिन्नखमवेतसंयो गावच्छिन्न- स्पन्दफलशश्रारिनो मिरित्यन्वयबोधः | मेदे wae: संसगंख

[क क ` oe

मिन्चसमवेतत्व, ‘fas? कर्म्माख्यातेन, ‘arta erat यत्फलं तदाश्रय- भरम्यादि भित्रसमत्रैतत्व मित्यथः, aura भूमिभिन्नसमवेतत्वादिप्र्यषः करसै- कम्मं स्थले तुल्य wa किन्तु HUTA TT RAT ATTHTAyT भूमिः ea ware च न प्रछ्यं cag fate cae | न चेवं प्रज्णदर्थान्वितखा्- बोधकलत्वं प्रययानामिति ब्यत्पत्तिबिरोधः wae परसमवेतत्वस्या-

€ ८9 शब्दाख्यतुरौ यसखस्

तिङ्यं फलांशे विगरेग्योष्ता या यक्किस्तद्भाकरित्वावच्छिन्नप्रतियोगि- तासम्बन्धेन तथेव BH, ब्युत्प्तिवेदिश्याख प्रथमान्तपदोपस्था- यस्याख्याता्ं श्राख्याता्थेस्य ume विग्र षणतया was, खगं- कामो यजेतेत्यादाविव श्राख्यातायैदयपुरितस्यापि wareraa:, खभिश्लसमवेतगमनस्य सखकन्तै कलाभावाद्‌भयकश्मजसंयोगस्यले AW: खं खेन गम्यते इति म प्रयोगः दति भावः। wae फलावच्छिन्न- व्यापारस्य घालयेत्वमिति प्रथमकर्पानुसारेण, स्यादा फल-ब्यापा- राविति दितौयकरुपे amare कर्माख्या तायंत्वमते श्राञ्जयत्वां गे विगेष्योश्ता या वयक्तिस्तदपेकिकमिति बोध्यम्‌ । श्रन्वयनोधे त्वचं विग्रेषः यत्तदेतन्ते संयोगावच्छिल्न न स्यन्द विशेषणं श्राक्िलश्च प्रकार इति ध्येयम्‌ |

केचित्त भेद एवार्था म तु भेदवदे के ्राग्वयापत्तेः ATA च क्रियायां विशेषणएत्-समवायोभयघटितसामानाधिकर च्छम्बन्धना - न्वेय इत्याहः |

केचित्त परखमवेतल्वं परो वा न दितौयायेः fareaitar- भावप्रतियोगितावश्छेदकलं प्रतियोगितावच्छदकतासम्बन्रनान्योन्या- भावो वा दितौयादेरथैः, अन्योन्याभावे च दितौयार्याघयवादौ ्रकारौण्ठता या afm: सेव निष्टतासम्बन्धेन प्रकार दूति ame

(~ a ~~~ --~ - --* - --- ~~ ~- ~~~ ~~

प्रख्य धंभूम्यन्वितत्वादिति वायं । aaa भम्यन्वितस्यापि तस्य qeaat- प्रयाणे विग्नेषणत्देन तदन्वयस्याप्रद्येन तादृग्रयुत्पत्तेरविसोधात्‌ । मरि प्रार्थ मात्रान्वितस्ाथं बो धक्षत्वव्युत्पत्तिः, सम्भवात्‌ घटमाबयेव्यादावपि घटान्वितकम्मत्वस्यानयनेऽप्यन्वयादिति दिक्‌ |

शिरोमणिलताख्यातशक्तिवादः | € ८५

सिकं vara घटं जानाति इच्छति कुरुते Ge: Haq waa इष्यते क्रियते घट इत्यादौ सविषयथक-

[यी

तेम faere मरौरुहगमनद शायां विहगो fay गच्छतौति प्रयोगो म योग्यः योग्यश्च विषस्य विहगान्तरगममदशायां विहग faut गच्छतोति प्रयोगः, कर्माख्यातस्थले तु तदथंफलां शर fan- ahaa या व्यक्िः सेव निष्टतासम्बन्धेनान्योन्याभावे प्रकार इति acta. तेन fare महौरुहगमनद शायां विहगो faery मभ्यते दति प्रयोगो न योग्यः योग्यश्च faye विशगाग्नर- गमनदशार्यां विहगो विहगेन मम्यते दति प्रयोग दग्धाः । तद- सत्‌ । जत्य तिरिक्षपदाथस्य खरूपतोऽनवच्छेदकतया प्रतियोगिता- च्छेद कत्वस्य विकश्यासदलादिति ध्येयम्‌ |

Geena aM श्रन्वयवोधं say भाक्रसकश्मेकधातुयोगे BATT श्रग्वयबोधं व्यत्पादयति, 'खरमित्थादिना |

afer ae जानातौत्यादौ घटो saa इत्यादौ च कौ प्रत्यथस्याभेयत्वायंकते लानन्वयप्रसङ्ग इत्यत श्रा, "घट मितीत्याडः |

'दृत्यादावित्यादिपदात्‌ दष्ट fran इत्यारेयंहफम्‌ । “स- विषयकति, तथाच तादृश्रधातुखममिव्याहार एव विषयिलादि-

ag हितोया" खात्मनेषदस्य च पलायते Ww घटोज्ायते द्रथादौ

च हदिततीयात्मनेपदा्यंगोरननग्धयापत्तिः धात यन्ञानादेघंटाटिनिषटफलाजगका-

त्वादि्त ary, "घटमि शादि, “सविषमकेति च नेष्छा-कति-देष-मावना- 124

चद्‌ परष्दाख्यतु ोयखस्डे

पटदार्थाभिधायिधातुयोगे कम्म्रत्ययेन यथायथं विष- fad विषयत्वश्ब करतेतिडन VAIS तृतीयया

प्रत्ययमिथामक इति भावः । ‘anaufafa सुपा विषितं कमै तिङा चं विषयलमित्यथेः, सपा विषयत्वाभिधाने च घटं जाना- तौल्यादावयोग्यतापश्ेः विषयत्वस्य घटट्न्तिवेम घटानिरूपित- त्वात्‌ WS तदना्यत्वाख | न॒ चाधेथतासम्बन्ेन ae fava निरूपकतासम्नन्धेन च विषयत्वस्य wat wee इति वाच्यम्‌ । दद WMA न धटस्य दति Bawa: निरूपकता- सम्बन्धस्य टश्यनियामकतया श्रभावप्रतियोगितागवच्छेटकलात्‌ ्र्यतासम्बन्धेन विषयत्वाभावस्य aca घरौथश्चानेऽपि मेद ara घटस्येति व्यवहारापत्तेः । उश्यनियामकसम्बन्धस्याभावप्रति- योगिता वच्छेद कत्वनयेऽपि तदभावस्य केवशान्वचित्वाग्डेपगमेन घरोयन्नानेऽपि नेदं चरस्य ज्ञानमिति sawed: | एवं ae fast विषयिल्लाभिधाने श्नायते घट दव्यादिष्यवहारानुपपन्तः विषयिल्स्य masfaaa ज्नानाजिषूपितत्नात्‌ घटारेस्तदनाशव- ae! म चाघेयतासम्बन्धेन wae विषयत्वे विषयित्वश्छ श निरूपकतासम्बन्धेन घटादावन्वय इति वाच्यम्‌ । तथा सति चटश्ानदश्ायां wet न saa एति व्यवहारापन्तः, निरूपकंता-

——

बोधकधातुख्रले wae, "कम्मंति दितौयया कचित्‌ wet आत्मनेपदे चेत्यर्थः, "यथेति घटं जानगामौत्यादौ करेप्ययद्ले facture विभबिलं aaa wma we द्रव्यादौ चात्मनेषदस्य विषयत्वमितर्थः, ‹विषबिलं

शिसेमणिकताच्यातशक्किवादः। € ८७

'वाधेयत्वं बोध्यते | waaay ad विशेषः यदैक `

सम्बन्धस्य टत्यनियामकतया श्रभावप्रतियोगितामव च्छेद कलात्‌, इत्य यिमामकसम्बन्धस्याभावप्रतियोगितावच्छेदकलवे तदभावस्य केव- लान्वयिलाभ्युपगमेन घटज्ञानदश्रयामपि घटो न श्रायत इति व्यवहारापत्तेः | श्रतएवा्रयत्सम्बन्धेन ज्रानविषयित्वाभाव एव चटो न ज्ञायत इत्यस्याथे इत्यपि परास्त । तया सति घटज्नान- दशायामपि घटो न waa दति saeco: ve विषयि- त्वानाश्रयलात्‌ । म च ङृधातुयोगे कम्मपरत्ययेनापि विषयत विषयितलयोरभिधाने खगे करोति याजजिकः दविः करोति याज्जिकः ai: क्रियते याज्चिकेन इविः क्रियते याज्जिकेन गगनं करोति stew: गगनं क्रियते tea शइृत्यादिरपि प्रयोगः स्यात्‌ दति वाच्यं साध्यलाख्यविषयित्-साध्यत्ाद्यविषयत्वयोरेव WAR क्तं -कम्मप्रत्ययायलात्‌ BOT एडतरभारोत्तोजम- दश्रायां तदुत्तोखमानुत्प्रादेऽपि शरुतरभारोन्नोणनं करोतौति VaR । न चेवं ग॒रुतरभारोन्तोलनं न शतमिति यव- wa न स्यादिति वाच्यं फलोपधानात्मकजन्यता वि शिष्टसाध्यला- स्धविषयलाश्रयस्य ayaa । वे गिश्यश्च क्रियाघटित- सामानाधिकरण्यं साध्यलास्यविषयतवप्रवेश्रात्‌ नान्तरौोयके मन्लो- waa तु मयाकृतमिति वयवहारोपपन्तिरिति भावः । “एकशेति विषयत्वमित्धस्य "बोध्यते इ थनेनान्वयः, रवमयोऽपि तेन tat ae

जमातयेत्यादो घट विषयकन्चानाखयसखेव Katy: चेचेण घटोज्नायते + A द्र्ादौ च चेचरन्तिश्चागविषयो घट दत्य यबोधः खवमन्धदृद्धं । wat

Ese ए ब्दाख्यतुरो ख्ये

करये श्रयत्वं तज क्रिया तच विषयित्वं तच काष्ठे fared | अन्य कस्मेखि विषयता तच क्रिया तचा- aa तथ ख करेति । श्रातो sat ae इत्यादो

चरं जानाति चेन caret इत्यथः, ‘Hate’ सेच, ‘aw श्राख्धा- ताथाश्रयते, “क्रियाः wae, ‘aw ured, ‘aw विषयितार्या, “श्नन्यजेति Wa श्नायते घट इत्यादावित्य्थः, way घरं जनाति देष carat घटवदिषयितावजृन्नागवदाअ्रयतववां खच दृत्यादिको- बोधः, Aww waa घट इत्यादौ भेजवदापेयलश्नानविषयतावान्‌ az इत्यादिको बोध इति भावः । ननु सुख्य-भाक्रषाचघारशषक- वकधातुथोग एव यदि दितोयादयः तदा घरं यतत इत्यादिरपि प्रयोगः स्यात्‌ यत्धादिधातोरपि सविषयक्रियावाचित्वेन भाक्रषक-

घटं जानातौत्नादौ wife तिखा sia Baa घटो चायते rat च awa qed बोध्यते । ननु Tle घटो चायते caret «fe कम्भ पर्यस्य विषयत्वं कतौ यामाखाधेबत्वं Geer Gat we semi: त्यादौ वाक्ये VAG घटो Waa इादिवाक्येकवाकछतानु पत्तिः विभि काधप्रतिपादकत्वविरुषहादित्त खाद, “खनग्वयेति, ‘waafe Bate भानातौल्लादावि्ययः, ‘a क्तरि qefate, “क्रियाः चानादि, ay’ कियायां श्चानादौ, ‘as’ विषययिता्या, कम्भः घटादि, sar aaa wma घट caret, कम्भणि' घटादौ qefana, “विषयते- त्यादौ विग्धेषणमिचस्यानुषङकः, ‘aa’ विषयतायां, ‘fear ante, aw’ क्रिमायां, (तथ च' ada च, ‘at’ चेवादिः, तथाच चेजोघटं sania चेजेण घटो Wad इत्यादौ विरेष्य-विग्रेषथभावमेदादेकवाग्छताम्रकुः स्मै

शिरोमण्णज्लताख्यातद्रह्किवादः | ete

कतृ-कम्मै-ङृतां विषयाश्रय-प्रतियोगिबोधक्त्वं। यतत- इत्यादौ यत्यादिनोपख्िते aa विषयित्वेन नान्वयः

श्यकलवा दित्यत आह, "यतत इति, esufear उप्ते aa साध्यवाख्यविषथतेनेवाश्वयो न लूटेश्यतेन भोजनाय करोतोल्य- प्रयोगात्‌, wa उक्तं “यल्यादिनेत्यादि, “श्रादिषपदात्‌ यसुप्रयनन दति यसषधातोः परिय्हः । श्रतएव पाकाय प्रयासो न तु पाक- स्येति भावः। यत्यादिना wquar उपस्थापिते न्ञागादौ विषथता- सामान्येनान्वयादुक्ं "यन्न इति, 'विषयिल्ेमः विषयिलावच्छिश्नल- भकारे, श्रादिना साध्यतापरि ग्रहः, “उदेग्यलेन' उदेभ्यलल्वावचछि-

वादिसिद्ध इति भावः! नमु सविषयकाथंक्षधातुयक्षकम्मेप्र्येन यदि विषयत्वं प्रतिपाद्यते तदा Sia ज्ञातो घट दत्ादौ कममप्र्या्थ- घटयोरमेदान्वयत्रोधो न स्यादिति र्वं सविषयकाथेकधातुयुक्तकसैप्र्ययेन wera प्रतिपाद्यते तदा चेशो घटस्य लाता दादौ धट-श्राधोर- मेदान्वयबोधो न स्याहाधात्‌ ws घटो we दारौ घटो बश्छतौतिवल्‌- प्रतियोगित्वात्मकत्वेन नद्टपदाय-घटयोरमेदाग्धयनो धानुपपत्तिरिखत Ue, cmatmaate, कर्म्मेति, चेजेण घटौ wr इत्यादो aaa विषयोऽचैः Sat घटस्य widest कनतैपर्यस्य एच खाञ्योऽचेः घटो गद EMTS TE wa: प्रतियोग्यथं द्र्ादि wag । Gat ना- मेदाग्बयगोधानुपमत्तिरिति भावः। गनु घटं करोतौत्ारिवत्‌ घटं यतते ह्यपि स्यात्‌ दितौयाथेविषयत्वस्य बओधादित्त शाद, ‘aaa इत्ादाविति, “विषयित्वेनेति, दितौयाद्यथंः विषयित्वं यदि धातुजन्धोपश्ितिसशकषारेख aa मान्येति श्चाकाङ्गाविरुष्ादिययैः afe कथं an चटादेरग्वय इत्बत-

&€ ° WRIA TIS

किन्त्देश्यत्वेन पट्खाभाव्यात्‌। अतर्वासुश्ञानेऽपि भोजनाय यतते इत्यादयः प्रयोगाः |

कञलप्रकारोण, तथाच दितौयाया उदहेभ्वलावच्छिन्लाबोधकतया तदोधकचतु््यां घटाय यतत इत्थादिरेव प्रयोग इति भावः |

केचित्तु शलादिना उपस्वापिते यन्न इव यल्यादिना उपश्ा- पिते vast साध्यलाश्य विययिलप्रकारेणवाश्यबोधः । म चेवं चरं यतत इत्येव प्रयोगापन्तिरिति वाच्यं । Quantaray चतुर्थ्यां इव यत्यादिघातुयोगेऽपि चतुर्थ्यां दितौ याथबोधकला- fears: |

aad निराकरोति, “श्रतएषेति, ‘saperasfa’ aterrara- कप्रटन्तिश्यन्येऽपि, भोजनोदेश्वकप्रटत्तिमतोति we: भोजनं करोतौति च न तच्च प्रयोग दति ara: |

ate, "किन्त द प्यतवेनेति, उरेखत्व चच तत्मयोजनकल्वं विषयत विशरेषोवेचन्ध- देवत्‌, तथाच उदेश्यत्वबोधाय यतियोगे च aquisain wa साधुरिति ara: | मनु दितौयया अतेः कथं माकाङ्का इव्त are, "परेति, तथाच फलबलेनाकाङ्का क्षख्यनं खच च फलाभावात्‌ न तथाकाङ्कति मावः नजुब केवलं wey दितौयाथं विषयल्वान्ये आाकाङ्काविरह माकरं बाधकमपि तु योग्यताविश्षेऽपोव्याह, ‘aa रवेति ware दितेयाद्यं विषयित्वादे रग्बया- गक्कारादेवे्यथः, खसु्षानेऽपि' मोजनविषयकयन्नविरडि्पब्ाद्य पादान- RAM, अन्नाद्युपादानगकाले च भो गनोरेश्यकाब्राद्युपादामानुकूलखछछतिरेव aaa दति न वादृ्प्रयोगानु पपत्तिरिति भावः।

श्रिसोमणिशतास्थातश्यक्किवादः। ९९१

धातोरथैः फलमनुक्रलव्यापारो व्यापारमाकं वा, आख्यातस्य जन्य-जनकभावः संसगेमयादया लभ्यः |

मण्डनमतमाह, श्चोतोरिति, "फलमिति संयोगल्यादिविभि- मित्यर्थः, एवश्च यादृ श्रफलावच्छिन्ञव्यापार व्रत्ं यद्धातोनैयायिक- qua TRATM ZIT फलमित्ययेः, तश्च wifafata:, व्यजे- विभागः, गमेः संयोगः, ददाति-क्रौणतोत्धादे विलचणखलत्वादि, त्यजि-गभिप्रशनौनां पर््यायतावारणस्य तावतापि सम्भवेन erat राम्सभविन शक्यतायां गौरवादिति भावः | अलुकूलताम्तभावि गौरवादेके शराग्वयापत्तेखाह, ‘Acad वेति, “wera CATA, MIT wa | wad गौरवं धनमलस्याखण्डो- पाधिलेऽपि vefaaa mfasa तदपेच्या शर्त्वात्‌ । म 4 ग्या पारलवं प्रटृन्तित्वमेवेति are । परचेतेत्यादौ विधर्थस्य afa- साध्यत्वस्यामग्बयप्रसङ्गादिति चेत्‌, 4, wes पचेविंक्रिन्ति- जन कक्रिया वस्यानम्मपदाथंघरितस्य गश्रक्यतावच्छटकत्वकश्पनामपेश्य पचेविंकित्तित्स्य तिपो धम्मेलरूपव्था पारलस्याखण्डध््स्य शक्यता- वच्छेद्‌ कत्कर्पमाया एव wate: न च तिवादरौनां waat प्रटृ्तिलमपडहाय धम्मलरूपव्यापारत्वस्योपा FISTS ग्क्य-

मण्डनमतं दूषयितुमुल्थाप्रयति, "धातोरयं द्रति फलावच्छित्रद्यापार- बोधकत्वेन सिदधान्तसिद्धस्य गम्यादिधातोः फलमयं cay: | लाघवादाद, श्यापारमाचमिति आख्या तस्याधः इत्यन्वयः, 'माचपदेनानुकूलत्वव्यवचछेदः |

~ @ e © aed प्रचतौत्यादो Sut कथं धातवधंफलानुकूलत्वस्य लाभ द्त- aly, शश्धाख्यातस्येति, “जन्येति धात्वथंफलाखयाताथेग्या पारयोजेन्ध्-जनक-

EER AAT Tee

werfefrsreal वशैमानत्थारौषटसाधनत्वाटिकमेक- पटोचरत्वप्रत्यासन्या तचेवान्बेति भावप्रत्ययस्य घा-

nr ee ee -

तावच्छेदकत्वकण्यना मपेचय॒ waat कियतां तत्ततृफशजनक- तन्नद्यापारलस्य शक्यता वच्छेद्‌ कल्वकर्पनमेव साध्विति are | तिवारिकमपेच्छय waat खल्पत्वाभावादिति भावः । “जन्य-जनक- भाव इति फल-श्यापार योजेन्य-जनकभावस्तयोः संसगमर््यादया खभ्व- दत्यरथः, पचति चेच दत्यादौ श्राख्याता्ब्यापारस्य करियादिरूपख खननकशत्याञ्चयत्वसम्बन्धेनेव चेजादावन्वय दति भावः । वन्त मामत्वादोत्यादिपद्‌।त्‌ श्रतोतत्-भविग्यत्नयोरुपग्रहः, “cert ल्ादिकमिव्यादिपदात्‌ शतिषाध्यतव-बलवद निष्टागनुबन्धिल्वां श्रपरि- ae: । 'तज्रेवेति आख्याताथेव्यापार एवेत्यथेः । जानाति-जानो- यादिव्यादाविव way एव तदन्वये फलानुत्पाददशायां ear सत्वेऽपि पतति प्रथोगो न स्यात्‌, स्याञ्च पच्छतोत्या दिप्रयोमः, न स्याच्च व्यापारातोततल्दशायां फलसत्वे पपाशेति प्रयोगः, न स्याश्च art गच्छेदित्यादौ काशौसंयोगजनककियाया इष्टसाधन- त्वादिलाभ दति भावः। भावविडितघञादे निंर्थंकलेम वच्छमा- एदूषरापन्तिरत श्राह, भवेति, भविखल्लस्य erent एवा-

माव caw ‘wera aa: पचनौद्यादौ लडर्थोवभैमानत्वं or पचेतेव्यादौ food egarad खन्येतौत्य्ाग्वितं, “रकपदेति, cea WAIST ग्थापारवन्तैमागववाद्योगौधनादिति भावः। ‘asta’ च्या ख्थाता्चं- qm खव, (मावप््ययस्येति पाक दादि मावविडितस्य घयादेरि-

factafanatrenraaferare: | ९९३

देरसुङ्खलव्यापार Tay: । तेन Maca फला- नुत्पाददशायां पाकोभिष्यतमैति नप्रयोगः। नवा ब्धापारविगमे aaa पाको विद्यते इति । नापि घट-भूतलयोभ्मिथःसंयोग इतिवत्‌ fatinaafa-

न्वयात्‌ तस्य च तदान बाधान्न anata इति भावः । ‘faqa- इतोति नन प्रयोग इत्यनुषन्यते, “मिव इति, गमधाल्यैद्य संयो- गात्मकफलष्य दिष्टलेऽपि aye तद नुकूशब्यापारस्छ स्पन्दर्ूप- wifavenfefa भावः । शदव्यारौत्यादिषपदात्‌ मरोडद-विहगयो- fare care: परिग्रहः । ननु Wate धाल््थंतावश्छदकौ- म्तफशश्ना खिल्ये कथं कष्मलमित्यत आइ, श्रत्ययेति तन्तद्धालुषम- भिव्याइतप्र्ययो पमो तपरषमवेतग्यापारजन्यधावयंफलशा खिले ad द्धातुकशमेल मित्यर्थः, अन तन्तद्धाल्थंफलशाशित्मानोक्रौ वेनो.

त्वधः, Bets: wage dan इति मावः। गन्वेवगमतेऽपि चमौ AMINA मानामाव इव्त are, "तेनेति, व्यापारस्य घमर्थत्वा- मावे पाको भविष्यतौ्ादौ धात्वथंफले wa भविष्यत्वादे रन्वयो वक्घव्य- स्तथाच विक्िनतिरूपफलानुकूलब्या पारस्य वत्तेमागत्वेऽपि वपिक्िच्नुत्याद - दशायां पाको भविष्यतीति प्रयोगो aqua न भवति स afar | वापारस्य घयथेत्वामावे दुबखान्तरमाइ, ‘x वेति, श्यापारविगमे व्ापारौभूतश््ाल्यथिसंयो गादिनाग्े, “फलसत्वे' विक्तित्तिरूपफलसन्वे, ‘eat व्यस्य "न वेत्नेनान्वयः | शअनयोदे षयो रिद्ापत्तावपि न प्रतिकार safa- Gere, "नापौति, गसममिव्यच्र मावयटो व्यापारा्ंकतवाभावे गमनमिन्स्य

Sita इन्िवाथेः, aur घट-भूतलयोभिंथोगमनममित्यस्य योग्यत्वापर्तिः 125

९९9 yearn lta

CURE OCIRRI GEC CEG IMIFE CLIC L b> शशालित्वश्च aad फशनिष्ठाधेयत्वं दितौ यादिना

मामं गच्छतोत्यादौ यामेव Swerfa aerate: गम्बथे् wwe यामसंयोगख् Vash बल्वादतोजन्यानतं फखविगेषकं, ग्ा- पारजन्बलनाजोक्ावपि तद्गम्बधफलस् यामखंवो गद चेचखमवेत- कियाजन्यतथा तदोषतादवसं अतः Wanda व्यापार विशेषक, चेजखममेतङ्िया च न चेषान्यघमयेता तरङ्गम्बथफलस् ामख्योन- स्यापि चेचान्योय्मामावयवः त्छमवेतव्ापारो प्राम एव तष्जन्दनवात्‌ तदोषतादवसख्धमत उपनौतान्तं व्यापारविग्ेवणं, Set रामं मच्छ- तोत्यज च स्रामो ग तिस्रत्ययोपनोतः किन्तु चेषक्रियेव तदुप- नोता, Wt oars weary रुत्रत्ययोपनौतः चेषान्यचे्ावयव- खमवेतः केच एव तव्जन्यप्रहूतगन्यथेषंयोगाश्ये चेचेऽतिन्धाभिरतो-

व्यापारस्य WSUS च स्पन्दरूपर्व संयोगानुकूलव्यापारोममनभितस्यार्यो भविष्यति स च atavefafcfa atavey इति भावः। भमु Weare CMU धात्वर्थंतावण्छेद कफल्रालितवं कम्भ न सम्भवति असम्भवात्‌ न्ध्य whe caufafe कथमेतदित्वत are, ‘caw इति, परत्ययोप्रगौलो यः परसमवेतश्चापारल्त्नन्धं यत्‌ फलं तच्छा लित्वमेव कम्डे- त्मिव्ध॑ः, परत्वं खभिन्नल्वं, wary यन्न ग्रामादौ weet Ure ant, दत्य प्र्ययोपनौतपरत्वामु पादाने गमिधात्व चकम्भत्वस्य afer wy खमित्र समवेतादृामकथापा रगन्धधात्वथेश्रालित्वस्य afeanta सश्वादिति शप्र्योपनोतेति तड्धातृत्तरप्र्बप्रतिपायेव्र्थः, wedteret «argent व्ाद्त्तानुक्रगताविगरेषसंसगंवाव्‌ wee गोध दति न तजादृख

शिसोमणिरताख्यावशल्डिवादः | fey

व्धापारनिष्ठश्च तृतौयादिना अभिधीयते रवण्ड त- wee पचति चै इत्यस्य तण्डुखटत्तिफलविगेषजनक- AUT: Ary पश्यते तण्डुल इत्यस्य मेबनिषठ-

श्यापारेति, aurea व्यापारबेन प्र्ययोपनोतेत्ययेः । Stare मख्छतोत्यज ALIANT ACM तादृश्ब्यापा- रजन्यविभागाश्रयपूष्वैदेेऽतिव्याप्िवारणा य agri फलविगरषणं, weary दरूपकथनमिति भावः । फलस्य धातुलभ्यत्वा दाधेयतव दितौयाचयंमाह, "फलेति, “श्रादिपदाग्वां शर्योगे कन्तृ-कष वयोः परिः, “फलविशेषेति विक्ििन्तोत्ययेः, व्यापारः" करिया, acer च चेर GIANT, न तु व्यापारः प्रते तिरेव, a: परेतेत्यादौ विध्यरथस्य हतिसाष्यतवस्य तजागन्वयापन्तेः | ‘A जिेति, निष्ठता च ख निष्ठ्टतिअन्यतासम्बन्धेन, 'फलविग्रेषश्रालौ-

प्रतिषाद्यतेति भावः । परसमवेतल्वानुपादानगेऽपि स खव दोषः स्यादिति तदुपादानं, वक्षैमागल्वादेसलत्ततृक्रियादि रूपकालोपाधिरूपप्र्ययोपनौत- परसमवेतव्यापारतया वच्न्धधात्वथंसंयो गा दिश्चाशित्वमादाब सं शव दोषं इति पारेति, वापार्पदोपदागा् वथापार्त्वेन प्र्योपगतत्व- SATA दोषः, धालचैपदानुपादाने च पुर्व॑देश्यादौ गम्यादिकन्भत्वापत्तिः प्रयो पनौतपरसमवेतस्यन्दरूपन्थापारजन्यविमागादि ग्रा लित्वादिति वदु- पादानं, विमागादेख न गम्धाद्य्ेत्वमिति मातिप्रसदुः, ‘refs दितौया- दे राघेयत्वार्थ॑त्वे Baw, "पलविग्येमेति विकितौष्चः | नन्वेवं ae प्र्यरले तुल्यवत्पदाचबोधाग्यपमममे वैपरोत्येन करै-कम्भखवदारापत्तिः दत्त ae, ‘aafa, तथाच धात्व विग्ेषणकप्रल मायंद्थापारविरेष्यश-

eed WTC TSR

व्यापारजन्यफलविशेषशाखौ तश्डल Cas | फख- व्यापारयो विग्रेषख-विश्ेष्यभावमेदादेव कठ-कममोप्र-

ति, भाखिवमपि कष्माख्यातस्ायेः, भामाय -घालर्थयोभंदेनान्या- RATTAN एततेऽपि wT परखमवेतत्वमप्यथेः, तच्च व्यापारेऽन्वेति परत्वन्तु कष्मोविडितश्पा खायोधेयतवा न्ितययत्वपेखया, क्योविहिततिख च खार्थाख्रवलविशेव्यो दतव्य्वपेखया were | अतएव VWs VET Vege गच्छति चेष मम्यते इत्यादयो न प्रत्ययाः दूत्यश्च यामं गच्छति चेच इत्य गरामटन्ति- संयो गजनकग्राममिन्नसमवेतव्यापारवां सेन इत्यग्वयबोधः, | Tae ग्रामो गम्यत Caw चेजटन्तिग्रामभिशसमवतव्थापारजन्यसंवोमा- अथलवान्‌ ग्राम दति बोधः, गेषं पूर्वौ क्रदि श्रावसेवं । qe ञेवाख्थातस्य व्यापारबोधकले कन्तु -कषचप्रत्छयब्धवहारभेदः FA- इत्यत WY, "फल-व्थापारयो रिति, तथाच फविगषखकस्ायव्या- पार विगेव्यकबोधजनकप्रत्ययलं कर्तप्रत्ययले, खा यब्यापारविशेवक्क- फलविगेव्यकमोघधजनकलवश्च कषोप्त्ययत्वमिति भावः । गरु See पकरष्डल इत्य दतोयाया व्यापारा्ंकत्वमावश्छकमन्यथा कत एव व्यापाराख्रथार्यकले HT समममन्वयप्रसङ्गात्‌, तथाच सद्ा-काख-

बोधनगकप्र्ययख WATT wera विग्ेव्यकप्र्माचंव्यापारविष्रवकक- ature shoes: इति न वेपरोत्यमिति भावः । area qr घात्वच॑विश्धेष्यतया अन्वयस्य पचतो ादिद्यले व्यत्पन्नत्वेग पश्चत- दासो यापारविदेषय्कधातवशं विश्नेष्यकान्वयवोधो न सम्भवति sae.

शिसोमशिलताख्यातग्रद्किवादः। €< ॐ

TSI: | AAMT वृतौयाया अपि व्यापार VATS: कम्भाख्यातस्य ख धात्वथेफलनिरूपित- मधिकरणत्वं, aaa आश्रयः, कदुकतखच व्या पाराश्रयः, कम्मे-कटठसामानाभिकरण्यानुरोधात्‌ जा-

नरितधक्यतिरिक्राख्यातायेच्च धालथं विग्रव्यलमेवेति द्यत्पन्तिभ- ` ङो नोचित canter, "स्ह तस्लति, शशराख्यातखछेव' afte arenaea, ‘ealara च्रपौति कश्मविरहिताख्थातख्ले कमवाश- कथदोग्तरदतोयाया wiles, । afwacwafafa, धावर्च- MATRA दे नान्वयबो धाषम्मवादिति भावः । एतच्च पूष्येकश्यसा- धारणं परन्तु AA व्यापारोऽ्थः, श्रनाधिकरणत्माचं । "कर्य wa इति, एतदुभयमपि generar, “व्यापाराश्रयः” ग्थापा- रवान्‌ । नन्वजापि श्राग्रयले व्यापारे च शक्तिः क्रियतां fai वि- जिष्ट्क्तिखो कारणत्यत श्रा, "कम्मं-क्िति कमो -कर्ुभ्वां ace- साभेदाग्वयकौो धा दिव्यथः, जानातौत्यादौ फल-व्यापारयोरग्रतोते-

परक्तिवि रो धादित्त ene, aqafefs, तथाच कम्भप्रथयस्धले खास्या- area न मासते किन्तु ढतोयाथैबापार खवेति नोक्लथत्पत्तिभङ्ग- इति भावः । ag कम्भप्र्यख्धने फलस्य wa कथं गामा्ये तद्धलादौ मेदेन साक्तादन्वयो श्यत्पत्तिविरोधादिकत खाद, सामानाधिकरण्येति च. खले मामाथं-प्र्यार्थयोरमेदान्वयबो धस्यानुमवसिडस्यानु रोधादित््ैः | मन्वेतन्भते यदि प्र्नयाथव्तेमानातौतत्वादिकं नागातौवादिवत्‌ घालधंफले Sed तदा तस्य फलस्य भावित्वदश्यायां व्यापारस्य वक्मागववेऽपि qe दव्यादिप्रमोगो न स्यात्‌ रुवं वयापार्स्यरातौतत्वे फलस्य विद्यमानतादश्यायां

eee WRIT aay

नातौत्यादिप्रयोगे तु carer रौतिरतुसनतेन्या। चे पच्यते पक्त इत्यादौ सुवथे VA व्यापारे ae

राद, “जानातौत्यादि, ‘qareafa, धातोर्ज्वागादिकं vara यथाययमाशरयत्व-विषयलादिकं श्रयं दति भावः । एवं aE तौत्यादावपि प्रतियोगिल्ादिकम्यौ बोध्यः। aq चेच पच्यत इत्यादौ यदि उतौयाया एव sass: न तु घाला- स्थतयोः तदा व्यापारे वक्तंमानलान्वयो म शवात्‌ जानातौत्यादौ waa पचतोत्यादौ सखायं एव वरन्तमानलादनुभावकसख् खडा- SAGAN धालवधंफल एव तदन्वयाभ्युपगमेऽपि फलस्य वन्तेमाम- लदश्रायां तथा AAMT आह, सजति, तथाच फणवखा- देवमपि करिद्यात्प्तिरिति भावः । पूम्बैकर्पेऽपि Gia पक्साष्ड- VI ददं GVH तच staan एव व्यापारोऽवंः, agra TAY, अन्यथा शतो व्यापाराअ्जयाथेकलवे AWW सहागन्वयप्रसङ्खात्‌ इति बोधनाय पक रव्युक्त । एतच्चापाततः aatarnaceafa- व्याइते पश्यते तण्डुलः तण्डुलः पक्त इत्यादौ वन्तंमागल्वादेरनन्वव- way) म च वन्तेमागत्वादिकमनन्वितमेबेति ae) तथा सति THAT AGS श्रयं तण्डुलः पश्यते अथं Age: पक्ष दति व्यवहारापन्निः। म चेवं पू्यैकश्येऽपि Se प्थमानसण्डलं पक्षस द्यादिप्रसोगानु पपत्तिरि खत are, 'चेजेशेति, “छव श्वेति,

“वस्तुतस्वितिमताभुसारेय yaaa aaa रखवान्वयो ster । मशु पचमान KML ATTY CUNT BNI तदेकदेश्रतया

factafanarenasfaate: | ९€€

मानत्वाद्यम्बयः पष्वमानः पक्षवानित्यादौ पुनर नायत्या पटा्थ॑तावच्छेदक रव व्यापारे तदम्बयः। स्तां वा व्यापाराश्रयो शको विशिषटमग्बयवशलभ्यं रव-

इत्यादौ वर्नमागत्वाद्यन्वये का गतिरिति are । वच्यमाणदिजेव तस्योपपादनौो यत्वादिति ध्येयं । "पचमान इति, एतदपि yan चाधारं, “पदायंतावच्छेदकेः शतप्रत्ययायेतावश्छेदके, ‘aera’ anaes: । एकदे ्ाग्वयासदिष्णताथामाह, “लां वेति, व्यापारवानाश्रय इति wate: wer sma निरूपित- AGUA BNC तवे कटेशान्यतादवशख्यात्‌, एवश्च TAR उतौोयायं वन्तमानलाग्वयो व्यापारोऽच ठतोयायाऽनभ्य- पेयः किन्तु Wa पश्यमानस्तष्डल दत्थादौ कृतोऽपि व्यापा- राश्रवौ vata meat व्यापार्तो वार्थाधेयतस्य विगे्यतथा जन्यता सम्बन्धेन wed फले विशेषणतया चान्वेति, फल्चाश्रये, आश्रयच्ाभेरेन TAs ध्येयं । नन्वेकपदजन्यो पश्ितिविश्ेयोः

कथं aN aaa इत्यत श्या, “पचमान इत्यादि, "शमायत" अन्धयानु पपन्धा, (तदग्वयः' शागजाद्यर्ये वन्तमानल्वाग्वयः, दैदृश्मेकदे भा- न्वषमनभ्युपगम्या द, “सतां वेति, “wey शाननादिश्रगभौ, "विधि" er. CATS, “TE चापाराख्ययोः पदाथंमोः परस्यराकाङ्ा- योग्धतादिगम्यं । ननु खगोऽख्लौतयादौ सामान्यह रिखपयुविशरेषवाचकाग्मुग- पदात्‌ पुरि इत्याकारकशाब्दबोधवारङाय रखकपदोपासयो विशेष्य विद्धेषकमभावेनाग्वमः प्रतिसिद्ध इति ऋ्मेकपदोपात्तमोर्धावाराअ्जमयो-

१००० WRITS

कारस्येवान्ययो गव्यवच्छेदादो अन्धयो गप्रतिथागिक- व्यवच्छेदस्यातिप्रसक्रत्वात्‌ अन्ययागत्वावच्छिनलप्रति- यागिकव्यवच्छेदस्य शक्यत्वे शका प्रसिडिः बाधितत्वष्ब

परस्परमनन्वयात्‌ कथमेवमत AW, “एवकारस्छेवेति, तथाच ae वाजापि एकपदाथेयोरण्वयोनाययत्पश्न इति भावः । नरु तचापि maine wat न तु अन्ययो गग्यवच्छेदौ एक्‌ wet इत्यत आड, ‘wants, “अरतिप्रसक्रल्वादिति पार्थान्ब- faafa सत्वादिव्यथंः, तथाच पाथं एव want इतिवत्‌ oe एव द्रव्यदिव्यादेरपि प्रसङ्गः पार्थान्यगुणादितादाग्ब्यवच्छटख दव्यतवा वच्छंदन सत्वादिति भावः) शक्याप्रसिद्धिरिति, we एव WANT इत्यादौ तादाव्यरूपान्ययो गस waa केवलाग्वजि-

विग्रेषण-विग्येव्यभावेगान्वयो मविष्यतोलादङ्ामपाकत्तेमाह, race वेति, पार्थर्व धनुरधरत्वमि चादौ धनुध॑रत्वे पार्थान्धयोमव्यवण्छेदबो धाय यथा Gat व्यवच्छेद च खख्डश्र्िरेकपदोपास्तयोख fadee-fare- arate श्रागजादिस्धजेऽपि वक्षथमिथेः । मजु पाथं खव धनुरष॑रत्वमित्यादौ खण्डश्क्तिखौकारेऽप्येक्देे wat पार्यादेरग्बयो वाच्यखथाच aN लाघवादन्ययोगव्थवष्छेदे waa शक्तिरिति दृष्टान्त दार्ान्तिकवैषम्यमित्यत Gy, न्धयोग प्रति योगिकव्यवच्छेदस्येति saat भाव-विधिरामावसाधारणस्यान्ययोगव्यवन्डेदस्येखथेः, “धतिप्रसक्छस्वात्‌' पार्थरव uqucefaanet पार्थान्धयो ग-चटौमयत्वावच्छिन्नप्रतियोभिवाक- व्यवच्छेदस्याग्धयो यश्यवच्छेदस्य RANA सत्वात्‌ तथाच पारव Kae सित्ादेरुपि say इति भावः | (ज्रक्ाप्रसडिरिति, अन्धयेखस्य देव-

शिसोमणिकताख्यावश्रक्तिवादः | १००१

त्वेन तत्तादाल्स्यापि केवलावयितया तत्घामान्ययवच्छदाप्रभिद्धि- रित्यर्थः | "बाभितत्वञ्च पाथं एवेव्यादा वितिच्छदः, पाथं एव धनु- धरत्वमित्यारौ समवेतलादिरूपान्ययो गग्यवच्छेद स्थले बवाधितलश्चे- ae) गरूधन्मेस्याभावप्रतियो गिता वच्छ दकल्भयं श्रन्यख्मवेतलस्य समबेतल्वापेचया «yeasty तदवच्छिल्लाभावस्या समवेतप्रसिद्धस्य धनुर्धरत्वादौ बाधितत्वात्‌ पार्थ॑श्यापि किञ्चिदपेचया श्रन्यलादिति भावः। दूषणान्तर मा इ, "पार्यान्ययो गतेति, यो गल" समवेतत्वं, तस्यः अन्यसमवेतत्वा वच्छिनव्यवच्छेदस्य, "ततः" पार्थान्यसमवेतलावच्छिन्न- व्यवच्छदतः, सामान्याभावस्य विश्ेषाभावतो भिन्नत्वात्‌ अन्यनिष्ठश्- षा च नान्यप्रतिपन्तिरिति भावः ।

यत्त बा धितवश्चेतिच्छदः, एयिव्यामेव गन्ध caret समवेत- aware बाधितत्वश्धत्यथः, yvfwer श्रपि किञचिदपेच्या

खान्वयित्वात्‌ तश्वावच्छितरपतियोगिताकव्यवच्छेदस्याप्रसिदिरित्यथैः। नन्वन्ध- समवेतल्वाव ्छिन्रपतियोगिताकव्यवच्छेदे खकारस्य श्र्चिर्वाा स चासम. वेतामवादावेव प्रसिद्ध इति नाप्रसिडिरि त्त are, बाधितत्वमिति, पाथं ख्व धनुर्ध॑रत्वमिग्यादौ धनुधंरत्वेऽन्यसमवेतत्वावष्छि्नप्रति यो गिताकव्यव- च्छेदस्य बाधिवत्वमि्यथेः, तथाच पाथंरव धनुधंरत्वमिन्वादिप्योगोऽयोग्यः स्यादिति भावः इद शुखधम्भस्य प्रतियो गितावच्छ दकत्वमते Guta: समवेतत्वामावस्य लाघवेन समवेतत्वावच््िघ्नप्रति यो गिताकत्वेनाप्रसिद्धेर- qaqa We | गन्वन्यसमवेतत्वङत्तिप्रति यो गितावचष्छेदकतावच्छेद- MAMA रव कारशक्धतावच्छेदकं तश्च प्रदार्थान्यसमवेतत्वत्वावच्छिन्न- प्र तियो गिताकव्यवच्छेदेऽपि fasta प्रार्थान्यसमवेतत्वत्वावद्छत्नप्रतियोंगि- ताकव्यवच्छेदस्याप्यधिकमिविति न्यायेन वादृ्प्रतिंयोगिताकश्यवच्छेदल्वात्‌ 126

१००२ THE सोवलण्े

पां रषेत्यादो, पार्बान्धयोगत्वाबख्धिखव्यवष्डेद्स्वा- VAAN: | तस्व ततोऽम्यत्वात्‌ खान्धयागब्धव-

अन्यलादिति भावः। ‘ard एवेव्यादाविति परान्ववि पाथ एवेत्यादौ पार्थान्यतादाम्यलावख्डिनग्यवच्डेदस्साप्रत्ययप्रसक्गासेत्य्यंः, इति व्याचचते, तदसत्‌, अन्यतादाव्बत्बावख्डिनलप्रतिधो गिताकाभा- qanfagan “ततोऽन्यला दित्ययिमय्न्वासङ्तेः |

केचिन “पायं एवेत्यादाविति शरष्थाप्रसिद्धिरिव्यबाण्न्षित, "बाधितलच्चेति, 'चकारोवायं, तथाच we एव wade दत्यादौ weinfefgaifuaa at इति योजना, अन्ययोगख्च अन्यतादा- ्वङूपतया ae केवलान्वयितनेन तत्धामान्वव्वच्छेररूपस्याप्रिद्धि- रित्यर्थः । ननु धतुधेरतं श्चानविग्रेषरूपं येन समकधादिसम्बम्धेन aera तेग सम्बन्धेनान्यतादाम्यतावदक्छिन्ाभावो नाप्रसिद्धः अवम थास्वादागेव प्रशिद्धलादत en ‘atfunagfa धनुर्धरे afi शेलयेः, पाचख्ञापि किञिदपेखया wamfefa भावः । इूवका- नारमाडइ, "पाथं इति घणशुधंरतवं चेन सम्बन्धेन तादाग्वं तेन दनव am पार्थान्यता दाम्यलावद्छिननग्यवच्छदसेत्ययेः, we’ तन्‌ शग्बन्धे- गान्यतादाद्यलावच्छिन्ञाभावस्यासमवाय्यादौ wage, "ततः aq- aicte watrcfarwarfeea are, "पां रवेन्रादादिवि, पार्च॑षदं era चगुधंरत्वमिति fated, Gat पदस्य WARN ‘aq वतोऽन्त्वादि्स्यासद््चापन्ते, ‘aq qwWulquataqarafeufa- योगिताकख्वन्डेदस्य, ‘aa’ qaaatawntaeuufaataarere- दात्‌, बद्यप्यधिकभिदविन्धायेव सोऽपि wa रव तथापि qaqaaia-

ज्िसोमशिद्चतास्षातन्रह्किवाद | Look wey wat वच खत्वस्यामसुग माष्डक्धा ममयं

सव्यन्धेन पार्थान्यतादाव्बलावख्डिन्लाभावात्‌, “अन्यलादिति सामा- न्याभावश्य विगरेषयभवतोभिभनत्वात्‌, Wat च भान्यप्रत्ययसम्भव- CUTS: |

“अननुनमारिति weenfequnfeew:, ware’ we- ATER, Waray: प्रतिवोगितावामाम्बवष्दन्येनान्बयो- गदतो areca विथिष्टश्येव nwa सुव्लात्‌ । न चेवं पाव एद धशुधंर तिवत्‌ पां एव xefacte व्यवशारः ादिति are । Wet बटोनास्तोत्थादाविव अन्ववितावष्डेरका- वच्छिश्ञमतियो गिताथा एव vetae eafufegaen प्रतियोगि- ATAU शकधतावनच्छेदकान्तगेतलेऽपि यद्धष्येगिशिष्टवोधकपद- समभियाहारेणेवकारप्रयोगः तङ्र्ावख्छिलान्ययोगनरूपाग्वयिता- वकद कागद्छिशप्रतिषो गिताग्यकरेव unt weiner भानेन तादू- अग्धवहार!खभ्भबादिति we । गष्वन्यवोग-व्यवच्छदयोः ey: west पार्यान्ययो गलावद्डिनव्यवच्छेद ख्ताप्र्ययप्रसक्गस्तदवदख-

त्वत्वरतिपतिबोगितावष्डेदकता क्य वन्डेदत्वस्य ए व्धतावन्डेद कत्वे विशिरा- आवोमयानावभादावाति TARA AAT ATT aT प प्रतियोगितावष्शेदका-

ताकेति wee aad दोष इति मामकम aagfs | ‘ef पार्थाग्य- खमवेतत्वावव्डिन्प्रतियोभितावन्डेदकत्ेनेवकारस्य शलिकल्पने Berd, 'अगशुगमात्‌, पां -एथिव्यादिमेदेन नानात्वात्‌, seme ए्यिव्याभेव न्ध जादौ एथिष्यन्यलमवेतत्वत्वावष्डित्रप्रतियोगिताकव्यवजछेदस्य wate शरवदानन्नित्वचैः | मन्वम्यसमवेतत्वादौौ Beet च खशक्तावपि कथं

१००४ शब्टाख्यतुरोबखष्े

नीलो घटो नास्तौत्यादो नौलघटत्वाद्यवच्छिन्रस्येव पाथं रषेत्यादावपि पार्थान्ययागत्वावच्छिलस्याभाव- प्रतीतिः समानश्देदं छतौ कालाम्बयवादिनां | धात्व-

Taya BK, ‘Meta दति, च्रनवयितावच्छेदकावख्छिलप्रतियो- गिताया wa dare. व्यत्पर्तिसिद्धल्वात्‌ इति भावः । भनु सुवथं पदा्थतावच्छेदके व्यापारे वचास्याताथेवन्तंमानत्वाग्वयबोधे यत्पश्यन्तर कष्पना एवं व्यापाराश्रथयोः एथक्‌ शक्यत्वे wie aT Y Awana दोष tua श्राह, समानमिति, Te’ एतादु श्कण्पनं, . "कालान्वयेति . anamarsaae:, तब्धतेऽपि चेजेण पच्यते caret amas शति वत्तमानतवाश्वयात्‌ पचमान- इत्यादौ aaa . क सैर कदे ओ वन्तेमानवान्वयात्‌ किं वा aft तदाश्र ययोः. waa शृत््रत्ययस्य शक्यलादिति भावः । .

केचित्त ननचेकपद्‌ ययोः परस्परमग्वधबोधस्वाग्युत्पलत्वादना- यत्या तज श्रत्षानग्धमास्थौयते. इत्यत श्राह, .समानश्चति, ‘2’

पाथं रुवे्यादौ पार्थान्धसमवेतत्वत्वादच्छन्िप्रतियो frames दस्य बोध- सेन रूपेन श्क्तेरकर्पनादित्त ore, नोलदत्यादि नोलघटत्वावच्छिन्न- श्यामावस्य प्रतोतियधेत्यथेः, न्धयितावष्छेदकावच्छिच्नप्रतियोगिताकल्वसछ दयुपत्तिवललभ्यत्वेन पार्या न्यसमवेतत्वरूपाग्वयितावच्डेद कावच्छित्रप्रतिबोनि- ताज्षल्वं व्यवच्छेदे प्रतौयते इति मावः | न्वेकपदोपास्योविशेषख-वि्यष्य- मवेनाग्वयस्यानकरौक्षारे Wat ward सखौकाय्येमित्यत are, 'समागद्धेदमिति, ‘wal evened, “कालेति व्तैमानल्वादोल्चः तथाच नेयायिकमते खकपदोपा तयो वि्ेष्य-पिशेमशमावेनाग्बयः यथा

शिसोमणिकताख्यावशङ्धिवादः | १००

जनुङ्कलब्यापारविरिण्यपि. महौरुहादौ संयुज्यत- इ्त्यादिव्यवहारात्‌ संयागवक्वमाबप्रतौतेः न तु तच प्रत्ययस्य व्यापारवाचितेति न aaa, संयाग- एकपदायेयोः परस्परमन्वयिते, पचतोल्यादाबेकपदार्ययोरपि afi वत्तमानलाद्योरन्वयद्ध तेनाभ्युपगमात्‌ खलविगेषे wa TVET त्पन्नलादिति भावः । इति बयाचक्रः।

नतु WATE wea फलावच्छिन्नव्यापारवाचितल्वं न सुस्सकष्मकलं किन्तु फलवा चकलमेव तथाच संयुजिग्रकृतेरपि genta we, ‘waif, मरौरहादाविति VTA AAMT Ae: । मनु मरो- RE सयुच्यते Cas बाधेन व्यापारानभिधाने तु Ba: dasa way व्यापाराभिधानमस्त॒ auafacufeaqa श्राह, संथोग- व्लमाचेति संयोगाश्रयत्वमाभेत्यथैः, न तज ETE व्यापार- वाचितेति किन्तु यथाययमाश्रयतलभेव प्रत्ययां इति भावः | ‘a खकक्मकत्वमिति, तथाच यद्धाठन्तरमत्ययेन व्यापारो बोध्यत ताद्धातुरेव सुख्यसकममकः श्रनुगतसकषकलानिरक्रावपि चति- waders तथा पचमाग Keel म्छगस्छापौति भावः । my dae तण्डुलः पश्यते इच्ादिवत्‌ ata विगः संयुब्यत इत्यादावपि et अह टत्तिव्यापारणन्यधालचं संयोगश्रालित्वमर्यो वाच्यस्तथाच fret विश. मादिकम्भगन्यसंयोग णिनि avtewet avieta fier: संयज्यते दति प्रयोगो योग्यः स्यादित are, etfs, ददृ्थवारानभ्यपगमे व्याह, (संयोगेति मोरदढत्तिसंयोगा्योविषग द्याकारिकाया रव TMI, सकम्भकत्व" cau CARMATE | नन्वेवं

१००६ ्ण्दाखतुरोगखय्ये

इत्यादो धात्वथंमाचप्रतौतेर्घमारेः प्रय गसाधुतामाच- मिति मण्डनमतानुयायिनः। तन्न qwitaret पाकानुक्गलवन्तमानयलाननुभवप्र सङ्गात्‌ फलानुङ्खणा- हषटवत्थपि पचतोत्यादेविभागाधनुक्घलपुव्यसंयागादि-

विरहादिति भावः। ननु तथापि संयोग tenet asnfen व्यापाराभिधानात्‌ want तच्च दुर्ग्वारमेवात wry, ‘Wat- गेति, श्रयोगखाधुतामा्रमिति धातुना संथोगनोधमे चाकाद्धाख- ग्याद्‌कमाचमित्ययेः । “यन्नामतुभवेति यन्ञत्बिथिष्ठानरुभवेत्छ्ंः, uae प्रडत्तिले, SIA आश्यातश्रक्यतावच्छेद कत्वादिति भावः । गन्वाख्थातष्य चन्नखवरयेव तथातुभो भदिखततैत्त- ay, "फलेति, "पचतोत्यारेरिति ‘vette प्रणङ्का दित्ययेतमेना- ग्यः । मन्वसाधारणानुङ्गलत्स्छ संसगंलाश्नायं दोव दत्य शाद, नविभागेति। a च तजाख्यातस््ा्रयल्मेवाचं इति ares विभागद्पफलष्येव mat धात्येतथा तदाश्चबत्वस्यापि तश सत्वात्‌ फलावच्छिशव्या पारस्य wea तु fara

पाक्द्रद्यादिवत्‌ संयोगद्र्ादाबपि लंगोरानु्ूलच्छापादः wee: were जिखले avtayraray संमोग इति प्रयोगो ब enfeen ww, 'संवोय- दत्यादादिति, तथाच खंयोग द्धारो हृतो ब खापारवाच्रकतेति state: दति ava) ननु चचतौत्ादयौ पाकषणनकवरंमाणवलस्यय न wreestutft wefacigaifaatqequaea ary, (^ पशतो्ादेरिति ‘autre TSR aA TT: | नग्दृ ड्कलाडतम यद्णत्वमाख्छ ताथंश्यादारे भारते वथेवाकाङ्कखादिष्चामख हेतु्वकर्पमादिति गोक्षरोष द्रात च्या, (विद्मेति,

धरिसेमशहतासख्खातश्रल्षिवादः | १००७

जति निश्चखादावपि विदगे त्यजलोत्यादेः प्रयोगस्य HUNTS |

त्यजधालयैतया तदाओ्रयवस्छाख्याता्येख्य AVWATATH AVP: | गसास्थातस्छ weefeenteq व्यापारे शक्तिरिति are धातोर्गाना्थंलस्ावश्छकतया WAS तत्‌कच्यनायां गौरवादिति भावः । एतदव्यापाततः किषायां याद्श्र विभागाद्नुकूखलवं तस्येव AMA धावं खाख्थाता्यव्यापारे संसगत्वात्‌ । न च तथापि ee: पथतोत्यारौ आस्यातार्थयन्नलप्रशारकबे धस सार सिकलेन प्रामा- खिकालुभवषिद्धख्या पथापप्रसक्च इति are) भवन्मतेऽपि प्रटलि- wa आख्यातश्रष्यतावन्डेद कत्वात्‌ wea safe: पचतोत्यादौ ख व्यापारे ewe च व्यापारः संयोगादिरेव। ग Sa परेतेव्यादौ विष्य्ंटतिषाष्यलस्यानन्वयापन्तिः wa: रतिसाध्यतला- भावात्‌ विष्वयेशटतिषाष्यत्येष्टसाधनत्वयोरोकबाश्वयित्नियमेन yer फले तदग्बयद्यासम्भवादिति वाच्यं । AW धातोः फलानुकलब्थापारे erefwara was एव विध्य तिसाथलेषटसाधनतवा दीनाम- AIA | AIAG पचतोत्यादौ धातुतः फलानुकूशस्यन्द-

wemintfcts, wa धालर्योविमागः तदजुकूलख पूव्वेदेश्रसंगोगः भाखंयुक्कस् विभागः इति युक्छेरिति भावः | मग्छनमतं सम्यक्‌ त्वतो त्यादौ धात्वधंबिमागनिरूपितस्य स्पन्दङत्तरनुकूषस्येवाख्थावाद्यर्॑व्यापार- गतत्वेन मानाग्यपममाव्‌ कथमन्यथा फलागुकूलख्ापारस्य धालर्चैतवमतेऽपि

पचतोब्ादौ विक्किच्यगुकूव्याषारतवेनादृषादोगां म प्रतौतिरिबसङू- चच्ऋयरोदहदनहु |

। । $ oes `शब्दाख्यतुरौ खण्डे

तच तच तत्तफलानुक्रलतत्तद्व्यापार विश्रेष शव धात्वथंः AAT धात्वाश्रयत्वमेव eae संस्या-वन्त- मानत्वादिकं कचिदाश्रयत्वादिकमपि वा आाख्याताथ-

त्वादिप्रकारकबोधस्य खारसिकत्वेन प्रामा णिकानुभवसिद्व्वापखाप- प्रसङ्ग इत्येव ant दोषो बोध्यः । यरमतमाङ ‘ay तजत्यादिना, “तत्तत्‌ फक्चेति तानि तानि फलानि संयोग-विभाग-विक्गिन्ति-खलविग्ेषादिरूपा णि, acaget व्यापार विगरेषः गमि-त्यजि-पचौनां कन्तुः स्मन्दल-द दात्ारे श्वान- ङूप-दत्यादिष्यापारविग्रेष cara विग्रेषपदोपदानात्‌ नोदमादृष्ट- तष्जनकरृत्या दिव्यदासः, पचेः साचादिक्तित्तिजनकस् age वयवक्रियादेब्यैदासः, तस्य veda तण्डुलं परदतौत्धादौ vee पदस्य तण्डुलावयवपरतया wana दितौ याथस धालथे- साचादिकित्तिजगकस्यन्दस्य पच्यर्यत्वेऽपि पचतौत्यादौ Swe: खजनगकह्यादिमत्वसम्बन्धेन धालर्याश्रयलादिति भावः । “ATH यलादिकमिति, शश्रादिपदात्‌ प्रतियोगिल्परिग्रहः, ara-war- गशसमतं दृषयितुमाष, ‘as cate पचति-गण्छतौत्यादावित्येः, पचतौ- त्यादौ विक्िच्यनुकूलब्यापारोऽधःसन्तापनादिः गब्छतौदौ संयोगानुकूल- व्यापार त्यथः | wad न्यायमताविेष इव्त are, “सव्व ति धात्वर्था श्रयत्वद् कचित्‌ परम्यरया कचि साच्तादित्र्थः, तथाचाश्चयतासम्बन्धेव धात्वर्थस्य चेवादावन्वयः Wyler नमामार्थं-धात्वरधंप्रकाराग्वयनो धखा- qm रेति भावः । नन्वेवमास्यातायेः को मविष्यतोचाकाङ्कायामाह, “संख्येति ` पचतौद्यादौ वर्तमानत्वादिकमाख्यावायः, मामयं -धात्वर्थयो मदे साच्तादन्वयस्याब्यत्पन्नत्वमते त्वाह, क्वचिदिति, पचतोलखादावाखबत्वमा-

शिरोमणिशछताख्यातश्ङ्धिवादः | १००९

इति मुङ्मतमपि aw तच ताहश्यन्नाननुभवप्रसङ्गग-

दनुपादैयम्‌ । इति महामहापाध्याय-ग्रौरधनाथशिरोमखि- FTAA आआश्यातवादः समाप्तः |

ख्यातवारणाय कचिदिल्युकत, wae णएलमेवार्थैः । ^तादगरेति वक्ञेमानला दि विशिषटे्ययेः, तादृशानुभवः खारसिकलेन विगेव- शौयः, तेन शच्या तज यन्नानुभव इति faces इदसुपखखणं यन्ला दिकसुपेच्छ श्राश्रयलादेगुरूादित्यपि बोध्यमिति दिक्‌ । दति महामहोपाध्याय-श्रोमथुरानायतकंवागौशविर रितं श्राख्यातवाद्रहस्यं समाप्तं |

स्थाताथे इति न मामां -धात्वथयो रियादिग्यत्मत्तिविरोध इति भावः | गश्वतो्यादौ प्रतियोगिलवस्येवाख्थाता्थतव कवचिदित्यक्तं, ‘arewerat- ऋादिपदेन कचित्‌ प्रतियोगित्वमिग्यस्य संग्रहः, शुदमतमपखस्यामुपादे- पादेयमित्यनेगान्वयः, खनुपादेयत्वे हेतुमाह, "तच तेति पचति-गच्छतौ- तादावि थः | वख्ततस्तु Se: पचतोादिषपयोगो ग स्यात्‌ पाकादेविि- WITTY खालो-वद्धिसंयोगादेराभयत्स्य वेचादावमावाव्‌ पाक- विग्ेव्यकानुकूलङ्चति मत्वादिरूपपरम्मरासम्बन्धेना्मत्वश्च न tafe तथाजुभवविरुहात्‌, शपि च तादृद्परम्यरासम्बन्धावच्छिघ्राभवत्वत्वापेश्षमा लाघवेन alata: गश्रक्धतावन्छेदकतायार्वं युक्छत्वादिन्बादि खममूष- नौयमिति Sau een se दति श्रोमामहो पाध्याय-रामचन्न्धायवागौश्-मदाचार्थं- विरुचिताख्यातवादटिप्पनौ समातिपदमारूफवतौ ॥

ee ey

}27

अथ LEG AAW: | ——— 043.55 Py.

संसर्गाभावोऽग्धोग्धाभाव्च"" AVTT: । लव चान्द

अथ श्ष्दश्चष्डे नञ्‌वादविद्तिः |

राधाशुखालमधुमन्तमधुवतओौ- SUS पादयुगं शिरखा प्रणम्ब | गल्वादखङ्गतभिरोमणिगृ भावं rary गदाधरसखधोष्विषदोकरोति ॥ क्यपि सादृष्लादयः वेव asrat:, तदुक्र,- ` “-लष्चादृष्ठमभावश तद न्यलं तदश्पता | शअप्राश््यं विरोधञ्च asrat: षटपरकौन्तिताः” ॥ इति,

(९) spore errant eit चयद्धिरन्वचिन्तामखिकार भौम दके पाच्यायेः ब्रडोतस्य तज्वचिन्तामख्छन्तमतन्नन्दपरिष्छेदस्य नणपदा्थष्या - लोचनरङितस्य खसम्पंमावमाकलबद्धिरख्ाभिरतष्यचिन्तामसख्छ मतं तश्नण्दपरिष्छेदस्य शेषे ताकिंकाय्रगख्वचिग्लामशिदौख्िलि- कारश्नोरघनाचशिरोमशिमदट्राचाग्प्रणौत-मस्मवादप्रबन्धः गदाधर मद्राचाग्येहृतटौकया सह परिथिष्टमावेन सुद्रापिव इति |

* “संसर्गाभाव xanfe, weaaeceaes wade सचना उक्िमेदः, तथाच संसर्गाभावत्वं अग्धोन्धाभावत्वश्च नमः प्रवधतावच्छदक-

धिसोमणिहतमणवादंः | १५०१९.

तथापि लच्णएयेव सादृश्याद्ययं प्रयोग निर्वाहे सादृश्या aire आपि त्वभावान्यलरूपायंदये, सादृष्धाचपेचया श्रभावल- मेदतथोशंघतया तयोः प्रटृ्निनिमिन्तले विनिगमकस- त्वादित्याश्येमाह, संसर्गाभाव दति, "नजोऽयंः" मन्‌पदवाच्यः, संसर्गाभावे श्रभावतेभेव शक्रिने तु तादाक्वातिरिक्रषंसगावच्छिश्ञः- प्रतियोगिताकाभावलवरूपसंसर्गाभावलतेन गौ रवात्‌ तेन Stu बौधं स्याननुभविकलाञ्च । श्रतएव “तादृ श्यमभावसेत्यादिकारिकायथा- मभावसनेव संसर्गाभावस्योपौदानं न तु संसर्गाभाववेन। मथ संयोगादिरूपसम्बन्धावच्छिशनप्रतिथो गिताकाभावमेनाभावभानानुप- गमे wad भ॒ घट इत्यादिश्नन्दजन्यबोधस्य संयोगादिसम्बन्भेन शतलादौ घटादि विशिष्टबुद्धावविरो धिलापन्तिखत्घम्बन्पेन तदिभि- बुद्धौ तत्घम्बन्भावच्छिञप्रतियोगिकलवावगा हन्या एवाभाववु्धे प्रतिबन्धकत्वादिति वाच्यम्‌ । निर्क्रसंसगभिावत्वेन श्क्ावपि तादा- ब्धातिरिक्रशम्बन्धवेनानुगतरूपेशेव संसर्गाभावव्श्ररौरे संयोगादौर्नां निवेश्राश्नज्‌पद शक्या विशिष्टसंयो गादिसम्बन्धावच्छि्प्रतियोमिक- Tey तादृ शग्राब्दबोधस्योक्विशिष्टबुद्धिविरोधििलासुरोषेना- काञ्चगदिबलादेव तादृश्रप्रतियोशिताकलस्य^ विजिष्टप्रतिषषीम्य-

(९) संयोगादिसम्बन्धावच्छिन्नप्रतिताकत्वस्येत्यथः |

feared: | न च लाघवात्‌ सब्बे साधारणममावत्वमेव श्रक्धतावन्छेदकमस्तु तस्ततसमभिब्धाहारबलात्‌ समवामाद्यवश्छिप्रायासादाल्यावच्छिन्ना या प- तियोगितायाः संसगतया भानादेव बोधवेलच्तणमिति are । घटौनाश्तौ- तादो cantare घटो न इ खथ मेदत्वस्येब प्रकारतया खानुभविक-

Lore प्ब्दाख्यतुलोयखन्धे

भावयोः सम्बन्धविधया भानस्योपगन्तव्यत्वात्‌९), तले घट इत्धा- feared कदाचित्‌ संयोगादिसम्बन्धावच्डिलप्रतियोमि- aaa कावि खमवायाद्यवच्छिल्प्रतिथोगिताकल्नं भाखते इत्य तन्तत्‌सम्बन्धतात्पय्यैेव नियामकं, संयोगेन घटो arateret संयोगेनेत्यादिदढतोधान्ताथेः संयोगावच्छिन्नप्रतियो गिताकल्वं प्रकार- तथापि भाषते |

अथ संथोगसम्बन्धावख्डिलघरत्वावख्छिशाभावस्य समवाबा- वद्डिश्घटसंयो गाभावसमनियततया तद मिनतवेन कपाले खम- वायेन wet नास्तोति प्रतोल्यापन्तिः९)। न च उतोयाथीऽवख्डिन-

(९) aurea शक्तावपि अाकाङ्कादिबलात्‌ तादृश्यप्रतियोभिताक- त्वस्य सम्बन्धविधया माना्नन्मतेऽपि तादृश्बुद्ध विशिष्धनुडविणे- धिल्लोपपत्तिरिति ata: |

(९) agurmefadamaf equa समवायावष्छिन्नप्रतिमो मिवाक- त्वस्य इतौयान्तार्थस्याबाधादिति Ata: |

त्वेन वथाभिधानात्‌ | सं सर्गामावल्वश्च ध्वं स-प्राममावयोरप्यनुमवबलादनुमत- प्रतिबध्य-परतिबन्धकभावबलाश्च fas, भवत्धचन्तामावस्येव ध्वं स-प्ाममावबो- रपि qat नियमतः तत्कालावच्छेदेन att प्रतियोगिमन्ाधौप्रतिबन्धः, ज च समवायादिना तहुटवन्ताबुद्धि प्रति तह्कटत्वावच्छत्िप्रतियोगिताकात्न्ता- मावध्वंस-प्रागमावव्वादिबुडित्वादिना प्रतिबन्धकत्वकस्पने गौरवात्‌ arate समवायेम तहटत्वावच्छिन्रप्रतियो गिताकामावबुित्वमेव प्रतिबन्धकषताव- चटेदकमिति कथ्यते, तच्च ध्वंसप्रागभावयोः समवायाद्यवष्िन्िप्रतिमोनि- ताकलेनेव निव्वंहतोति arate: | ae संसर्गाभावत्वं ग संसर्मा रोष- पन्वेकप्रतोतिविबयतावक्वं संसर्गा वच्छिन्नप्रतियोगिताकामावल्वं वा Grete:

शिसोमजिद्धतमथवादः | १०१

त्वमेव तस्य च घटल्वावख्डिश्ञप्रतियो गितायामन्वयाश्नायमतिप्रसङ्गः(") इति वाच्यम्‌ । घरलावख्डिन्नप्रतियोशगितायाः संसगंतया तज पदा- ख्य प्रकारतया अन्बयाखम्भवादिति चेत्‌, न, इतौ यायैसमवायाव- च्छिश्ञप्रतियोगिताकल-घटपदा्ेवटतलविशिष्टयोरेकबिशिष्टे श्रपर- वै िष्मिति न्यायेनाभावां गरे श्रन्वयबोधस्नौ कारे णानुपपन्तिविर- इात्‌(९) ।

अथाभावलस्वान्योन्याभावसाधारणच्छ ॒प्रन्तिनिमिन्तवेऽन्योन्या- भावे एक्‌ श क्रिकण्यममनथंकम्‌ । म चान्योन्याभावलप्रकारकबोधा- नुरोधेन तज WMATA अन्यया alae प्रतियोगिप्रकारके श्रयं घट दृत्यादिगोधे नायं चट दत्यादिवाक्य- जन्यबुद्धेर प्रतिबन्धकलापातात्‌ अन्योन्याभावलावगादबुद्धेरेव तथा- विधबोधविरोधिलात्‌ sau श्रयं घटाभाववागनित्धादिनुङ्केरपि

(९) तथाच संयो गसम्बन्धाव च्छिन्न-घटत्वावच्छिन्न प्रतियो गिताकामाव-सम- वाबावच्छिव्र घटसंयो गत्वावच्छन्नमावयोरमेदेऽपि कपाले घटामावैय- घटत्वावच्छन्नप्रतियोशगितायाः समवायावच्छ्न्नित्वविरहाच्नातिप्रसङ्- दति ata: |

®) wafafae खअपरान्धयस्थजे उदेग्यतावनच्छेद क-विधेययोरवष््ेद्या- वष्छेदक्षभावो भासत इति भावः | |

—_—,

स्यामावप्र््ते हेतुत्वे मानामावात्‌ खतौश्व्रियामावाव्यापेख् सं सर्गा द्यवच्छिव्र- प्रतियोगित्वाद्यनिरक्तः संयोग्यन्योभावाद्यतिव्यापेख संयोगितादात्वस्य संयोगरूप्रतया तस्य फलतः संयो गावच्छिन्रप्रतियो गिताकतवात्‌ संयोगतया तादाद्गघतया चावच्छेदकताया Seu faa खवमन्योन्धा- भावत्वमपि नम तादाल्यावच्छित्रामावत्वं Salen सयोगेन संयोग्त्धन्ता-

tors TTS LTTE

तादूज््वोधविरोधिल्वापातादिति वाच्यम्‌ । श्रभावत्वस् मज्‌पद्‌- श्वातादाल्यसम्बन्धावद्डिन्नप्रतियोशिताकलस् समानविभशिका- नुथो गि-प्रतिषोगिवाचकपदसममिव्याहाररूपाकाङ्खगबसखेन भानात्‌ तादा्यसम्बन्धावच्छिकप्रतियो गिताकाभावत्वरूपान्योन्याभावत्वशाभेन तेन॒ रूपेण शक्रेरकिञचित्करत्वात्‌। न च नाद्छेवान्योऽन्या- भाषे एथक्शरक्तिः संसर्गाभावान्योन्याभावयोदेयो विशेषयोः एथम्‌- Wer WARTS WIE यथा यत्‌सं्य- व्यतिरे क निखया वित्य विग्रषदयोपादानं ग्यतिरेकश्चानसामान्व- परतिवन्धकताखाभायति वाच्यम्‌ । एचक्‌शक्रि विना मजर्थाः षट्‌ दत्छस्ता सङ्गतेदुर्ग्यारत्यादिति चत्‌, ered, यद्यन्योन्याभावलं ताराल्यशम्बन्धावद्डिश्लप्रतिथोरिताकाभावल्वशूप भवेत्‌, तदेव ज संयोग्यादितादाम्यस् सथोगादिरूपतया संथोगसम्बन्धावच्छिशि संयोग्यत्यम्ताभावस्यान्योन्याभावल्वापन्तेः, श्रपि लनुयोगिताविर्रेव- एव, एवश्च तादाश््वस्यान्योन्याभावप्रतियोमिलावच्डेदकसम्बन्धल- मथयप्रामाणिकं CE संयोगेन घरो मासतोत्यादिवत्‌ श्रयं arcana न घट TANGA, एवश्च तादूश्रानुयो गिता विगशेषप्रकारकत- मेवाभेदसम्बन्धेन प्रतियोगिप्रकारकधौ विरो धित्वे ae तथा तेन पेण पएरथक्शक्रिकर्पनं तत्मकारकबोधानुरोधेनावश्लकम्‌ । ब

मावेऽतिष्ठातते, किन्तव्न्ताभावादौ संसर्गामाव दइत्राकारानुतश्रतौलि- साद्िकमसग्डो पाधि रूपमेव तत्‌, रण्वमन्योन्यामावत्वमपि तथा atta सिञ्गमखद्छो पाधिरूपमेवेति तदेव श्कातावच्छेदकं | यदि च घटोनाखौ- ्ादावनल्न्तामा वत्वप्रकारेदोव बोध खामुमविकः ब तु ध्वंसादिसाधारड-

शिरोमजिद्धतमंभवादः | ६०९५.

चाभावलावच्छिने प्रतियो गिसम्बन्धविधया श्रन्योन्याभावलरूपविश्- चशामुयोगिताया भानमेवाभेदसंसगेक-प्रतियोगिप्रकारकभौविरो- faa तन्तं रासतां तथाचाभावल विशिष्ट ्मेवोपपन्तौ किं भेदे शक्व- नारेशेति वाच्यम्‌ । यतो नायं घट caret azarafey- we चटत्वावच्छिन्ननिरूपिततल्सम्बन्धेनेवामुयो गिता विगरेषशपभेदला- धरे भानमावश्छकं श्रनुयो गिताया एव प्रतिथो गिरूपसम्बस्पिविनि- केश प्रत्यरेऽभानात्‌ अभावस्य चेदनवादिभापि भागात्‌ भतिथो- aaa भानमित्यनियमात्‌ एवश्चामामे घरिणि प्रतिधोगिनः प्रकारत्वं तजाप्रामाणिकमित्यलुयो गितांओे प्रतियोमिप्रकारकललेव प्रतिथोगिप्रकारकधौ विरोधित्वे at तथाच मेदलशूपामुयोगिता- विग्रेवविशििष्टे श्रश्मन्तरमावभ्यकं agate) श्नुयोगिता बिशेष तथा प्रतियोगिभोऽग्वथासम्भवादिद्याश्रयः(र |

नवस्तु मजपदजन्यप्रातिपदिकाथं warty सप्तमौ षम- franc डेत्‌सष्लन्धान्योन्याभावबोधे समान विभक्रिकनाम- समभिव्याहार ज्ञानं तथेति युत्यज्तिभेदस्चनाथेव एयगभिदितं भ तु शक्रिभेद इत्था |

(९) शखमुयोगिताविशेषविगिटे शक्ति विनेत्यर्थः | (र) श्पदार्ये पदाधस्य प्रकारतया अगण्विवत्वनियमादिति भावः |

संसर्गा भावत्वेन, wenfewa sf अत्यन्ताभावमादायेव नाश्तौत्ादिधौर- बाधिता लदा खल्यन्तामावल्वं अन्धोन्धाभावत्वं इयमपि शक्छतावच्छेशकमिति प्राहः |

१०१६ WRITS

afry चटो न we घटो भ दत्यादौ घटादेरभावे प्रतियोगि- तयान्वयेऽपि घटत्वादेः प्रतियोगितावच्छेदकत्वभानं विना तादृश्र- वाक्यजबुङ्खोनां घटत्वादि विशिष्टवटादिविशिष्टधो विरो धितानुप- पन्तिः। इह चट-पटौ न स्तः नोलघटो नासि नायं नौखघटः tarfeqgiat घटलाद्यवच्छिशविशिष्टबद्यविरोधितया तदिग्रि्ट- बुद्धिविरोधितायां शड़बटलाच्चवच्छिनप्रतियो गिताकलावनाहि- तायाः प्रयोजकत्वात्‌ | न Mai waar earn वोपदश्रितबद्धिविरोधिताप्रयोजिका न qo argunfaetfre- aranfedtfa away) श्रभावस्य तदरूपावच्छिशिवन्ता विरोधिल- प्रयोजक यन््रूपावच्छिनप्रतियो गिताकलं तदवमाडिता AAT TG तद्रपावख्डिशप्रकारतामाचेणाभावबद्धः प्रतिधोगिमन्ताभौविरोषि- लासम्भवात्‌ घटो नास्तोति ज्ञाने एदङ्कणटरलावच्छिनप्रतियोगिता- नवगाइनेऽपि aa चटसामान्यवन्ताबुद्धिविरोधिते नौखधटला- वच्छिजवन्ताबुद्धेः इएद्धवटत्वावच्छि शाभा ववन्ताबद्भिविरोधितादत्‌ नोखोचटो नास्तोति ज्ञानस्यापि श्रधिकन्छित्यादिन्बायेन तदि रोधिलौ चित्येम(\ तख्यास्तजाविरोधितं भ तु घटो नास्तोत्थादि- बुद्धेरिति विगरेषातुपपन्तेः। एवशुक्षखले ware: प्रतियोमिता-

(९) घटसामान्यवन्ताक्लामविसोधित्वौतवित्येनेतयर्थः |

aq यत्‌किच्चहुटवति wetarenfa aqfafeqa2 वा चटोगेति धौः घटान्तरस्य संसर्गा भावं खन्योन्धाभावं वा अवलम्ब कुतो म स्यादिव्रत- ` ary, ‘aafa, ‘an संसर्गामावे खन्योन्धाभावे च नजरें, “श्वम्धसितेति प्रतिमोगितासम्बन्धेन गभयं योऽग्वयः तच्वावष्छेदकं घटोगारतौत्बादौ we-

गिसोमणिद्णतनजवादः | २०६९

बरितावन्डेदकावश्छिन्प्रतियोगिताकत्व eater,

वच्छेदकत्वाभावे वच्यमाणातिप्रसङ्गोऽपि दुर्ग्वारः। agg न पदाथेविधया उक्रवाक्ये तदुपशम्भक भावादिति कथं तदित्याका- बयां warren प्रतियोग्यभावयोः सम्बन्धचटकतथा agrafaere, ‘ay चेति, ‘aw नञर्थ संसर्गाभावे, भेदे च, “श्रन्वयितावच्छेदकावच्छिनलप्रतियोगिताकत्मिति येन eae प्रति- योगिनोऽभावां्रे विग्रेषणता तङ्धग्मेपर्व्यापतप्रतियोगितावच्छेटकता- कलमित्ययेः, ` भ्युत्पन्तिवखलन्वमिति श्रपदाचौऽपि तद्रूपावच्छि- श्ोपस्वापकं शर्ट विशेषरूपाकाङ्गाबशात्‌ प्रतियो गिसंसर्गेतया लभ्य Tee: । घटलाद्यवच्छिन्नप्रतियो गिताकल्श्च azarafeqnfa- थोगितानिङूपितल्रविश्रेषितानुयो गिता, सा च घटादिरूपविश्रेषण- परियो गिकेति तत्सम्बन्धतया भासते, श्रलुयोगिताया दर्चितविशरे- wee”) संसगेतावच्छेद कतया भासते, नज्‌पदाथतावच्छेदकासुयो- गितायां घटादेरन्वयोपगमे तु aa’) तादृश्रप्रतियो गितानिरूपिति- aaa सम्बन्धः चटादिजिष्टप्रतियोगिताप्रतियोगिक निरूपतं घटा- दिष्पप्रतियो गिप्रतियोगिकमपौति ae घटादिसम्बन्धता |

(९) घटत्वावच्छि्रप्रनियो गिनिरूपितत्वश्चे्थेः | (र) नुयोगिता यामि्यथेः ।

लादिकं तदवच्िद्प्रतियोगिताकत्वमित्येः, यत्पत्तौति पदान्तरासम-

भिद्याहतघटत्वपिधिषटघट त्तिमत्यदसमभिव्याहतनणनपद षन्यसं सर्गाभावोप-

शितेघ॑टत्वावब्डिन्नप्रतियोगितासम्बन्धेनेव धटत्वविश्िषटप्रकारकान्वयनो ध-

Tae बुत्पत्तिस्तद्बलात्‌ सिडं॑श्ाब्दबोधविषय द्धेः । तेग 128

१,०६.८ WRISTS

afen ware घटादेः सखम्बन्धोऽलुयोगिता तन्घम्बन्धतया भाषते, घटादिपारतम्ब्येण च घटल्वादेरपि च्रभावविगश्रेषश्तथा तख सम्बन्धः खावच्छिन्नप्रतिणोशगिताकवं, अ्रनुथोगितार्यां चटाद्यन्वय- wasfa तस्यां घटादिपारतग्ब्येए चटल्वादेरणग्वयो बोध्यः, सर्मबडेव विशिष्टवेगिष्ववोधे tem रोतिरतुसरणौया । एवश्च ata दिमन्लादेगेशतथा अनवच्छेद कत्वपक्चे कम्बोवादिमन्तावच्छिक- प्रतियोगितया श्रप्रसिद्धावपि म चतिः। अ्वच्छिन्नप्रतियोगिता- कलस्य कम्बभोवादिमच्स्य च॒ wen: प्रसिद्योव ताद्‌ सम्बन्धे we ॒विगरेषतासम्भवात्‌ । म चान्वयितावच्छदकावच्छिललविशे- वितप्रतियोगिताथाः सम्बन्ध प्रवेश्रपरेऽपि विगेव्य-विशेषणयोः qe: प्रसिद्धा विशरेव्-विग्रेषणभावेन सम्बन्धता निव्वैशत्टेवेति are एवं सति तादृग्रबदधेभवमलासम्भवात्‌, तथाहि तादृग्रञ्चामं ब विशिष्टसम्बन्धेनाभावांओे प्रतियोगिनो aa: विग्िष्टसम्बन्धाप्रसिद्या तत्‌खम्बन्धावच्छिन्ञाभावस्याप्रसिद्धः तत्‌ सम्बन्धा वच्छिखत दभाववतौ- त्यादेस्तत्‌ सम्बन्धघटितभ्रमलस्य दुर्निरूप्यलात्‌, तज्ज्ञानं प्रतियो- faata कम्बयोवा दि मत्वा ्वच्छिन्नलस्छ भमः तदवच्छिश्नलप्रसिद्धिख विषयिताषम्बन्धावख्छिन्नतदिश्िष्टाभावश्य चटलादि विशिष्टाभावा-

नोलोघटो aretenet म घटलत्वावच्छिन्नामावधोः त्र घटपदस्य नौोखपद्‌- समभिव्याहारात्‌ तदसमभिव्या्तव्वश्च तव्‌समभिच्याङ्तत्वेनाच्चातत्वं तेव गौलोचटो माक्होति cag मौलं इत्यश्चत्वा घटो नास्तोति यच श्राब्दबोधः तथापि नाजुपपत्तिः, अन्वयितावश्छेदकष्च वैन्नानिकं तेन atfeat afx- atetenat लोहित वद्ित्वस्याप्रसिद्धावपि न च्चति ax लोहितस्यानु-

factafanarerate: | Vore

खमनिथतस्य प्रतियोगितायां टृल्यनियामकतया विषयिताया- अभावप्रतियो गितावच्छेद कखम्बन्धता विरडेऽपि तेम सम्बन्धेन तदि- गिष्टवद्भदप्रतियो गितावच्छेदकताथामित्यपि 4, भमलद्य प्रकारता- afeqaa संसगतावच्छेदकौयविषयतायां विग्रेषशश्चानानपेषा्थां प्रकारल्वाषम्भवेन ATH अमल्वाखम्भवात्‌ |

यन्त तदरुपावच्छिशनप्रतियो गितावच्छंदकसम्बन्धताक-तदभाववति तद्रूपेण तल्घंसगंक-तत्‌प्रकारकञ्चानं ALATA FMT सम्बन्धेन aga: विशिष्टसम्बन्धाप्रसिद्धिख्वसखेऽपि व्यधिकरणतद्रुपावच्छिशप्रतियोगि- तावश्छेद कसम्बन्धताकाभावप्रसिद्या ताद्श्ाभावमादाय तद्रूपा- वच्छिन्नतत्सम्न्धेन भमव निव्याहात्‌ कम्बयोवादिमानाखौल्थादि- MT कम्बृमोवादिमन्ता्यवच्छिननप्रतियो गितानिरूपितवादिविग्रेषि- तालुयो गितासम्बन्धेन प्रतियोगिन एव भमः, वयधिकरणधर््मा- afar: प्रतियोगितावच्छेदकविश्िष्टप्रतिथोगिश्ानस्याभाव- Wear तादृश्रकारणवाधेन तादृश्ाभावप्रतोत्यसम्भव इति मण्िकारेण शण्डितः । व्यधिकरण्धग्मावच्छिन्नप्रतियोगितावच्डेद- करम्बन्धताकाभावखणष्डनन्तु aia; न सम्भवति fafagen- न्धावच्छिन्नाभावनुद्धौ विशिष्टसम्नन्धश्चानस्याडेतुलादिति तदपि ग॒ सत्‌, तादूश्रभावस्याननुभवात्‌ |

मोभितावश्छेटकलया भातवश्ितवस्येवा वच्छिन्नते तादृष्रावच्छिब्नत्वस्य ufa- मो गिताकत्वे तस्य चामावे सम्बन्धः संसमेविधया भनेऽप्येवादृष्यः परस्परोप- Seat अनुमवबलात्‌ सम्बन्धविधयेव विषयः । इयांस्तु faite यत तादृ्र- परस्परोपसलेष रव सम्बन्धतास्यविषयता पर्याप्ता तच तादृश्रावच्छत्रता-

१०९० भब्दास्धतु रवसे

we ावच्छिखप्रतियोगिता कत्वसम्बन्धेम प्रतियो जिविभेवश्् प्रतिथी गिविशैाभारवांशै प्रकारतोषगमे पोतवघटवति गौखघैरो- गौन्तौति बद्धेररुषपन्तिः खावच्छिन्ञप्रतियो गिताकलस्य erat प्रतिययौ गितावश्छदकता कलदश्पतया नोखचरतावच्छिश्नाभावे घट- तवादे विशेषएष्य ताङ्‌ शसम्बम्धविरष्ात्‌ | न fe तादृजामार्व्रति- थो गितावच्छेदकता wart wate, मौखत्वादेरपि तदवच्छद- वत्वात्‌ घटादिसामान्याभावस्य च तादुन्नसम्बन्धेन जलटलादिमम्ब- far: पोतघटादिमत्यसम्भवात्‌ । चरतो नौखसहितधटलादिरूप- प्रतियोगि विशेषणधीपय्थाप्तप्रतियो गितावच्छेद कलताकले प्रतियोभि- way va rate इति चेत्‌, न, नोखघटो नास्तौग्थादौ नौला दिसदितखपर्य्याप्तप्रतियो गितावच्छेदकताकलसख्य जटलारि- सम्बन्ध॑तो पगमेम सामश्चस्यात्‌ । न च Grease सम्बन्धिनो चट- ae: सम्बन्धाघटकलेन नोशलादिषहितत्ेम चटत्ादेषैटलादि- म्बन्धघटकलासम्भवात्‌ नो लारिसहितख्छपरय्यापतप्रतियोगितावच्छेद्‌ - ara धटला दिसम्बन्धतेति वाच्यम्‌ | WaT we सम्बस्विगो- ऽपि शम्बन्धघटकत्वो पगमादिति वदन्ति । तदसत्‌, कम्बयोवारि- माजाखौव्यादौ कम्बयौवादिमस्वादौ प्रतिथोगितावष्छेदकलप- ्यातिभानव्यावश्यकतया खपर््बाप्तप्रतियो गितावश्डैटकताकलमेषा-

दौनां प्रकारता | यज च तादृक्रैविशिट ख वैश्लानिके reals a ar wate तच न तादृशसम्बन्धघटकस्य सा किन्तु सम्बन्धोगवतादृद्नविजिर- प्रसियोगिभ wife | waza लोहितः टिक दइ थादो लौहित्थसमवानि- प्रतिंयोगिकसंयोगस्य was संसग गरे लौडिशमवाविनोऽपि प्रति-

farctaferencrerate: | १०४१

भावे mean’) इल्युपेयम्‌ । तदयं खमिनधर्लानगर्वच्छिकपरति- चौगिताकलं, तंज च खपदा्ेस्य कम्बु योवा दिमत्वादेरनिवेशो 4 सश्भवति भिन्ललस्व केवलाग्वयिलात्‌ भिनधर््मागवख्डिलल्वशा- प्रशिङ्धः। तज्िवेे a? सम्बन्धाप्रसिद्धिदुंवरेवेति ।

aga: कम्बसौवा दि मामार्तौत्थादिवुद्धौ कम्बयौवा दिमत्वाश्च- वच्छिश्चप्रतियोगितानिरूपितलविभेषिताशुयो गिताचाः प्रति्थोनि- सम्बन्धतथा भागमतेऽपि गामुपपत्तिः, aera axqaw- यत्मतियो गिकल-यड्ू््मावख्छिलानुयोगिकलानां बयाणमभावंस- दूपविशरषिततस्सम्बन्धेन तत्कारकं agfefarea जानं तदरूषा- वच्छिशतत्सम्बन्धेम तस्य agfefe aa इति aaah ag JE कंबुगोवादिमल्वाधवच्छिश्ञनिरूपितलविगरेषितानुथो गिता- सम्बन्धेन प्रतियोगिभ्रमलयोपपादमसम्भवात्‌ । aguiafwafaste- aay विषयलादौ प्रसिद्धं, सम्बन्धधभ्भिकोभयाभावचरितश्च sae TMs, अन्यथा इत्यनियामकसम्बन्धस्याभावप्रतियोगितानवच्छे- दकलमते aaa तस्याभाववति तेन सम्बन्धेन तत्रकारकलं waafafa निव्वेलनासम्भवात्‌, तथा fret ठश्थनियामकसंम्ब-

_

(९) कम्बग्रौवादिमश्वादेः सम्बन्ध EMT | (२) कंम्बरो वादि मत्वादिनिवेगरे are ।

Threw संसगवया मानेऽपि न लौङित्समवायिनः प्रकारतेति ध्येयं | घटलत्वमवच्छब्रत्वं प्रतिमोगित्वश्चेति विसकलितमेव सम्बन्धः ग तु तेषां षर- स्परोपरेषोऽपोति केचित्‌ । awe, तव्‌ frat अदि घटत्वस्य संसमे- सदा प्रतियो गितायामपि qemu सम्बन्धभाने अनुमवविसोधः |

१०२२ WRC Twas

न्धावख्डिलाभावाप्रसिद्या तस्सम्बन्धावगाडिथमास्प्डात्‌, तेन सम्ब्‌- am तदद्धेदनिवेश्रे च॒ व्यथिकरणसम्बन्धेम wasn । एवश्च सखमवाचिसंधो गसम्बन्धेन स्फ टिक विगेव्यक-लौ हित्यप्रकारकप्रमाचा- मतिव्याश्षिवारणप्रकारोऽसम्लतनुत्प्तिविचारे श्रतुषन्धेयः । कन्व गौवादिमानास्तोद्यादिवाक्धस्य Was च तदन्यथामुपपत्ा Fe uae प्रतियो गितावश्छेटकलमावश्चकं, अन्यया नोखोचटो नासौ- व्यादिवाक्धस्याप्रमाख्छं सात्‌ । तजामेदसम्नन्धेन नोखङूपाटिमतो- अन्वयितावच्छटकत्वात्‌ तेन सम्बन्धेन ae प्रतिथोगितावच्छट्‌कलख्व गौ रवेशासम्भवात्‌ समवायादिना तज नोखङूपादेरवच्छेदकतवे खाच- वात्‌ । a चान्वयितावच्छेदक विशिष्टव्यापकतावच्छेटकावच्छिखलप्रति- योतियोगिताकलमेव सम्बन्धो ary: कम्बुगोवादिमत्वादेरभाक प्रतिथोगितानवण्छेदकत्वेऽपि तदि्िष्टव्यापकतावच्छेदकचटल्वाव- ख्डिन्प्रतियोगिताकल्वप्रसिद्या मोक्रवाक्धप्रामाश्यालुपपन्तिरिति वा- च्यम्‌ । Tew प्रतियोगितागवच्छेदकले कम्बयोवादिमच्लादिष- रितत्तदिशिष्टवजिष्टाभावप्रतियो गितावच्छेदकलत्वलस्य yeaa तदव- च्छिजाभावद्ूपव्धापकतावच्छेदकलाप्रसिद्या वयापकतावष्छेद कथ्ररोरे प्रतिथोगितानां विशिष्योपादेयतया तन्तत्मतियोगितावच्छेटक्व- त्वावच्छिन्नाभावङ्कटस्य च Bara aw श्राब्टबोधविषवलासम्-

अथ ww सम्बन्धस्तद वच्छिमरतवेऽपि धटस्य संसगंमने ख खव विरोधः, चटत्व।वच्छिननप्रतियोगिता awaits कथित्‌ । वदपि ब, लोदितवद्धिर्गास्तौ यादौ तदसम्भवात्‌ wet नास्तौत्वादावपि घटत्वादेर- वच्छेदकत्वमागस्यापि श्याजुभविकत्वेन तदभ्युपगमे अनुमवविरोधाव्‌ |

शिरोम ि्तमणवादः | १०२

वात्‌ | प्रत्यलात्मकविशिष्टबद्धौ संसगौ पसितेरनपेकिततऽपि भाष्द- agi संसगतात्पथ्यश्चागस्य हेतुतया रुंसगेपसिल्धपेचणात्‌। तथाहि चटमानयेत्यादौ इदं ae कमेत विशेव्यकाधेयत्वसंघगेक-चट- प्रकारकबोधपर इत्याकारकस्येव संसगेतात्पय्ये्नानस्छ हेतुता वाच्या, तज चाघेयत्वं प्रकार एव न तु संसर्गः । ग च तजचाप्यासेयत्वं संखग- तयैव विषयः तथाचेतदाक्थं धटवत्कश्मलप्रतोतिपरमित्याकारक- च्ानमेव हेतुरिति वाच्यम्‌ । तादृश्वाक्धायेश्याप्व्येतया शाब्द बोधात्‌ ya तज्त्ानस्याप्यसम्भवात्‌ कथस्धित्‌ सम्भवे शब्दश्वानु- वादकतापन्तः |

यदि चेदं वाक्धं घटवतुप्रतौतिपरमित्याकारकमेव संसगे- तात्पर्यज्ञानं हेतुः प्रतौत्यंशरे संसगेविधया भाषमानचटसम्बन्धख सख -निष्टाधेयत्वसम्बन्धावच्छिन्लप्रकारतानिरूपितकम्मेलनिष्ठविशेव्यता- HARA श्राधेयतस्याप्रकारतया न तज॒ज्नानापेा न वा शब्द स्यालुवाद्कतेति मन्यते तथापि तद्धर्मावच्छिननप्रकारक्वुद्धौ ag MIT खरूपसम्बन्धरूपप्रतियोगितावच्छेदकलवृद्धेरेव लाघवेनानुभवे- म च विरोधित्वात्‌ कब्बुयोवादिमान्नास्तौतिवाक्यजवुद्धेः कम्बसौ- वादिम्नाद्यंशरे तादृश्रप्रतियो गितावच्छेदकल्वामवगाहिते तस्याः कम्बुयो वादिमक्नाचवच्छिश्नविगिष्टधौ विरोधित्ातुपपन्तेः |

च्च च घटो नास्ततल्यादौ घटः प्रतियोगितया weary खावच्छिन्न- प्रतियोगि ताकत्वेन सम्बन्धेनामावे प्रकासौभूय मासते, घटत्वश्च प्रतियोगि- वि्ेष्तापन्नमेवाभावे प्रकारः न तु खातन्त्रेण, धूमवान्‌ पर्व॑तो वद्दिमान्‌

इन्दे पव्व॑तविगेषणतापत्र धूम दरव axl तेगामावो धटौयः घट द त्ा- कारोनेति व्याः |

१०२१ Pr ESET aL

ऋन्वचितावच्छेटकता यज ङ्ूपानरावच्छिला तजर वदरूपविजजि- व च्छिकप्रतियो सिताकल्वमेब wea wit जटा दिक्पेकजात्यव- सख्िलान्चाववति पटल्ाडिरूपाप्ररजात्यादि विशिष्टवति जाक्मिाना- WA वाक्धसप्रमाणं तदे ये जातिलवादयुपलक्धिताभावा सत्नेपि तदि- जि्टाबच्छिन्ाभावसत्वात्‌ तदिशिष्टावष्डिलाभावश्च अ्रवच्छटकवि- गेकटकत इर्याम्तभविन प्जाप्तप्रतियो गितावच्छेटकताकः तदिगरेवषशा- वज्छिप्रतियो गिवावच्डेद कताको वाऽभावः येम सम्बन्धेन qeare- सिताबच्छदकता अज खले तज तत्‌ सम्नन्धावश्िनल्मेव प्रतिखो- गितावच्छेदकल्वं तज भासते तेन विषयितासम्बन्धेन अकलादव- च्छिच्मरतिथे गिताव्छेदकता काभावकव्ति घटादौ get गाख्छोति वाद्यच्ाप्रामाश्लोपपत्तिः | ward गुल दि विभिष्टवात्वकडुष्ण- दिपदान्तेनेवसन्नन्धेन तदवन्िलस्यान्भयबोधादिषविवारेष्डणाग्वचि- ` तावच्छेद्कतकनवच्छेदकल्वात्‌ । श्रय aan पटो नासौव्यारौ व्यधिकरणधमोावच्छिखप्रतियोगिताकोऽभावः sara इति शोन्द- उमतेऽन्वयितावच्छद कस्य प्रतियोगितावच्छदकतथा भागक्धिकमनो 4

न्ये तु घटत्वावच्छि्नपरति थोगिताकत्वं घटस्येव सम्बन्धः न तु घटत्वस्य इति atanfarag cers: |

ae अन्वय.-व्यतिरेको प्रमाणयति, "नौलघटवतौखादिगा, यद्क्त्ुतप ्तिरगाभयुपेयते तदा नौलघटवत्यपि पौतचघटसंसर्गां भावस्य नधैखघटे पौतधटयस्यान्धोन्ामावस्य सत्वात्‌ घटप्रतियोगिकल्वेग तद्धानमपि बथा क्रियत इत्यथः, सं सर्गा च्योन्धामावमेदेनो दाह रयप्रदणंनं, यविरेकसुक्काग्बह्व-

भिसोमण्णिज्ितबथूवादः | १०२५५

खम्भवति तच प्रतियोगितावच्छेदकतया भाषमानख् wae चितानवच्छेदकलात्‌ । ग च उतोयार्यो वेशश्च नच्च च प्रतियो- गिन्यन्वयोपगमात्‌ घटलारेरग्वयिता वच्छदकत्वं निराबाधमेव तस्व अतियो भि विगरेषणवेशिष्चपारतग्ब्येण प्रतियो गिन्यपि faiqeate- गमादिति वाश्थं। तथा सति प्रतियोगिनि बाधितध््मस्य तद्र प्रकारतया बोधनेन तदाक्धस्याप्रामाश्धापन्तः | एवं व्यधिकरणध- wa प्रतियोगिनि प्रकारतोपममेऽपि श्रन्वयितावच्छेदकता न व्यधिकरणशधकोमापर्याप्ता रपि तु समानाभिकरणधन्धेमन्तभाव्येव तथा च समानाधिकरणधगमेसख तज प्रतियोगितावच्छेदकानम्त्भा- वात्‌ । अ्रन्बयितावच्छेदकतापर्य्जाघ्यधिकरणपर््याश् प्रतियोगितावच्छे - दकताकल्वभानासम्भवः । म ॒चान्वयितावच्छेद केकदे शपर््यापतप्रतियो- गितावच्छेदकताकल्रमपि भासत इत्यपगमसम्भवः । तथा सति जटसामान्याभावतात्‌पर््णापि नौलघटो नास्तोति प्रयोगापन्तः again प्रतियोगितावच्छेदकत्वपर्य्यािभाने तद्ध श्पपर्य्याप्तान्वथिताव- च्छेद कताकबोधसामय्यपेाया अवश्ोपेयलात्‌। न च तावतेव कथं अरसामान्यामावतात्पर्खंण तथा प्रयोगापन्तिवारणं weezar- दिपर्य्याप्तप्रकारतावष्ेदकताकबोधोत्पादकसामग्या घटोनास्तौति वाक्यघरिताया श्रधिकन्तित्यादिन्यायेम नोखोचटो नास्तोति प्रयो- weasfa सत्वादिति are । श्रगत्या पदार्थान्तरविग्रेषितखार्था- ग्वयपरलेनाररद्यमाण्पदणनन्यघरलावद्छिनोपस्धितेः . शद घटत्ाव- च्छिप्रकार कबोधदेतुलसु पगम्ध द शिंतथ्यलखे तादुग्रगोधसामग्च-

भावश्योपपादनौयलात्‌ । म च यर दतोयान्तेन चरलावच्छिनन- 129

१०२ WRU Te

प्रतियोगिताकलं प्रकारतया भ॒प्रत्याग्यते तजचेवाग्वचितावच्छेदओे प्रतियो गितावच्छेदकलस्य saan भाननियमः चटलेन पटो गास्तोत्याटौ चटलाद्चन्वितमवच््छिशप्रतियोगिताकलं ढतौयया अभावप्रकारतथा प्रत्याय्यत शइृत्यन्वयितावच्छेदकं घटलादिकं उपलजक्णतयेव wel wa: समानाधिकरणध्स्य व्यधिकरण- धर््ावच्छिश्नाभावप्रतियो गितानवच्छेद कत्वेऽपि a खतिरिति are । भ्रतियो गिन्य॒पलचणतया उक्रस्यलेऽन्वयितावच्छेदकभानोपममे चट- वति नौखघटल्वादिना पौोतचटाद्यभावमादाय aay चटो नास्तो तिव्यवहहारस्य खम्रहृत्ययेप्याक्षमतियो गितावच्छेदकतायार्‌- तौवायेत्सुपगम्य Aaya घटलपरव्यापतप्रतियो गितावच्छेदक- aaa नौशघटलावच्छिश्नाभावे तद्बाधेग॒वारण्डखम्भवेऽपि चटलावच्छिलद्रव्यलाद्युपलदितपटाभावमादाय घटवति घटने xa नास्तीति व्यवहारस्य दुर्व्बारल्ात्‌। म च ठतौथया खममिथा- इताभावान्वयितावच्छेद कव्यधिकरणएधर्ग्रावच्छिन्नप्रतियो गिताकलत्वमेव बोध्यत इति घटलस्य इग्यत्वाव्यधिकरणतया ग तथा प्रयोग टति वाच्यं! अवच्छद कस्य वास्तववेयधिकरश्छविवश्षफ चटलत्व-दग्वत्रयो्य यधिकरश्भ्रमद त्रयां waa xa नास्तोति वाक्याभौमगबोधारु- पपत्तेः । व्यधिकरण्ल्न ्ायमागल विवे तजश्चानद श्रायां घरटत्वावख्िन्ञप्रतियोशगिताकलेन पटाभावबोधकतया acer WAST: | म च aN घटत्वे द्ब्यतब्यधिकरणल्बोधक-

(१) घटवति घटत्वेन व्यं नास्तोति वाक्यसये््थः |

शिसेमिद्लतनमवादः | १०२७

तया म प्रामाश्धपरसङ्गं इति वाच्यं । तदुभयवेधधिकरण्पे wriae धाक्यायंवस्य चाभावेन तदाक्यतो बोधासम्भवात्‌ | व्ठतोन्यनटत्तिघटलाद्यवच्छिननदरव्यादिसामान्याभाववति घटा- दिश्ल्यदेओे तथा ष्यवहारात्‌ वैयधिकरष्यमयक्रतरं । न च aaa य घटलाद्यवच्छिज्ञप्रतिथोगिताकनमभावे बोध्यते लचाग्वयितावच्छेदकव्यापकप्रतियो गिताकत्वं सम्बन्धतथा भासत- wend तथाच घटवति चटल्वावच्छिन्नपटाभावमादाय न तया प्रयोगप्रसङ्गः ताद्शाभावप्रतियो गिताथा इवयलाग्यापकल्वादिति वाच्यं । एवमपि चटवति जटलावच्छिन्प्रतियोगिताक-चटाचरो- भयाभावमादाय घटलेन घटाघरौ aw इतिवत्‌ een प्रमेयं mR बयवहारापनत्तदरगवारलात्‌ । तादृश्ाभावप्रतियो गितायाः खकखप्रमेयटन्तितलात्‌ । अरज वदन्ति व्यभिकरेएधर्मावच्छिसलाभावस् ग्यधिकरणध्मवत्‌ प्रतियोगि विग्रेषणतथा भासमानः समानाधिक- रणशधद्याऽपि प्रतिथोगितावच्छेदकः, श्रत एव घटलेन चट-पटोभयं मास्तौत्यादिप्रतोतिविषयाभावस्य प्रतियोगिताया श्रव्यासश्यटृत्ति- त्वेऽपि व्यधिकरणएधर््मावच्छिन्नप्रतिथोगिताकलनिष्वी इः चटलत्वादे- स्लत्प्रतियोगिताखमानाधिकरणत्वेऽपि प्रतियो गितावच्छेटकतापर््या- gfuacwa घटलादिसदडितघट-पटोभयत्वारेः प्रतियो गिलाधिक- रणघट-परयोरपरस्याप्तिरिति। यद्यपि पटादि जिष्ठप्रतियोगिताया- व्यलिकरणएघटलत्वावच्छिश्नलनेव व्यधिकरणध्मावच्छिशप्रतियोगिता- कलमिग्वाइस्तथापि तदभावस्य केवलाग्वयिलानुपपन्तिः प्रतियो- मितावच्छेद कतापर्य्या्यधिकररधण्मेविशरिष्टप्रतियो गिजिरूपिताधि-

२,०२८ WRI

करणतया सममभावच्य विरोधात्‌ चटवति श्तलादौ ताद्श्ाभा- वासच्वप्रसक्तात्‌ | NAMA च व्धाखच्यटृन्तितदभावप्रतिबोनिताव- च्छेदकतापय्धां्यधिकरणघटत-पटलयोरधिकरण्टाप्रसिद्या area भावविरोध्यधिकरणताया sanfeen ae केवखान्वयित्वनिग्वाहः | न चेतदसुरोधेन afgafafreifuacenafa wet महाग- सौोयवद्धिलावच्छिन्लाभावसत्वानुरोधेन च प्रतियोगितावच्छेटक- तापय्या्यधिकरणधग्ये विशिष्टनिरू पिताधिकरतयेव wesw विरोधः तदा चट-पटौ नस्त दतिप्रतौ तिविषयषट-पटोभवता- वच्डिल्ाभावस्यापि केवखान्वयिलप्रसक्गः, तथाहि ताद्ग्ाभावस प्रतियो गितावच्छेदकत्वपण् भिन्नौ भयलमाजे केवखघटलादौौ वा चत्‌- किञ्चिद्भयवति केवशघटादिमति च ताङ्श्राभावासत्वप्रशक्भत्‌ | मापि. चट-पटद्न्िल विशिष्टडिले, तादृश्विशिष्टानुपख्ितौ तषा प्रतौत्यनुदथप्रसङ्गात्‌, श्रपि तु छभयले तद्धम्वितावच्छेदकतापने चरत्वे पटले चेति ae) सखप्रतियोगितावच्छेदकताप्यात्ि्वा- EN ताङ्‌ शपय्या प्तमिशूपकतावच्छदटकताकाधिकवणतया TTS विरोधात्‌ घरट-पटावभेतिप्रतो तिसाखिकदित्-तङ्धभ्ितावच्छदटकता- पन्नघरलवादिसमुदायपय्याप्तनिरूपकतावष्छेदकता काभिकरण्ठतावति अच चट-पटौ नस्त इतिप्रतौतिसिद्धतादुश्रससुदाषपय्यापषप्रतिथो- गितावच्छेद कताकाभावास््वात्‌ वादृश्राभावस्य केवखान्वयिलप्रशङ्ग- विरात्‌ | ‘ केचित्त तदभावप्रतियो गिलमगत्था व्यासण्यटन्ति खौ क्रिवते

|

!

तथा च यद्ूर्ावच्छिने प्रतियोगिताथाः पर््यात्निः प्रतिोनिताक

श्रिसोमणि्टिवनभ्‌वादः | Lore

च्डेदक विशिष्टस्य azafenea चाभावविरोधितया न शमाना- धिकरणधश्मेस्य प्रतियो गितावच्छेदकत्वं विना तादुश्ाभावस्य केव- arafaarqqafaftars: |

qzaq पटो ater यद्धम्भावच्छिन्ञप्रतियोगिताकलं ठतोयाग्तेनाभावां शे प्र्याग्यते ay धष्ीऽभावनिरूपितप्रतियोगि- निषटप्रकारतावच्छेदकतया भाषते तदुभयपय्यापषप्रतिथो गितावच्छद- कताकल्वमभावे प्रतियो गिनः सम्नन्धतया भासत दल्युपेयते, श्रभारवांग् धर्मान्तरावच्छिल्प्रतियोगिताकलबोधकटतोयान्ताघममिग्याहार- ` श्वे च यादुशध्मीऽन्वयितावच्छेदकस्तत्‌ पर््याप्तप्रतियो गितावच्छेद- कताकलमेव सम्बन्धे दति न का्यलुपपन्तिः। Gear Fay भासतौ- त्या दिमुद्धौ दग्यतलादावपि प्रतियोगितावच्छेदकलभानात्‌ aaa परो गास्तोत्यादिभौ विषवाभावस्य च प्रतियोगितया दव्यलाद्यनव- ख्डिनत्मात्‌ । श्रत एव घरटलविशिष्टपटवानिति sass aaa पटो भासति चटलत्ववान्पटो मासि इति वाक्यजनुद्धावेकमेव प्रति- बन्धकत्वं उभय घटलत्-पटलयोः प्रतियो गिता वच्छेदकलत्वपय्यीतनः खख्गंतया भानगानदुभयावच्छिनप्रकारताचरितस्य तदुभयपय्यान्नप्र- तियोगितावच्छेदकलताकलदखगेावगाडिबुद्धिलरूपप्रतिबन्धकतावच्छे- दकस्योभयसाधारणएलादिति VF । श्रय घटो नासौल्यादिवाक्याद्‌- चटलादिरूपसामान्यधग्मावख्छिन्नप्रतियो गिताकत्शुन्ययोध्वैष-प्राग- , भावथोरन्वयितावच्छेदकावच्छिश्लप्रतियो गिताकत्वरिरदशाप्रत्ययात्‌ ध्वख-प्रागभावसाधार एनज्‌पद A SATA चेत्‌, म, ष्वंष-प्राग- भावयोरव्यन्ताभावविरोधितामते श्रनरा We TH रूपं नासौति

Loko WTA as

नौलघरवति न घटः ATI! A घटः इत्धाद्यव्यव-

व्यवहारातुरोधेन ध्वंस-प्रागभावयोरपि समयविशेषावच्छदेन सामा- न्यावख्छिश्प्रतियोगिताकलोपगमस्वावश्यकतया तयोरपि नना प्रतिपादनात्‌ । त्पत्ति विरोधेन तयोस्तेनाप्रतिपादनेऽपि षदात- मतल घरिताल्यन्ताभावलापच्या ष्वषादिसाघारण्णभावत्स्व शाघ- वेनाषदातमभावरूपाभावाभावसाधारश्चातुरोधेन च प्रठत्तिनिमिन्न- तया नजञूपदवाच्यलागपायात्‌ | न चात्यन्ताभावलमखष्डधर््याग्तर अरतुयोगिताविशेषषूपं वा न सदातनल्घटितभिति न गौरवमिति वाच्यं | तादुग्रधर्मान्तरे मामाभावात्‌। तद्यक्रिनास्तौ तिवाक्छात्‌ ag ङ्गिलावच्छिन्लप्रतियो गिता कयोष्वेस-प्रागभावयोबौ धनात्‌ we प्रागभावसाधारणश्क्ररावश्यकलवाश्च) म च ष्वंष-प्रागभावयोरत्यन्ता- भावविरोधष्याप्रामाणिकतया तद्यश्िवावच्छिन्लध्यंसाधिकरण्छ ताद्‌- श्रात्यन्ताभावसखत्वात्‌ स एवोक्रवाक्यात्‌ प्रतौ यतद्ति वाच्यं । ष्ंसा- द्यधिकरणे तादुशात्यन्ताभावस्याप्रामाणिकलात्‌ श्रन्वयितावच्छेद- कावच्छिन्लला विग्रेषितायाः प्रतिथोगितायाः नजूपदा्ंसंसर्गाभावे प्रतियो गिसन्नन्धतोपगमे बाधकं दग्रंयति, नोखघटवतौति, न घट इत्याच्यव्यवहारादित्यनेन aqua । तादृश्याः प्रतियोगितायाः aad भेदे प्रतियो गिसम्बन्धलरे बाधकमाह, नोखघट इति, “श्र्यवहारादिति व्यवदारख्य प्रमाणत्ाभावादित्यथेः । wenfa- are, द॒ गोते्यादिना, गोलघटवत्धपि कंचित्‌ पौवघट सत्वात्‌ खव-

च्छेद कावच्छदेगाग्धथनोध दति तदारणाय दहेति । ददमथावधघेवं a पोतो we caret पौवदुखवतो खअमेदसम्बन्धेगानुबो गिवावश्डेदकं uw

शिशोमणिक्लतनभवादः | १०९२९.

गयो गितायाः सम्बन्धतवेऽवाधितविश्ेषान्तराभावबोधकतया तद्वा- क्यानां प्रामा्ठस्य दुर्व्वारतया व्यत्यन्नेरपि तथा प्रयच्यत इति भावः | agafafrenfaetinfanted धिष शतद्रु पविगिष्ट- परतिोगिविेषितसुंखगांमावस्छ तद्रूपविथिष्टे प्रतियोगिनि we तद्रूपावच्छिन्नप्रतियो गि विगरेषितभेदस् च बोधने नजोऽसामध्यीपग- aa दभितप्रयोगवारणसम्भवेऽपि वस्ठगत्या नौखघटादिमति नौ- खधघटादौ च श्र म घटः Wa ग घट शृव्यादिप्रयोगख् प्रामा- ष्पप्रसङ्गो दुर्वार इति are म च वस्तुगत्या ्रन्यितावच्छेदका- वच्छिश्ञा या प्रतियोगिता wer खम्बन्धतानियमेक्तातिप्रसङ्गः श्क्यवारण इति किमन्बयितावच्छेदकावदख्छिनल्ललभानगोपगमेनेति area । शोडितवड्किरनास्तोत्थादौ शलोहितवङ्करभसिद्या wefear- वच्छेदटकावच्छिन्नतेन वास्तवेन प्रतिय गिता्यावन्तेनाघम्भवात्‌ अन्वयितावच्छेदका वच््छिन्नवाभाने विपरोतश्चागमिवन्तैकल्वायोगस् दरभभितलाश्च । सामान्यतो -षटमनुपादाय गौणेन तदुपादानश्च ` तदधिकरणे ay स विगशेषान्तरात्यन्ताभावान्योन्याभावयोर्बाधितत्- प्रकाशनाय |

केचित्त श्रभावाधिकरणतायामग्यितावच्छेदकावच्छिन्नतवभान- सुपगम्यापि घटवति ग we: घटो a चट इति प्रयोगः शक्धवा- रणः पौोतचटादिरूपविग्रेषात्यन्तान्योन्याभावाधिकरणतायाः xfa- च्छन्धयितावच्डेदकं नामार्थयोरमेदस्येव संसगेत्वात्‌, तच समवायेन पौत-

ग्ुणानुयोगितावष्डेदकं घटत्वमपेच्य शख्तरमवो areca, पौतगणानु- योगितावच्छेदकश्च घटत्वे मान्वयितावच्छेदकं तथाच तत्पदेनाबोधनाव्‌

१०३२ WTA TSS

यो गिसम्बन्धतादाम्यवत्‌ साधार णशघट वत्व-घटलत्वाभ्वामनमवच्छेदात्‌ Wt. नोखपदटोपादागमित्याङ्कः । |

तज साधु, घटप्रतियोगिकस घटाकाशोभयतवावच्डिन्नात्वना- भावस्य चट-पटोभयतावच्छिनल्नमेदस्य चाधिकरणतायाममतिप्रसक्ष- चटवत्द-घटलाभ्यामवच्छेदसम्भवेन तादूग्राभावमादाय तथा प्रबो- गस्य saa । ्रत्येकाभावातिरिक्रग्यासव्यटत्तिधग््रावच्छिन- प्रतियोगिताकाभावानभ्डपगमेऽपि चटप्रतियोगिकाभावत्वेनानुमता- भावाधिकरणतानां घटवस्वादिना wees बाधकाभावात्‌ अन्यथा warrant प्रत्येकनिशूपिताधिकरणतानां धुमलावष्छ- देन स्वासम्भवेन धूमवति व्यभावोनास्तोति ACCA: | प्रतियो गिबोधकपदटोपश्ा्यतावच्छेद कावच्छि्ञप्रतियोगिताभानवि- अमे साधकमाईइ,“दइ नो खघटवतोति। च्यवहाराञ्चेति, चटपदाथेता- वच्छेदकशद्धषटलावच्छिलाभावासलेपि पौतपदसमभिन्धाहारखण्व- पोतघटलत्वरूपान्बयितावष्छेदकावख्छिलाभावमाद्राय trays प्रमाणलाशत्यथंः । म ae मादिपदअन्यश्राब्दश्चाने प्रतिबोनि- तारूपसंसगें प्रतिथोगिताखंसगावदख्डिननप्रकारतावच्छदकतापग्बो- धिकरणपर्य्याप्तावच्छदकताकत्वभाननियमः श्रपि तु प्रतिषोजिता- सम्बन्धेन प्रतियोगिप्रकारकश्चानमाच्र एव उक्रूपागव च्छि खप्रति- यो गित्वसांखमिंक विषयताया श्रप्रामाणिकलादित्यवधयं |

शतो गुडधम्भस्यावच्छेदकतवकल्प रखवेतादृद्रः श्राग्दबोधो विद्धेषदर्धिंना- मिति। ननु भूतलं न घट caret भूतलादौ घटादिसंसर्गांमावधौः wa म च संसर्गाभावगोधे खनुयोगिनि सनम्धपेचिता tt ग water

शिसोमशिङ्घतनस्‌वादः | १०३३

हारात्‌, इह नौलधटवति न पौतोधटः पीतोधटो न नौलः इत्यादिव्यवहाराच्च प्रतियोग्यभावान्वयौ च तुल्य-

न चेवं सकलसाध्याभाववन्निषटेत्यादिलच्णे साध्यविगरेषाभाव- मादायायाकरेव्वीरणणय साकल्यस्य साध्यविगेषणतया वणंनविरोध- दति वाच्यं । तच साध्यस्याभावः साध्याभाव दति षष्ठोतत्‌पुरुष- जन्याभावबोधे षष्ठयथंप्रतियोगितायाः प्रकारतात्‌ न तु satiate | ननु नजयेभावस्य प्रतियोगिनेवाधिकरणेनापि संसगः संसगंतयापि भाषते नामाथेयोभंदान्वयबोधः were सम्भवतोति writ जिपातातिरिक्रत्वस्य नामविशरेषणएत्वात्‌ ay निपातत्वात्‌ । श्रन्यया प्रतियोगिताबोधकपदाभावात्‌ चरोनास्तोत्यादौ नञर्थाभावे चट- प्रतियो गिकलभानातुपयत्तः। न पचति चेच दत्यादावभावाघार- ताबोधकानुयोगिवाचकपदोत्तर विभहछभावेन पाकरत्यभाववां ख॒च- दत्यादि बोधस्य नायं az इत्यादाविदमाद्य्थं घटभेदाद्यधिकरण- ताया बोधस्यानुपपत्तेख । न च भिन्न एव asses: । नतु खा- aU भेद स्तस्यामुयो गिन्यभेदान्यो न तु Azra: | | श्रतएव चवायमचटो न घट टति समास-व्यासयोर विलचणएवोधजनकलानु-

fasuw wert: संसर्गाभावबोधो न स्यात्‌ खत ary, 'प्रतियोगौति, “तुल्येति, samara: प्रतियोग्यन्वयेन तुल्ययो गत्तेमः तेनानुयोगिनि ofa- यो ग्धन्वयस्य यच सम्बन्धत्वं तच तदभावान्वयस्यापि तथात्व यच च परति- योग्यन्वयस्य प्रकारत्वं तच्च ॒तदमावान्वयस्यापि प्रकारत्वं तथाच तत्तत्पदोप- wae प्रतियो गनोऽनुयोग्यन्वयनोघे यदपेच्ितं तच तदभावान्वयबोधेऽपि

तदपि्ितमिखर्थः पय्थेवस्यति, खतदेव फलमुखेन दशयति, "तेनेत्यादिना | 130

१०२९ WTA TSS

भवोऽपि, एवश्च पय्धेदासस्यले भेदवतोगरुतया न सुस्खनजयेता श्रपि तु लच्याथेतेवेति प्रतिषेध एव नञोमुख्याथं इति शखपाष्थादि- aaafafa ares तथा सति संसर्गाभावोऽन्योन्याभावसखेति विश्ेषणद्यो नजथेताकथनानुपपन्तेः । एवं तादाव्येन विशिष्टबुद्धौ विशेषणता विशेषेण भेदप्रकारकधौरेव दिरोधिनौ न acer भेदवत्‌ प्रकारकधौरपि गौरषात्‌, तथाच सति) नायं घट इत्या- दावधिकरणे भेदस्य भेदान्वयानुपगमे ताद्‌ शवाक्यजबुद्धेरयं घट- दूत्या दि वाक्यजबोधं प्रत्यानुभविकौ विरोधिता waa तथाच wad न घट Talat तलादावाधारतासम्बन्धेन घटादिसंसरगां- भावबो घासम्भवात्‌ श्रन्योन्याभावबोधतात्प््येणेव संसर्गाभावबोघता- त्प्य॑णापि तथा प्रयोगः स्यात्‌ । एवं wae न घट इत्यादौ षट- संसर्गाभावाधिकर णएतावहटभेदाधिकरणता कुतो न प्रतोयते दत्यत- are, श्रतियोग्यभावान्वयो चेति, श्रधिकरण दत्थादिः, wea पदं संसगेभानपर, तथयाचाधिकरणे यादृश्रपदोपस्थाणस्य प्रतियो- गिनः प्रतियोगितावच्छेदकसम्बन्धभानं यादृश्राधिकरणएबोधकया- दृग्रपद षमभिव्याहारसापेचं तादृश्पदोपस्थाप्यप्रतियोग्यज्ितामाव- स्यापि राधाराधेयभावरूपसम्बन्धस्य भानं तादृशाधिकरणशनोधकता- दृ श्पदसापचश्चेव्ययेः। श्रतुयो गिनौ ति, यदृश्पदोपस्थाप्य इत्यादिः।

"णी

(९) भेदप्रकारकन्लानस्य प्रतिबन्धकत्वे च eater: | “यत्पदोपस्धापितस्येति, aura पदविग्रेषजन्यप्रतियोग्य॒पस्थिखन्त्माविब कारययकारणभावो बोध्यः अन्यधा ast न पाकटतिर्विवापि छतिसंसर्गा- मावधौः स्यादिति मावः। तिखाद्यर्धस्यापि कछयादेर्धालवर्यं जनकत्वेन vere

शिसोमशिक्तमथवादः | ६०३५

योगक्षेमौ | तेन यत्पदोपस्थापितस्य श्रनुयोगिन्याधारा- धेयभावसम्बन्धनाग्बयस्तव ततसंसर्गाभावस्यापि तथा

“आधाराधेयभावखम्बन्धेनान्वय दूति श्राधाराभेयभावनियामकम्रति- योगितावच्छद कम्बन्धस्य समवायादेः खम्नन्धमय्यादया भानं इत्धयेः, ^त्छंसगाभावस््ापि तथेति तत्पदो पस्वा्यप्रतियो गिविग्रेषित- तत्‌सम्बन्धावच्छिन्ञाभावस्याधारतासम्बन्धोऽपि( तादृश्पदोपय्थाण्ये९) अरनुयोगिनि सम्बन्धमर्य्यादया भासत tae । "विडद्य्थस्येति, मञोऽसत्व इत्यादिः, ्रादिपदात्‌सुपः परिग्रहः, “श्त्यादेरित्यादिगा तिङ्या्रयल्वा दि-सव्थेखत्वा दिपरिग्रडः, प्रथमान्त पटो पसा प्यत्वस् विग्रे्तानियामकलाभिधानं तिङर्याग्वयाभिपरायेण, Ye धनं पश्ठतोत्धादौ दितो याचन्तपदोपश्धाप्येमापि धनादिना वष्टयथंस्ञता- न्वयात्‌ सुवथं विेव्यतया was प्रथमान्तपदो पस्वाप्यवस्यानियाम- कलनात्‌ | BAY RATHI Mae wares fraaa गरेषषष्टयये विशेव्यत्वे च प्रातिपदिकोपश्थाष्यवं प्रत्ययान्योप-

(९) Get न पाकङ्लतिरित्यादितश्तादृश्रसम्बन्धसछ सम्बन्धमर्य्यादया माग-

वारणा तत्पदोपस्धराप्येति | (९) चेजे न पचति दन्ादितस्तादृश्रसम्बन्मागवारणाय सादृश्पदोप-

ख्याप्य इति |

प्रतियो गित्वनान्वयादाधाराघेयभावसम्बन्धेनेवेलयुपपन्नमित्यतः “खनुयोगिनो ति

व्यधिकरत्वेनाग्वयबो धविषय द्रव्ये, “ववृसंसर्गाभावस्यापि' तत्पदो पख्ा-

प्यप्रतियोगिनः संसर्गामावस्यापि, (वथाः खाधाराधेयमावसम्बन्धेनाग्वयः, a e e

मचति ay nes प्रतिबोग्यन्वस्य सम्बन्धत्वं दशयं यित्वा तदमावाग्वयस्य

९०३१ चअन्दास्षतुरोक्द्डे |

यथा प्ति चैषः न पचति Aq: Gea नेद्‌ वेषस्य इत्यादो तिडनद्यथेस्य छत्यादेः प्रथमान्तपदोपस्थापित शव तथेति तदभावस्यापि तच तथा । षथ्यादेथेचादिनिरू-

arma वा, र॒ङ-विप्र-तपखि-द्गतानां sfageafaanet प्रतौ- कारादिक्रियायामपि तदग्वयात्‌, छषपपद विभक्रयख य्यत्यदयोभे या विहितास्तन्तदथं विशेब्यते तत्तत्पदोपस्थाप्यतव९, यथा. चेचादन्य- इत्यादौ अन्यादिपदयोगे श्नु शिष्टानां पञ्चम्यादौनामर्थ॑स्य प्रतियो- गिलादे व्विशेग्लेऽन्यत्ना दि निष्टेऽन्यादिपदोपस्वाष्यलं, “तचेति श्रलुवो- गिनौत्यथेः, "तया" श्राधाराधेयभा वखम्बन्धेनान्वय इत्यथः, "तदभाव- स्यापि' तिडगयुपख्या पितहृ्धाद्यभावस्यापि, तच तथा” प्रयमादचन्त- पदोपस्प्ये अ्राधाराधेयभावसम्बन्धेनाग्बय Ta | पचति चेचे ग दत्यादितयेचादौ wrennae विगरेषशत्वेनानन्वयात्‌ Far न पाकलृनिरित्यादित इव चेजे न पचतौर्थादितेचटन्तिलप्रकारेख पाकत्यभावाबोधाचेति भावः! चेचस्य धममित्धादौ eee

(र) faaranfafa Yor aT: \

तद्भेयति, न पचति Sa इति । वथाकरणमते कररीरास्यातवाच्यतवात्‌ तस च मेद ख्व संसग इत्यतः सुव्विभक्तिमुदाहरति, 'वेधस्येदमित्ादिना, ‘facretatfeat aur: क्ञद्यादेरित्धादिना खत्वस्य संहः । “प्रयमान्तेति, तथाच विभक्षिणन्धक्ञत्पस्ितिजन्धरृतिखंसर्गाभावस्याधाराघेयमावेनाग्वय- बोधे नभूपदजन्यप्रथमाम्तपरदजन्धाधिकरणोपस्थितिः कारणमेव सैना we कारणमाव Ua बोडब्यः, रवसुत्तरथापि, ‘ay aqaifate Ft धने च, "तथा, आाधाराघेममावसम्बन्धेवाग्बबः, ‘acaaanty’ छधादिसंसर्मा-

शिरोमणिद्धतलबसवाद्‌ः | १०३७

पितं खत्वादिकमर्यो न तु तन्निष्ठं सख्वामित्वादिकं, तस्य धनाद्यटन्नित्वेन चेचौयेऽपि धने नेदं वैवस्येति प्रसङ्गात्‌

स्वामिता दिकं ae प्रहत्य ये्चादि विश्रषशतया भासते arfaar- दिप्रकारेष् चेचादेरेव धनादौ स्तवा दिसम्बन्धेनान्वयः, विभह्व्थे- विश्चेव्यतापस्प्रा तिपदिकायेख्य प्रातिपदिकार्थं साक्ादपि भेदाग्वय- बोधोपगमान्ञामाथेयोभंदाग्वये प्रकारोश्तविभक््यौ पस्यितेम्तन्त- त्वात्‌ ) श्रय वा षष्टयाद्यथंः खाभित्वादिकं प्रहत्य विशरेव्यतयेव भासते धमादेस्तद नाश्रयत्वेऽपि तन्निरूपकतया निङूपकतासम्बन्धेन ay तदन्वय इति प्रा्ौनमतं दूषयिय्यम्‌ खमतमा ह, “षषटयादे खेति, "आ दिपदाद्धितौया-दतौययोः परियः । “चेवादिनिरूपितमिति, 'खलादिकमित्यादिना कंश्मेल-शतिजन्यला दि परि ग्रहः, निरूपित- aaa सेजादिरूपग्ररत्यर्थानवयोत्ययैः, तज्जिष्टमिति श्रा्रयता- सम्बन्धेन विग्रेषणतया चेचाद्यन्वयि श्राधेयतासम्बन्ेन चेनादिरूप- विशेषणेनान्यि Fae: । “खामिल्लादिकमिव्यादिना कम्मेल-कटे- त्वपरियदहः । तस्येति चेच निष्टखा मिलादेखेत्ययैः | "धना्टल्तिले-

मावस्यापि, ननु ष्या ae: खामित्वं तस्य च धने निरूपकत्वसम्बन्धेगे वाग्वयो न॒त्वाघधाराधेयभावसम्बन्धेने्त ae, “षष्यादेरिति, qu षष्यथेत्वे gaa Bn: केन सम्बन्धेन caves इति aewafa, °चेवादिनिरू- fuafafa, aura निरूपितत्वसम्बन्धेन तथ प्रज्त्ययेस्यान्वय इति मावः, ‘afas’ चेधादिनिष्धं, waa खामिलस्य ada var समं वस्या- ग्वयगोधे नित्यमेव सम्बन्धः ren, ‘ae चेत्रादिनिटखामित्स्य, ‘anqefuaata, तथाच इत्तिताजिवामकेन सम्बन्धेन. खामित्वामावबोध-

१.०८ ग्रब्दाख्यतुरोयखष्डे

निरूपकत्वादेः सम्बन्धस्य प्रतियोगितानवण्छेदकत्वादि-

afa इत्यनियामकखत्व-निरूपकलवादिसम्बन्धेम धनादि खम्बन्धिलेऽपि ways: । धनादौ श्राञ्रयतासम्बन्पेम चेनादेस्तन्नि्ठ- स्लामित्वादे खाभावसत््वेनेति Te: । ‘say’ wand अवाधित- ताद्श्रचेनाद्यभावबोधकस्येत्यादिप्रयोगस्य WATT । मनु warfare: प्रशू्यथं विशेव्यतापचे सखामितादमिरूपकतासम्बन्धाव- च्छिलाभावस्य प्रशृत्यथे विग्रेषणतापचे afafirenecdene: खत्वा दि सम्बन्धावच्छिक्लाभावस्य मजा प्रत्यायगोपगमात्‌ aterfa NAAR: तादृशाभावस्य धनादौ बाधादिव्यत are, ‘fae- पकलादेरिति, ‘aifever खल्वादेः परिग्रहः । श्रतियोगितान- वच्छेदकल्वादिति टच्यनियामकतयत्थादिः, टश्यनियामकसम्बन्धाव- च्छिशसंसगोभावस्चाप्रामाणिकत्वात्‌ येन हि खम्बन्धेनायमिहेति प्रत्ययः तत्धसम्बन्धमाद्‌ायेव गायमिहेति प्रत्ययः निरूपकताखम्बम्पेन धने खामिलमित्यप्र्ययान्तेन सम्बन्धेन भाज खामिलमिति प्रतौते- रप्यभावः | श्रत एव NAAT खामिलख्याख्यतासम्बन्धावद्डिका- भावसत्वेमेतरे शठस्िवायौ Arena इतिवत्‌ शअरचे्ोयधने न चेजनिष्टस्ामितलमिति धने wae खा मिले च चेच निष्त्व- मेऽबाधित wife तथा प्रयोगः स्यादिति aa: | मजु खामित्वस्य syed तस्य निरूपकंत्वेन सम्बन्छेन धनेऽग्वयः तत्सम्बन्धा वच्छिन्नप्रविबोभिताकष रव लदभावो ना VATA चेचोयन्तु धनं तन्निरूपकमेवेति कथं सच्च नेदं चेचस्येत्यादेः vay: दइ चत are, ^मिरूपकषत्वादेरिति, निरू्यकत्वएदिसम्ब- न्ध्य प्रतियोगिवावष््ेदकत्वे किं बाधकमित्यत are, दिगिति, प्रमाबा-

faxtafagazerare: | १०३९

त्येषा दिक्‌ । यच चाधाराधेयभावो न संसगंमणादया लभ्यस्तचानुयोगिपदे सत्तम्यपेक्षा यथा भूतले घटो न

स्याव्यावन्तंकतया न व्यवद्ियते श्रपितु धने न खामित्मिल्येव, san निशूपकतासम्बन्धावच्छिलस्वामित्ाभावतात्पर्खण तथा व्वष्ार स्य(९ द्‌व्वौ रतापत्तेः। अरत एव कतिमल्वरूपकटेत्वसम्बन्धस्य दृत्यनियामकतया न पचतोत्यच तत्सम्बन्धावच्छिन्नक्रियाभावनोधा- सम्भवेन पवतौत्यादौ हतिमत्वसम्बन्धेन पाकादेः aerate मणिकारोनो पजगाम उपजगाम तु जानातोत्यादौ आ्रञ्यतासम्बन्धेन ज्ञानादेरिति भावः। टत्यनियामकसम्बन्धावच्छिश्नप्रतियोगिताका- Waa खलसम्बन्धावच्छिन्नचेचाभाव-खवाभावयोः समनियत- तया श्रमिन्नतेमाभावकल्यनाधिक्यविरद्ेऽपि श्रतिरिक्रप्रतियोगि- ताकल्पना धिक्याद्गौरवं बोध्यं । "यज चेति ययो रित्यर्थः । “संसगं- मर्यादया लभ्य इति भेदाग्वये निराकाङ्घतयेत्यादिः । arent च प्रातिपदिकार्थो, ‘aafa, तत्पदा तत्पदायंसंसर्गाभावनोधे अनुयो- गिवाचकपदेात्तरं सप्तम्यपेचेति तच्राभावसम्बन्धस्याधारतारूपस्य संसगेलासम्भवेन तदथेकविभक्तिं विना तद्भानासम्भवादिति ara: |

(९) अचेचोयधने न चेचनिरखामित्वमिति द्वष्कारस्येय्यः |

न्तरसिद्धमेवाथं wet बोधयति न तु शब्दबलादेव वस्तुसिदिः। ‘ae चाधारेति, यत्पदोपस्धाप्यस्य प्रतियो गिनोऽनुयो गनौव्यनु षज्यते, खच च नामपदजन्यघटोपस्धितिजन्ये नणपदजन्यघट संसर्गाभावबोधे अनुयोग्युष- AMRIT त्र सप्तमोसमभिव्यादतननपदजन्धा संसर्गाभावो पस्थितिः कारणं

ose शब्दाख्यतुखोयखण्डे

अजन च उतल-घटाभावद्योः साचाद्धेदावयबोधस्याप्रसिद्या तन्षा- मध्या श्रकल्पनात्‌ तलं न चट इत्यादिवाक्यान्न तादूश्रश्रान्दबो- धापल्तिः। यदि च घटाभावादिविश्िष्टश्तलादिपरतदादिषपद- चटितान्तदस्तोतिवाक्यात्‌ गतलाद्यंशे चराद्यभावप्रकारकनोधः परथिद्ध दत्युच्यते तदा तादृ श्रवो धोत्पन्तौ तादृश्रवाक्यश्चान-तहटक- तदादि पदजन्यतादृश्विशिष्टायौपथ्यिव्यादिघटितसामग्या एव प्रयो- नकलात्तदभावादेव Aye तदुत्प्तिप्रसङ्गः, तले न चट- दत्यादौ प्रसिद्धबोधश्च घटाभावे शतलादित्तिवप्रकारकस्तद्‌- त्पादप्रयो जिका सामयो च परस्रसमभिव्याइतप्रथमान्तघटादिषपद- नञ्‌पदअन्यघटादि-तदभावो पश्थितिभ्यामिव तत्तत्यदसमभिव्याइत- सप्तमोजन्याधेयत्वोपस्थिति-तत््रतिजन्यग्ड तलोपस्धित्यादिनापि घ- feat तलं न घट दृत्यादौ तदभावादेव न तदुत्‌पादप्रसङ्गः | एवं म पचति चेच इत्यादौ प्रसिद्धस्य चेचादिविंशेव्यकपाकरूत्याद्य- भावप्रकारकबोधम्य सामग्रौ प्रथमान्तजन्यालुयोग्येपि ति-विभक्ति- जन्यहृत्यादिरूपप्रतियोग्युपश्ितिधरिता तदभावात्‌ पाकङतिनं सेच दृत्यादौ म तत््रसङ्गः, ud पाकृतिनं चैवे दत्यादिखलप्रसि- इस्याभावांग्रे चेजादिटत्तिलप्रकारकबोधस्याणक्ररौत्या वारणमिति बोध्ये । ननु सप्रम्यन्तश्तलादिपदेन नजथाभावे आयता खम्बन्धेन

rae यावत्‌ सक्तम्यन्तपदसमभिवयादहारो Aye न जायते तावन्न घट- दत्यादिदो घटसंसर्गाभावधौनं भवद्येवेति । ठत्तितानियामक सम्बन्ध २. सकारेरीव सत्वे ्राभावप्रतीतिरस्ति रखतदधनसखामित्वं मैवे af चेच्रस्वत्वं च नास्तो्ेवानावप्रत्ययत्‌ म तु निरूपकेत्यादिसम्बन्धं प्रतियो गितावच्छदकौ-

शिरोमशिहतगणवाहः | १०७९.

घट इत्यव तात्ययैवशात्‌ कदाचिद्भूतलादौ घटाभावः welfagetel मूतलदत्तित्वाभावः प्रतीयते, अतरव

भता टिष्टत्तिलबोधने तादृश्पदेन नेदं चेचस्ेत्यादौ wre पदेन प्रथमान्ायं विग्रेषण-नभूर्थाभावेऽपि कदाचित्‌ प्रतियोगितया खार्यान्वथबो धजननवत्‌ प्रथमाग्ताय विशरेषणतापन्नाभवे सखार्यान्थ- बोधजननात्‌ चटाभावोग्रतले गतशटन्तिलाभाववान्‌ घट इति दिविध एव wae म घट इति वाक्यजन्यबोधः, एवश्च तादृश्वा- क्यात्‌ कदाचित्‌ प्रथमबोधः कदाचित्‌ दितोयबोधः इत्यत्र किं नियामकमिल्याकाङ्खा्यां तात्प्येभेदस्य नियामकलत्वमाह, “शरेति, ‘ay ame न चट शृत्धादिवाक्धसखले । मनु स्वे सप्तम्यन्तायै- स्याभावनिष्टतयेवाभ्वयोऽष्ठ न तु कदाखिदपि तत्‌प्रतियोगितया विनिगमकश्चाये व्यक्रोभविव्यतोत्यत sry, रत एवेति कदाचित्‌ खप्म्यन्तायैप्रतियो गिकाभावस्यापि नजा बोधनादवेत्ययेः। “Kast

ae इचिद्धावधघोरस्ति इति भावः । यडा भूतले न घट इद्र घटपदोपस्धा- प्यस्य घटस्य भभूपदणन्ये भूतलाधेयत्वप्रकारकसं सर्गामावबोघे भूतलोपस्धा- परकपदोत्तरसप्तमोपदसमभिख्ाचतनम्‌परनन्धसं सर्गा मावो पितिः कारव भूतलं न घट इत्यादौ पलामावान्तथा विद्ेषसामयरौ ग कख्यते सामान्- सखाममौ च विद्धेषसामम्रौं विना कुतो न काय्येनननोति खषा fea गहु सक्षम्यथेस्याभावो मणा बोध्यते तस्य चानुयोगिनि घटे arava: समबन्वरवेति पूर्वो दा रगमेषे्यत ae, अचेति, (कदाचिद्भूतलादा- fafa, वदागोमेव चरमोदाहरमिति मावः। चश्ररमबोधोपङम्भकमाद, ‘qawafa, "रक विग्रष्यकत्वेति, एयिबोडुत्तिगन्धोगनटङत्नित्वामाववांख् इवि 131

१०४२ शब्दास्यतुरो ब खये

पृथिव्यां गन्धो न अले इत्यादौ प्रतीतेरेकविशेष्य- HATTA: |

दत्धादि दिविधवाक्ये, “प्रतोतेरेकविश्रेखकलत्वानुभवः' गन्धाद्येकविश्रे- ग्यकप्रतौ तिजनकल्वानुभवः, "न जल दत्यतोगन्धाभावस्येव जखट्त्तिल- बोघोपगमे तत्मतौतावभावस्येव विरेव्यतया एयिव्यां गन्ध cary तदिग्रेयकबोधानुत्यस्या तयो रेक विशरेव्यकनोधजनकल्वानुभवो विर्ष्थेत दति भावः | मजञर्याभावनिष्टाधेयताबोधकलवं सप्तम्याः खण्डयतां मतसुपन्य- ष्यति, के चित्ति, fara विगरेषणस्याभाव दति गजोऽसत्वे यत्यदाचं धत्पद्‌ा् विग्रेषणतया भासते तच AS तत्पदार्थाभावोविगरेषष्ठतया WIAA इत्ययः, तथा च तले घट इत्यतो घटे तखटत्तितख विग्रेषणएतया बोधमात्‌ wat a घट इत्यतोऽपि घटे wah aria एव विगरेषणतया प्रतोयते न तु wena wade, एकाकार वाक्यस्य दि विधवो धञ्जनकलो पगमे गजपदे सप्तम्यन्त्तखा- दिसमभिव्यादार ज्ञानस्य दिविधकारणत्कन्यनापन्तेः | उभयसाधा- रएणतत्काय्येतावच्छेदकस्य ^^ कथश्चित्‌ सम्भवेऽपि argwaraufaa- (र) नक = # ## उमयचैव गन्धो विशेष्यः शआद्यकल्पानुसारे तु एथिदौ ङत्तिगेन्धो जले मन्धा- माव इति बोधे भिन्नविर्येष्य कत्वं स्यादिति भावः | सप्तम्य्स्टेवाभावो मासते दति नियमवादिनां मते are, “केचित्विति,

मथोऽसमभिव्याहारे fetes यदि्ेषण्तया भासते नभृसमभिव्याशारे तदिग्रेषण्स्य वदिरेव्येऽमावो मला बोध्यते vara was घट रत्यादौ घट-

गिसोमणिक्तन्‌वादः | १०४३

केचित्त सव्व विशेष्ये विशेषणस्याभावो नभा TAA | HAA भूतले धटो नासि घटौ नस्तः घटा न सन्ति इत्यादो धटोऽस्तौत्यादाविव वचनैक्य-

दिविधवाक्ायेतात्पस्येन्नानख एयक्‌कारणएतया तत्कारणएताधिकख दुब्वोरलादिति भावः। एतन्मते य्वन्तरमाह, “wa एवेति, “चटो- ऽस्तौत्यादाविवेत्यादिना घटौ सः धटाः सन्ति इत्यादिपरिय्ः, 'वचभेक्यनियम इति विशेग्य-विग्ेषफपदयोः समानवचमलनियमेन सु्तिनेव्वैवनसाम्यनियम इत्यर्थः, तले चटोनास्तोत्यारौ wae तला सितल्वविगेव्यतले तदेक्येन() घटौ न स्त caret दिवचनातुप- पत्तेरिति भावः। म चेतक्मतेऽपि घटोनास्ि घटौ न स्त दत्यादा- वास्यातार्थस्य प्रतियोगितया श्रभावविगशरेषणएत्वमेव न तु चटविशे- quafafa कथमाख्यातान्तस्य समानवष्नत्वमिति are) विश्रेषणए- पदस्य साचातखखायेविगेव्यपदेनेव खाये विशरव्यनिपातायेविश्ेव्यपद- मापि समानवचनलवियम Tama) ay wet a I Talat

(९) अभा वैकयेनेत्यर्थः |

ख्व भूतलटन्तित्वस्य fate इति ata भूतलदत्तित्वाभावो मया बोध्यत- sak: | खतरणवेति यतण्वाभावान्वयेऽपि wee विरेव्यत्वमित्र्थः, “वचनेकछनियम इति अभावस्य fated विगरेषणपदस्य धिशेष्यपदसमान- वचनत्वनियमात्‌ घटौ न सत-द्रयादौ दिवचनादिकं न स्यात्‌ किन्वभावस्ये- कल्वात्‌ घटो मास्तोग्ेकवचनमेव स्यात्‌ घटस्य faa च तस्य दित्व- बड्त्वयोः कियापदस्यापि दिवचमादिकं स्फटमेवेति ata: | यद्यपि yaa

९०४४ WRIA TIS

ufwariae घटादौ बोधपके usezafa घटौ ग a cf BAU म स्यात्‌ we तहा स्तित्वस्य fearwafaquchs av azarareenfefa are) fxaroaween प्रतियोग्यसनस्वे प्रति- afraata तदवच्छिन्ने तदभाव इत्थस्येतदा दिगोपगमात्‌ afer we घटौ भ स इत्यादौ घटदयलसामानाधिकरण्छनेव तरे्रास्िलाभावः प्रतीयते aw चेक एव घटस्व arenfta- सामानाधिकरण्येन erat तादृशा सित्वाभावस्याबाधादच wt नर दति वाकस्य योग्यता। न चेवं थभ्ाधिकरणे घटदयं वैते तदधिकरण स्तिलाभावस्यापि चरटपय्याप्रददिलाख्रयतरे श्ाडन्तिषटा- भारे सत्वाकदधिकरणपरमज घटौ न सत दति are saw स्टादिति are) अटपर््याप्तदिललावच्छदेन गञर्थाभावशामाना- धिकरष्यभागोपगमाद्‌ यह थत्‌ किचित्‌ घटदथखल््ं ageaccafea तरेग्डस्तिलाभावसामानाभिकरण्यासत्वेम 4 घरटपर्य्यापतडित्वलाक- Seq तरे शटज्तित्वाभावसामानाधिकरष्ं cf तहोधकतादृ्र- aera प्रामाख्छाप्रसक्र रिव्याः । तदिन, mena तदे धारि

wet गार्य सप्तम्यर्थे निरूपिवत्वं ae धावथ faa, तथाख्खाताचं व्याश्यत्वे, तश्च HY मावे, स च घटेऽग्वेतौति भूतनि खूपितविद्यमाब- त्वाश्चयल्वामाववान्‌ we इति श्राब्दगोधेऽमावरव areng2 fated ज त्वाख्थातर्च॑ः, तथापि परम्परया विद्रेषणस्यापि विरव्यलमागवगत्वमौ- fia Gat ब पचतौलादौ दृल्वादिन्याप्रयः। ग चैकघचचटवति भूतले wet 7 w xfa म स्यात्‌ दित्ववहटत्वावच्डेदेनेतङ्कवलमिरूपितविद्यमानला- क यत्वामावस्यामावात्‌ AGUA मण चंस्याग्वये wees

गिसेमणिह्तगमवादः | १०४१

लाभावसामानाभिकरश्छभानं fe धष्ठितावश्छंदटकतादूश्रदिलप्रकारेण भासमानधभ्भिणि तादृशाभावरूपपिशेषणसम्बन्धभानं म तु तादृश्न- fea तादूश्राभावाधिकरणटत्निलश्य प्रकारतया संखगेतया वा भानं तज ae’) तहासकाभावात्‌ । तथा च तादश दिवत्वे तादृश्राभाव- सामामाधिकरण्ावच्छेद कत्वस्य तत्षामामाधिकरण्ये वा ताद्श्रदित- त्वाव च्छिललस्य भागमप्रषक्रमेव एकदे श्डल्तिधम्मस्य दित्वाद्वच्छ- देनाभावोपगमे तु अज घटौ नग स्त दति वाक्धादुक्दिषला- वच्छदम तहे श्रा स्िलाभावावच्छेकत्वभानोपगमात्‌ बटदयाधिकरण- देशास्तिल्वाभावस्य तदधिकरणणट्भ्िघटसाधारणदिलवावच्छंरेन सत्वेऽपि नातिप्रसङ्गः । तादृश्रदितलावच्छदेनाभावावच्छेदकलत्व- भागञ्चाभावरूपविग्ेषणे ध््धितावच्छेदकतावच्छदकताद्शदिलता- वख्डिन्नावच्छेदकताकतवङ्ूपधम्ितावच्छेदकावच्छितभानं aq खम्भवत्येव श्रवच्छेदकावच्छेदेन विशिष्टबुद्धौ विशिष्टधकिता- वच्छद्‌कावच्छेश्यतया विगरेषएभानस्स weeny । TIONG अज चटोनास्ि wet म स्त दत्थादावभावेऽस्िलवादिकरियाग्य-

(९) तादृश्रदित्वे वदे श्रास्तित्वामावसामागाधिकर प्रभानं cae |

ऋषि भूते घटौ न स्र दति स्यादिति वाच्यं । तादृश्रददित्वत्वावच्छेदेन गणथेसामागाधिकरणस्याग्वयात्‌ घटदयवति uae आअधिकरयान्तरोव- अटदितवे तद्भूत शास्तित्वाभावसामागाधिकरख्सस्वेऽपि तदट दयदित्वे तद- भाषेन घटौ भ ख दति प्रयोगस्य बाधिता्॑कलात्‌, खं चटा न ale. पि बोध्यं । Aufafa, खनियमपच्ते तु तजर सश्वामावो जातिशतति- रि्न्धयबोधेन नानुपपत्तिरिति मावः। समवायेन सम्बन्धसामान्धेन वा

१. ०९६ WIC TAS

नियम इत्यप्याष्ुः। तेषां जातौ न सत्तेत्यच afafaa- ain जातिसमवेतत्वस्याप्रसिद्धः, सम्बन्धान्तरेण जाति- ठत्नित्वस्य सत्तायामपि सत्वात्‌ |

एव खण्डयितुं शक्यते न तु we न घट दृत्यादौ wera सप्तम्यन्ताथांयबोधः, तयापि feat विना न वाक्यसमार्निरिति wT न॒ घट दृत्थादावष्यस्तौत्यष्याहारेण तिङनन्तार्थस्येवाभावे- ma दत्धमिप्रव्येतदभिरितं, ्रसोत्यस्य समभिव्यारारे चाधार- aren निङूपितवमर्थः, टत्यथैकधातुयोगे निरूपकस्येवाधारल्वात्‌ | WAS ATA तलेऽस्तोत्यादेः समानार्थंकतथा टत्तिर स्यः, 'गति- सिन्तमोयाः ame सन्तासमवाये खत्ताप्रतियोगिकल्विभिष्ट- सत्तासमवायानुयोगिकते वा wena उपपत्तिप्रकारखिन्तमौ वः | यथाग्रुतार्यःलुपपत्तिं दशरेयति, जातौति, “श्ररसिद्धेरिति acne सत्तायां नजा बोधयितुमश्रक्यवादिति ग्रेषः, ददञ्चा् समवायेन au: anata बोध्य, ठत्तिषामान्यस्य सप्तम्ययेतोपगमे तु अ्रप्रसिदधि- विरहेण agg बाधकमाह, 'सम्बन्धान्तरेएेति एका्थंसमवायेनेत्थ्ः। शण-कम्मान्यल वि शिष्टसन्तालादिना weet शणणदि टन्तित्वाभावानुप- गमे ya न विश्चिष्टसत्ता इत्यादावपि विशिष्टमिरूपिता धिकरण "सम्बन्धान्तरेखेति खकायैखमवायादिने्यैः। वस्तुतस्तु जातौ न खक्तेादौ Bags सत्वासमवायपरं सप्तम्यथखानुयोगित्वं तथाच नात्मुयो मित्वा- माववान्‌ सन्तासमवाय दइबन्ेयबोधे नानुपपत्तिः नतु गतिरेव नास्तोति तदर्थः, तरव “गतिच त्तनोयेदयक्तं |

शिसोमणिङ्लतननूवादः | १०४७

सप्तम्यथान्विताभावस्य विश्चेषशतया प्रतियोगम्न्बय- इत्यपि कथित्‌ |

शच्षणया योग्यत्वमुपपादनौयं, Wea च भावम्रत्ययस्येव, समुदा- ee’) गश्ज्छप्रसिद्या शक्णणाया श्रसम्भवात्‌ |

मतान्तरम्‌, “स्तम्य्चति wast चटोनासि mat सत्ता मास्तोत्यादौ शतल-जात्याद्यस्तिवरूपसप्तमो समभिव्या इत क्रिवापय्यै- न्तायस्य श्राश्रयतया श्रन्यौ योऽभावः प्रतियोगितासम्बन्धेन प्रकारोभवतस्तस्य विशेष्यतया प्रतियोगौ भाषत इत्यथः, एवश्च परम्परया क्ियाविग्रेव्यप्रतियोगिवाचकघटादिपदखमामवचमलतवं क्रियापदस्य निव्वैहतोति zea येम Sou प्रतियोगिन विशेग्यत्वं तद्रुपावच्छिन्नव fanfada प्रतियोगिता खम्बन्धतया भासते wat चटादिमति विश्रेषाभावमादायाब् घरोनास्तोत्यादयो म यवहाराः, अवच्छिन्नलच ननन्यूनटत्तिलं रपि तु खरूपसम्नन्ध विशेषः, तेम

(९) yeaa afar anata समुदायस्य वाक्छतया न तच्छक्िरिति ara: |

शसपम्यर्थेति, यद्यपि विषेषणस्येवामावो बोध्यते इति नियमस्येव ग ceri तथापि प्रथमान्तस्येव faite वचनेक्धनियमोपपत्तिसतावताप्युपमन्गेवेा- यः । खच सप्तम्यर्थान्वयेन जातिदृव्यभाव्च प्रतियोगितया aaa जातिदत्यमावौया सत्तेव्न्वयबोधः तथाच बे ग सत्तेयपि स्यात्‌ तत्र सत्ताया विशिष्टाभावस्य सत्त्वात्‌ । म चच सत्तात्वावच्छद्रप्रतियोगितासम्बन्धः, च्नतिरित्ताट्त्तित्वस्यावच्छेदकत्वस्य anf सत्वात्‌ खनुयोगितावच्छेदक- स्वरूपसम्बन्धरूपावष्छेद कलत्वमन्तर्मा य बयत्य्चन्तरकल्यने गौर वादि्खरसः “क श्चिदित्नेन afar) वस्तुतस्तु घटौ न स्त दव्यादितो दिता्यवच्छ्न-

१०४८ WSUS

agafeafs aelarinaast न स दतिवन्लादुश्राभावमारा- याच वद्किर्नास्तोत्धादयो म प्रयोगाः 4 वा गुण-कर्यान्दलविशिष्ट- सन्तात्वाद्यवच्छिन्नाभावमादाय णादौ सन्ता नासतौत्थादयथः, अभावे प्रतियो गिनोऽन्वयितावण्डेदकावच्छिन्ञप्रतियोगिताकलस्य संसर्गता- पदेऽपि तादृश्रातिप्रसङ्गस्छ तयेव ब्रारणणौ यत्वात्‌ । अ लाभावेऽनु- यो गिताखम्बन्धेन प्रतियो गिप्रकारको चटोनास्तोल्धादिरेवानमुभवविकः we: नतु प्रतिथोगिजि प्रतियोगितासम्बन्धेनाभावप्रकारकोऽभा- वौयो az दत्धादिः। wad प्रतियोगिन्यभावस्छ प्रतियो गितासम्बन्ध- एव न स्यादिति Sent खतिः नञ्‌पदघटितवाक्यात्‌प्रतिथोगिन्वभाव- प्रतियोगिताप्रकारकबोधख भ सम्भवति प्रतियोगिताया श्रपदाथं- लवात्‌ । म च गज्‌पटोन्तरविभक्किरोव प्रतियोगिल्वायिका, meget गौरवात्‌, प्रथमा विभक्तः बद्धा तिरि्परलेऽखाधुत्ात्‌ निपातोरं विभक्षन्तरानुदयथात्‌ तद जिखये पि शब्दबोधस्यानुभविकल्वात्‌ | प्रतियोग्यभावयोः सम्बन्धं सम्बन्धविधया ware qe शाघवेन प्रतियोगिविशि्टधौ विरोधितया जातौ म war इव्वादि- वाक्याव्णातिधस्मिंकसन्तादिषंश्थादिगिवन्तंकश्षानागि्ग्वादसत्धाच्- WTS! | यभ मोऽसबे प्रतिथोग्यसुथो गिगो्यः सम्बन्धो माखते तमेव

(९) नथूपदे विमकष्यन्तरानिखयेऽपौत्चेः |

घटामावरव विद्ेष्यतया प्रतोयते नजः क्रियापदखमभियाारे तस्य प्रति- योगिषदेन समानवचनत्वमपि तन्न, खतरुव घटौ arene न प्रयोगः fea ` चनादिकन्तु प्रयोगसाधुत्वाये रवश्च भूतले घटौ ग स्त दरथादेभरूतलाधेषत- योददित्वावन्िन्नाभावोऽस्त्ौन्ेव वाक्धाथे इति Ga) wages निमानं

शिरोमणि्धतनजवादः | १०४९

यच्च च विशेषण-विशेष्ययोरमेदे नान्वयो ब्युत्यन्नस्त- चान्योन्याभावो नजा बोध्यते यथायं घटो नौलः नायं धटो नील इति तच विशरेषण-विशेष्यपदयोः समान-

गजा तत्सम्बन्धावच्छिन्लप्रतियो गिताकस्तदभावः marae इति ्यत्पत्यनुसारेणा wad न चट इत्यादितो शतलादौ घटान्योन्या- भावबोधं वारयति, ‘aa चेति यादृशप्रति योग्यमुयो गिवाचकपद- समभिवयाहारस्यल् इत्यथः, “विगरेषण-विग्रोग्ययोः' प्रतियोग्यसु- योगिनोः, sity तादाक्येन, ‘waa’ विगशेषण-विशव्यभावः, ‘av awa, “शरन्योन्याभावोनजा बोध्यत दूति, तस्य area सम्मन्धावच्छिसप्रतियो गिताकलादिति भावः। एवश्च गतस चट- इत्यादौ चट-रतणाद्यो सादा व्याप्तौ तेभते ग चट इत्यादौ न्‌ uate दति afed “श्रयं घटोनौल दत्यादिः प्रतियोग्यनु- योगिनोरमेदान्वयोदाहरणं, नायं घटोनोख इत्यादिरन्योन्या- भावोदारणं, तले घट wags कथं ग घट-ग्तलाथ्ोर भेदबोध waa श्राह, "तदेति नामार्थंयोर भेद बोध इत्यथः, समान विभक्रिकताविरहेऽपि सोकं पचतोत्यादौ सोक-पाकाथोरभेद- बोधात्‌ म स्तोकं पचतोल्यादौ पाकादिक्रियायां खोकभेदबोधात्‌

वक्ष sata xpafa, ‘at चैति, (तचान्योन्येति, waza

विग्रेषखत्वयोग्यस्य विष्यष्येऽन्योन्यामावो भसा बोध्यते इत्थैः, खयं wet

भोल द्यनेनामेदान्वयो efits: खच्च नजाजन्योन्याभावगोधने । "समानेति

दि चन्दरमि्यादावपि लु्तविभक्यनुसन्धानेनेव श्राग्दधौरिति मावः Say 132

१०४५ WAIVE

विभक्तिकत्वं विरूढविभक्तिरादित्यं at तन्तं, wae

नामायेयो रित्यक्रं। “खमानविभक्तिकलं" एकजातौोयविभल्वन्तते, एक- waaay TAT -दितो यालाद्यन्यतमरूपेण ग व्वागुपूर्या, अतो- वेदाः प्रमाणएमित्यादावपि श्रभेदान्वयबोधः, नोखचरेत्यादिश्मा- साधारण्याय “विश्द्धेति, विपरेष्यपदे यष्मातोयविभशक्िरादि्ं विशेषशपदेऽपि तव्नातौयविभक्रिराहित्यं a तु विशरेव्यपदप्रतिक- विभक्रिविजातोयविभक्रिरा ङित्यं विश्रेषणएपदे नोखघररूपमित्था- दितो नौोलघटाद्यभेद बोधानुपपन्तेः घटादिपदानन्तर विभष्केर- सिद्धः, विगरेव्यपदामन्तरकालौनाटृन्निप्रयमालाद्यन्यतमरूपवदिभक्नि- राद्धं वा विवचितं। xem feud, विरुद्ध विभक्रिरादि् म सखरङूपसद पेकितं विश्द्ध विभक्रिकयोरपिं खमागविभक्रिकत्थमं श्रमेदबोधात्‌ समानविभक्रिकयोरपि विरद्धविभक्रिकलभ्मे अ्रभेदा-

ग पचतौव्यादौ आस्धातस्य धम्मिपरतायां चेते cea: पचवि म स्लोक- famat पाके श्तोकामेदस्य प्रतिपादने समागविभक्तिकत्वामावादाह, °विसड्धविभक्षिराष्दित्यं वेति, निव्विमक्तिकासमस्तनौलादिपदसम भिव्याशव- गृपदखरसे विरडविमक्ति विर हेऽप्यसाधुत्वादेव गान्वयबोधः। वख्खुतस्तु SH कधमाचमेतत्‌ न त्वनेग रूपे हेतुत्वं ्गुयो मि-प्रतियोग्युपख्यापकनामपदमोः समभिव्याहार समागविमक्िकत्वं तनं तथाच घटो म te xenet घट- पदार्यान्वितिमेलपदार्थान्योन्यामावबोधेग धटपदसमागविमक्तिकनौखपद- सममिव्याहतगज्पदत्वेन tat = पचतौल्यादौ धम्मिपरास्षातसममि- areas न स्तोकं wadtenet क्रियाविद्ेबशसमभिच्ाहारे हितोयाग्तस्तो कादिपदसमभिश्याङ्वत्वेन विशिष्येव हेतुत्वं बोध्यं न्धा ग. पचतोग्रादौ धम्मिपराख्यातप्रतियोगिषदोत्तरविभक्तेः न सोढं

धिरोमणिद्धतमथ्‌वादः | ६०४९

यजतिषु ये यजामदं करोति नानुयाजेष्ित्यादावेक-

बोधात्‌, नापि ज्ञातं, faxgfuwaifafacmeat विरद विभक्रिराहित्थाज्चानेऽपि नोलोघट caret आनुपूर्वी विशेषदपेण भासमागाथाः खादिविभक्रष्विशेव्य-विग्रेषणएपद योखदन्ततरूपानु- yal जानात्‌ गोलघट इत्यादौ च नौणपदाद्यवयवहितघटपदलादि- SUT Ny नौल-षटाद्योरभेदान्वयबोधात्‌ । तस्ान्तादू- शाशुपूर्व्वोज्चामानाममतुगतानामपि तदानन्तय्यैवरितधर्मावच््छिन्न- मभेदाग्वयबोधं(९ प्रति हेतुता दौधितौ वाकारोऽनाश्याख्षक- दति anger) मनु प्रतियोग्यनुयोगिनोः प्रथमान्तत्वमेव भामां भामा मेदबोषे तन्तं किशोच्यते तावतेव wae न az: MS न चट इत्यादौ मेदभौवारणखम्भवात्‌ इत्यत wy, “w- एवेति प्रतियोग्यनुथोगिपदयोः प्रथमान्तत्वसुपेच्छाभेदान्बयबोध- भयोनकतत्ममिव्याहारस्चान्योन्याभावबोषे तन््रतोपगमादेवेत्थ्ैः । “नानुयाजेखित्यादाविति, प्रतियोग्नुयो गिवाचकषपदयोः प्रथमान्त- लाभावेऽणमेदान्वचप्रयोजकसमानविभक्तिकतामाशेण भजेति शेषः,

पचतौत्यादावनुयो गिक्रियापदोत्तरसुविमक्तेश्चापसिडतया प्रतियोगिषदोत्तर विमक्िविरदविमक्ति्पून्यानुयो गिपदसमभिव्याहतगजपदत्वेनानुयोगिपदोत्त- स्विभक्षिविबड विभक्तिग्ून्यप्रतियो गिपदसमभिव्याष्तगल्‌ पदत्वेन वा हेतु- त्वस्यानुगतस्या सम्भवाद सङ्कत्यापत्तेरिति ध्येयं । ‘qavafs यतर समाब-

९.० श्ब्दाखतुरोयखय्े

शाक्धत्वानुरोधात्‌ ये यजामहमित्ादेरनुषङ्ग गौ रवा यजतिघनुयाजमेदो बोध्यते विग्रेषशविभक्ति्तु योग-

"यजतिष्बऽनुयाजभेदो बोध्यते द्थनेनाभिसम्नन्धः, तिवन्तोऽपि यजतिशब्दो यागर्ूपधालथेवाचकः ““ईैचतेर्नाश्रब्दमित्यादौ तादृश चत्था दिपदभिव श्रानादिनबोधकः। aq ये यजामइमित्यादेरनु- aya भातुयाजेव्ित्यनेनानुयाञषु ये यामहं म॒ करोतोत्थेव ्रत्यास्यते तथा च “राजो श्राद्धं न कुर्वतः" caw यथा राचि- WEA आसख्याता्चं्टसाधमल्वाभावो नञप्रतिपाद्यस्तथा waste विष्यथेक तिवस इष्टसाधनलस्यात्यन्ताभाव एव ये यजामरहमन्- पाठकरणे नजूप्रतिपाद्यः ग तु यजतिव्वनुयाजभेद wanret निरा- करोति, “एकवाक्यलालुरोधादि ति अन्यथा वाक्षभेदेन गौरवादिति भावः । तदु “खम्भवत्येकवाक्यते वाक्यभेदो हि Feet” दति ,

(९) खअतपदस्य पनरनुसन्धागमनु षषः |

विमक्तिकत्वं तन्मत wan, "यतिषु" यागेषु, "ये यजाम" ये बजा- 'महपदवन्तं मन्तं, (कशेति उश्चारयेत्‌, aga wafate, “रक areata, खनुयानभिन्नेष यतिषु ये यजामह मन्धकरखवि धावर्ेकया- देकवाकत्वं यजतिषु ये यामहकस्यविधौ अनुयाजेषु तत्कर यनिबेधे च विधौ ख्मेदाद्धि्नवाक्छता स्यादिति ara: | थे वजामहमित्बादेरिति, प्रथमानुसन्धानस्य खकवाक्धा धवो धेनेव प्यैवसितत्वादिति मावः । enter करोतौत्यस्य age: wy मणिकारादिजलखगमनुखटत् व्याख्यावं, ‘ag- यानेष्‌ करोतो्येव वदिकसम्मतः पाठः । wy नानुयाजेष्वि्स्य fate , विधिलेऽनु याजाधिकरणकतादृ श्मन्लकरणमनिद्टसाधनमिति वाकारं

fartafanarerare: | १०५९

‘<>

गौरवान्तरमप्याइ, भ्ये यजामहमिति। aq भेदप्रतियोशितयां SATII अ्रनुयाजपदोग्तरसप्तम्या वेयथप्रसङ्गः तथा श्राधारल- ूपसार्याबो धना दित्यत आह, “विशेषणेति, ययानुयाजेषु यजति- वत्यादौ तादाम्यसम्बन्धेन साचाद्यजल्यादिविग्रेषणणनुयाजायंक- पटोत्तरविभक्रर्नाधारलाद्यथेपरतं श्रपि तु निनिरिभक्रिकप्राति- पदिकस्यासाधृतया साधला्थंकतेव तया भानुयाजेषु यजतिषित्या- दावपि श्रसराभासमानमजयंदारा यजतिविग्रेषणायेकातुथाजपदटो- achat: areata: | न चेवं पदसाधुतलाय घटो न नोल- caret नौला दिपदोत्तरमिव awa प्रथमैव are तु सप्तमोति वाच्यं। RAV साचादिशेषण-विगरेव्यभावापन्नायंकयोरिब Asa | azar विग्रेषण-विगरेव्थभावापश्नाथंकयोरपि प्रातिपदिकयोः खमागविभक्निकता नियमेन प्रते प्रथमाया अप्रसक्त । नगु घटः कमवमित्यादो घरट-कष्मालादौनां आधाराधेयभाव दिना श्रमन्वयात्‌ ard arate विभह्बप्रकारेणेव नत्‌ सम्बन्धेन साच्ादन्वयः विभक्मथंमन्तराहत्थेव वा 99 इति ययत्यत्तिर्पगन्तव्या तथाच घटौ We: श्रतुयाजेषु यजतिषु इत्यादितः प्रतियोग्यनुयो गिनोरभेदा- न्वयाखमवात्‌ घटो म नोखः नालुयाजेषु यजतिलित्यादौ बट- यागादौ नौलानुयाजादिभेदो नञा कथं बोधनोय दत्यत चाह,

खपतम्यस्यान्वयात्‌ सप्तम्याः wad स्थात्‌ wes तु वदेयथ्यमत- WALA मौरवादिकमयपि न्धाय्यमव are, ‘faiteifa, faitea- विभक्तेः पदसाधुत्वप्रयो जगसत््वान्न वैयण्येमिति ara नन्वेवं प्रकारौ- भूतविमक्यर्योपस्थितिं विना कथं नलो चट caret मामार्धयोरन्वय-

९०४६ शब्दाख्यतुरोयलब्दे

साधुः नामार्थयोभे देनान्बयबोध णव प्रकारौभूतविभन्चथ-

"नामायेयोभदेनान्वयनोध दति श्राधारापेयभावसम्बन्भेनाग्वयबोध- इत्यथैः, श्रकारोग्ूत विभल्मयापस्धितेरिति विगरेषरतौश्ूतमामाचं भ्रकारतया तादृ ग्रषम्बन्धभानप्रयोजिकाया विभक्किजन्यतदुपश्िते- रि च्यः, एतश्च घटे कष्मत्वमित्यादौ विभश्बर्याधारता दिविगरे षितख् चटादेरासेयतासम्बन्भेम कम्मैतवादावन्वय इति MS AAT TATA, अन्यया तादूश्बोधाप्रसिद्धेरबङ्गर्थापातात्‌ नमामायेयोः षाचद्धेदा- श्वयो न भवत्येव भवति ठु विभष्थमनरारृ्येति व्यत्पत्तिः we कश्मलमित्यादौ घटादि विग्ेषिताधेयता दि शूपविभ्वर्चं सेव कलादौ प्रकारतया भानादिति तु ae) अन्यथा सक्नम्बर्वाधार- ल्वा दि विभेषितप्र्यंष्याधेयता दिखम्बन्धेनापरनामार्थःन्वयेन नन्‌- समभिव्याहार ले अधेयला दि सम्बन्धेनावच्छिल्नामार्याभावस्येवा- amare मानस्यो पेयतया ठत्यनियामकसम्नन्धस्वात्यम्ताभावप्रति- थोगितावच्छेदकसम्बन्धत्वविरदेषठ तदसम्भवादसामश्चस्यमापद्येत | agit नामायंयोरन्वयबोध इत्य शाकादन्वयबोधो म्‌ विवकितो- ऽपि तु नामायंप्रकारतामिरूपितनामा्थं विग्रेषताकबोध एव, fae- frag साचात्परग्पराषाधारणं, पअरकारौग्रतविभाक्ष्थौपस्थिते- सन््तादिव्यस्य च विगेयोभवश्नामायेप्रकारतया प्रकारौभवनना- मायेविगरेव्यतया श्र्थान्तरभासकविभक्गिजन्यतदु पश्विव्यादे खग्नवा- इत्यत are, 'नामाथंयोरिति, ननु यच च विेवय-विदेष्ययोर मेदाग्बब-

बोधो were मेदो भमा बोध्यते इति नियमात्‌ कथं wafer अमुयाजमेदाग्वयः तत्र प्रक्रारोभूतविमक्षयर्थोपस्थि्यमावेम fates

शिसोमणिद्चतमसवादः। ६०५५ धीपर्थितेस्तन््त्वात्‌ लाघवेन तयोरन्बयबोधमा्र रव

दित्यथः, मामायं विशरेव्थकाभेदान्यसंसगे क-तत्मकार कान्धयबोध एव विभक्रिजन्यतदु पख्ितेंहलादिति wafer, शद्शकारण्वा- धान्ञामार्थं ARMA सासान्नामेदातिरिक्रसम्बन्धेन प्रकारलमेवश्च मेदाग्वय एव उक्रब्युत्यततर्थज तिव्वनुयाजेखित्यादौ अभेदसम्बन्धेना- शुयाजादर्यागा दि विशरेषण्त्े बाधकाभावान्नानुयाजेषु यजतिख्ि- त्यादौ यागादावनुयाजभेदबोधो निरपवाद एवेति भावः । येषां मते Me घटमानयेत्यादौ विग्रेषण विभक्तेः aaa aa- अभेदायकलं म तु मोल-घटयोस्तादाल्यं संसगः तते ast नामायं नामायप्रतियो गिविशरेषितमेदो बोधयितुं म शक्यते इति म भवत्येव age: श्रपि तु नामायंविग्रेषितविभह्र्याभेदाभाव- एव, नेदं Yaa दत्यादौ चेचस्रत्बाभाववश्नजा प्रत्याखते एवश्च शजोभेरे म ग्रह्यन्तरमपि ल्नोखो घटद्त्यादावनौलादिपदेन विभह्र्यामेद विशेषणतया भौलादि भिन्नस्य बोधातुरोधेन भेदवानेवं SQW A । श्रत्यन्ताभावापेदया श्रन्योन्याभावविश्िष्टश्छ ufaat गरुतथा विनिगमकसत्वेन तज शश्षमिद्धरित्या ह, लाघवेनेति, उक्रकाय्ये-कारणभावेऽभेदातिरिक्रसंसगेकलत्वामिवेश्रा-

विेष्यामेदाम्बयासम्भवादित्त are, भामाययोरिति अव्यय-निपाताति- रिक्तमामाथंयोरि्ययं eet) waa आख्यातवादा् विवेचने प्रप- श्खितमस्माभिः। मतान्तस्मा, (लाघवेनेति, शखमेदाति रिक्त सम्बन्धेन गामार्थाग्वयबोधत्वापेच्तया नामार्थान्वयबोधत्वस्य लघत्वादिति ata |

१०१९ WGI `

तथात्वं, वि ओेषणविभतिसतु श्रमेदाधथिका, नौलोत्यलं चिचगुरित्यादौ quran विभक्तेरतुसन्धानमिति मते तु

feanfe:, (तथोः मामायेयोःःभ्रम्वयबोधमानेः मेदाभेदसाधा- रणाग्वयगोधषामान्ये, (तथात्वे श्रन्तराभासमान विभ्वं पथितेस्त- aa, तथाच. नामाथेयोरभेदेनापि भ शाचादनग्वयबोध दति भावः | नन्वेवं नोलो चट इत्यादौ नौल-घटाद्योर भेदाग्वयनोधा- सु पपत्तिः श्रभेदो पस्थापक विभकश्षसत््वा दिव्या श्डं भिर स्यति, "विगरेव्- विभक्रिरिति विगरेषणपदोसर विभक्रिरित्ययेः, “भेदा विंकेति, WAS प्रयमाविभक्ररनुश्रः सनविरडहान्न तदथेकतवसग्भव दति म WEY विग्रेषणपदे. विशेव्यपदसमानविभक्रिकलातुश्रासनसत्वात्‌ श्रन्वया अ्रभेदसंसगेतामतेऽपि विगेषणएपदोत्तरदितौ यादेः कश्मेतवाद्यबोधक- तया श्रानुश्रासनिकलानुपपन्तेस्तदनुश्ासनस्येवाभेदार्चकताग्ाइक- लोपगमात्‌ | नन्वेवं नो लोत्यलमित्या दिसमासवाक्यान्नौलोत्यलाद्यो- रभेदबोधो ग स्यात्‌ तदथंकविभक्रिविरषादित्यत श्राह, नौल- विति, “चिच्रगरिति। यद्यपि बह्कत्रौदिखमासे गवादि परमेव

‘am प्रकारो भूतविभक्चर्यो पखितिदेतुत्व, afe Met acxart का गतिरत any, ‘fataafa, शुचि gafaeet समासे au- विभक्रयनुसन्धानं पिना साधुत्वमेव aretfa wa विभक्रयनुसन्धानं विनाषि साधल्वं तच्च व्यभिचारमुद्धरति, शनोलोत्पलमिति खअकाप्यनित्यसमाससत्येव विग्रह वाषानुसन्धनादेव शाब्दबोध इति यदि ब्रूयात्तदा, “चिचगुरिति बडन्रोहे नि ् समासत्वेन विय वाक्याभावेऽपि श्विचगवोरमेदाग्बयगोधोत्तर चिधगोखामिनि aqua फलबलेन विमक्तयनुसन्धानं ` कर्पमित्धर्यः, तथ

शिरोमणिल्लतनण्‌वादः | tons

न ` UWA षश्यथसम्बन्धस्येव wate anwar भेदस्याभावो बोध्यतां ।

चिचगवादिसन्धन्धिनि लाच्णिकं yee तात्पय्येयाहकमिति चित्रा दिपदोप्तरलुप्तविभक्षनतुसन्धानमनयेकं, तथापि yee farina समस्यमानपदयोः सा्थकलधघटित सामथ्यानुपपत्या षमा- सानुपपन्तेरिद्यत्तरपदं पूव्यैपदा्या विग्रेषितखायेसम्बनििन्येव we णिकं पूथ्वेपदखमभिव्याहारादेव तदर्थामेदो wegen Suge यत्यत्तिवै चिग्याद्वासत इत्याश्येन चिचगरित्यादौ चिज्रादिपदोत्तरविभह्यनुसन्धानाभिधानम्‌ । न चारूढवानरोटक्त- इत्यादिबज्न्रौ हो समस्यमानपदाच्योरभेदभाने Y TATA कारोश्णकम्भेत्वादिमा ट्वादिभानं वानरादिपदस्य तेन रूपेण eeu विना म निव्वहतो ति श्रारोदणदि रूपपून्वेपदायघरितोक्र- SIT उन्तरपद लचणाया श्रा वश्छकलात्‌ समस्यमानपद दयार्थान्वयस्य खमासमियामकल्वानुपपन्तिरिति वाच्यम्‌ । तचोक्रलचणायेघटक- वामरादावपि श्रारूढादिपदाथेस्याभेदभानोपगमात्‌ श्रभेदस्याभावो- बोध्यतामिति तावतापि यजतिविव्याद्‌ारेकवाक्यत्ाचतरिति भावः। श्रमेदाभावस्य नञा बोधने यजतिषित्यादौ waa एव

ferment विनापि श्ाब्दधिय चखानुभविकत्वात्‌ ttt घट द्रत्या-

दावभेदस्य संसर्गतयेवानुभवाच्चाह, “मत दरति, विभत्यर्थामेदामावान्वय-

बोधने ब्ुत्पत्तिषिरोधो नास्तोति दृष्टान्तमाह, नन राज्ञ दग्यतेति, 'खक-

वाकतानुशोधादि ्ाद्यनुषज्यते, विशेषण विभक्तय दमे दाथेकत्वं तदा, अभेद- 133

१०५८ छरम्दास्घतुरेयस्वद्दे

अरभावस्या विधेयतया प्रधान्याभावेन प्रसन्यप्रतिषेधलाभावात्‌ “्रप्रा- धान्यं विध्य॑ प्रतिषेधे प्रधानता । प्रसख्यप्रतिवेधोऽसौ कियया स यच नञ्‌” ॥ इति प्रमच्यप्रतिषेधलच्णात्‌ | अ्रयेवमयमञ्राङ्धभोजौ अद्य्येन्पश्चेत्यादौ नञः समासनिविष्टस्य भिन्नार्थंकतया भिन्नामेद- aq विभह्यन्तार्धस्य विधेयतया नजर्याभावस्याप्राधान्येन प्रसव्य- प्रतिषेधातुपपत्निरिति चेत्‌, भवतु तच पथ्येदासएव ओआाद्धभोजन- खषयेद शरनरूपक्रिया कर्त भिन्ञाभेदस्य विधेयवे तादृ श्रङ्धियाकन्त- भिन्नभेदस्य तादुशक्रियाकन्तवरूपतया ag म YR ख्यमपि म॒पश्वन्तौत्यादि खलो यता दुश्क्रिया कन्तैला भावरूप विधेयपय्येवखानेन प्रसज्यप्रतिषेधतुख्धतया च तथा व्यवहारः | श्रत एव पथ्टेदासख्यल- एव नञ्‌तत्‌ पुरुषः wa वादरिनामविवाद्‌ दूत्यचाभावस्य wares ` श्रसमस्त एव नजूषमानाथेः श्रश्ब्द दूति वदन्ति । GUTTER मजः समासादेव GA ग पश्न्तौत्यथैपय्यैवसानात्‌ Waa गजोऽसमासे च we इूश्यपपद्वाभावात्‌ ““श्रद्ग्य- खखाट- योदूंशरि-तपोरिति खगप्रत्ययातुग्रासनविषयलमदप्येपश्ा इत्यत्र प्रयन्नेनोपपादानयम्‌ | विशेषगत्वेनोपस्थितस्य mat गलर्थान्योन्धामावे विोषणखलत्वेनान्बबा- योगात्‌ योगेऽपि वा विभक्तयर्थाग्बयत्यागस्येव दोषत्वा दिति माः । इत्थ चेवो ग पचतौत्यादौ fast धम्मिपरुतायां नथोभेदत्वेब प्रतौ तेजेबनाव्‌ एथक कल्पनमिति ध्येयं |

रुकवाकालवानुरोधादिग्धाद्यक्षयक्तेमे दपरतेति खयसुक्तं AeA fees

निषेधपरत्वे aq प्रापिपूव्येकषत्वात्‌ यजतिष्वित्यनेन तस्य प्रातिर्वाथा त्ाचेकविषयकविधिनिषेधे विकल्पापत्तेः मेदपरतेति aratai यिं

भरिरोमणिङ्धतगण्‌वादः | १०१९

यु करणनिषेधे विकस्पापत्तेभंदपरतेति, तदसत्‌, विशेषनिषेषे सामान्यविधेस्तदितरपरतायाः “sre णेभ्यो दधि दातव्यं कोण्डिन्याय न दातव्यं” इत्यादौ वयत्पत्निसिङ्त्वात्‌ विकल्मानवकाशत्‌। न च तचापि

नानुयाजेखित्यस्य क्ियाप्रतिषेधपरलं बाधकान्तरेण खण्डयतां मतमु पन्यस्यति, ‘afafa, "करणएनिषेधेः नानुयाजेष्विति मजो ऽनु- aa ये यजामशमन््पाठटकरणप्रतिषेधपरतवे, “विकश्पापन्तेरिति यजतिपदाथासङ्ोचेम यलतिखित्यादिनाऽनुयाजेऽपि मम्लपाट- विधानात्‌ विरोषेनेकस्याप्रामा शापन्तेः श्रतिराते षोड़शियहणा- ग्रदणयोरिव श्रनुयाजे तक्मन्पाठ-तदभावरूपवेकश्पिकाङ्गद्थस् विधायकतया विरोधपरिडहार सम्भवेऽपि श्रनुयाभजन्यपर मापे भावाभावशूपाङ्गदवघटितसामयौभेद कल्पनेन तत्सामयौदयप्रयोच्य- फलप्रकर्षापकरंकर्पनेम ख ॒गोरवापत्तरित्यथेः, “विग्रेषनिषेध इति तदममन्यूनदत्तिधर्भावच्छिन्िविषयकतन्निषेधवाक्यसत्व तदिधायक- वाक्धस्यतद्धर्म्रावच््डिक्नायेकपदस्य निषेधविषयतावश्छटकविश्ष- षूपा वच््छिश्नेतरत् विशिष्टतद्धर्म्मावच्छिलपरताया इत्यथैः, श्राद्यणेग्य- दति, ब्राह्मणएपदस्य विरोधवारण्णय कौ ण्डिन्बेतरब्राह्मएपरलादिति भावः । (तचापिः ब्राह्मरेभ्यद्त्यादावपि, ‘atfisafa ब्राह्मण दूषयितुसुल्धापयति, “यत्त्विति, (तदितस्पर्तायाः विश्रेषेतश्पस्तायाः, Frame पच्तसमत्वाह्लौ किक शब्दे aft बए्रति, ‘agra दति “विकल्पानवक्रा्ादिति, तयाचाचापि यजतिषिग्यादि सामान्य विधेरनु याज- भिन्रयागपरत्व मि्येकविषयक विधि-निषेधयोरप्रसङ्कादिति ata) 'तच्रापि

१०९० प्रब्दाख्यतुरौयख्डे

कौरिडिन्यमेदो बोध्यः, कौणिडिन्धपदस्य विरुदंकवचनाव- WAN, न खलु महतो रात्तः न महतो राच्च इत्येवं

न्यो कौष्डिन्यभेदो म कौ ण्डिन्यायेत्येतत्‌प्रतिपाद्य इत्यथैः, तथाच आद्यणपदस्य न विगशरेषेतरपरता हति भावः। “विर्‌ ङेकवचनाव- रुद्धत्वादिति कौण्डिन्यपदस्यानुयोगिवाचकब्राह्मणए्पटोत्तर चतूर्थो बङवचनविजातोयतदेकवच॑मान्ततादित्ययंः, तथाचानुयोगि-प्रति- थो गिवाचकपदयो विरुद वचनराडहित्याभावेन नजा तदनुयोगिक तत््रतियो गिकभेदबोधनं न सम्भवतोति भावः मनु विङद्वक्म- faagasfa विभक्रिविभाजकप्रयमाल्वादिना विजातोयविभङ्ि रारित्यमचतमेवेति भ तब्रा्मणएपदायं को ण्डिन्यपदा्थंभेदबोधानु- पपत्तिरित्यत श्रा, म॒ afefa, इत्यचापि राजनि मरहदभेदो प्रतोयते दत्यनेमास्य सम्बन्धः; 'दत्यजेवेति यतिरेकद्ष्टान्तः, तचा यथा महतो WH tae राजनि महदभेदः भ मरतो Wey द्व्यच राजनि मदद्धेदः प्रतौयते तथा महतां aces राजनि मदभेदः ग मरतां TH was राजनि मद्वदख्च न प्रतोयत- इत्यथः, तया वचनसाम्यमपि भेदाभेदबोधेऽपे खितमितिभावः | "एकोन दा विल्यचेवेति यथया एकोन दा वित्यचानुयोगि-प्रतिषोभि- वाखकेक-द्ा दिषदयो बिरद्धवचनावरदत्ेऽपि समागविभण्िकता- कौ णिडिन्याय Rasta, ‘faxafa, समान विभक्धिकत्ववत्‌ समाबवचनस्या्षि नियामकलत्वादिति ara) इदमेव gers एयति, “न खरख्षविादिना,

"मतो cru इति सखमेदाग्धयनो घकसमभिव्या हारे नया खन्धो $न्धामावस्वं बोधनात्‌ मेदान्वयनोधेऽपि समानवचनल्वस्य नियामकत्वसुक्घं द्यादिश्चब्दागां

धिसोमपिटतनजवादः । १०९६९

महतां रान्नो न महतां रान्न इत्यापि राजनि महदभेद्‌- भेदौ प्रतीयेते, रको न दावित्यत्व कथञ्चित्‌ तत्सम- थेनेऽपि दितौयस्य दातव्यमित्यस्यानन्वयप्रसङ्गात्‌। श्रत- रव “रारो we न कुर्वत “इत्यादौ करणनिषेषेऽपि

माचरे भेदबोधस्तयत्ययेः, "कथञ्चित्‌ त्छमयनेऽपोति कथञ्चिदुक्- खले भेद बोधसमथंनेऽपोत्यथेः, द्या दि श्नब्दस्य नित्यदिवचनाम्तता कौण्डिन्यादि शब्दस्य च न नित्येकवचनान्तता एताद्‌ श्र विगरेषसचेऽपि श्रनुयोगि-प्रतियो गिनो विर इ सद्याया श्रविर द ्लएव विरद वच- नावरद्धतवं भेदबोधविरोधोल्यपगमेन प्रछतस्ले विडद्धसद्धाविव- चया एकोम्‌ दा विद्यतल्छाम्यभित्या श्येन कथञ्चि दित्य, कौष्डिन्य- सखानेकत्वेऽपि तद्भतजाताबेकत् विवचया waa दद्िशेषणएते- मेकलवसड्खया विवच्ासम्भवो बोध्यः । “दितौयस्य' दितोयकरियापदस्य, THEY’ ब्राद्यणे कौ ष्डिन्यभेद्‌ाश्यपख्े श्रनण्वितार्थंकल- प्रसङ्गात्‌, एकव्राक्य-क्रियापददययो गाभावादि तिभावः | श्रत एषेति विगरेषनिशेधखछले विधिवाक्यस्थसामान्यश्नब्दस्य विशेषेतरणामान्य- परताया wage, “करणएनिषेधेऽपोति ड्व तितिभ्रिया-

निद्यदिवचनान्तत्वेग तथा च्छव तु न तथा दयत्पत्तिरतः कथश्धिदिति, ‘fetinafa, meet दधि दातव्यं कौण्डिन्याय Aaa wa कौैण्डिन्ध- भित्रभ्यो दधि दातव्यमित्यघ॑लामादिति ara: | वस्तुतस्तु fran: दित्वादे विवल्लितत्वेन भूपातणमिनब्ादौ भूपा रखकटटणतुल्या इति que यादिरडवचनाभ्यामप्यन्वयबोधो भवेव weq न कोण्डिन्धायेव्यादौ विभक्यर्थेकत्वादि विवक्षायां वौजाभावान्न वथात्वसम्भवः | 'अतरवेति यतण्व

६०६२ CTI TSS a विकल्पावकाशः, a fe तन्नापि रा्ौतरपरता,

बेय््प्रसङ्गेन “wararerat पिटभ्यो दथात्‌”” carfefafunwe- पदबोध्यामावष्यादिकाखे “a राजावित्यमेन राजिभेदबोधस्लौकारा- WaT अगत्या वाक्यमेदोपगमेन राजौ आद्धकरष्टनिषेधपरते- mat: "न fanaa अरमावश्यादिराजिओ्ाद्भकरणे विभि- निवेधवाश्पयो म्विङद स फएलतव-निष्यसत्वबो धकत्वेन एकवाक्धसाप्रामा- quay: अमावस्ादिपदाचं राजिभेदश्य “न राचाविव्येतदवखाब- musta saraerferce राजिभिन्लामावसख्ायकतया राः आद कर श विधष्यविषयलारिति भावः। ्रमावद्यापद-राजिपदे म उपाधि- विग्रेषावख्डिशमहाकाखपर, माहाकाशब्येक्येनामावस्यायां राभि- भिन्ञलस्य बाधप्रसङ्रात्‌, रपि त्‌ काशोपाधिविगश्ेषपरे कालोपा- धोनामपि श्राधारत्वोपगमात्‌ नाधारसप्नम्बमुपपन्तिः वने सिंहनाद- इूतिवदवण्डेदकत्वमेव वा सप्तम्यथेः, श्रमाबस्यादिरूपकालोपाधयश न षटिदण्डाद्यवस्थायौ नि श्रखण्डवस्वन्तरा शि तथा सति अमावखा- ` राशयो संद मियमेन ay तदेदस्याव्यावन्तेकताप्रसक्गात्‌ ` farsa स्यापदं चरमोत्यल्लकलारम्भकश्योगमा शानुगुणकियाकलापपरं पर- ग्परया तत्कलारम्भकद्मणकपय्येन्तजनकसंयोगानामपि तदार्कलं, तादृश्क्रियाकलापान्तगंता एव काञ्धित्कल्ावयवक्रिया wf ET: यतोऽदृश्दे शर विेषावच्छिश्ना दृश्ये श विगेषानवच्छिन्ना वा सुख क्रिया म राजिपदा्थेः aft तु इश्यदेशटत्तित्विशिष्टखुर्व्ानधि- करणएकाश एव, awY कलावयवक्रिथाविग्रेषषाधारणएं । श्रयामा- बस्याकाशावदच्छिलस्याधिकारम्बात्मनिष्ठ्राद्करणणभावस्च प्रत्यवायं

श्िरोमसिङ्घतनसवादः | १०६

जनकत्वे श्रमावस्यान्तगेतभागविश्रषे श्राद्धकन्तेय्येपि तदन्यभागे आद्धकरणभावसक्वात्‌ प्रत्यवायप्रसङ्गः । मचेतद तिप्रसङ्गवारणणयं तच तावत्काखलवस्थायिवस्वन्तरमखण्डममावास्यापदाथंः yaw: म्‌ तु क्रियाविशेषाः तादृशक्रियारूपामावस्यावच्छिन्नश्राद्धकरणणभावस्य उक्रस्यशसाधारण्घात्‌ | यद्यपि द श्ितस्लेऽपि अवान्तर कालावच्छि- ज्ञाखण्डा मावस्याकाशस्य कत्तं निष्ठश्राद्करण्णभावस्वावच्छेदकतयथा तादृ श्कालावच्छिश्ललस्याभावविग्रेषणएलवेऽप्यतिप्रसङ्गो दुर्वारः, तथापि तादृशामावश्यारिनिष्टावच्छेदकताया मनवच्छिन्नतनिवेगरेनेतन्मते प्र तौकारसम्भव दति aes “श्रमावस्यायां ` पिदभ्यो दद्यादिति जित्यविधेः प्रत्यवायपरोहाररूपेष्टसाधनताबोधकतथा श्रयेतएव तदिधिविषयामावस्यापदा्थं ara ओ्राद्धकरणाभावेप्रत्यवायसाध- मत्ववोघात्‌ विधावमावस्यापदस्य क्ियाकलशापायथेकलवे प्रत्यवायज- मकतावच्छेद कगभं श्रखण्डवस्वन्तररूपामावस्यापदाथौन्तर जिवेग्रा- सम्भवादिति चेत्‌, सत्थं, afe “श्रमावस्यायामित्यादिविधौ लावत्कालस्थायिवस्म्तराण्छेवामावस्यापदा्येः निषेधविधिश्राजिष- दश्च तादृश्रामावस्याखाधारणदेश्रविगेषावच्छिन्नख्य्येक्रिया विशिष्ट- कालता वच्छ्िन्नपरं तद्िशेषणएविशिष्टे काले मिषेधमदिन्ना च तादृश्विंगेषणएविशिष्टवेधम्म्येविशष्टे श्रमावस्यापदायं श्राद्धकरणं म्रतोयते, विशिष्टवेधम्म्ये विशिष्टाट़ ्तिधम्मविग्रेषे वेश्यं aa ufafy तापि तद्ेशिष्यविरददश्रायां तदि शिष्टाटत्तिधबवे- गिश्चमचतमेव । श्रतएव “ब्राह्मणाय दौयतां श्रशोचिने न दातब्ध्‌” इत्यतो भेदस्य ब्याष्यटृन्तितामियमेम wea कदारिदश्एचितया

१०९६४ शब्दा ख्यतुरेय ण्डे राचिभिन्ने आडविधावपि “श्रमावास्यायां पिदभ्यो

तजाश्ौौ चविशिष्टभेदासक््वेऽपि शओौचकाले ag दानं nated, भेदश्टावया्यदटत्तितामति विशिष्टभेदप्रतौ तिरेवोपेयते । ननु विग्र घनिषेधसले सामान्यविधिस्सा मान्यश्रब्द स्य विग्रेषेतरसा मान्यलाच्- रिकल्वाभावेऽपि “ast are न gala” इत्यादौ न विक- wants: “a राचावित्य्र नानुयाजेखितिवन्नजो भेदाथंकतया राचिभिन्ने काले gala@uaaa faduannafearvet परिष्रति, ‘a होति, 'तच्रापिः न राचावित्यत्रापि, ^राजौतर- परतेति ase राचोतरत्वायेकतेत्यथेः, न तु निषेधायकतेति शेषः, fats इति, शश्रमावस्यायामित्यादिवश्न राचावित्यादेः राचिभिन्ञकाले एयक्‌ श्राद्धविधायकलेऽपि श्रमावस्यायामित्यादि- विधावमावस्यादिपदा्स्य aida ततो राचिसाधारणष्यन आद करणणाभादमावस्यादिराौ शआद्धानुष्टानप्सङ्गस्य दुर्व्वारत्ादि- व्यथः । tequaa “uff gafafa fafurerq we तिचिष्वेव श्राद्धानुष्टानस्य दुर््वारतापि atari a waa ओआद्धान्तरविधिरपि तु smaerfefafeame राजिभिन्नकाखे विधिरेवातो नायमतिप्रसङ्ग इति aren “श्रमावस्यायासित्यादित एव॒ काललाभेन कालाकाङ्खानिरत्या तत्ाप्नश्राद्धे काखवि-

वि्धेषनिषेधे amar तदितरमत wiad:, तापि vacant” निषेधति, न हति, “arent श्रां न कुर्व्वौतित्यस्य राचिभिप्ने भां कुर्वीति येः, तचाचामावरास्यायाभिव्यादितो राकौ ्रादप्रसच्छिः स्यादिति मारवः । मन्वेकवाक्छतया रातिभिन्नायाममावास्यायां Ws Roadtfaawe-

factafauaasat: | १ ०९५

दद्यात्‌ ” इत्यादितो राधिश्रादप्रसक्तत्वस्य TATA । न wa क्रियारहित आङइ्विधायकं वाक्यान्तरमस्ति

येनेदं तेन समं रकवाक्यतामासादयेत्‌। arate

धानासम्भवात्‌ | विकण्पेन कालविधाने उक्रातिप्रसङ्गा निकः | गरु आद निमित्ततया प्राप्ते ्रमावस्यादिकाले भागविग्रेषाकाङ्खायाः शरा्धप्रयोजकत्वेन राजिमिन्नलविधिरयभिव्यतो नामावाख्वादिराचौ मामावस्यादि भिन्लदिवसे शआ्रआद्धानुढानप्रसङ्गदत्याशद्यामावस्याया- मित्यादि विधिस्यामावस्यादि पदात्‌ प्रतौ यमाने श्रमावस्यादौ राजि- भेदस्यान्वयं विना a तत्‌सम्भवः “a राजावित्धादिवाक्धस्धस्य gaia वेयर्थेन “च्रमावच्यायां पिटरभ्यो दथादित्यादिना क्रियाम्तरघरितवाक्थेन सह तदे कवाक्यताकण्पनश्च म युज्यत दूति कथं AY AAA: AMIS ङ्ब तेत्यस्य सार्थकत्वोपगमे q “श्रमावास्यायामित्था दिवाक्धस्यदद्यादि तिक्रियानथक्यं क्रियारहित- श्ामावस्यादिश्राद्धकालबोधकं वाक्यान्तरं नास्ति येन तदुपशित- ate “न राज्ावि्येतदु पस्थितरानिभेदाग्वयेन श्राद्धं कुववेतित्ये- तद्भागवोध्यश्राद्धकरणान्वयन च BAHU स्यादित्याह, ‘a afeafa, ‘srgfauraa’ श्रादकाणबोधकं, ‘ce’ “राजौ ag न कुर्वी तेति वाक्यं, "एकवाक्छतामासादयेदिति तादुशक्रियारदितवाक्येन सममस्तेकवाक्धत्वे एतदाक्धस्थक्रियाया waaay च sik ik दी अवि का; कः कियायद्कवाकयोरेक- क्रियापद र्थस्यानग्वयेन तथेकवाक्धत्वासम्भवादिति aa) थयेनेदमिति,

Se? att आराडं न कुव्वौँतेति वाकं, Ar श्राङप्िधायकताक्येन | 134

१०९९ WRI बख्डे नानुयाजेषधितिवत्‌ षथकृक्रियारदितं। शव ut

करिया विरहात्‌ क्ियावैयर्थ्यानवकाश्रादिति भावः। “न राचाविल्धच सेत्‌ कियानिररंणो म स्यात्‌ तदा करियाघटितामावस्यादिकाख- बो धकवाक्येन एक्वाक्यतयेव wage भवेत्‌ तदपि नेत्याह, 'नापौति, ‘argaafafaafefa arcnafafaar वथा कियाम्तररडितमित्यथः। एतेन कियावेय्थाप्रसश्षा गागुयाये- ख्ितिवदनथोरेकवाक्धतसम्भव इति दभितं। भ चाच किवाया- असत््ेऽप्यमावास्याया मित्यादिना wane श्रष्टकादिविष्षेक- वाक्धत्वाखम्भवादष्टकादिश्राद्धस्य राजावनुष्टानप्रसङ्ग इति feara- हित्यामिधानमसक्रतमिति are) एकपदोपशितस्ानेकवाक्षाथं- yan बाधकविर हेणामावश्याश्राद्धविधायकवाक्यायं इवाष्टकाटि- विध्यर्थऽपि न राजावित्यथेद्य ufsicea प्बेश्रसम्भवात्‌ । च्रमा- वश्याष्टका दि बोधकतन्तदि धिख्यपटार्भां wast wewtufe- तराजिभेद विशिष्टतदर्यपरताया श्रावश्यकल्वादस्मकतेऽपि न राा- वित्येतदयेराजिभेदविशिष्टस्लायेपरलकख्यमसम्भवात्‌ । dena mag इव श्ाष्दवोधेऽपि ufafe प्रतियो गिसंषगधोरंतुरिव्यमि- मानेन wea, “श्रथेति, राजौ age प्रसक्काविति अ्रमावसखाया- मित्धादिविधावमावास्यादिपदस्य सहोचे मिषेधागुपयश्या तद- सङ्लोचेन विधितोराजिश्राद्धकरे सफखलवबोधोपगमे <a, “विकल्यापन्तिः' विरद्धायेकयो भिंधि-निषेधवाक्धथोरेकतराग्रामाष्ड-

‘amttefafa, ‘xe’ श्राडविधायकं वाकं, मानुयाजेभ्विन्धादे र्प्यानुष ङ्धिक-

शिसोमणिङ्णतगभ्‌वादः। १०६७

Wee प्रसक्तौ विकल्यापनिरप्रसक्तौ कथं निषेधः“ प्रसक्तं fe प्रतिषिध्यते इति चेत्‌, साधौीयानयं aa पाठो यद्बलात्‌ HAS दहनो नास्तौत्यादौ शब्द्‌ बोधेऽपि परमप्रयत्नेन aa ददनप्रसक्तिरुपादीयते,

प्रसक्खः, शश्रप्रक्राविति विकल्यभयेनामावस्यादिपदसङ्ोचेन विधेः राजिश्राद्धकरणे सफलत्बो घकल्वानुपगम cw: “कथं निषेधः कथं न राजाविति वाक्धाद्राजिख्राद्भकरणे निष्फलत्वबोधः, ‘wey हि प्रतिसिद्यत इति तद्ध शिकसं्टष्टतया ज्ञातमेव तद्भ्िनिष्टा- भावप्रतियोगितया ज्ञायत इत्यथः, xg एव प्रतियोग्ारोपख्च हेतुत्वं श्रप्रामाणिकं ga: शाब्दबोधे तद्धेतुलमित्याश्येन aga- तावादिनमुपदसति, ‘ardtarfafa, श्रयं मन्त्रपाठः मन्छपाठ- तुल्छतयाग्यपगतः wan Wefan, यद्‌बलात्‌" यप्रवाद्‌- बलात्‌, “द हनप्रसक्रिरिति, seycrerfaarfe:, ‘saree’ अपेचणोथतयोपेयते । aq aa निषेधवाक्ये विना fmatat wath: प्रसव्यते ava तदवाक्यसारथव्थं विधिवाक्यस्य प्रठत्तिफलक-

(९) cent आडस्याप्रसक्तौ निषेधानुपपर्तिरिति पाठान्तर |

कियावक्वात्‌ “टयगिति, “विकश्पापत्तिरिति cet ate corre. मावेन वैधौ wafwatent तदचथ॑ममावास्यायामित्यादिविधेरेव राधिपरत्व- मपि कश््यमिन्येकविषयकतया विकल्पः स्यादित्यथेः, ^निषेधानुपपत्ति- रिति, प्राचां मते dee रागाधौनस्य वा करभैव्यताज्ञानस्य निषेधविधि- जन्यशाब्दबोधहेतुल्वादिति भावः । अच सोपषासमाइ, .साधौयानिति, “द्याम्दबोघेऽपरौति, खमावलोकिकप्रत्यच्ते आअदार््यासोपरूपा प्रसक्तिः

१०६८ ग्रब्दाख्यतुरो यखण्

तलवज्जिषेधस्याप्रटरन्तिफलकलत्वात्‌ एवश्च विधावमावस्या दिपदख्छ राश्षै- aaa राजिश्राद्धसख विष्यविषथतया awnefafraree a राचजाविति वाक्यं व्ययमेव श्छात्‌ । न च “arate अ्रभिखेतय- दति वेदो यथा निष्फणोवेद्याम्धिवयनविधानादन्तरोच्छऽभ्चिचव- नाविधानादेवाम्रदल्युपपन्तेखथा राजौ आद्धमित्धादिरपि निष्यख- एव भवलिति वाच्य । सफलले सम्भवति निष्फलत्वानौ चिल्थात्‌ अगत्या “नाम्तरोच Calera, wea तु क्रिवापद- वेयथ्यसुपगम्य विधिख्थामावस्छादिपदेन “न राजाविन्धश्चेकवाक्षतवा त्ायेकतोपपादस्योचितलात्‌ | एतेन पथ्यैदासपक् ननो भेदरूप- सुख्यायेपरता म सम्भवति मोऽपि प्रातिपरिकतया प्रातिपदि- काथयोभदेन नान्वय इति बयत्यन्तौ निपातभेद निवेशने गौरवे तदिरोधाद मावस्यादिपदा्थं भेदस्याग्वयासम्भवादतो भेदवति छचणेवोपगन्तव्या wag मुख्यायेपरित्धाग fa प्रते निषेधप- via नञ इत्यपि face, तदाक्यषायंक्यातुरोधन खच्ष्वोपगमौ- चित्यात्‌ प्रातिपदिकार्थेनेव धाल्ेनापि प्रातिपदिकाथेख भे- ` नानन्वयात्‌ as: प्रतिषेधयरव्वप्ऽपि “a ङुर्म्बोतेव्यच wad आद्धकरणे मद टसाधनत्वाभावबोधकलासक्मवादभदाग्बयानुरोश्षेन । तष्याभाववति लखणाथा श्रावश्धकल्वाश्च प्रसक्तं fe प्रतिषिध्यत दति परवादस्यापि aw निषेधं विना तन्तत्क्रियायां प्रटभ्तिप्रस fines निषेधसाफश्यमित्येवायेः ।

au प्रतिषेधपरेऽपि विधिखामावस्यादिषदं भ रानौतरपर येन निषेधं विना राजिशराद्धे प्रृन्तिप्रसक्रिनं स्यादिति निषेधेय्ं

faxtafawarsrate: | १०६९

निषेधविधिवेयथ्येमिति चेत्‌, तात्पर्य्यानवबोधनिवन्धन-

ष्यात्‌ । न चेवं सति विकर्पोऽपि, निषेधविरोेम शामान्यश्रास्तस्य राजिश्राद्धांओे सफलत्वसंसगंबोधकलानुपगमात्‌ । न च तथा सति कथं प्रदृत्तिप्रसक्रिरिति are) श्रसंसर्गाग्रहस्य प्रवत्तंकतामते संसर्गा- aysfa प्रटृत्तिप्रसक्रः। भ च सामान्यश्रास्तख्य प्रवन्तेका संसर्गाग्रह - सदितधश् ध््िन्नागरूपम्नमजनकत्वे तदिरोधेन मिषेधवाक्येना- संशर्गाग्रडजननाघम्भवाज्जिषेधस्यापि कथं निवन्तेकतेति ara निषेधेवाक्यस्य सामान्यश्रास्ता पेया बलोयसः संसर्गा विषयकत्वरूप- भ्रमलकश्यकतया प्रटतन्तिविरो धित्वात्‌ | अत एव बलोयसा Tae बाध्यत इति न्यायाद्रागतः प्रन्तिप्रसक्रिविषये श्रगभ्यागमनादौ निषेधवाक्धस्य बलो यसो लौ किकमानवाधकतया fared मतु विकलः, एवं WaT ्राघाराच्यभागाक्कयागत्द्यताबोध- कातिदेशप्राप्नाघाराच्यभागनिषेधकस्य "न तौ पशौ करोतौति वाक्धस्याचाराख्यभागजिवन्तेकनबेऽयतिदेशबाध एव न तु विकल्पः, षोड गिद्य णाग्रहणएवाक्ययोस्ठद्यबलतया बाध्य-बाधकभावासम्भवा- fear टूति, तन्न, सामान्य्रास्वस्येवोपजोगयतया बलवत्वेन बाधा- योगादिकस्यभयेन पय्येदासपचावलम्बनस्छ IAAT] दत्याश्रयनाइ, ‘faiufa, निषेधविधिः निषेधनबोधकवाक्धं, ^तात्पर्य्यानवबोधेति

कारणं कदाचित्‌ सम्भवदपि शाब्दबोधे तादृशपरसक्तः कार्यत्वं न कस्याप्यनुमवमिव्यर्धः, शङ्कते, श्वैयथ्येमिति, रथौ आङडकरणस्य रामा- दिधितो वा प्राप्तो तज्निषेधप्रतिपादनं निष्ययोजगमिति भावः । यद्यपि

१ ०७० | प्रब्दाखतुरोयखद्धे

भिषेधवाक्यासत्वे विधिवाक्धस्ामावश्यादिपदसख् रानौतरामावथा- परलय्ाहकप्रमाणाभावेन राजिआआद्धऽपौष्टसाधनताथाः सामान्वपर- ` तया गश्टहौतामावस्वादिपदघरितवाक्येन बोधमसब्भवाद्राजिश्रा्‌ yefaremt तत्प्रटन्तिवार एष्वेव निषेधवाक्यप्रथोजनला दित्ययैः | केचिन्त्‌ “राजौ ng न gata” इत्यस्य क्रिय वेयग्येभयेनामा- वस्यायामित्या दिविधिवाक्धेकवाक्यत्वासम्भवेऽपि श्रमावश्ाष्टकादिश्रा- द विधायकवाश्येव्वमावस्याद्यनेकपदानां राजिभिन्नामावख्वाल्वादिना लक्षणामपेच्य निषेधवाक्य एव कालसा मान्यबो धकसप्तम्न्तपदाथा- Weta: तथाच गजः पय्येदाखायेकतया शआद्धमिमित्तौभ्रत- तन्तत्कालेषु राजिभिन्नवरूप विगरेषणष्यैव विधिरयं । एवद्येतदाक्या- द्राजिकाशतयेन srg रा जिभिन्नकाखलेतुत्वखामेब राजिश्टतश्ाद्धे श्रपूववैरूपफलानुपधानयदहान्न राजिश्राद्करणषप्रसङि- रिति पथ्थेदासपचं परिष्कुष्वेन्ति, यज ae मास्ति aft a a कुव्वैति तिखमानाथेकं व्णेयेत्‌ त्यजेत्‌ इति क्रियापदं धया 'याम्यायने Wt Ga wane वजेधेदिव्यादौ, aw न gaf- तेत्यादितो aut श्राद्धादिकरणे विध्यर्थेष्टसाधनलाभावबोधस्तथा तन्तक्कियायामिष्टसाधमत्वाभाववोधो न सम्भवति श्रपि तु wae ऽकरणे इष्टसाधनत्वमेव लिड प्रत्याय्यं तथाच शरि श्यनादिरन-

ग॒ wee भच्तयेदित्यादाविव निषेधविधेः प्र्यवायरूपागिदसा घनत्वमेवार्धः तथापि वच भच्यस्य इटसाधनत्वेब तदभावस्य बाधेन वोधयितुम्रक्छ- त्वात्‌ निन्दाथंवादप्रायङ्ित्नो पदेशाश्चानिषटसाधगत्वमेव निषेधविष्यषेः। दह तु इटसाध्गत्वामावबोधने बाघामावानिन्दाथेवादाद्यमावात्‌ पल्वाब-

गिसोमखिद्धतनणवादः | १०७१

राभिश्राद्करणवारणस्य तदथेत्वात्‌, रकविषयतया पुन- रनन्यगत्या षोड़शिग्रशणाय्रहणयोविकल्य इति, श्च च

पुष्करिणणेयागादौनां निष्फललानुपपन्तिः तदकरणस्य प्रत्यवाया- भावरूपेष्टसाधमत्वसम्भवेन करणं प्रत्यवा यमप्यावदेदिव्यच समाधिः परि चिकनोयः | नतु विधिगिषेधस्यले विधेर्निषेधविषयेतरविषय- कले विकण्पस्लमेव दु खंभमित्याशङ्धामतिराजे षोडशिनं wuts भातिराजे षोडशिनं wernt विकण्यखलस्य प्रूतादिशषं दशेयन्‌ निराकरोति, “एक विषयतया पुमरिति एकरूपवच्छडिलातिराच- विषयकयो्वििधि-जिषेधवाक्धयोः प्रते दिवा-राजिदिषयकला- सम्भवे fame) “बोडभिग्रणागहण्यो विंकख्प इति गटहाति a ग्टक्चातोत्यनयोरतिराणे विश्द्धयोरपि षोडभथिण-तदग्रहणयोः कश्पयोर ङ्गतया विधायकल्लोपगम caw, राजानमिव चाञ्चिका- TAT चग्धवाचकराजन्‌ शब्दस्येव षोडग्रकखावत्वेन wales Gem खशक्रसोमपदस्य वा यलरूपश्क्यसम्बन्धात्मकलङित- ways सोमलतायेकता तयोख नेकव्यहङ्गता विरोधात्‌ श्रपि लेकजातोयव्यक्रिदयाङ्ता, भमातिराजे इति वाक्यस्य प्रते cfs BIZ दवातिराज षोडभिग्रहणे इष्टवाधनलाभावायेकतवे तद- भावस्य नातिराजाङ्गता जिव्वेहति ग्रहणविधिना तज इष्टसाधनता- बोधादेकतराप्रामाश्यञ्च स्यादिति प्रतादिगरेषमाह, ‘oa चेति, कलयगागौर वाश्च दटटसाधनत्वामाव wa विध्यधंः, इरश्चामावास्यायाभि-

त्धादिविध्युपस्धितं are प्राकरणिकत्वात्‌ तथाच खमावास्यायामिन्धादि- विधेः रा्ौतरामावास्यापरत्वे विधागाभावादेव तादृेटसाधनत्वाभावो

१०७२ श्ब्दाख्यतु रोये

पोडशिग्रणं नेष्टसाधनमिन्यादिकमर्थोग्रहणविधिविरो- धात्‌, श्रपि तु षोडशिग्रहणाभाव इष्टसाधनमित्यादिकः, VAT नञूसमभिव्याहतधात्वथेस्याभावेऽपि विभक्तय- UTA: |

‘aw नातिरात्रे दत्यादिवाक्ये, ‘ayefafufachnfefa गदश विध्य विर्द्धाथंकता प्रसङ्गा दित्यः । तथाच विङ्ङ्धयोरेकजासत्वेन विङद्धार्थकवाक्धद यस्य प्रामाण्छानुपत्येकवाक्यस्याप्रामाश्चं खात्‌ । ग च वेदवाक्यमप्रमाणोभवितु महेतोति भावः। ‘ceareafaatfa, अरयं दृत्यनुसच्यते, दष्टश्चाजातिरागे षोडशिगदणजन्ये wan 4 तु त्छन्ये TAGS अङ्गताविरोधात्‌। वटरोयप्रधानफश्ाजनकत्वख तदङ्गताचरकला दित्ये व्क्रोभविव्यति । नन्वेवं विधिप्रत्ययाचंखेष्ट- साधनल्स्य प्रतियोगितया कियाग्वयवन्वयित्वे प्रहत्ययाण्वितेति ्यत्पत्तिविरोध इत्या गञ्च नजयदारा प्रहत्यर्थाग्वयितलेन ग तादृश्- यत्प ्तिभक्ग care, 'युत्पन्नखेति,(५ “धात्येदाभावेऽपौति प्रति- योगितया धालर्थाज्िते नञजर्याभावेऽपौ्ययंः । ‘faaweheer:’ (९) aid विधिप्रत्ययायेंटसाधमत्वस्य प्रतियोमितया क्िबाग्विवबण-

याभावेगाग्ययो न श्युत्यत्तिखिडधः “नानुपग्टथ्य पादुर्मावादिन्ादौ

गामाचप्रादुर्मावाद्यमावेग सत्रहृतिकपश्चमौविमह्र्थागन्वयस्य Fee

$पि धात्वर्थाभावेन तवृप्रृतिकविमहर्थाग्वयस्य क्षाप्यदृदटत्वादित्या- wet निराचिकौषुं राह, “शत्यन्नख्तोति क्षचित्‌ wea पाठः |

बोध्यते इति तद्धोधनाय sre न कुर्वौँतेति वाक्धं श्यर्थमिति ar: “वात्प्थयंति, यदि ust amg न निभिध्यते तदा कदाचिदमावास्या-

facta famererere: | १०७ अथ प्राभाकराः “न कलं भश्छयेत्‌” इत्यादिश्रुतेः

तिङयेख्यान्वयः, श्युरवः प्राभाकराः(, शत्य्थमाङरित्यमेनाश्व सम्बन्धः, 'कलद्चभचणाभावविषथकं काथंमितोति, एतादृध्ार्थमाने तन््तचिद्ध aetna भवणान्वितेन मभर्थाभावेन सदहान्बयादुप- way: | नजूसमभिव्याइतविधिप्रत्यथेन कचिदभावे आख्यता- खम्बन्धेनेसाधमलं प्रत्यागते यवा “नातिराच caret, afee तज प्रतियोगितथा तत्‌ प्रत्यागते चथा “राजौ wea gafe-

(९ QATAR पाभाकरा ETT पाठः |

यामिवादिविघेः राज्रौतरामावास्यावात्पर्ग्थाननुरोघेन राचावपि wtz- करयं प्रसव्येत wat राजौ wea निभिखेऽमावास्यापदस्य राजौ तरामावास्यापरत्वनि्छयापरेषा प्रसक्तिः रवश्वामावास्याबामिनादिविधेरताव्‌ पर्णदयाशकतयेव तस्य सार्थ॑कधमिति भावः | ज्र मोमांसकाः। रकवाकधत्वं fe दिविधं विधिरेकार्ध॑प्रतिपन्ति. जनकं तसात्पग्येननकलतवञ्च, “राजौ Be ग वुरव्वोतिलादेः कियान्तरवैवर् गाद्यस्यासम्भवेऽपि दितौयस्य सम्भवे म fafeanud यथा afayts quifa ww शुशोति cers, तत्र fe अभिरोचं जुशोतौतिप्धागविधि- पत्तो केन negate श्र्थाकाङ्गाबां दभ्रा जुहोतोति विधिप्रडक्तिः तेन हि प्रधागविधेरेकदेग्रं शुहोतो्नेनामूद्य दधिरूयं भं acuta विधौयते, aeretfs तद्रा इतेवं बोधिते दधिकरखकोऽभिहोचशोम दद साधगमि््येवं रूपं विधिदेका्ं परत्वं विधिदयस्य निव्व॑हति लथामावास्या- भामिग्यादिप्रधागविधिप्श्तौ काणविग्रेषाकाङ्गायां यत्‌ we Rata तभराजिभित्रे इति राचौ आजं म वुर्व्वौतिलयनेन पर््ुदासलक्चणया गोधिते राजिमित्रामावास्याजिकरखकम्ादकरणमिशटसाघनमिन्र्धपरतव

135

१ ०७४ WTC Tae RATATAT TAR कायमित्यये इत्याहुः | निय- मतस्तु तात्पग्यौदिवशात्‌ मुखफलाजनकत्वेऽपि अङ्गस्य

त्यादौ, इत्य किं नियामकमित्याकाङ्घगयामाई, “नियमतख्लिति, 'तात्प्यारोत्यादिना योग्यतापरिदः, “राजौ arg न कुर्वत"

विधिददयस्य निव्यैहति । ग च सुस्यार्थामुोधाश्निषेधविधितवमेव श्छ, खकप्रकरखाग्नावत्वेन तदारभ्याधौमत्वेन चामावास्यादिविर्ेषकराजिमेद- परत्व-विधित्वे fafet सुख्यायागस्याप्यदो बलात्‌ | खव श्व नेच्वेतो- दयन्तमादित्मित्यादेत्रेतप्रकरासातत्वेन gery ufcae weyeet qwafettuaygtd gutferdadt सिद्धान्तितं । wa खव दोचितो a ददाति इत्यादेरपि ग निषेधविधित्वं किन्तु दौचिवस्य दानामावादि- wuigfifan cers: । (वद धंत्वात्‌' निषेधदिधिप्रयोजगकत्वात्‌ | wea freee दुमिंशमित्त are, ^एकयिषयकतयेति, “खनन्धगेवि, लज सामान्य-विद्ेषमावामापवेन पिश्येषेवरपरत्वस्यासम्भवादिति मावः । बतु ग weg भच्लयेदितादौ गणं विध्यधंस्य eee प्रतिबोनि- वयान्वयस्य॒श्यत्पत्तिसिडधत्वात्‌ अथ तथान्वये यष यविधिना तत्रे लाधमत्वारेर्गीधनादिरोध दत्त are, “खच चेति, खादिभ्यां बखवद्‌- निद्धानुबन्धि-कतिसाध्ययोः परिः | wet ase ude प्रति- योभित्वेनाग्डयात्‌ were विमं स्ाग्बये च aofafecte Kea ere, यत्प्रेति, ‘atats गण्‌समभिथाइतो योधातुतदथंसये्थः, तरव ध्ालरथ॑स्यामावेऽपि विमक्र्थाग्वयस्य श्यत्पत्तिसिङ्धत्वादेव, श्रामाकडा इति, तेषां वैदिकणिखः कां uf: तज च प्षदर्थो विषयतया न्वेति, तथाच BAMA यजेते खगंकामस्य यागविषयकं wafer, ज RUE AMA कलन्नमच्तणस्य गणर्येऽभावेऽमावस्य च fead कामं निमेधापूत् कपे -विषमलयेनान्वये कण्नमद्चामावविबयकं का्वेमिब-

faxtafauareyare: | १००४

इत्य राजिशराङधकरणाभावस्य फलजनकलबा सेन फरननकल्वाभाव- एव maa कर्ष्यते, “नातिरा् रत्यादौ श्रतिराजे षोडि- awe यहणविधिना weary तदभावस्य वासेन तदभावस्ये्टसाधनमत्व wa तात्पब्यैमिति भावः । wayfafufe: कथमिष्टषाधनलवं बोधनोयं “फलवत्‌सन्िधावफलं तदङ्ग मित्यक्ग- watt निष्यात्वो पगमा दित्था श्रहामङ्गलच्षणे पफलसामान्या- भावरूपाफलवगिवेगशराभिमानगविजम्मितां निराङुरते, ger WAG अफशपदस्य सुख्धफलाजनकलाय कतया ताद्श्ाफणल- सत्वेऽपि पर मापूम्बैरूपफणजनकत्वबोधना विरोधा दिल्ययः, way ्ृ्यनुपपन्तेः, अरत एव “यागे रागादङ्गे वेधौीति प्रवादोऽपौति भावः। इृष्टप्रयोजकलरूपेष्टसाधनत्वस्य विध्यर्थे प्रधानफशङरूपेषट- खाधनताबोधनमय्यविरद्धमिति बोध्यं । aq षोडशिग्रदथं विनापि तदभावाक्गकातिराच्ात्‌ पर मापूष्वेषम्मबेन षोडशिगणे परमापूर्वे पेष्टसाधनतागोधेऽपि प्रटश्यनुपपन्तिः तच्जन्वश्रमादौ बशवद्देव- न्वयधोरिति फथबलादुब्यत्पश्यन्तर कख्यमिति मावः । अतरव च “नामू aces” ““नाजुषग्ड्य प्रादुर्मा वादित्यादेनंमथें विमह्ययंस्याग्बयादमूए- स्येवरोत्यश्चमावात्‌ खनुपग्टद्य प्रादुर्मावाभावादिचमाङः | क्चिदिमह्यरथं- प्रतिमोगिकामावस्य areas कचि धात्व प्रतियो गिकाभावे विमल्ार्थाग्वये किं निबामकमव are, ‘faaaafeta, 'तात्पग्यादोत्ादिना प्रकर शदि- परियः । भनु बोडग्ियह णस्याङ्तवेगाफलकत्वादिष्टसाघगलत्वामावबोधमे- ऽपि a awafafufacta: खव यह णामावस्याप्यद््त्वेनापलकत्वात्तचेद- साधमत्ववोधने बाध इत्यत are, (मुख्थफलेति, फलवत्‌ सप्निधावफलमद्ध- fauguaa Ta मुख्यफलाननकत्वं म तु सर्व्वयेव पलमरन्यत्वमिति

१०९९ ग्रण्दाखयतु रवये

परमापुग्येरूपोपकारसाधनत्वं अविर, सविष्यन्था- मुपपस्या षोडशिग्रहखादतिश्चयितं waged, तस्मा- शातिशयितं मुख्यं फलं कल्पयते इति सव्यसमश्चसं | प्रति-

शम्मवादित्याश्रां फशन्डमानमन्श्पेत्य समाधन्े, “प्रण विष्यन्यथानु- पपश्छेति परणरविधेः serene: “winter अति- त्रयद्पजा तिविग्रेषवत्‌, प्रधागफलातिश्रयविरडेक खतोऽसुन्दरे परमापूर्दःतिशरवद्ूपजा ति विग्रेषस्ञो कारे ऽपि तभोत्कटरामासम्भवेन वोद चिग्रदण्जन्धशमादौ वखवहव इत्यतः प्रधानफशप्रकषख्यापि कख्यतामादइ, ‘awefa शआ्तिश्रयितपरमापू्बत्ययः, we अतिराचप्रधावणलं, wea इति, तथाच तादुश्रफले उत्कटरागा- ONT ति MTT GST ea तथ्जनकषोड़ भियररणन्य- अमादौ awageficente तच vefafaeaty दति भावः। अच च वाकाराखत्वेऽपि विकल्पनि्ग्वाहः, तथा हि ययोः कश्ययो- दन्योन्दजन्यफलविरोधिता तथोरेव विडडूकस्परूपविकश्यता, त्रौ डि-

भावः। (डपकषारेति प्रधागोपकारे्धयः, ‘efray’ ayenfees, यद शामवेनेषेखलिडौ scengquea काथं प्रतिरव wre, Twa विधौति, अतिद्यमितफलाकषल्यने अनगुखागलचशाप्रामा्छं uwvafad: स्यादिति भावः। अतिश्यितपर मापूव्वे खतः काम्बं wer कथं तदिष्कया awa yeu पिधावनमुखानलश्षणाप्रामाण्छ न स्यादत are, 'तस्माष्येति, wei फलं खर्गादिरूपं । aq भूतक्े म घट इल्यादौ प्रतियोग्यमावबोः प्रतियोग्यनुयोगिमावः भूतलं ग चट दादौ अमावाधिकर काधिकरययो- राधाराधेषमावः ग प्रकारतया भासते तदुपश्धापकषद्यादेरभावात्‌ ब

भरिरोमशिङ्धतनष्मवादः | toes

want: ससुच्धितथोरपि फलजनकतसम्भवेन तच तज्िराकरणाय तथोः WUT परस्यराभावसहकारिताप्रमा शमावश्छकं तच्च वाकारं विना न सद्मवतोति वाकारापेश्ा अतो घज यवेयंजेते- त्यादौ वाकारो न अुथते तजापि ख करयते wee कर्पयोभां- वाभावङ्ूपतया विरोधेन मिलनासम्भवादेकख्यापरकारणप्रतिरेपक- तवा अन्योन्यफलविरोधिताया Teal लाभान्ञ वाकारापेच्ा | अथ त्रौडहि-थवविकश्यश्चले वाकारेण यागरूपकाय्यं mie wae: परस्यराभावा हिन्येन कररताप्रत्याखनासग्भवः एकष्छापि are 2ेवतोरेश्यकट्रग्यत्यानरूपख्छ त्थामविषवपुरोडाश्रूपदरथ- निष्यन्तिदारा ब्रौडहि-धवोभथसाध्यता सम्धवात्‌। ग च खम प्रति नो हित्याग-यवत्यागयोः परस्यराभावखा डित्येन कररता ATRL ANT maven द्यपि सम्यक्‌, तथा शति ब्रौहियाग-बवयागयोरेव विदङूकण्पदथरूपतथा कमेण यागदयकनतेः सर्गानुत्पादप्रशक्गात्‌ SAAT WTA MATT करणौग्डतनोरिरूपद्रवयलाभेन दग्था- काड्गनिटन्तावपि विकष्पञुख्ा Zeraryar यवरूपद्रव्यविधावक- लाया मौमांख्कषिड्कान्ससिद्धाया भङ्गप्रशङ्गाच | एतेन गरमते प्रधा- भविधेरपि थागजन्यतवेनापूष्यंबोधकतया wae प्रत्येव त्रौ हि-यवया- गयोः परस्यराभावषदकारेक करणता वाकारसममिग्याहारवश्ात्‌ प्रतोयते एकेन च एकदा यागदयानुष्टानासम्भवात्‌ WAY याग- इथानुष्टानख्से च एकदा तयोर स्वेन क्रम शा पथ्येदयोत्पन्तौ बाध- काभावः WS थामस साकात्कारणतावत्‌ साकादेव प्रतिबन्धकला- दित्यपि fare, विधिप्र्धस्यापू्व्वावाचकववादिनेचायिकादिमते

१०७८ WRITE

अपूर्वं यागयोर्वेकश्पिककारणताया विधिवाक्धतोऽप्रतौतेश्च । एर्व वाकारेण करणयो त्रौ हि-यवयोः परस्यरासमवडितत्वं xara दण्डाशक्रादा चर इत्याद्यप्रथोगात्‌ | गौहयसमवदितयवस्य करक्ता- ened च त्रौहासमवधाने कथं याग दृत्याकारावयवविध्यत्ाप- काकाङ्कायाः शान्तिने तु परस्पराभावसइषशटतत्वपय्धन्तं ATE: टशा- दरवा afesiaa इत्यादिगप्रयो गसत्लात्‌, न fe zurcenfefe: परस्यराभावखशकारेण वल्ञारिकाय्यै जन्यते मिखितादपि agu- का््चीत्पत्तः, तथाच कथं बरौ हि-यवयो ्मिलितयो रशाख्खाथेतेति चेत्‌, सत्यं, जौ दिभि्वे्वा यजेत इत्यतो मौ हिकरणकल्-यवकरण- कलयो्थाग विशेषणयोर्यागनिष्टे्टसाधनतावच्छेद कत्वं प्रतौवते एक- विशिष्टेऽपरवै चिष्छबोधकशब्दस्य ufafaiwe विगरेषण्णन्तरावच्छेद- कल्वबोधकताया वयत्पन्तिसिद्धलादौव्मिंकविशिष्टाग्वये खम्धवति सोपणख्ितान्वये तात्पर्य्याकल्यनात्‌ । एवञ्च व्रौडहिकरणकतव-यवक- THA: कर्पबोर्यागनिष्ठख्जगात्यादकतावच्छेद कलत्वरूपप्रयोजकत्येन विधायक menace तयोस्तत्प्रयोजकलश्च न मिखितयोरेक- करणकलाग्वयितथा भासमानयागेऽन्यकरणल्वाभावस्य वाकारं बोधान्तख्ापि खगंसाधमलत्वान्वयियाग विशेषणतया awa एककरणएकलप्रयोज्यस्रगेऽपरकरणएकल्वाभावस्य प्रयोजकत्वलाभात्‌ अतः कल्ययो विरोधेन विकण्यता वाकारकन्यमवौजन्त नोद्धकरणकः खगं खाधनन्रौ हियागजातौययागः किद्र्यकरशक इत्येतादृश्रविकण्य- मुख्यानौद्यकर एकत्वविशिष्टे करणणम्भरा काङ्कायासददिथिष्टे acer न्तरखामेनेव fret: तदिगिष्टे करण्णन्तरवो धस तदो धकवाकार-

ग्रिसोमयिद्णतनणवादः | १०७९

मन्रेणानुपपन्तिः, ठशदरणव्वा वद्धिः पाकडेतुरि्यादौ प्रमा- वाक्ये चेककारणषाध्यलान्वयिनि वाकारेण्ापरसाध्यलाभावबोधभे- ऽपि तदभावच्यागत्या उपलखशप्तयेव भाने तात्पथ्यञुपेयते.म तु विश्रेषणतया तद्भाने भिखिताभ्यामपि तक्षत्कारणाभ्यां जनितेन वज्यादिना पाकादिकाय्यैेजननस् प्रामाणिकतथा wera ऽपरषाध्यलाभावप्रयोष्धत्वाभावात्‌ | श्रय wana समिधोयजति दत्धादि विधिबोधितानामङ्गानां ग कथं fanart aati प्रथमा- कर विधितोऽङ्गाकाङ्खण जित्या यवविधिवदिकण्यसुख्याकाङ्घयेव विष्य- न्तर प्रठन्तर्व्वाकार कण्यनाया श्रावश्यकतवासरबलाचेकाङ्गसमवधाना- भावरूपवाकाराथं विशिष्टस्मेवापराङ्गस् पर माप्न्वसाधनतावगमात्‌ विगेषप्णौश्तस्याभावस्य फणप्रयोजकताया श्रावश्छकलादिति चेत्‌, म, अङ्गां यच क्रमः शुतस्तजाङ्गविकण्पासन्भवेन खमुखिताना- मनेकेषामङ्गलप्रदशेनारे काङ्गलाभेऽपि किमन्यदङ्गमित्यङ्गान्तराका- yaa दितौयादि विधीनां प्रटभ्तिखम्भवेन विकच्पसुख्या श्राकाङ्खा- याखदुत्थापकलानुपगमात्‌, तया सति परस्यराभावसापेचता- qt गौरवात्‌ । म चेवं “Mi ततस्ते आदश कू्यश्च aaa” दति विधिबोधितयोः परग्धम्यधिकरणकश्राद्धाक्रयोरय- भागदान-मूष्दानयो aa म स्यात्‌ विकष्यसुखोमाकाङ्कगमन्त- Taras मृद्धदागविधेः प्रठत्निसम्भवात्‌ इति वाच्यम्‌ | तयोः “तद्गूमिखा मिनस्तस्य रन्ति पितरो बलात्‌” इृत्यथेवाद- बोधितहरणएनिटल्तिदारा आद्धाङ्गलादयभागदानमानरेण हरणनि- Shree warrant awe इरणनिवकेकाकराका-

१०८० | CTT ae

grat wagaa विकश्पसुख्थेवा काया मृखदानप्रटन्तेश्कारण विकल्पार्थताया wana । न च तथापि तज विकसख्यानुपप- स्ति्यैतो इरण्निवन्तेकाग्दान-मृष्यटागयोः maw विधागोपममे एव प्रयमविभधितोऽरदामख इरणगिवन्लेकत्वखा मेन तज्िवन्तेकाङ्खा- warfare: सम्भवेत्‌ तदेव atten इति युगपरससु चितोभव- aafaurt बाधकाभावादिति away) श्रणदाम-मृखदागयोः खम्प्रदाननियमेनाग्रदानल-मूखदानलावच्छिलयोः एचक्ख्छरानद- याग्बयादाक्भेदस्तावश्यकतथा युगपद्‌भयविधानासम्मवात्‌ । Wes यज धवच्छिदाल-खदिरसख्छिदालावद्डिजयोः एवगदाच-कुगर- ACCRA ATT तच वाक्धमेदेन सामाधेविरहात्‌ धव-आरिो ara-garcnat डिनन्तोति प्रथोगामुपपस्तिः समासासग्भवारिति चेत्‌, ग भवत्येव तथा तात्प्व्श तादृशप्रयोगः, aw feerveus- धर्मावच्छिल्लायामेव विभिन्नव्यक्नौ युगपत्‌ धवकग्येकलव-दाजकरक- कलयोः खदिरकष्मकलत्व-ङुटारकर्कलवथोयुगपदग्वये-तात्पय्ये लेव च तथा प्रयोगः, प्रते च ग्दखामिपिजाद्यरेष्पकलविग्रेयतावच्छेक- MIME भागदानत्बादिगा प्रटन्तिनिर्ग्वायाद्भागदागतवादिषूपवि- मिन्धकोवच्िले एयकसन््रदानाग्वधस्यावश्मकतेत्यखमप्रङूताभिक- विचारेण । wad ग घटः wre ग घट caret प्रतिबोम्ड्मा- amt: प्रतियोग्यसुधो गिभावस्य तलं न az: न पचति Se इत्यादौ अभावाधारवोराधाराधेयभावस्य ख संखगेतथा भानं ननः प्रातिपदिकवेऽपि प्रातिपदिकाथेओोने भेदेन meres इति anit निपातातिरिक्रवसछ प्रातिपरिकविग्रक्वतथा area

भिसोमणिङशतनभवादः | १०८१

योग्यभावयोः प्रतियोग्बनुयोगिभावो अभावाभिकरणयो- राभारषेयभावश्च सम्बन्धविधया भासते, निपाताति- रिक्कस्थल रव प्रातिपदिका्थयोभ देनान्बये प्रकारीमूत- विभक्त्ुपस्थितेस्तन्त्वात्‌ | अत रव इवायर्थाम्बये न

इत्याह, श्रतिथोग्यभावयोरिति, तदिगरेषणप्रवेशः प्रथोजनान्तरागु- रोधेनाप्यावश्क इत्यत आर, “wa एवेति वतोनिपाताधेख्य प्राति- पदिकान्नरेण साशाद्भदान्वयोनानुपपन्नः अत एवेव्यथेः, ‘arqul- my दूति wx va मुखमित्यादौ शइवार्थंसादृश्यश्य प्रतियोग्यनु- afr: wx-geat: प्रतियोगित्वानुधो गित्रभाग द्यैः, "न षल्याद्यपेकति प्रतियोगिपदोत्तरं ष्याः श्ररुयो गिपदोन्तर सप्त- MY MIG: | तथोः सादृश्यषरूपमाम्यंन साचादग्वये प्रति- afar: प्रकारताधा छपगन्तब्यतथा तदुपष्टापकषष्टयादिविभ- WIT श्यात्‌ इति भावः । wad अघटं श्तलमित्यादिबडतोषौ अषमोद श इत्या दिनञूतत्पुरुषे च सुख्ययोनेजयं योरग्धन्तान्योन्या-

सखंसगेतया मामाधयोमं देन साच्तादन्ययस्याब्युत्यन्नलदत खा, श्रतियोग्य- मावयोरिति, निपातातिरिक्तिति, फलबलाचि पातनन्धतदन्बयबोधे विमक्य- यो पस्थितेस्तन्बत्वं न॒ कण्यमिति मावः । wae खवकाराथंसारमन्र््या- ममिह्ितमस्माभिः। “खतण्वेति यत रव निपातार्थान्वयमाजे ग विभक्य- afte खत रवेत्य्ः | शरवादौति, चन्द्र इव मुखमित्यादौ इवा सादृश्ये चन्द्रस्य प्रतियोगितया मुखस्याधिकर्यतया aaa, ादिना रखव-वा-तु-चा- feufaue: | गलु नोऽमावमावा्कतवे अघटं भूतलमिद्यादौ मित्राभ्यां रूपाभ्यामेक धम्मो घकल्वरूपं सामानगाधिकस्य्परं म स्यात्‌ खवमघटः पट- 136

१० शब्दाख्यतुयोयखष्डे

HUAI, MIS भूतलं असमोदेश इत्यादौ समासे सामानाभिकरण्याद्यनुरोधात्‌ नमोऽभाववत्यरता ।

भावयोरेवाधारतासम्बन्धेन AWAWS Maa तज तजा- त्यन्ताभावान्योन्याभाववतोधभ्भिंशोभे्नो WAT सम्येखिद्धा भोक्ता दश्यत wy, “घटमिति, -शामानाधिकरण्छागुरोधारिति एक- धर्िंबोधकलाथतुरो धादित्य्ः, अन्यथा समान जिक्र-वचमत्वाचगुप- पन्लेरिव्ययः, प्रथमे afte शश्षणां विनान्यपटार्थाबोधकलेन बडन्रोदयसुपपन्िः श्रभावायकलेनाव्ययौभावापत्तिख Tee |

carat quasar शाह, “खअघटमिति, संसर्गाभावान्धोन्यामावा्थेकनथ्‌- मेदेगोदाष्र्णदयं, धटः पट ce सामागाधिकरुण्ानु रो धाव्‌ बो स्चणया खमाववतृपरतेति मणिकासोक्तं, तच च तत्मुदबसमासेऽपि खधट- दस्यैव सम्भवात्‌ तेन घटमिद्नस्ेव बोधनाव्‌ संसर्गांमावरूपवत्त्वं जणो ब लभ्यते इत्यतो बत्रि स्पोकत्तं “घटमिति गपुसकलिङ्गमेव निरि, तज च म विद्यते घटो यक्रैति विषेण संसर्गाभावबोघगात्‌ । ब च fer- एस््यादौ उन्नरपद खव शच्चणाया श्यत्पादितत्वात्‌ प्रकृते च घटपदस्येवा- माववक्षादणिकत्वे सङ्कतिरिति are, चिषगवोरमेदान्वयबोधपुरःसरं चिचगोसम्बन्धिनि शच्छणायां गोपदाथेस्य साच्तात्‌ सम्बन्धः विजपदाचंख परम्प्ररासम्बन्धो माखते इति साच्छात्‌सम्बन्धलाघवात्‌ गोपद ख्व न्धेति aati, GT तु घटामावयोरन्वयगोधोल्तरं घटामावसम्बन्धिबम safer TAA साच्चातूसम्बन्धमागमिति पू्भ॑पद va गणि weyarer सव्वं सम्मतत्वात्‌ | रुतेनाघटमिति तत्पुरषसमाख wa इदितोयान्तं पश्छति किया चाध्याष्ा््ां प्रयमान्तखेत्‌ परवक्षिङ्कः इन्द-तत्युरषयो रि धनु urea ष्टो भूतलं दति स्यादिति sre ened संसर्गा मावाथेकबणवत्‌- एदबस्यासाधुत्वात्‌ |

शिरोमणिष्णतनसवादः | १०८

केचित्तु प्रतियोगिपदोत्तरसुपः प्रतियोगित्वे श्रनु-

saga निपाता तिरि कल विग्रेषएमप्रचिष्यैव षष्टयादिविभ- क्िमन्तरेणेव प्रतियोग्यनुयो गिभावादिभानसुपपादयतां aaga न्यस्यति, किचित्िति, (खुप इति चटोनासौत्यादौ प्रथमाविभक्र- मालुयाजेधित्यादौ सक्तम्यादिविभक्ररित्यथः, श्रतियोगिल दति, ्रधेयतासम्बन्धेन farted: wae fanaa निरूपक- तासम्बन्धेन चाभावदिगेषणएतथा भाषमान दत्यादिः, wre aria MAS: षष्ययेतावादिप्राचोनमतानुषखारेण, स्यच सप्नम्यमेऽयिमश्य शचणत्यस्य सम्बन्धः, खमतानुखारेणार, “श्रसुयो गिते वेति, fare- प्यतलसम्बन्धेन विगरेषणफोभवतः weaque विश्ेव्यतया आअश्रयतासम्ब- aa चाभावविगरेषणतया भासमान इत्यादिः, यथा स्ञामिलादेः बष्टयथेतामतेनेदं चेचस्येत्यादौ निरूपकतासम्बन्धावच्छिल्नाभावबोध-

मामा्थयोर्मदाग्वयबोधे प्रकारोभूतविभक्रयर्थोपरस्थितेस्तन््त्े निपा- तातिरिक्तत्वविष्येषणमनिवेश्रयतां मतमाह, किचित्िति, wean इत्यादौ बद्याद्यर्थोऽनुयोभित्वं, तजर च घटस्य निरूपितत्वेनामावस्य चाधि करगात्वेमान्वयः, म तु प्रतियोगित्वं aye, तथा सति घटस्याधेयत्वेनाभावस्य च निरूपकत्येगान्वय इति घटोयामावेऽपि न घटस्येति स्यात्‌ घटनिष्पति- योगित्वस्याभावेऽमावसत्वाव्‌ निरूपकलत्वादेः weary चामावप्रतियोगिता- गवच्छेदकलत्वात्‌ Way न चट cet प्रतियोगिलस्य wen घटस्य तवाधेयत्वेनान्वयकल्यने Hea caret faa निरूपिताव सम्बन्धेन प्रकर्थाग्वयोऽन्य् क्ग्नोमव्धेत रवं पटस्याभावो न घट इयत प्रथमायाः मदयर्यलाद्णिकतवे घटानुयोगिकलत्वाभावः vated प्रतियोगिलस्य प्रथमा- ua मर्या खयानुपपल्षिख cia: “्वनुयो गित्वे वेति, ददन्तु बोध्य

१०८४ श्ब्दाख्यतुरौयखद्छे

योगित्वे वा नभुत्तरस्याभिकरणत्वेन नजो वा अ्रभाव- वति waar विभक्यर्थानुयोगिसमानविभक्तिकस्येवा-

दयबोपेयतया तादृ श्रसम्बन्धस्छ चाभावप्रतियोगितानवच्छेदकतया SUA तथाच घटो नेव्यादौ प्रतियो गिलस्छ सुपर्थंतामते न काविदसुपपत्तिः। मजर्थाभावानुयोगिकप्रतियोगिवाचकपदोष्नर- विभश्मर्याभावस्य नञा श्रबोधनात्‌ नेदं चेचस्येतिवन्ताद्प्रामाव- तात्पर्येण म घटो नेत्यप्रथोगादतः प्रथममतेऽखरषोनास्ि we- मुयो गिवस्याणुक्षस्धले सुवथेता सम्भवतेति aw सवयेताकख्यानु- सरणं, एतावता ase प्रतियोगिनः साचादिशेषणएत्वं fare भूतलं ग घटः न पचति चेन इत्यादौ नजयंस्यातुयो गिनि dea rarer निराकरोति, “ननन्तरसखेति, सुप इत्थुख्य, निपातोश्तर विभक्रैजिंरथंकतामतानुसारेण्णइ, ‘ast वेति, “अभाव- वति शशएति, तथा नमर्थेनासुयो गिनोऽभेदाग्वय इति भावः । न च निपातोन्तरप्रथमाविभक्रेव watery तलं म चट

भूतले न घट cant प्रथमार्थस्यानुयोभित्वस्य we अधिकर तवेगाग्वयः पटामावो म घटः caret 4 प्रतियोगिलेगाग्वयस्तज प्रकरजादिकमेव नियामकं बध्याद्यथस्यानुयोगिलस्य भणे ऽधिकरयत्वेगाग्वये बद्यादेर्वि्े- बखविभक्षितवं we यत्रतु षष्ौविनिमयविमङ्धिखतथ तदर्थस्थानुसोगित्वख wey प्रतियो गित्वेगेवान्वयः, अतर्व यममावो ब चटय्येखादौ ead घटानुयो गित्वाभावः प्रतोयते न तु घटामावस्यानुयोखिकत्ववान्‌ माद इति ग॑लुषरस्य सुपोऽधिकरणत्व, तच्च च TYE इत्धमयकर्पवापे श्वा FTAA AAT TU युक्ता इत्याशयेनाह, “ATA |

`

\ ५

शिसोमखिज्ञतनण्‌वादः | ory ग्योन्याभाव-संसर्गाभावयोर्भाधने ARIAT, तेन न

इत्यादौ तशादिपद-नजपदयोः षमानविभक्रिकलेऽपि नानु- याजेषु यजतिवित्यादौ as: सप्तम्यन्तताविर्ेए यजत्धादिपद्‌- समान विभक्किकता विरहात्‌ तदयेख्याभावववो यजत्यादावभेदाग्वया- सम्भव इति वाच्यम्‌ । farted शम्बेविभक्त्पादाग्यपगमात्‌ | अतएवैवकारवादे एथिव्यामेव गन्ध caret एवकारोन्तरक्षम््ध- व्यवच्छेदटवोधो दौधितिकृतेवामिहितः। wi न पचति ददं न राज्ञ दत्य प्रतियोग्यनुयो गिभावसम्बन्धेन न्‌ कथं विभह्वथं विशे वितभेदमोधः म कथं वा wad म चट दत्यादौ weet चटादिसंष्गाभावबोधः ननयेखंसर्गाभावे चरटादिपदोश्तरप्रथमाया- चटादिप्रतियोगिकलस्य नलृपदोन्तरप्रयमायाच्ाभावाधारत्य गरत- लादौ बोधनषम्भवादित्थाह, “विमल्वर्थेति विभ्षर्यान्योन्याभावस्छ खमानविभक्तिकपदाययोः gana बोधने ait न साम्ये

we विष्रषणविधिष्टपदयोविंसडविमक्िराडहिव्यं खन्योन्धामावबोधघे प्रानियामकमुक्ं at विसडधत्वं विदा थंकलत्वं अन्यथा व्ययस्य कम्भ- त्वाद्यचंकप्रथमान्ताथस्य शडप्रथमान्ता्ेन नणोऽन्योन्धामावगोधापाताव्‌ तथाच यथा बाह्यस्य घनं न मूखस्य इत्यादौ गणं मेदे मूर्खानुयोगित्वस्य बोधे नज्थंस्याधिकरणत्वेगान्वये मूखेभिन्नस्य त्राद्यगस्येर्थो भ्यते aw प्रतियोगिषदोत्तरस्य ou प्रतियोगित्वादौ लाक्तणिकत्वेऽनुयो गिपदस्य शुड- wane पिडडायंकल्वमेव विभक्ठोरिति प्रागुक्कनियामकासम्भवाव्‌ नियमेन छवर्थ॑प्रतियोगित्वादेरिव तिखादि-षद्याद्यथेकतिसम्बन्धादेरपि नणथ<न्यो- न्धामावै सासादन्वयेन न पदति न राच्च Keel छति-सम्बन्धयोर्मेदबोधा-

४.० ‡ शम्दास्छतुरौमखष्े पचति न रान्न इत्यादौ छत्यादेरन्योन्धाभावो BAS न घट इत्यादौ घटादेः संसर्गाभावो न प्रतौयते इत्याहः |

इति महामहोपाध्यायश्रौरघुनाथशिरोमखिभदराषायै- विरचितं नभूवादरदस्यं सम्युखं ।

feat. | शअसामथ्यश्च तादृशतादृशप्रतियोम्यलुयो गिवाचकपटान्वां मज्‌पद समभिव्याहार श्षानद्य तादृ प्रफलानुत्पादकतया तत्कारकला- शुपममादिति भावः। “आआडरित्यखरषद्वमाच ख च प्रथमा- fart सद्यातिरि क्षाथेबोधने तसा अरशाधुलापत्तेरिति ।

ति महामहोपाध्याय-ओौनदाधरभटहाचाग्बेविरक््ता गअवादरिष्पनौ समाप्ता ।

Bnd

त्तिः, र्वं ममयं संसर्गामावे मेदान्वयोपपश्मधममुयोमिपदे सष्ठम्यपेच्ठा ख च नलत्तरसध खपोऽधिकरतेन जच्चखयेवोपपद्च इति गणोऽमावव्ा चणिकलि तु मेदाग्वयप्रसङ्गामावात्‌ अभेदान्वये TAT प्रगोगकलं इति arent अत्न्तसमो चोनं |

> Nyayabindautika, (Text) ... att Re. 0 Nyaiya Kusumiijali Prakarana (Text) Vol. I, FasJ-6; Vol. IT, Fasc.

1-8 @ /6/ each @ / eee eer 3 Padumawati Fasc. 1-3 @ 2 eo So ae z Paricista Parvan, (Text) Fase. 1-5 @ /6/ each ... ] “a Prakrita-Paingalam, Fase, 1-2 @ /6/ each : oa \ 0 | Prithiviraj Risa, (Text) Part IJ, 19६८. 1-5 @ /6/ each ee . Ditto (English) Part IT, Fase, 1 0 Prikrta Laksanam, (Text) Fasc. 1 -4 Paricara Smrti, (Text) Vol. I, Fase. 1-8; Vol IT, Fase. 1-6; Vol ` 288८. 1-6 @ /6/ each ४९ ;

। ` Paracara, Institutes of (English! =... ; 0

। ` 2780840 तो1्ला7 ता १01 (English) Fate, 1-3 @ /12/ each ० 2 *Sama Véda Samhita, (Text Vols. I, Fase. 6-10; II, 1-6; IIT, 1-7

IV, 1-6: V, 1-8, @ /6! each Fasc 12

8517109४ Sitra Vrtti, (Pext) Fase. 1-4 @ (81 cach 8 1

Ditto 1 English) Fase. 1-8 @ /12/ each °

Sueruta Samhitd, (Bng.) Fase. 1 = 112, 2 *Taittereya Sambiti. (Text) Fase 14-45 @ /6/ each शोः ६. Tindyw Braimana, (Text) Fasc. 1-19 @ /6/ each © न~व To Cintimani, (text) Vol. I, Fase. 1-9. Vol. TI. Fase. 1-10

3 Vol. Til, Par... 1-2, Voi. IV, Fase. 1, Vol. ए, Fase. 1-5, Part TV, Vol. I ’ [१ asc. --12 @ 16: each ७ 14

ति~ 19710017, (Text) Fasc. 1-2 @ /6/ 0

"व 811. (Text) Fasc. 1-5 @ /6/ each =... 1

a Upamite. bhaya-prapatica-katha (Text) Fasc. 1-3 @ /6/ each 1

> Dyasagadasio, (Text and English) Fasc. 1-6 @ /12/ Wa 4

त YVaraha Purina, (Text) Fasc. 1-14 @ /6/ each 5 *Vayu Purina, (Text) Vol. I, Fase. 2-6; Vol. IT, Fasc. 1-7, @ /6/

_ each 4 Visnu Smrti, (Text) Fasc. 1-2.@ /6/ each , 0 Vivadaratnakara, (Text) Fasc. 1-7 @ /6/ each 2 Vrhanniradiya Purana, (Text) Fasc. 1-6 @ /6/ i 2 Vrhat Svayambhi Purana, Fasc. 1-6 %

। । Tibetan Series । , Pag-Sam Thi 849, Fasc. 1-4 @ 1/ each 4 -«¥Sher-Phyin, Vol. I, Fase. 1-5; Vol. II, Fase. 1-3; Vol. III, Fase. 1-5 @ 1/ each 13 Rtogs brjod dpag hkhri 8119 (Tib. & Sans.) Vol. I, Fase. 1-5: Vol. II Fasc. 1-5 @ 1/ each .... 10 Arabic and Persian Series

` ?Alamgirnimah, with Index, (Text) Fase. 1-12 @ /6/ each Beets: | Al-Muqaddasi (English) Vol. I, Fase. 1-2 @ /12/ : 3 Ain-i-Akbari, (Text) Fasc. 1-22 @ 1/ each é 22

Ditto (English) Vol. I; Fase. 1-7, Vol. IT, Fase. 1-5, Vol. [IT Fase. 1-5, @ 1/12/ each * 29 Akbarnamah, with Index, (Text) Fasc. 1-37 @ 1/each _... any - , Ditto English Fasc, 1-5 @1/each =... i fee 8 Arabic Bibliography, by Dr. A. Sprenger Pree 4 Badshahnamah, with Index, (Text) Fase. 1-19 @ /6/ each Bye @Gatalogue of Arabic Books and Mannscripts_. 1 ` Gatalogue of the Persian Books and Manuscripts in the Library of the a Asiatic Society of Bengal. Fasc. 1-3 @ 1/ f ०1 of Arabic Technical Terms, and Appendix, Fase. 1- 2] @ ह. 1/ each - ६ per} - -—s- Warhang-i-Rashidi, (Text) Fasc. 1-14 @ 1/ each 14 Fibrist-i-Tisi, or, Tisy’s list of Shy’ah Books, (Text) Fasc. 1-4 @ 119 each + 8 ; Futih-ush-Sham of W iy (Text) Fasc. 1-9 @ /6/ each. ... क of + (Text) Fasc. 1-4 @ /6/ each Tee History of the Persian Masnawi, (Text) Fasc. 1 =

ory 0 १ (Text) Fasc, 1-3 each क अच h, with Supplement, (Text) 51 Fasc. @ /12/ each .. 38 अध isir-ul-Umara, Vol. I, Fase. 1-9, Vol. If, Fase. 1-9; Vol. III, 1-10; to Vol. I, Fasc. meron ;. Index to Vol. III, Fasc, 11-12;

~ moo -

(ॐ > ८ ~ ॐ ॐ

^)

€ 2

_ &#wonwo >> ~

| 4 * चट्‌ xt), ५१६, । । ८४६) Page. 1 niradnamah-i-Isk:

1, Asiatic Res

2, Procrepines of the . १९

। ०.3 and from 1870 to te G /8/ pe

3. Journat of the Asiatic Society for 1 (5), 1847 ( 12), 1848 (12), 1866 (7), 18 1871 (7), 1872 (8), 1873 ( (5), ¦

8), 1879

। sic 1 (8), 1493 (11),

@ 1/5 per No. to pe pong €

(Extra No., J.A.8.B., 11 Catalogue of Mammals J.A.8.B., 1875) introduction to the Grierson, Part II, J.A.S.B., 1882) ` Anis-ul- i ११६५ Catalogue of Fossil ८ teb Catalogue of the Library o Inayah, a Commen Jawamlu-l-ilm ir-1 Khizanatu-]-’ilm

A deecriptive ca the Asiatic Society of ing the xa Memoir on maps illustrating 21, A, Stein Pu.D., Ji.

ndutika, (Text) .., ०९ wee

: Re. 0. Ponti Prakarana (Text) Vol. I, Fase, 1-6; Vol. IT, Fasc. ४ eac हि eee ave eee ooo :

‘adumawati Fasc. 1-3 @ 2/ one eee ve 8

¢ista Parvan. (Text) Fasc. 1-5 @ /6/ each ... et ००३ krita-Paingalam, Fase. 1-2 @ /6/ ench a uss oo. O thiviraj Rasa, (Text) Part 11. Fasc. 1-5 @ /6/ each... ee |

Ditto (English) Part IT, Fase. 1 * ४ oe O krta Laksanam, (Text) Fase. 1. ... 1

‘Paracara Smrti, (Text) Vol. I, Fasc. 1-8; Vol. II, Fasc. 1-6; Vol. III Fase. 1-6 @ /6/ each ४७5 ‘ ०6० ४०० 2 178९8 of (English)... ab ६० bandhacintamani (English) Fase. 1-3 @ /12/ each oa 2

ama Véda Samhita, (Text) Vols. I, Fase. 5-10; II, 1-6; III, 1-7;

IV, 1-6: V, 1-8, @ /6/ each Fasc ean द): 87010९8 Sitra Vrtti, (Text) Fasc. 1-4 @ /6/ each tae ners 1 “Ditto (English) Fasc. 1-8 @/12/each ... ted Snucruta Samhita, (Eng.) Fasc. 1 @ /12/ sat iQ

aittereya Samhita. (Text) Fasc. 14-45 @ /6/ each pan „ 13 70१४४ Brahmana, (Text) 17.80. 1-19 @ /6/ each 7 iattva Cintamani, (Text) Vol. I, Fasc. 1-9. Vol. IJ. Fase. 1-10 Vol. IIT. Fase. 1-2, Vol. IV, Fasc. 1, Vol. ए, Fase. 1-5, Part 1V, Vol. IT

Fase 1-10 @ /6/ each ee ae eee ] 3

5 kanda-Mandanam, (ext) Fase. 1-2 @ /6/_... ee 0 Tnl’si Sat’sai. (Text) Fase. 1-5 @ /6/ each ost 1 Upamita-bava-prapafien-katha (Text) Fasc. 1-3 @ /6/ each a | Uvasagadasio, (Text and English) Fasc. 1-6 @ /12/ ave wm, &

araha Purana, (Text) Fasc. 1-14 @ /6/ each 5

A ण Purana, (Text) Vol. I, Fase. 2-6; Vol. II, Fasc. 1-7, @ /6/ , ee ad 4 Visnu Smrti, (Text) Fasc. 1-2 @ /6/ each ive ¢ tga nO ‘iv tnakara. (Text) Fasc. 1-7 @ /6/ each .., ~ a thannaradiya Purana, (Text) Fasc. 1-6 @ /6/ a <2? at Svayambhi Purana, Fasc. 1-6 कि क oa । Tibetan Series. am Thi S’ifi. Fasc. 1-4 @ 1/ each ००४५ - & ‘Phyin, Vol. I, Fase. 1-5; Vol. II, Fase. 1-3; Vol. III, Fase. 1-5 -@ 1} each 13 ॥ 8 brjod d hkhri 898 (Tib. & Sans.) Vol. I, Fase. 1-5; Vol. II Fasc 1-5 @ र ११) “oe ate 10 ' Arabic and Persian Series | *Alamgirnamah, with Index, (Text) Fase. 1-13 @ /6/ each... ०० 4 Al-Muqaddasi (English) Vol. I, Fase. 1-2 @ /12/ हक Ain-i-Akbari, (Text) Fasc. 1-22 @ 1/ 22 Ditto (English) Vol. I, Fasc. 1-7, Vol. II, Fase. 1-5, Vol. III, ‘Fase. 1-5 @ 1 /12/ each see ae 29 barmimah, with Index, (Text) Fasc. 1-37 @ 1/each ... ese OF

Ditto English Fasc, 1-5 @1l/each ,.. eve कौ.

79010 Bibliography, by Dr. A. Sprenger Rag : 0

ihnimah, with Index, (Text) Fasc. 1-19 @ /6/ each गणी

०१६९1०६० of Arabic Books and Manuscripts... 1 "Catalogue of the Persian Books and Manuscripis in the Library of the

__ Asiatic Society of Bengal. Fasc. 1-3 @ 1/ 3

_ Dictionary of Arabic Technical Terms, and Appendix, Fasc, 1-21@ `

each ee eee 21

z Rashidi, (Text) Fase. 1-14 @ 1/ each 14 _ Fihrist-i-Tisi, or, Tisy’s list of Shy’ah Books, (Text) Fasc. 1-4 @ 1121

क 2 each 1 oof + 1८५) -Sham of wa id (Text) Fase 1-9 each oo ५५५

| न 7 bite Auk, (Text) Fase, 1-4 Pf fase ~ । 1 Caliphs, (English) Fase 1-6 @ (19 each ५ 0४६ -i-Jahingiri, (Text) Fase. 1-8

95४ th, with Supplement, (Text) 51 Fasc.. ( २:44 |

@ = = @ >= 2 COBH

= a > — © OO

eo. @ 3@

५ ~ # > 2 ६3 ॐ >

Muntakhabu-t-Tawarikh, (Text) 0886. 1-15 @ /6/each ... = Re. 5 Muntukhabu-t-Tawarikh, (English) Vol. I Faso. 1-7; Vol. Fasc. | 1-5 and Index; Vol. 111, Fase. 1 @ /12/ ooo’ ¦ Muntakhabu-l-Lubab, (‘lext) Fase. 1-19 @ /6 each = dee + Ma’ asir-i-’Alamgiri, (Text), Fasc. 1-6 @ /6/ =~ ee Se Nukhbatu-l-Fikr, (‘l'ext) Fasc. 1 4 त Nizami’s Khiradnamah-i-Iskandari, (Text) Fase. 1-2 @ /12/ each 1 Riyazu-s-Salatin, (Text) Fase. 1-5 @ /6/ धः 1 *Suyity’s Itqin, on the Exegetic Sciences of the Koran, with Supple- ment, (‘I'ext) Fasc. 7-10 @ 1/ each ^ क Vabaait-i-Nasiri, (Text) Fasc. 1-5 @ /6/ each se Pace ys | ‘Ditto (English) Fase, 1-14 @ /12/ each Pa ,.. 10 Ditto lndex - Yarikh-i-Firiz Shahi of Ziyau-d-din Barni (Text) Fase. 1-7 @ /6/each... 2. Tarikh-i+Firizshahi, of Shams-i-Siraj Aif, (Text) Fasc. 1-6 @ /6/ eacn ॐ Yen Ancient Arabic Poems, Fasc. 1-2 @ 1/8/ each oa sada. = Wis o Ramin, (1९४) Fasc. 1-6 @ /6/ each ae Zafarnamah, Vol. 1, Fase. 1-9, Vol. 11, Fasc. 1-8 @ /6/ each = 6 ध्र uzuk-i-Jahangiri, (Kung ) Fase 1 see one ५ oo 9.

1 2

3

4. A sketch of the ‘l'urki language as spoken in Eastern Turkistan, by R. B. Shaw (Extra No., J.A.8.B., 1878) ~ ... Theobald’s Catalogue of Reptiles in the Museum of the Asiatic Society (Extra No., J.A.8.B., 1868) Catalogue of Mammals and Birds of Burmah, by E. Blyth (Extra No., J.A.8.B., 1875) ०७९ + = Introduction to the Maithili Language of North Bihar, 5 a Grierson, Part Il, Chrestomathy and Vocabulary (Bxsra So. > J.AB8 B 1882) oe one ee ee ८ ~ ६ 5, Anis-ul-Musharrabin od $. > eas | व्क AS 6. Catalogue of Fossil Vertebrata ve 2 7. Catalogue of the Library of the Asiatic Societ म W. 4. Bion 3 8. Inayah, a Commentary on the Hidayah, Vols. 11 and 16/ each... 32 9. Jawamla-l-’ilm ir-riyazi, 168 pages with 17 plates, 4co. वि + 10. Khizanatu-l-’ilm ५ न ce va : 11. Mahabharata, Vols. III and IV, @20/each .., eo ह 12. Moore and Hewitson’s Descriptions of New Indian Lep Sin Parts I-III, with 8 coloured Plates, 4to. @ 6/ each ५ 1 ४" 13. Sharaya-ool-Islam Pre. aon (४, 14. Tibetan Dictionary, by 08008 06 Kiérés „=, ‘sane gait = 15. Ditto Grammar a ws ४ > =: 16. Kagmiragabdamrta, Parts I & Il @ 1/8/ Se ५ te |

„ A descriptive catalogue of the paintings, statues,

ASIATIC SOCIETY’S PUBLICATIONS.

Asiatic RESEARCHES, Vol. VII, Vols. XI and XVII,and Vols. XIX ` and XX @10/each .. .. ॐ Procrepines of the Asiatic Society from 1865 to 1869 (incl.) @/6/ ४७ No.; and from 1870 to date @ /8/ per No : Journat of the Asiatic Society for 1843 (12), 1844 (12), 1845 (12), 1846 (5), 1847 (12), 1845 (12), 1866 (7), 1867 (6), 1868 (6), 1869 (8), 187018), " 1871 (7), 1872 (8), 1878 (ॐ 1874 (8), 1875 (7), 1876 (7), 1877 (8), 1878 (8), 1879 (7), 1880 (8), 1881 (7), 1882, (6), 1883 (5), 1884 (6), 1885 (6; . 1886 (8), 1887 (7), 1888 (7), 1889 (10), 1890 (11), 1891 (7), 1892 (8), 1893 (11), 18५4 (8), 1895 (7), 1896 (8), 1897 (8), 1895 (8), 1899 {5}, @ 1/8 per No, to Members and @ 2/ per No. to Non-Members ` 4 N. B.—The jigures enclosed in brackets give the mwmber of Nos. ww each Vi Centenary Keview of the Researches of the Society from 1754-1883 ...

ce

‡ 8 ‘5

&e., the Asiatic Society of Bengal by C. R. Wilson Si Memoir on maps illustrating the Ancient Geog y M,. A, Stein Pa.D., Jl, Extra No, 20f 1899 ... hie! “SS | = Fa ee

= +. + न >

Notices of Sanskrit Manuscripts, Fasc. 1-29 @ 1

eo Coe -

। अ ॐ

ee

। ऋष

Digitized by Google

स =

Princeton Universit + ~-Drary ॥ 1 1

¶ |

i | | 21 “' 07444667

|

~~~ ~ ~~ ~ ~~ ~ Me

This Book is Due

¢ ¶ fest ॥ ऋ # हि नक. s+ * ॐ ह Tl ¶ ॥ के = ‡ <> oe ॐ २4 =

क ¶ - } ee 31 0; ee गक,

= 9 र | । 4 oer a # ४६ ॥। ¢

—_ 4 L [ > ॥ 4 nae & A. ee ee see. Be ~ i i 0 ~) aad, ai dl > FF 7 ee Re Be = 0.7 0991 (othe eee © + owe ३ i: भः » क्क कैः (ते शि); । श, - = ७८ ei १११. ae ~ # न्नै # ॐ १४७१ + # १ १ oe ' a पै # = ee % > + # # +: + = ! † oe च ११०१ (१ ॥ e¢ 44 me भु 1-1-01 oP भ १ (क) ete we भूः ) Fee ose कु + + by "19 ye 4 ~+ ah! १} १ [ क) 5%! ष # « = 4 + « र र +* ~ ‘ म pm lbs mM + क a > pie) Ph 173 ome र ^~ = । ४ y ie 4 7 * tao ॐ, ॐ ऋ-न, oe १, = et न [नि न › 94 चि 6 416 jhe । ,> ah + * + eee veel ot te | ye tt १८ ~ teste ee ~> Nar Nag ok -" = = $+ ; + ४ é ive wt + §8. न 1 4 4 ‘ ° a? | $ 8. ११ = + क e ४ ९4 # bot ee = ¶ = "1१1, क ॐ“ 9, eon ee “ee कक + नै = += क = + # क hse 69% न्व ps , # 10 bee ° (4 es ‘ #१. § $ ५ ब == चकत bbe क 4 ta #$#* + -# * ६ +*¶ ~~4 ^ = # # + # ~क ~ (१ = , =+ e+ +e + ॐ ५4 ४4 फ + pad we । १११ । क ee ~ = oo । ` जन 4 “oe ore । +? =, # ¢= $ क्षै ॐ ‘ + + 9 ~ + कै + = चः कौ. & {1 = ¢ + pot 08 + त, 1. 4 or ¢ died ee, © «ee 660405 016 te + we «+ त कै १। Mahi + ae । 4 i ` 4 ’ a ' + 4 + apr क 04 vat ` $ क शमी = । + चै ५७ जक + ~ 4 +04 कि 13, eh hab । + # ॥ 7 phe + bed + ^ ’ चै of क ^ > "ऋ + अ~ ~ -1 "1.4.11 $ Sd dew + i | > + १२ 4 7 (न, ॥ ihe + OOM, । i ene 2.48 oth १११०१. Uk a es oe > | aes ba coe ad ‘ ॥7 gue कक eo {+ # #?1 ` 4 वौ Fst च १4 "क ५ १११ 1. =; =o क * toe ee $ कीक = +, oe =e ed + ° ॐ १५ + केकी ene. ++ 6.6 a भु क 9 4 , । = 4. ; re किन छि 28. 48 _ | i १. » = ; sd 4 ॥ क श ` =i +4 # 4 ° ११४. * >, ob ee [कि 4408s 141 1. क | । क > | =$ # १ = + | 1553 Os १५ --4 * #= #-क 4.4 कैः = क क म hited hn beh ooed. श १. in + he क ah re ~ oor a, re en od Page Peper bs 124k # न (क topes: ats Se eae att be $e eee क त 6 ©. 244+ ४१ ; + ५ : ‘Te * # 4 +. . >” +) oe 01. ba ore Pokies & ea pert 2, 711. कैर + -नयोकी ॐ > › ७५७१ vee oe कः ~ १, # J ‘ =» * + कः ad é । + ॥ ह“ 4 ५ ht =| ॥ क ४. b १ 4+ rere ५ i. ॐ च्व + : ; १ ‘i 4 adel "५ १ (1 ^ 1 = ee > ~ = ४. a ears Fe Peres oF } hg ५ - 4 >: + ' ry ‘? | . ‘ = soe é | » + + 04.94 *9 + # een ae | i * ; - me १९४ ¢ #, # < ‘ ae iz # + ९ * 1 प्रे 4, 4 ‘+. 7 . 4 { 4 द, । कि ¶ ¢ + 0646 त) i ‘o> ॐ 1 १ sey ° a bogey IT 3 : 11141 1 1110 1111111" 1-1-14. र 3 ^ wt it ~ { ज (अ) Ss meet ee bag: 9.4 4. ~= 4 "+; ~$ © SF १4१ | 22, , य ed । › oo ee > | 4 se doe १११३ 33; ॐ 14 +. ++ Qe i TH! १/७ भक्तन कनि +++ + कं + ` + ed ++ ¢ 4 ‘ == > hares + *9ee + +, 4 Tr) m4 # | 1 ॐ. क + क कैत teres == Ge % =, [ऋ , : इ त) os + + ’ z कज: $ 1 879. 75) be é ss , + 9 ee | ऋ ++ ॐ oh oy # ~ + & + the yr hags Sere bad क ११ heehee 6 os { # = ह : ij ‘el 4 eo = + oo ry ४. pone it - .} a4 ¢ ¶ च) ae 4 »i hi e @ ote प = @ 4° : a4 ‘ क ##-4 La ॥ न 1-1-11) + भ १५ ee 4८१५ Ss च tba ae - o ae ee he ॥ # - or ठ ३ 8 „१ =® +$ Sm be + ष ५१५ क. = ' 2 कै ॥ . ee क a * 821 *¢ sore शकैः Bee $ ~ ॥ चः > १. * १ 101 oe ५ 4s’ 941 > । 4 ft २७ =; se + “a al ॥ te +d. . च 4 ‘ क |} ? +; ४ ५, ^ 1 jz Ty । क, १ ह "१५ t * * pag i # # err + go = # $ "ee" क + * छ + ॥ # ‘ ए वि 1 : x > २.२ # 4 भ शके. - 7 1? + -[- # # een वि te - { 4 . az > oe - 3 $ = ¦ ४ 4 त! os =^ ॐ i ; > चक ४७८ + a a: > “4 च t "०५ *O» १ 3 Ra: कै i ४ - oe . 9 te + ‘ 464 + + —4 ए - २९१८ ५14: (11111 i j ~ 242 4 1 4 inh,” 0 च 4 >: अ (+ fe iM A a | in +t ऋ 65. Zz — we op 11१. ene ५ 4 += oe re । = छवी 4 » += ऋ | ष १ pee" : ष्क {+र # ॐ, 94 वौ चकः + ae @ ~ 1 A क ` ॐ et # च ieee * teeth: #4 be | ` कै-क + ae of *1* ~ ab? क m+ yet 0G te a ° ‘$ . ऋ, कि ॥ १ ‘ ee 4,47] e + ऋ + += ore thi † ॐ ie tl demsoennd ge! 7 : : : . z कै on †# कः ` ध S19 # @4¢ © ‘e+ 7) #{ १५ 1 yes . + 7 । ; (१ > . m4 oo . iF 4 ॥ भैक safe nae

eee की sitkel sit a *? ee tenes ~ । चीव > wet ऋ ऋ = + | # 2 ~+ ~ Le । नि) पि

[ ॥ * - = + 6 4 + # ५ ४ j an eth “se 7 ree “ay ¢ .

-

*e

$ ~ * ? otal.

ऋक “+r

oe वीं + कन्न ऋ ¶ + => ; es ee. oe

— 4 ॥ + te. ६. # od -co-oroe $ नः > ॐ: - # res oe m4 + La a >_> +

; La च +> ५ ॥, ~+ *

न्‌ १4 eat i tae १ nat ॐ = =: Tt ग > क~ ठ न (३ १९ > 32 २१ कै +t ई: $c = भ 1 +E कै Dad £3 Soc

fone

t 43:

प

२८

=

१२२ च ~~ ms oat eve ih न कः ~*~

> # be ee = [क > sh geese Seas: ss = ¶ ५ 7 2 e oe २२: ao > Cre oe

—- ॥ कतत 2 | शि 4 => . ३ म र et oe + C+ Gore ee oe > च + $e > ¢ # ॥ ‘ . ’ o> किल = व्क

= - -

SHANK iE: 3; $333

324 म्म ( = क

१ -#

eas: tte

+

ॐ २२

चर

१२२०८५२३

> ; न ## कः 4 र. >

>: >

« क as * = जै न pi [नै ` ह « करके , sone — Tet , > १ 1 =, ॥ ~ Serr? ¶ ना #। ees

क्च # =+ | 9 +o +: न+

‡ ised ad 1 * 4 छ 4 o* ‘ >

¶ 7o

# 6

oe |

#

a |

=+ ॐ + =+.

॥ = =

ee * + = कज = ॥ ४ ‘ eee

==" tas

<3

. # #ै

re ert क क = i - ड ~ [वि | प 33

| +> ५: क ३१ सक J

> "अ an . > : शु 0 कि OF 77 ° % + # ' 5 निं = । १ "ह ; { + hts { 7 ए {11594 ॥ ; तिः > "1.1 1111100 ॐ ७०१ "14 . च, 4 ~, art de ~क गि ४1;:13; ste Pere Hat 1111 ६ * ॐ. थ ‘ $ 1 ॥ । ११९ 1 #ै a7 प ‘Ge Soaks 3१११ = क क्कि १ १, = १0. da वि PEt + Hot १ । (1.1.111;

+ = वैक 4 । ४ ५ -

i Maa;

कौ $ ^ ¢ ae ५1 1021; res

ति i ¬ +

ees De 16. ~ 420s | eee = ee eee . 33 172: > ~ 17: # । + : 5 Hf a १२४. > क

$ * 9

' छ. 7, = छ $ 1 ॐ

क ¢ rt ५१ 0१ ४॥ a ’ # \ HS 1114 ss ^ {4 4104; = । ११ 711 पः 111. 4; sh = Pity = o १५1. 4 be + 4: r ‘ peerers ॥१ १५ + १९०११. ~ iy (> ४5 11114114 : {1111111 ere ५ „+ 7 i 4 त ५१९ 1 11.471 १.४ {3.१ +“ छ, 'F |) ¶. tots j 1१4. tt a 001 sy ws क > च ।. 9 ¢ * ४ ‘ | ++. 4! ‘ 1 ॥। 4 a” A J 4 = ths 1 err ’ + 441 ng च 1 ihe 3 a > 1 4 rol - ५ ~> | 1 Op Ft | =++५.4, च" aed} oy 1 २३११ (*1 7 tn of 1101 1.10; ०224-4 1111 । i क ध ॥ ८: Bake 117 = ‡ Hohe A pede Sey (1 io Alte १५ 11; 1.14 १.५ इण 7, 1 1-41-1 4४ ॥ "1.1 is aot et {1:11 reste ou 4. ०६१ ९५. "1.01 .1. "3 1111. 111 1.१1१.134 RG gan: 7 4 Sa ates a beak ee a 1141 एः 1 101 4101 1: roe 0 @ १1. ee, | छक १, नि? ३.५ : [ pa 13) . + ff ४“ > $ | + it} " Abe te 37; $ 1 १। if 0 द, दः KH 11211111 । कः hy oe ett te 4 (प i +; ih 1.111.111 171} 1 -. es < 11-11-11 । 11.1.44 1111; + kas ^, + % = eet = 1 ५ द, "न का > ११, ~ UNA ~, rg gt +e ५ ९१.१५५. + 14 ५.१.११८. 1.1.111 A 4 ए ‘bg hoes bee 4 # ऋक कं 2 emt bee a 4) ^ ¢ १ चै > ¶ त १११ ४} १९.२४ Mele # 4१९५ { 7 । १५५ ry # च 1 4 si Aaa ’ oar) oth 4:7 + ton । 4 334}; ’ 41 SUP ty 4 $9 च # १११११ ee ॥ ran thyks «ne a fh की « कि ॐ । ह । + (क्कि ^ Lf ; (tower ry 112 ४, + weeete? ॥५५२ (+ ` 64 १ sae of age te १११११५२१ os प rary teed es oer | ॥॥ ¢ ११११०१९ ~ 4 १. + {~ ay श SPrsee + शुक © 117) r 41 (2116; he (115 1 १ sets! = # वी # te oe । 3 ी H 4 (भ) #4 oF क १.1. ee > ei । 32 i + ॥ ७ Ad हि # १. ‘ele: {2175 aoe “> | १5१. 07५ 1.4 ' 1 “1111 1111 die apf 1111 ote Gh 415} 1 + 0१11, STILE oe + cbs oh” falda teh els, eel oleae 41111 + #. श) (4 . 3.4: tsi + open 4१३११११